«ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Α ΣΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ «ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Α ΣΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ» ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Α.Μ. : 1125 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κα Μ. Αυγερινού ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: κα Μ. Αυγερινού-Τζιώγα, κ. Α. Γκουτζιουκώστας, κ. Η. Ταξίδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.....3 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ......5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ......11 MΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α 1. Προσωπογραφικά του Βασιλείου A...15 2. Εξωτερική πολιτική α. H αντιμετώπιση των Αράβων και οι σχέσεις με τη Δύση...21 β. Ναυτικές επιχειρήσεις στην κεντρική και ανατολική Μεσόγειο...26 γ. Επιχειρήσεις για την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή...29 3. Εσωτερική πολιτική α. Εκκλησιαστική πολιτική του Βασιλείου Α......32 β. Οικοδομικές δραστηριότητες.....35 γ. Το νομοθετικό έργο του Βασιλείου Α....36 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ 4. Η περίοδος τού Βασιλείου Α Μακεδόνα στις βυζαντινές πηγές..39 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑ ΠΟΥ ΠΡΟΟΙΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΡΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Α ΣΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ 5. Ο ρόλος των ονείρων, οραμάτων, χρησμών-προφητειών και θεοσημιών στις βυζαντινές πηγές 59 6. Σημεία και σύμβολα που προοιωνίζονται την ανάρρηση τού Βασιλείου Α στον βυζαντινό θρόνο....70 7. Περιεχόμενο, προέλευση, αφηγηματικό πλαίσιο και λειτουργία των σημείων και συμβόλων του Βασιλείου Α......71 ΕΠΙΛΟΓΟΣ..163 2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών, της μεσαιωνικής ελληνικής φιλολογίας, του τμήματος της Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ως θέμα έχει, την παρουσίαση των κάθε λογής σημείων, ονείρων, προρρήσεων, προφητειών και συμβόλων, όπως διαχρονικά παρουσιάζονται στις βυζαντινές πηγές και προοιωνίζονται την ανάρρηση τού αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α στον αυτοκρατορικό θρόνο. Πιο συγκεκριμένα, όπως είναι ευρέως γνωστό τόσο τα παλαιότερα διάφορα γραμματειακά είδη, όπως επίσης και τα ιστοριογραφικά έργα της βυζαντινής εποχής, βρίθουν από φιλολογικές αναφορές σε όνειρα, προρρήσεις, προφητείες, οιωνούς οράματα, θεοσημίες και χρησμούς. Κατέχουν μάλιστα ιδιαίτερη θέση στη βυζαντινή γραμματεία, εφόσον τέτοιου είδους αναφορές συντελούν συχνά στη λήψη κρίσιμων και καθοριστικής σημασίας αποφάσεων, καθώς και στη μετέπειτα εξέλιξη των ιστορικών συμβάντων. Μεταξύ μάλιστα των θιασωτών των παραδοξογραφικών αυτών διηγήσεων, οι οποίες ήταν ανέκαθεν δημοφιλείς, εντάσσονται πολλές φορές και άνθρωποι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, παρά το γεγονός ότι τέτοιου είδους μεταφυσικού χαρακτήρα αφηγήσεις εξυπηρετούσαν πολλές φόρες με ξεκάθαρο και συχνά απροκάλυπτο τρόπο, πολιτικές σκοπιμότητες ή αποτελούσαν επινοήσεις παρουσίαζoντας την προηγούμενη γνώση από τη σκοπιά των μεταγενεστέρων. Το ενδιαφέρον μου για τις λαϊκές αυτές δοξασίες και πρακτικές μεταφυσικού κατά βάση χαρακτήρα, αποτέλεσε το κυρίως έναυσμα για τον προσανατολισμό μου σε αυτόν τον τομέα ερευνών. Οι συνεχείς μάλιστα συγκρίσεις των πληροφοριών, τις οποίες μας παρέχουν οι πηγές για τις προφητικές διηγήσεις για τον Βασίλειο Α και ιδιαίτερα, των τρόπων που οι Βυζαντινοί συγγραφείς επέλεξαν για να τις καταγράψουν με οδήγησαν σε ποικίλες διαπιστώσεις σχετικά με τη δομή των κειμένων αυτών, τις πολιτικές εκτιμήσεις των συγγραφέων και τη δράση ή την παρέμβαση ορισμένων εξ αυτών στα διάφορα καταγεγραμμένα σημεία και σύμβολα του αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας. 3

Για την υπόδειξη μάλιστα του θέματος της παρούσας εργασίας, θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου προς την επιβλέπουσα της μεταπτυχιακής εργασίας, κα. Μ. Αυγερινού-Τζιώγα, επίκουρη καθηγήτρια, η φιλολογική σκέψη, η μεθοδικότητα, η συνέπεια και η ποικιλότροπη συμπαράσταση της οποίας αποτελούν για εμένα το παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να υπηρετεί κανείς την επιστήμη. Οι υποδείξεις, οι παρατηρήσεις και οι συμβουλές επίσης του λέκτορα κ. Ηλία Ταξίδη, και του επίκουρου καθηγητή του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας Α.Π.Θ κ. Ανδρέα Γκουτζιουκώστα, υπήρξαν πολύτιμες για την ολοκλήρωση τής εργασίας αυτής, η οποία υποβλήθηκε ως διπλωματική εργασία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οι θερμότατες ευχαριστίες μου είναι ελάχιστες μπροστά στην προσφορά τους. Αισθάνομαι επίσης την ανάγκη να ευχαριστήσω και από τη θέση αυτή, την οικογένειά μου, τους φίλους και τις φίλες μου τόσο για την υλική όσο και την ηθική στήριξη και συμπαράστασή τους, καθώς και όλους τους συμφοιτητές μου για το ειλικρινές τους ενδιαφέρον. Τέλος, θα ήταν μεγάλη παράλειψη, αν στον σύντομο αυτόν πρόλογο δεν αναφερόμουν στην πολύπλευρη γνώση που μου προσέφεραν δίχως φειδώ οι καθηγητές μου, κατά τα έτη φοίτησής μου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, στην πρόθυμη επίσης εξυπηρέτηση των γραμματειακών υπάλληλων τόσο του τομέα της μεσαιωνικής και ελληνικής φιλολογίας όσο και του ευρύτερου τμήματος, καθώς και στη βοήθεια που μου παρείχαν οι κατά καιρούς βιβλιοθηκονόμοι των διαφόρων τμημάτων που χρειάστηκε να επισκεφτώ για την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής. Ας δεχθούν λοιπόν, τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες. 4

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ ΠΗΓΕΣ Βίος Ιγνατίου: Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμών Ἰγνατίου ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως βίος ᾔτοι ἄθλησις. Συνεγράφη δὲ παρά Νικήτα δούλου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ καὶ Δαυΐδ, τοῦ Παφλαγόνος, PG 105: 485-774. D.A.I.: Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio ed. Gy. Moravcsik-R.J.H Jenkins (CFHB 1), Dumbarton Oaks 1967. De Thematibus: Constantino Porfirogenito De Thematibus. Intoduzione, Testo critico, Commento a cura di A. Pertusi (Studi e Testi 160), Vaticani 1952. Eφραίμ: Εphraem Aenii Historia Chronica, ed. O. Lampsidis, (CFHB 27, Series Atheniensis), Aθήνα 1993. Γενέσιος: Ιosephi Genesii Rerum Libri Quattuor, ed. A. Lesmuller-Werner et I. Thurn, (CFHB 14) Berlin-New York 1978. Historia Imperatorum: Historia Imperatorum, στο «Sagen und Legenden über Kaiser Basileios I», DOP 15 (1961) 61-126. Kωνσταντίνος Μανασσής: Constantini Μanassis Breviarum Chronicum, ed. O. Lampsidis, (CFHB 36, Series Atheniensis), Aθήνα 1996. Leonis VI Sapientis imperatoris Byzantini homlae, ed. T. Antonopoulou, [ Corpus Christianorum Series Graeca, 63], Thurnhout/ Brepols 2008. Markopoulos, «An Anonymus Laudatory Poem in Honor of Basil I» DOP 46 (1992) 225-232. Mαλάλας: Ioannis Malalae Chronographia, ed. I. Thurn, (CFHB, Series Berolinensis-35), Berlin 2000. Mιχαήλ Γλυκάς: Michaelis Glycae Annales, ed. I. Bekker, (CSHB), Bonnae 1836. Nικηφόρος Γρηγοράς: Νικηφόρου Γρηγορά ἐρμηνεία εἴς τὸν Συνεσίου περὶ ἐνυπνίων λόγον PG 522-630. Ψευδοσυμεών: Symeonis Magistri ac Logothetae Annales, ed. I. Βekker, CSHB, Bonnae (1838) στον τόμο Theophanes Continuatus, σελ. 603-760. 5

Σκυλίτζης: Ioannis Scylitzae Synopis historiarum ed. Ι. Thurn, (CFHB 5), Berolini-New York, 1973. Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης: Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon ed. S. Wahlgren (CFHB 44) Berolonini-Novi Eboraci, 2009. Συνέχεια του Θεοφάνη: Theophanes Continuatus, ed. I. Bekker, [CSHB], Bonnae 1838. Θεόδωρος Σκουταριώτης: Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, επιστασία Κ. Ν. Σάθας, τομ. Ζ Βενετία-Παρίσι 1894. Θεοφάνης: Τheophanis Chronographia, τ. Ι-ΙΙ, ed. C. de Boor, Lipsiae 1883. Zωναράς: Ιoannis Zonarae Epitomae Historiarum, ed. M. Pinder, Th. Buttner-Wobst, τομ. Ι-ΙΙΙ, (CSHB), Βonnae 1841-1844/ 1897. ΜΕΛΕΤΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ-ΑΡΘΡΑ Αγαπητός, «Η εικόνα»: Π. Αγαπητός, «Η εικόνα του αυτοκράτορα Βασιλείου Α στη φιλομακεδονική γραμματεία 867-959», Ελληνικά 40 (1989) 285-322. Αναγνωστάκης, «Το επεισόδιο της Δανιηλίδας»: H. Αναγνωστάκης, Το επεισόδιο της Δανιηλίδας (Πληροφορίες καθημερινού βίου ή μυθοπλαστικά στοιχεία;), στο Χ. Αγγελίδη (επιμ.), Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. Τομές και συνέχειες στην ελληνιστική και ρωμαϊκή παράδοση, Αθήνα 1989, 375-390. Αναγνωστάκης, «Η σολομώντεια αμφιθυμία»: Η. Αναγνωστάκης, Η σολομώντεια αμφιθυμία των πρώτων Μακεδόνων αυτοκρατόρων και οι αποκαλυπτικές καταβολές της στο: A. Λαμπρόπουλος-Κ. Τσικνάκης, Η εβραϊκή παρουσία στον ελλαδικό χώρο (4ος -19ος αι.), Αθήνα 2008, 39-60. Αναγνωστάκης-Παπαμαστοράκης, «Πορφυρές ονειράτων»: Ηλ. Αναγνωστάκης-Τ. Παπαμαστοράκης, «Πορφυρές ονειράτων, όψεις και χρήσεις. Αφήγηση και εικονογράφηση των βασιλικών ονείρων στο Βυζάντιο» Αρχαιολογία και Τέχνες 79 (2001) 26-33. 6

Βλυσίδου, Εξωτερική Πολιτική: B. Βλυσίδου, Εξωτερική πολιτική και εσωτερικές αντιδράσεις την εποχή του Βασιλείου Α. Έρευνες για τον εντοπισμό των αντιπολιτευτικών τάσεων στα χρόνια 867-886, Αθήνα 1991. Βλυσίδου, Λαμπάκης, Λεοντσίνη, Λουγγής, Βυζαντινά στρατεύματα στη Δύση: Β. Βλυσίδου, Στ. Λαμπάκης, Μ. Λεοντσίνη, Τ. Λουγγής, Βυζαντινά στρατεύματα στη Δύση (5 ος -11 ος αι.). Έρευνες πάνω στις χερσαίες και ναυτικές επιχειρήσεις: Σύνθεση και αποστολή των βυζαντινών στρατευμάτων στη Δύση, Αθήνα 2008. Xρήστου, Οι παραδυναστεύοντες: Ει. Χρήστου, Αυτοκρατορική εξουσία κα πολιτική πρακτική. Ο ρόλος του παραδυναστεύοντος στη βυζαντινή διοίκηση (τέλη 8ου-αρχες 11ου αιώνα), Αθήνα 2008. Χριστοφιλοπούλου: Bυζαντινή Ιστορία, Β.1, Β.2: Aικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ. Β.1: 610-867, B.2: 867-1081, Θεσσαλονίκη 1998, 1997. Χρυσανθόπουλος, Αρτεμίδωρος και Φρόυντ: Μ. Χρυσανθόπουλος, Αρτεμίδωρος και Φρόυντ. Ερμηνευτικές θεωρίες και λογοτεχνικά όνειρα, Αθήνα 2005. Dragon «Από το Θείον στο Προσωπικό»: G. Dragon «Από το Θείον στο Προσωπικό. Το όνειρο και η ερμηνεία του σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές», Αρχαιολογία και Τέχνες (79) 8-19. Dvornik, Le schism: F. Dvornik Le schism de Photius, histoire et legend, Paris 1950. Gay, Italie méridionale: J. Gay, L Italie méridionale et l empire byzantine depuis l avènement de Basile Ier jusq à la prise de Bari par les Normands (867-1071), τομ Ι, Paris 1904. Guilland, Recherches: R Guilland, Recherches sur les institutions byzantines, τ. Ι-ΙΙ (Berliner Byzantinische Arbeiten 35), Berlin-Αmsterdam 1967. Hergenröther, Photius Patriarch: J. Hergenröther, Photius Patriarch von Konstantinopel. Sein Leben, seine Schriften und das griechisce Schisma, τομ I, Regensburg 1867. Hirsch, Byzantinische Studien, F. Hirsch, Byzantinishe Studien, Lipsiae 1876. 7

Hunger, Bυζαντινή λογοτεχνία: Η. Hunger, Βυζαντινή λογοτεχνία. Η λόγια και κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, τ. Α, Β, Γ Αθήνα 2001, 2001, 2000. Janin, Les églises et les monstères: R. Janin, La géographie ecclésiastique de l empire Byzantin. I. Le siège de Constantinople et le patriarcat oecuménique. 3. Les Églises et les monasτères, Paris 1953. Κάλφας, Διάγνωση και πρόγνωση: B. Κάλφας, Διάγνωση και πρόγνωση. Ο Αρτεμίδωρος και η αρχαία ερμηνευτική των ονείρων, στο Δ. Ι. Κυρτάτας (επιμ.) Ὄψις ἐνυπνίου. Η χρήση των ονείρων στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, Ηράκλειο 1993, 231-258. Καλόφωνος, Το Ιστορικό όνειρο : Γ. Καλόφωνος, Το Ιστορικό όνειρο στο τελος της αρχαιότητας. Η Χρονογραφία του Μαλάλα και τα Ανέκδοτα του Προκοπίου, στο Δ. Ι. Κυρτάτας (επιμ.) Ὄψις ἐνυπνίου. Η χρήση των ονείρων στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, Ηράκλειο 1993, 283-322. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία, Β : I. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τ. Β (565-1081), Θεσσαλονίκη 1992. Καρπόζηλος, Βυζαντινοί ιστορικοί: A. Kαρπόζηλος, Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, τ. Β, Γ, Αθηνα 2002, 2009. Kislinger: «Der junge Basileios I»: Ε.Kislinger, «Der junge Basileios I. und die Bulgaren», JÖB 30 (1981) 119-136. Kislinger: «Eudokia Ingerina»: Ε. Κislinger, «Eudokia Ingerina, Basileios I. und Michael III» JÖB 33 (1983) 119-136. Κουκουλές, Βυζαντινών Βίος: Φ. Κουκουλές, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ. Α ΙΙ, Αθήνα 1948. Koutava-Delivoria, «Qui etait Danielis»: B. Koutava-Delivoria, «Qui etait Danielis?», Byz 71 (2001) 98-109. Lounghis, Les ambassades Byzantines: Τ. Lounghis, Les ambassades byzantines en Occident depuis la fondation des états barbares jusqu aux Croisades (407-1096), Αθήνα 1980. Moravcsik, «Sagen und Legenden»: Gy. Moravcsik, «Sagen und Legenden über Kaiser Basileios I», DOP 15 (1961) 61-126. 8

Odorico, «La politica dell immaginario»: P. Odorico, «La politica dell immaginario de Leone Vi il Saggio», Byz 53 (1983) 597-631. Oikonomidès, Listes: N. Oikonomidès, Les listes de préséance byzntines des IXe et Xe siècles, Paris 1972. Ostrogorsky, Ιστορία, Β : G. Ostrogorsky, Ιστορία του βυζαντινού κράτους, τ. Β, Αθήνα 1979. Παναγοπούλου, Οι διπλωματικοί γάμοι: Αγγ. Παναγοπούλου, Οι διπλωματικοί γάμοι στο Βυζάντιο (6ος-12ος αιώνας), Αθήνα 2006, σελ. 112-116. Price, «To μέλλον των ονείρων»: S. R. F. Price, «To μέλλον των ονείρων: Από τον Φρόυντ στον Αρτεμίδωρο», Αρχαιολογία και Τέχνες 78 (2000) 8-22. Τobias, Basil I: N. Τobias, Basil I (867-886), the Founder of the Macedonia Dynasty: A study of the Political and Military History of the Byzantine Empire in the Ninth Century, Rutgers University 1969. Τougher, Michael III and Basil: S. Tougher, Michael III and Basil the Macedonian; just good friends?, στο: L. James (ed.) Desire and Denial in Byzantium, Aldershot 1999 σελ. 149-158. Τρωιάνος, Οι πηγές: Σ. Τρωιάνος, Οι πηγές του βυζαντινού δικαίου, Αθήνα- Κομοτηνή 1999. Τρωιάνου, «Δίκαιο και ιδεολογία»: Σ. Τρωιάνου, «Δίκαιο και ιδεολογία στα χρόνια των Μακεδόνων», Βυζαντινά 22 (2001) 239-261. Vasiliev, Byz. et Arabes/Dyn. Macédon: A. Vasiliev Byzance et les Arabes, τομ. Α : La dynastie d Amorium (820-867), Bruxelles 1935, τομ. Β, πρώτο μέρος : La dynastie Macédonienne (867-959), Bruxelles 1968, δεύτερο μέρος: Εxtraits des sources arabes, Bruxelles 1950. Vogt, Basile I: Α. Vogt, Basile Ier empereur de Byzance (867-886) et la civilization byzantine à la fin du IXe siècle, Paris 1908. 9

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ-ΛΕΞΙΚΑ-ΣΕΙΡΕΣ BMGS: Byzantine and Modern Greek Studies. Bsl: Byzantinoslavica. Byz: Byzantion. BZ: Byzantinische Zeitshrift. CFHB:Corpus Fontium Historiae Byzantinae. CHSB:Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. DOP: Dumbarton Oaks Papers. EEBΣ: Eπετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών. JÖB: Jahrbuch der Österreichischen byzantinistik. Mansi: J.D., Sacrorum Conciliorum nova ET amplissima Collectio, (αναστ. ανατύπωση 1960-1961). ODB: A.P. Kazhdan κ.α., Oxford Dictionary of Byzantium, New York-Oxford 1991. PG: Patrologiae Graeca. PL: Patrologiae Latina. PmbZ: Prosopograpie der mittelbyzantinischen Zet, t. I-V, Berlin-New York 1998-2002. REB: Revue des Etydes Byzantines. TM: Traveaux et Memoires. VizVrem: Vizantijskij Vremennik. ZRVI: Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta. 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ελάχιστοι Βυζαντινοί αυτοκράτορες κίνησαν τόσο πολύ το ενδιαφέρον των ιστορικών, όσο ο ιδρυτής της μακεδονικής δυναστείας, ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Α. Tρεις εκτενείς μάλιστα μονογραφίες 1 και πολλές μικρότερες μελέτες έχουν αφιερωθεί στην ανάλυση των ιστορικών, πολιτικών, ιδεολογικών και πολιτισμικών προβλημάτων της βασιλείας του αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας. Η ακριβής του μάλιστα καταγωγή παραμένει ένα άλυτο μυστήριο θεωρείται εντούτοις εξακριβωμένο από τους μελετητές ότι καταγόταν από αρμενική οικογένεια, εγκατεστημένη στο θέμα Μακεδονίας. Η γνωριμία του ωστόσο με τον νεαρό και άπειρο γύρω από τα πολιτικά ζητήματα αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ, η εμπιστοσύνη και φιλία που αναπτύχθηκε μεταξύ των δύο ανδρών, καθώς και η συνακόλουθη μεγάλη επιρροή που ασκούσε ο νεαρός Μακεδών στον τότε αυτοκράτορα Μιχαήλ, συνέβαλαν στη ραγδαία πολιτική ανέλιξη του πρωτοστράτορα Βασιλείου. Μετά μάλιστα και από τη δολοφονία 2 τού παντοδύναμου, ουσιαστικά ασκούντα την εξουσία καίσαρα Βάρδα, που σχεδίασε και έφερε εις πέρας ο παρακοιμώμενος Βασίλειος -με τη σύμφωνη γνώμη του ίδιου του νόμιμου αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ - άνοιξε πλέον ο δρόμος προς την εξουσία για τον φιλόδοξο Μακεδόνα, ο οποίος δε δίστασε στον βωμό των πορφυρών του φιλοδοξιών να θυσιάσει ένα χρόνο αργότερα και τον ίδιο τον ευεργέτη του Μιχαήλ. Η άνοδος μάλιστα στον θρόνο του ιδρυτή της μακεδονικής δυναστείας Βασιλείου Α, σήμανε για τη βυζαντινή αυτοκρατορία την αρχή μιας μεγάλης πολιτικής και πολιτιστικής ακμής, η οποία διήρκεσε διακόσια περίπου χρόνια. Το σκοτεινό εντούτοις και ταυτόχρονα άσημο παρελθόν τού νέου ηγεμόνα, όπως επίσης ο ανορθόδοξος τρόπος, καθώς και τα εγκλήματα που διέπραξε προκειμένου να διαβεί το κατώφλι της εξουσίας, αποτελούσαν αναμφίβολα μια βαριά κληρονομιά για τους επιγόνους του. 1 Α. Vogt, Basile Ier empereur de Byzance (867-886) et la civilization byzantine à la fin du IXe siècle, Paris 1908 N. Τobias, Basil I (867-886), the Founder of the Macedonia Dynasty: A study of the Political and Military History of the Byzantine Empire in the Ninth Century, Rutgers University 1969 Β. Βλυσίδου, Εξωτερική πολιτική και εσωτερικές αντιδράσεις την εποχή του Βασιλειου Α. Έρευνες για τον εντοπισμό των αντιπολιτευτικών τάσεων στα χρόνια 867-886, Αθήνα 1991. 2 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 248, 292-249, 321. 11

Ως εκ τούτου, οι διεκδικήσεις τους στον θρόνο έπρεπε να στοιχειοθετηθούν με «ιστορικά δεδομένα», τα οποία θα δικαίωναν τη βαμμένη με αίμα ανάρρηση στον θρόνο του ιδρυτή της νεοπρόβλητης μακεδονικής δυναστείας. Το εγχείρημα λοιπόν αυτό, επιτελέστηκε συστηματικά και οργανωμένα σχεδόν έναν αιώνα αργότερα από τον εγγονό του Βασιλείου Α, τον Κωνσταντίνο Ζ Πορφυρογέννητο. Από την περίοδο άλλωστε της δευτέρας φάσεως της Εικονομαχίας (815-843), της αμφιλεγόμενης βασιλείας του Μιχαήλ Γ (842-867) και των προγόνων του, όπως και της ανόδου στην εξουσία τού Βασιλείου Α (867-886), δε διαθέτουμε σύγχρονες ιστορικές μαρτυρίες, παρά μόνον έμμεσες αναφορές και κάποια αποσπάσματα απολεσθέντων έργων 3. Μετά το Χρονικόν σύντομον του Γεωργίου Μοναχού δηλαδή, η συγγραφή του οποίου προσδιορίζεται περί το 843-845, και έως τα μέσα τού δέκατου αιώνα δε μας παραδίδεται κανένα απολύτως ιστοριογραφικό έργο. Κατά συνέπεια, οι αρχαιότερες πηγές για τη δυναστεία του Αμορίου και τις απαρχές της μακεδονικής δυναστείας ανάγονται στο δεύτερο μισό του δέκατου αιώνα, ενώ διακρίνονται τόσο για τις διαφορετικές τους τάσεις όσο και τις διαφορετικές τους πολιτικές επιλογές. Δε γνωρίζουμε συνεπώς, τα διάφορα ιστορικά έργα που κυκλοφορούσαν την εποχή του Πορφυρογέννητου και τι ακριβώς παρέδιδαν για τη μακεδονική δυναστεία, εφόσον για τη βασιλεία του Μιχαήλ Γ, όπως και για την άνοδο στον θρόνο του Βασιλείου Α, δε διαθέτουμε σύγχρονες ιστορικές μαρτυρίες. Το γεγονός μάλιστα αυτό κρίνεται αξιοπερίεργο δεδομένου ότι οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής δεν ήταν αρνητικές για τη συγγραφή ιστορικών έργων. Ο λόγος θα πρέπει πιθανότατα να αναζητηθεί στο γεγονός πως προφανώς οι συνθήκες κάτω υπό τις οποίες ετέθησαν οι βάσεις της νέας δυναστείας ήταν σε όλους τους σύγχρονους υπηκόους γνωστή και τα γεγονότα ακόμη νωπά, για να στοιχειοθετήσουν μια ιστορία που θα δικαίωνε τον σφετεριστή του θρόνου. Από νωρίς ωστόσο, καθώς φαίνεται κυκλοφορούσαν θρύλοι και διηγήσεις για τον νεαρό Μακεδόνα και τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο αναδείχθηκε στην εξουσία. Σε αυτού του είδους τις διαδόσεις λοιπόν και τους θρύλους, που ενθάρρυνε και διέδιδε αφειδώς η αυλική προπαγάνδα, στηρίχτηκε αργότερα η επίσημη ιστορία για τον ιδρυτή της νέας δυναστείας. 3 Καρπόζηλος, Βυζαντινοί Ιστορικοί, Β, σελ. 41. 12

Η ανάγκη ωστόσο να προσδοθεί στον αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας Βασίλειο Α βασιλική καταγωγή, εναρμονισμένη με το έτερο σκέλος της θεόθεν δηλαδή αποστολής του να λαμπρύνει τη βασιλεία των Ρωμαίων κρινόταν επιτακτική στον βαθμό της απρόσκοπτης και ομαλής συνέχειας και διαδοχής της ελέω Θεού δυναστείας που επιχείρησε να επιβάλει ο θεμελιωτής της, Βασίλειος Α ο Μακεδών. Για τον σκοπό αυτόν, από νωρίς η ζωή τού Μακεδόνα βασιλιά Βασιλείου, διανθίστηκε από τους βιογράφους του, με διάφορα βιβλικά και μυθολογικά μοτίβα, καθώς και με διάφορα σημεία, όπως όνειρα, προφητείες, προρρήσεις, θεοσημίες και σύμβολα, που από τη μία επιστρατεύτηκαν για να στολίσουν λογοτεχνικά την αφήγηση γύρω από τις διάφορες εκφάνσεις του βίου του Βασιλείου και από την άλλη, για να κάνουν φανερή τη θεία βούληση σχετικά με το μέλλον του εγκωμιαζόμενου. Κατά συνέπεια, μύθος και αλήθεια συγχέονται ενίοτε σε μια ελκυστική αφήγηση στις πηγές, ενώ η ιστορική πραγματικότητα αντικατοπτρίζεται κάποτε με σχετική ακρίβεια και αξιοπιστία και άλλοτε διαστρεβλώνεται ή αποσιωπάται προς όφελος της πολιτικής προπαγάνδας. Σταθερό εντούτοις υπόβαθρο για τη μελέτη των διαφόρων βιβλικών και μυθολογικών μοτίβων, καθώς και της αντίστοιχης λογοτεχνικής τους προέλευσης και παράδοσης, που μεταχειρίστηκαν με περισσή δεξιότητα οι βιογράφοι του Βασιλείου προκειμένου να συνθέσουν τη «μυθοποίησή» του συνιστούν τα αποτελέσματα των ερευνών 4 του διάσημου Ούγγρου βυζαντινολόγου Gyula Moravcsik, ο οποίος με εξαιρετικά μεθοδικό, ακριβή και εμπεριστατωμένο τρόπο εξύφανε ένα προς ένα, τα διάφορα μυθολογικά και βιβλικά μοτίβα που υποκρύπτονται στην αφήγηση των πηγών αναφορικά με τη βασιλεία του Βασιλείου Α. Τα συμπεράσματα βέβαια, οι διαπιστώσεις και οι υποθέσεις του καταξιωμένου κατά γενική ομολογία Ούγγρου βυζαντινολόγου, υπήρξαν μεν καθοριστικά για την πορεία της έρευνας στο άρθρο του εντούτοις για τα όσα μυθικά και θρυλούμενα αποδόθηκαν στον Μακεδόνα αυτοκράτορα Βασίλειο Α, για τα κάθε λογής σημεία και σύμβολα βασιλείας του Μακεδόνα ηγεμόνα αφιέρωσε λίγες έως καθόλου αράδες. 4 Moravcsik, «Sagen und Legenden» σελ. 61-126. 13

Εκείνο όμως που ενδιαφέρει την παρούσα εργασία είναι να δημιουργήσει τις βάσεις για μια πληρέστερη φιλολογική-ιστορική ερμηνεία των προφητικών διηγήσεων για τον Βασίλειο Α στις βυζαντινές πηγές. Η παρούσα ωστόσο εργασία δε δύναται να αντικαταστήσει την έλλειψη πλήρους φιλολογικού σχολιασμού των προφητικών διηγήσεων του Βασιλείου Α, ούτε και να αντιμετωπίσει όλα τα υπάρχοντα προβλήματα. Είναι ουσιαστικά ένα μικρό μόνο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Αποσκοπεί κατ αυτόν τον τρόπο, να ρίξει φως στα διάφορα σύμβολα και τεκμήρια βασιλείας που υιοθέτησαν οι ιστοριογράφοι της φιλομακεδονικής ιστοριογραφίας προκειμένου να παρουσιάσουν ως αναγκαία, θεοπρόβλητη, επιβεβλημένη και αναγκαία την ανάρρηση του Μακεδόνα Βασιλείου στον βυζαντινό θρόνο. Ξεκινώντας λοιπόν από αυτήν την αρχή, προχώρησα στη μελέτη των ιστοριογραφικών κειμένων που αναφέρονται στα δεκαεννέα χρόνια της βασιλείας του Βασιλείου Α και προσπάθησα να εντοπίσω τα κάθε λογής σύμβολα και σημεία που προοιωνίζονται την ανάρρηση του άσημου ακόμα Μακεδόνα στον αυτοκρατορικό θρόνο. Στο πρώτο μάλιστα μέρος της εργασίας (κεφ. 1-3) δίκην εισαγωγικού χαρακτήρα κεφαλαίου εξετάζονται τα δεκαεννέα χρόνια βασιλείας του Βασιλείου, όσον αφορά τη δράση του στον πολιτικό, στρατιωτικό, εκκλησιαστικό, πολιτιστικό και νομοθετικό τομέα, με ευσύνοπτο, ωστόσο μεθοδικό και οργανωμένο τρόπο. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο (κεφ. 4) στην αφήγηση που διασώζουν οι πηγές αναφορικά με το ιστορικό πρόσωπο του αυτοκράτορα Βασιλείου Α, δίνοντας εντούτοις έμφαση στις προφητικές διηγήσεις του Βασιλείου Α όπως αυτές παρουσιάζονται διαχρονικά στις βυζαντινές πηγές. Στο τρίτο μέρος, (κεφ. 5-7) παρουσιάζονται καταρχήν ο λογοτεχνικός ρόλος των διαφόρων ονείρων, προφητειών, χρησμών, θεοσημιών, στις βυζαντινές πηγές, με έμφαση στην ανάλυση του περιεχομένου, του αφηγηματικού πλαισίου και της λειτουργίας των διαφόρων προφητικών διηγήσεων για τον νεαρό Μακεδόνα και τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο αναδείχθηκε στην εξουσία 14

1. Προσωπογραφικά του Βασιλείου Α (867-886). Στο δέκατο τρίτο έτος της βασιλείας του, σε κατάσταση μέθης, τη νύχτα της 23 ης προς την 24 η Σεπτεμβρίου του 867, στο ανάκτορο του Αγίου Mάμαντος 5 έληξε αποτρόπαια η βασιλεία ενός ανίσχυρου ηγεμόνα, του βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ (842-867). Την επόμενη ημέρα, το ακρωτηριασμένο πτώμα του τελευταίου εκπροσώπου 6 της φρυγικής δυναστείας, μεταφέρθηκε με ένα πλοιάριο στη μικρασιατική Χρυσόπολη 7, όπου και ενταφιάστηκε. Η καινούργια μέρα που ανέτειλε, βρήκε την αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης με νέο αυτοκράτορα, νέα δυναστεία και νέα πολιτική. Αποφασισμένος μάλιστα να επαναφέρει το αυτοκρατορικό αξίωμα στο προγενέστερο πολιτικό κύρος του και να διοχετεύσει σε Ανατολή και Δύση τις βυζαντινές τάσεις εξάπλωσης, που είχαν εκδηλωθεί πολύ πριν από την άνοδό του στον θρόνο ο αυτουργός της δολοφονίας του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ και συναυτοκράτορας 8, ήδη από τις 26 Μαίου του 866 Βασίλειος Α επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και αναγορεύτηκε μόνος αυτοκράτορας 9. 5 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 209, 7-10 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 257, 466-259, 505. 6 Ο Μιχαήλ Γ ήταν γιος του αυτοκράτορα Θεοφίλου (829-842) και της βασίλισσας Θεοδώρας. Στέφθηκε συναυτοκράτορας κατά τη γέννησή του το 840, ακριβώς δύο χρόνια πριν από τον θάνατο του πατέρα του. Την ουσιαστική ωστόσο διακυβέρνηση του κράτους ασκούσε ως το 856 η μητέρα του Θεοδώρα μαζί με τον πανίσχυρο σύμβουλό της τον ευνούχο Θεόκτιστο. Τον Θεόκτιστο όμως δολοφόνησε ο Βάρδας που έγινε ο πραγματικός κυβερνήτης του κράτους Βλ. σχετικά H. Grégoire, «Inscriptions historiques byzantines. Ancyre et les Arabes sous Michel l Ivrogne», Byz 4 (1927-1928) 439, του ίδιου, «Michel III et Basile le Macédonien dans les inscriptions d Ancyre», Byz 5 (1929-1930) 327-346 Αικ. Χριστοφιλοπούλου, «Η αντιβασιλεία εις το βυζάντιον», Σύμμεικτα 2 (1970) 1-144, της ίδιας Ιστορία, Β.1, σελ. 210 κ.ε ODB 2, σελ 1364 Χρήστου, Οι παραδυναστευοντες, σελ. 85-95. 7 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 259, 500-505. 8 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 252, 378-253, 389. 9 Vogt, Basile I, σελ. 140. 15

Ο νέος αυτοκράτορας Βασίλειος Α γεννήθηκε σε ένα χωριό κοντά στην Αδριανούπολη της Θράκης, στο θέμα Μακεδονίας 10, όπως ονομαζόταν η στρατιωτικοδιοικητική αυτή περιφέρεια, που κάλυπτε κυρίως την περιοχή της δυτικής Θράκης με έδρα την Αδριανούπολη 11, για αυτό και είχε την προσωνυμία Μακεδών και για τον ίδιο λόγο η δυναστεία του είναι γνωστή ως Μακεδονική. Γόνος μιας ταπεινής αγροτικής οικογένειας, αγράμματος, με φυσικά ωστόσο σωματικά χαρίσματα και μια έντονη διάθεση καιροσκοπισμού 12, εγκατέλειψε τα ελάχιστα πατρογονικά χωράφια στο θέμα της Μακεδονίας, προσδοκώντας καλύτερη τύχη με τη μετοικεσία του στην Κωνσταντινούπολη 13. Εκεί, με τη μεσολάβηση του ηγουμένου της μονής του Αγίου Διομήδους, στην οποία είχε ζητήσει καταφύγιο κατά την έλευσή του στη Βασιλεύουσα, προσελήφθη ως πρωτοστράτωρ στην οικία του Θεοφιλίτζη 14, προστάτη του μοναστηριού, συγγενή του καίσαρα Βάρδα, καθώς και του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ. 10 Κατά τα τέλη του 8 ου αιώνα συνέβη μια σημαντική μεταβολή. Το μεταξύ Έβρου και Στρυμόνος τμήμα του θέματος Θράκης με πρωτεύουσα την Αρκαδιούπολη, αποσπάται από αυτό και σχηματίζεται εκεί μία νέα στρατιωτική-διοικητική περιφέρεια, το θέμα Μακεδονίας, με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη. Η Μακεδονία μνημονεύεται για πρώτη φορά ως θέμα το 802, ενώ θα πρέπει να δημιουργήθηκε μεταξύ των ετών 789-802. Για το θέμα Μακεδονίας βλ. Χ. Κυριαζόπουλος, Η Θράκη κατά τους 10ο και 12ο αιώνες, Συμβολή στη μελέτη της πολιτικής, διοικητικής και εκκλησιαστικής εξέλιξης, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 86-93 Α. Stavridou- Zafraka, «Slav Invasions and the theme organization in the Balkan Peninsula», Βυζαντιακά 12 (1992) 165-179 Της ίδιας «Τα θέματα του μακεδονικού χώρου. Το θέμα Στρυμόνος», Διεθνές Συμπόσιο «Βυζαντινή Μακεδονία 324-1430 μ.χ», Θεσσαλονίκη 20-31 Οκτωβρίου 1992 [ Μακεδονική Βιβλιοθήκη, 82], Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 307-319. Για το όνομα του θέματος της Μακεδονίας βλ. N. Andriotis, «history of the name Macedonia», Balkan Studies 1 (1960) 143-148. Βλ. επίσης A. E. Laiou,Τhessaloniki and Macedonia in the Byzantine period στο: J. Burke-R.Scott (επιμ.), Byzantine Macedonia: Identity, image and History, [Byzantina Australiensia 13], Μelbourn 2000, σελ. 1-12. 11 Χριστοφιλοπούλου, Ιστορία, Β.1, σελ. 289. 12 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 334, 1-3 Ψευδοσυμεών, 686, 11-16 Ζωναράς ΙΙΙ, 410, 18-20. 13 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 221, 6-14. 14 Το όνομα του συγγενή του Μιχαήλ Γ, απαντά σε διαφορετικές μορφές στις πήγες ως Θεόφιλος, αλλά και με το υποκοριστικό όνομα Θεοφιλίτζης και το επώνυμο Παιδευόμενος. Βλ. Συνέχεια του Θεοφάνη, E, 224, 23-224, 14 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 238, 129. Ο Vogt, μάλιστα ταυτίζει τον Θεοφιλίτζη με τον Θεόκτιστο Βρυέννιο. Βλ. Vogt, Basile Ier, σελ. 16-17, 158, 398-399. 16

Από ιπποκόμος μάλιστα του άρχοντα Θεοφιλίτζη, πέρασε κατόπι στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ, ως στράτωρ αρχικά, στη συνέχεια ως πρωτοστράτορας 15 και αφού κέρδισε την εμπιστοσύνη του Μιχαήλ αναρριχήθηκε στην πιο εμπιστευτική θέση εκείνη του παρακοιμώμενου 16. Στο μακροχρόνιο όμως διάστημα που μεσολάβησε από την εγκατάσταση του Βασιλείου στον οίκο του Θεοφιλίτζη, μέχρι την προαγωγή του το 865 στην καίρια θέση του παρακοιμώμενου, με δόλιο και μεθοδικό τρόπο εξύφανε την ανέλιξή του. Ως εκ τούτου, οργάνωσε αρχικά, με τη βοήθεια και άλλων συνωμοτών 17, καθώς και με τη σύμφωνη γνώμη του ίδιου του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ τη δολοφονία του καίσαρα Βάρδα στις 21 Απρίλιου του 866 18. 15 Oι στράτορες ήταν ιπποκόμοι του αυτοκράτορα, καθώς και διαφόρων κατά τόπους, υψηλών, αξιωματούχων προσώπων με αυξημένες αρμοδιότητες. Επικεφαλής των στρατόρων και επομένως και των αντίστοιχων βασιλικών, ήταν ο πρωτοστράτωρ. Το βασικό μάλιστα καθήκον του πρωτοστράτορα κατά τον ένατο και δέκατο αιώνα ήταν να συνοδεύει τον αυτοκράτορα, ενόσω ίππευε. Βλ. Guilland, Recherches, σελ. 478 και N. Oikonomidès, Les listes, σελ. 298 και 337-338. 16 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε 206, 4. Το αξίωμα του παρακοιμώμενου καταλάμβαναν κυρίως ευνούχοι, αυτοκρατορικοί υπάλληλοι. Όπως αναφέρει και ο τίτλος του αξιώματος, ο παρακοιμώμενος βρισκόταν μέσα στο δωμάτιο του αυτοκράτορα ή κοντά στο αυτοκρατορικό δωμάτιο και ήταν επιφορτισμένος με την ασφάλεια του αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της ανάπαυσής του. Ο Βασίλειος μάλιστα ο Μακεδών, ήταν ο πρώτος μη ευνούχος παρακοιμώμενος. Το γεγονός ωστόσο αυτό, σε συνδυασμό με την αρνητική περιγραφή του πορτραίτου του Μιχαήλ Γ από τις πηγές, οδήγησε ορισμένους μελετητές στο συμπέρασμα πως οι σχέσεις του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ με τον ευνοούμενό του Βασίλειο, ήταν κάτι παραπάνω από φιλικές. Για το αξίωμα του παρακοιμώμενου βλ. Guilland, Recherches, σελ. 202-203 και Oikonomidès, Les listes, σελ. 305, ενώ για τη θέση ύπαρξης ομοφυλοφιλικών τάσεων μεταξύ του Βασιλείου με τον Μιχαήλ βλ. E. Kislinger, «Εudokia» σελ. 119-136 R. Jenkins, Byzantium: The Imperial Centuries (AD 610-1071), London 1966, σελ. 164-165 S. Tougher, «Michael III and Basil», σελ. 149-158. 17 Ήταν ο Πέτρος ο Βούλγαρος, Ιωάννης ο Χάλδος, μετέπειτα στρατηγός Χαλδίας, ο Aπελάτης Ιακωβίτζης ο Πέρσης, ο Ευλόγιος ο Πέρσης, ο ομοεθνής του, Αρτάβασδος ο εταιρειάρχης, ο αδερφός του Βασιλείου Μαριανός, δομέστικος των σχολών, ο ξάδελφος τους Ασυλαίων και τέλος ο Κωνσταντίνος Τοξαράς. Βλ. Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 257, 465-259, 505. Επίσης, για το άδοξο τέλος των συνεργατών του Βασιλείου στη δολοφονία του Μιχαήλ Βλ. Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 260, 5-261, 22. Πρβλ. Κ. Μπουρδάρα, Καθοσίωσης και τυραννίς κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους. Μακεδονική δυναστεία (867-1056), Αθήνα-Κομοτηνή 1981, σελ. 33-35. 18 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 205, 2-206, 22 και 235, 17-238, 10 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 250, 323-251, 352 Γενέσιος, Γ, 75, 34-41 Σκυλίτζης, 128, 27-40. 17

Ο Βάρδας 19, θείος του αυτοκράτορα Μιχαήλ και συνάμα ουσιαστικός κυβερνήτης του κράτους, δολοφονήθηκε, διότι αποτελούσε υπολογίσιμο εμπόδιο στις πολιτικές φιλοδοξίες του Βασιλείου. Λίγο καιρό μάλιστα αργότερα, την ημέρα της Πεντηκοστής, στις 26 Μάιου του 866 και απαλλαγμένος πλέον από τον κυριότερο πολιτικό του αντίπαλο καίσαρα Βάρδα 20, ο Βασίλειος ο Μακεδών, κατάφερε το ποθούμενο, την ανάδειξή του δηλαδή σε συμβασιλέα στον ναό της Αγίας Σοφίας 21. Ένα χρόνο αργότερα όμως, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ πλήρωσέ με το ίδιο του το αίμα την εμπιστοσύνη που έδειξε στον ευνοούμενο και συμβασιλέα του Βασίλειο. Αντίθετη ωστόσο, άποψη εναρμονισμένη με την επιδιωκόμενη προπαγάνδα πρόβαλλε η φιλομακεδονική ιστοριογραφία, η οποία σε γενικές γραμμές προσπάθησε να συγκαλύψει την ανάμειξη του Βασιλείου στα εγκλήματα που διέπραξε προκειμένου να καταλάβει την εξουσία 22. Από νωρίς ωστόσο, κυκλοφορούσαν μεταξύ των υπηκόων της αυτοκρατορίας, θρύλοι και διηγήσεις ανεκδοτολογικού κυρίως χαρακτήρα για τον νεαρό Μακεδόνα χωρικό και τον θαυμαστό τρόπο με τον οποίο αναδείχτηκε στα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας. Σε αυτού του είδους μάλιστα τις διαδόσεις και τους θρύλους που ενθάρρυνε και διέδιδε αφειδώλευτα η αυλική προπαγάνδα, στηρίχτηκε αργότερα και η επίσημη ιστορία για τον ιδρυτή της νεοπρόβλητης μακεδονικής δυναστείας Βασίλειο Α 23. 19 Ο καίσαρας Βάρδας ήταν Αρμένιος από την Παφλαγονία, αδερφός της αυτοκράτειρας Θεοδώρας και του Πετρωνά. Για τον καίσαρα Βάρδα Βλ. ODB 1 σελ. 255-256 και 363 Χρήστου, Οι παραδυναστεύοντες, σελ. 105-116. 20 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 248, 292-295. 21 Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 252, 360-253, 389. 22 Για τη δολοφονία του Μιχαήλ Γ από τον Βασίλειο Α τον Μακεδόνα και την προσπάθεια της φιλομακεδονικής ιστοριογραφίας να συγκαλύψει την άμεση ανάμειξη του Βασιλείου στη δολοφονία του Μιχαήλ, βλ. Καρπόζηλος, Βυζαντινοί Ιστορικοί, Β, σελ. 367-389. 23 Για τις διαδόσεις και τους θρύλους, που ενθάρρυνε και διέδιδε η φιλομακεδονική ιστοριογραφία βλ.. Moravcsik, «Sagen und Legenden» σελ. 61-126. 18

Κατά συνέπεια, στην προσπάθειά τους, να προσδώσουν αριστοκρατική καταγωγή στον γενάρχη της δυναστείας τους ανήγαγαν την καταγωγή του στο βασιλικό γένος των Αρσακιδών από τη μεριά του πατέρα του, ενώ η μητέρα του με το καθαρά ελληνικό όνομα Παγκαλώ 24, υποτίθεται πως είλκυε την καταγωγή της από ευγενική οικογένεια της Αδριανούπολης, της οποίας μάλιστα πρόγονος από τον έναν γονέα, ήταν ο Μέγας Κωνσταντίνος και από τον άλλο ο Μέγας Αλέξανδρος 25. Οι αφηγήσεις ωστόσο αυτές, σε συνδυασμό με τις λιγοστές χρονολογικές ενδείξεις της εποχής, προκαλούν μια σύγχυση, καθώς και διαφωνίες μεταξύ των ερευνητών, ως προς τον καθορισμό του έτους γέννησης, καθώς και της ηλικίας του Βασιλείου, όταν έφτασε στη Βασιλεύουσα 26. 24 Το όνομα της μητέρας του Βασιλείου Α, Παγκαλώ, διασώζει μονάχα ο εγγονός του Βασιλείου, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στο έργο του De cerimoniis aulae byzantinae, εκδ. A. Vogt, I-II, Paris 1035-1940, σελ. 648. 25 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 215, 9-216, 4. Η καταγωγή του αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας έχει προκαλέσει διαφωνίες μεταξύ των μελετητών. Ο Α. Α. Vasiliev υποστήριξε την αρμενική καταγωγή του Βασιλείου στο άρθρο του «Τhe Origin of Basil the Macedonian» VizVre 12 (1906) 155-157, άποψη η οποία έγινε ευρέως αποδεκτή από πλήθος μελετητών, μεταξύ των οποίων και ο Adontz, ο οποίος με το άρθρο του, «L âge et l origine de l empereur Basile Ier», Βyz 8 (1933) 475-550 και 9 (1934) 223-260, υποστήριξε ότι ο Βασιλειος ήταν αρμενικής καταγωγής και από τους δύο γονείς του, ενώ η οικογένειά του, σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή ήταν από τις πιο εύπορες της Μακεδονίας. Διαφορετική ωστόσο άποψη για την καταγωγή του Βασιλείου παραδίδουν οι αραβικές πηγές, οι οποίες αποδίδουν στον Βασίλειο Α σλαβική καταγωγή. Βλ. σχετικά Τobias, Basil I, σελ. 1-4. Την σλαβική καταγωγή του Βασιλείου Α ενστερνίζεται στη μονογραφία του για τον Μακεδόνα αυτοκράτορα και ο Vogt, Basile I, σελ. 21-22, δίχως ωστόσο να απορρίπτει την απώτερη αρμενική καταγωγή του αρχηγέτη της μακεδονικής δυναστείας. Επίσης, για τη μορφή του Μεγάλου Αλέξανδρου στη βυζαντινή γραμματεία βλ. το άρθρο του S. Gero, «The Alexander Legend in Byzantium. Some Literary Gleanings», DOP 46 (1992) 83-87. 26 Ο Adontz, «L âge et l origine», σελ. 495 και 500 τοποθετεί τη γέννηση του Βασιλείου την 25 η Μαίου 836, μετά την επιστροφή της οικογένειάς του από την αιχμαλωσία του Κρούμου, ενώ ο E. W. Brooks, «The age of Basil I», BZ 20 (1911) 486-491, υποστήριξε ότι ο Βασίλειος γεννήθηκε μεταξύ των ετών 830-835. Από την άλλη, ο N. Τobias, Basil Ι, σελ. 35 τοποθετεί τη χρονολογία γέννησης του Βασιλείου μεταξύ των ετών 832-835, ενώ η Χριστοφιλοπούλου, Ιστορία, Β.2, σελ. 15, υποσημ. 1, θεωρεί ότι είναι αδύνατο να βρούμε την πραγματική χρονολογία γεννήσεως του αυτοκράτορα Βασιλείου Α. Ωστόσο, τοποθετεί με κάποια επιφύλαξη τη γέννηση του Βασιλείου, μεταξύ των ετών βασιλείας του Μιχαήλ Β (Χριστούγεννα 820-829). Κατόπιν, ο Kislinger, «Der junge Basileios I» 119-136, υποστήριξε το ενδεχόμενο να γεννήθηκε στη Βουλγαρία, κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας των 19

Όπως και να έχει το ζήτημα, κύριο μέλημα του Βασιλείου, μετά την άνομη κατάληψη του θρόνου και την επιτυχή έκβαση της συνωμοσίας του ήταν να διευθετήσει τις πολιτικές εκκρεμότητες 27, που είχαν ανακύψει μετά την άγρια δολοφονία του Μιχαήλ Γ, αρχίζοντας από τη δημόσια ανακήρυξή του σε μόνον αυτοκράτορα το πρωί της 24 Σεπτεμβρίου 867 στον Φόρο του Κωνσταντίνου 28, με τη σύμφωνη γνώμη της συγκλήτου, του στρατού και του λαού της Κωνσταντινούπολης. Συγχρόνως, έχοντας επίγνωση πόσο επισφαλής ήταν η θέση του έσπευσε να ρυθμίσει τη δυναστική συνέχεια στέφοντας συμβασιλείς τους γιους του. Τον γιο του Κωνσταντίνο από την πρώτη σύζυγό του Μαρία 29 στις 6 Ιανουαρίου του 869, ενώ τους υπόλοιπους γιους του, που είχε αποκτήσει από την Ευδοκία Ιγγερίνα 30, τον Λέοντα, ένα χρόνο αργότερα στις 6 Ιανουαρίου του 870 και τον Αλέξανδρο, τέλη του 870 ή το πιο πιθανό τέλη του 879 μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου. Ο τέταρτος γονέων του εκεί, επί της βασιλείας του Κρούμου και να επέστρεψε στη γενέτειρά του στη διάρκεια της βασιλείας του Θεοφίλου. 27 Μόλις έγινε γνωστή η δολοφονία του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ εκδηλώθηκε στάση εναντίον του Βασιλείου από τις τάξεις του στόλου, επικεφαλής της οποίας ήταν ο δρουγγάριος του πλωίμου Νικήτας Ωορύφας η οποία και απέτυχε. Βλ. Ψευδοσυμεών, 687, 6-15. Πρβλ. Vogt, Basile Ι, σελ. 153 Β. Βλυσίδου, «Αντιδράσεις στη δυτική πολιτική του Βασιλείου Α. Διαμόρφωση νέας στρατιωτικής ηγεσίας», Σύμμεικτα 5 (1983) 127-141. Ωστόσο, αντιδράσεις εναντίον του Βασιλείου είχαν εκδηλωθεί και κατά τη στέψη του σε συναυτοκράτορα στις 26 Μαΐου του 866 από μια μερίδα του στρατού. Για πιο αναλυτικά, βλ. Βλυσίδου, Εξωτερική Πολιτική, σελ. 27-37, ενώ επαναστατικές απόπειρες εναντίον του συνεχιστήκαν μέχρι το τέλος της βασιλείας του βλ. Βλυσίδου, «Η συνωμοσία του Κουρκούα, στο «Βίο Βασιλείου», Σύμμεικτα 6 (1985) 53-58. 28 Ο Βασίλειος αμέσως μετά την επιτυχή έκβαση της συνωμοσίας του έσπευσε να διευθετήσει τις πολιτικές εκκρεμότητες αρχίζοντας από τη δημόσια ανακήρυξή του σε μόνον αυτοκράτορα στον Φόρο του Κωνσταντίνου, δια του επάρχου της πόλεως Μαριανού, γιού του Πετρωνά, ανιψιού της Αυγούστας Θεοδώρας και εξαδέρφου του Μιχαήλ Γ. Στην επιλογή μάλιστα αυτήν του συγγενικού προσώπου του αδικοχαμένου αυτοκράτορα είναι έκδηλη η πολιτική σκοπιμότητα. Να φάνει δηλαδή, στην κοινή γνώμη ότι τα μέλη της ανατραπείσας δυναστείας επιδοκιμάζουν την πολιτική αλλαγή που επέφερε το πραξικόπημα. Βλ. Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 260, 1-5. 29 Ο Κωνσταντίνος προερχόταν από τον πρώτο γάμο του Βασιλείου Α με τη μακεδονικής καταγωγής Μαρία. Βλ. Συμεών Μάγιστρος και Λογοθέτης, 248, 286-291. Πέθανε νεότατος, βλ. Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 345, 5-346, 8. 30 Η Ευδοκία Ιγγερίνα καταγόταν από το εύπορο γένος των Μαρτινακίων. Πέθανε κατά το τέλος του 833 ή στις αρχές του 833. Βλ. C. Mango, «Eudocia Ingerina, the Normans and the Macedonian dynasty» ZRVI 14-15 (1973) 17-27. Για τη σχέση της Ευδοκίας Ιγγερίνας με τον Μιχαήλ Γ και τον Βασίλειο Α, βλ. Κislinger, «Eudokia Ingerina» 119-136. 20

γιος του Στέφανος, ήταν προορισμένος από τον ίδιο τον Βασίλειο, να ακολουθήσει εκκλησιαστική σταδιοδρομία 31 2. Εξωτερική πολιτική. α. Η αντιμετώπιση των Αράβων και οι σχέσεις με τη Δύση. Κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, το ενδιαφέρον του αυτοκράτορα Βασιλείου Α φαίνεται πως μονοπώλησαν, οι διπλωματικές ενέργειες, οι διακρατικές συνομιλίες, καθώς και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις 32, που άρχιζαν από τη Νότιο Ιταλία-Σικελία επεκτείνονταν στις ακτές της Αδριατικής, άγγιζαν νησιά και παράλιες περιοχές του Αιγαίου, για να καταλήξουν στις ακρώρειες του Ταύρου και τις ανατολικές εσχατιές, ως τις όχθες του Ευφράτη 33. Όλες αυτές οι ενέργειες, ήταν εναρμονισμένες βέβαια με την προσπάθειά του, να αναπτύξει μια νέου τύπου δυτική εξωτερική πολιτική για την παλινόρθωση της βυζαντινής κυριαρχίας σε Ανατολή και Δύση. Είναι πράγματι αλήθεια, πως τα εσωτερικά ζητήματα 34 που είχε να αντιμετωπίσει η δυναστεία του Αμορίου, ώθησαν τους εκπροσώπους της να στρέψουν το ενδιαφέρον τους στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, υποχρεώνοντάς τους με τον τρόπο αυτό να δείξουν λιγότερο ενδιαφέρον για την περιοχή της Αδριατικής και της Ιταλίας γενικότερα. 31 Η επιλογή του μικρότερου γιου του Στεφάνου να ακολουθήσει εκκλησιαστική σταδιοδρομία θα πρέπει να ενταχθεί στην πρόθεση του Βασιλείου A να περιέλθει σε εκπροσώπους της μακεδονικής δυναστείας όχι μόνο η πολιτική αρχή, αλλά και η αντίστοιχη εκκλησιαστική. Βλ. Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 263, 3-265, 2 Σκυλίτζης, 134, 86-91 Ζωναράς, ΙΙΙ, 419, 1-9. Eπίσης, για τη στέψη των γιών του Βασιλείου, βλ. Χριστοφιλοπούλου, Εκλογή, αναγόρευση και στέψις του βυζαντινού αυτοκράτορος Αθήνα 2003, σελ. 93-95. 32 Χριστοφιλοπούλου, Ιστορία, Β.2, σελ. 18 33 Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Το πολίτευμα και οι θεσμοί της βυζαντινής αυτοκρατορίας, 324-1204, κράτος, διοίκηση, οικονομία, κοινωνία, Αθήνα 2004, σελ. 180. 34 Η επανάσταση του Θωμά του Σλάβου (821-823), η παρουσία της αραβικής απειλής στην ανατολική μεσόγειο, καθώς και η Παυλικιανή αίρεση βλ. Χριστοφιλοπούλου, Ιστορία, Β.2, σελ. 21-22. Έστειλαν πάντως οι εκπρόσωποι της φρυγικής δυναστείας βοήθεια και στην Ιταλία, ωστόσο, χωρίς επιτυχία. Βλ. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία Β, σελ. 265. 21

Το γεγονός μάλιστα αυτό, είχε ως άμεσο αποτέλεσμα, ένα χρόνο περίπου πριν από την άνοδο του Βασιλείου Α στον θρόνο, οι Aγλαβίδες Άραβες της Αφρικής 35, να έχουν συμπεριλάβει κάτω από την κυριαρχία τους περιοχές, που τελούσαν άλλοτε, υπό βυζαντινή κυριαρχία. Έτσι, οι περιοχές της Σικελίας έκτος από το Ταυρομένιο (Ταορμίνα) και τις Συρακούσες, επίσης οι πόλεις Τάραντας και Μπάρι στη νότια Ιταλία πέρασαν στα χέρια των Αράβων οι οποίοι συγχρόνως επεξέτειναν τις επιδρομές τους μέχρι τα βόρεια σύνορα της Αδριατικής 36. Από τις συνθήκες ωστόσο αυτές, φαίνεται πως επωφελήθηκαν και οι κάτοικοι των δαλματικών πόλεων, καθώς και τα σλαβικά φύλα των παράλιων αυτών περιοχών οι οποίοι δεν έχασαν την ευκαιρία μπροστά στα νέα δεδομένα να διακόψουν τους δεσμούς τους με το βυζαντινό κράτος και να προχωρήσουν έτσι, σε ένα καθεστώς ανεξαρτησίας 37. Επιπλέον, τη νωθρότητα που επέδειξε η άλλοτε βυζαντινή πολιτική αρχή, έσπευσαν να εκμεταλλευτούν και αλλιώς οι Άραβες, οι οποίοι αφού επιτεθήκαν και κατέλαβαν τα δαλματικά κάστρα Βούτοβα (Βutua) και Δεκάτερα (Catarum), εκστράτευσαν στη συνέχεια το έτος 866 εναντίον της Ραγούσας, την οποία μάλιστα πολιόρκησαν επί 15 μήνες 38. Η κατάσταση όμως που αναλάμβανε ο Βασίλειος Α με την Αδριατική να αποτελεί πεδίο δράσης των Αράβων, επέβαλλε ως πρώτιστο στρατηγικό καθήκον την εκκαθάριση των δυτικών θαλασσών προκειμένου να εξασφαλιστεί η ακίνδυνη μεταφορά επικουριών στη Δύση, στο πλαίσιο της υπεράσπισης-ανάκτησης δυτικών βυζαντινών κτήσεων που είχε θέσει. 35 Βλ. Ν. Εlisseeff, L Orient musulman au moyen-âge 622-1260, Paris 1977. 36 Για τα βυζαντινά στρατεύματα στη Δύση κατά την περίοδο της βασιλείας του Μιχαήλ Γ βλ. Vasiliev, Byz. et Arabes/ Dyn. Amorium, σελ. 204-208, 219-222 και 260-263. Επίσης βλ. Βλυσίδου, Λαμπάκης, Λεοντσίνη, Λουγγής, Βυζαντινά στρατεύματα στη Δύση, σελ. 263 κ.ε. 37 D.A.I. κεφ, 29, σελ 124 και 126 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 288, 11-292, 13. 38 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε 289, 11-15 D.A.I. κεφ. 29, σελ. 126 Σκυλίτζης, 146, 80-89 Πρβλ. Vasiliev, Byz.et Arabes/Dyn. Macédon., σελ. 11-13. 22

Για το λόγο αυτό, μη θέλοντας να δείξει την ίδια με τους προκατόχους του αδράνεια, για την απειλητική κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο δυτικό άκρο της βαλκανικής, έσπευσε να ανταποκριθεί στο αίτημα των κατοίκων της Ραγούζας για βοήθεια, στέλνοντας στη Δαλματία στόλο με εκατό πολεμικά πλοία (χελάνδια) και ναύαρχο τον δρουγγάριο του πλωίμου Νικήτα Ωορύφα 39. Η αναγγελία ωστόσο και μόνο της άφιξης του βυζαντινού στόλου στην περιοχή, υποχρέωσε τους Άραβες να λύσουν την πολύμηνη επίθεση εναντίον της Ραγούσας και των άλλων δαλματικών κάστρων ωθώντας τους να στραφούν πλέον προς την Ιταλία, καθιστώντας κατά συνέπεια την πολιορκία της ακόμη στενότερη 40. Έτσι, εδραιώθηκε και πάλι το γόητρο της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη Δύση, ενώ συγχρόνως αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στα ανατολικά παράλια της Αδριατικής. Παράλληλα, περί το 870 έλαβε χώρα η προαγωγή της ως τότε αρχοντίας της Δαλματίας, σε θέμα 41, ενώ το γεγονός της ισχυροποίησης της βυζαντινής κυριαρχίας στη βαλκανική χερσόνησο συνέβαλλε με τη σειρά του και στη διάδοση του χριστιανισμού στον ευρύτερο χώρο της βαλκανικής χερσονήσου. Η αντιμετώπιση ωστόσο των Αράβων της Δυτικής Μεσογείου, καθώς και το όραμα του Βασιλείου Α για μια νέα renovatio ή reconquista, χαμένων για τη βυζαντινή αυτοκρατορία εδαφών επέβαλλε λεπτές διπλωματικές ενέργειες. 39 Βλ. Gay, L Italie méridionale, σελ. 91 Αhrweiler, Byzance et la mer, σελ. 66 και σελ. 73. Ο δρουγγάριος του πλωίμου ήταν ο διοικητής του στόλου που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη. Για το αξίωμα του δρουγαρρίου του πλωίμου βλ. R. Guilland, «Les chefs de la marine byzantine: drongaire de la flotte, grand drongaire de la flotte, duc de la flotte, megaduc», BZ 44 (1951) 212-240, Guilland, Recherches Ι, σελ. 535-562. Για τον Νικήτα Ωορύφα βλ. A. Savvides, «Prosopographical notes on the 9th-century Byzantine admiral Nicetas Ooryphas», Mesogeios 1 (1998) 84-96 PmbZ 3, 5503, 5624 και 5655. 40 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 290, 7-23 D.A.I., 29, σελ. 126, 96-128, 102. 41 Για την ίδρυση του θέματος Δαλματίας το 870 περίπου βλ. J. Ferluga, L amministrazione bizantina in Dalmazia, Venezia 1978, σελ. 165-189. 23

Για τον λόγο αυτόν, μετά την επιτυχή κατάληξη της βυζαντινής επέμβασης στις δαλματικές ακτές ο Βασίλειος Α προχώρησε σε διαπραγματεύσεις 42 με τον πάπα της Ρώμης Αδριανό Β (867-872) και τον Φράγκο βασιλιά Λουδοβίκο Β (850-875), για τη σύναψη μιας από κοινού συμμαχίας εναντίον των Αράβων. Συμφωνήθηκε μάλιστα, ως επιστέγασμα της συμφωνίας αυτής ο γάμος του γιου του Βασιλείου, Κωνσταντίνου με την κόρη του Φράγκου ηγεμόνα Ermengarde 43. Πρωταρχικός στόχος της συμμαχίας ήταν η ανακατάληψη του Μπάρι με συνδυασμένες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Φαίνεται όμως πως ο Λουδοβίκος δεν υπήρξε ειλικρινής στις προθέσεις του. Ενώ ο βυζαντινός στόλος με επικεφαλής τον Νικήτα Ωορύφα παρέπλεε έξω από το λιμάνι, ο Λουδοβίκος μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του στρατεύματός του, που σύμφωνα με το σχέδιο έπρεπε να επιτεθεί από την ξηρά, αποσύρθηκε στην Venosa 44, όπου και συναντήθηκε με τον αδερφό του Λοθάριο. Το γεγονός μάλιστα αυτό, εξόργισε τον βυζαντινό επικεφαλής του στόλου, ο οποίος έδωσε διαταγή να αναχωρήσει και να κατευθυνθεί ο βυζαντινός στόλος προς την Κόρινθο. Έτσι, η επιχείρηση στη Σικελία δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Γεγονός, το οποίο έσπευσαν να εκμεταλλευτούν λίγο αργότερα οι Άραβες το 870, με την κατάληψη της στρατηγικής σημασίας νήσου Μάλτας, εδραιώνοντας με τον τρόπο αυτό ακόμη περισσότερο την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο 45. Βέβαια, ο Λουδοβίκος Β κατέλαβε τελικά το 871 τη Βάρη, αλλά για λογαριασμό του, καταπατώντας έτσι, τη συμφωνία που είχε υπογράψει με τον Βασίλειο. Το γεγονός βέβαια αυτό, δεν άργησε να οδηγήσει σε ένα bellum diplomaticum ανάμεσα στους δύο αυτοκράτορες, Βασίλειο Α και Λουδοβίκο Β. Πιο συγκεκριμένα, όπως ήταν αναμενόμενο η κατοχή της Βάρης είχε ως αποτέλεσμα οι σχέσεις μεταξύ των δύο ηγεμόνων να διαταραχθούν σοβαρά, εκτοξεύοντας ο Βασιλειος σωρεία από κατηγορίες εναντίον του συμμάχου του, ενώ 42 Για τις διπλωματικές ενέργειες του Βασιλείου με τον πάπα και τον Λουδοβίκο Β Ιταλικό, βλ. D.A.I, κεφ, 29, σελ. 128 Συνέχεια του Θεοφάνη, Ε, 293, 9-12 Pertusi, De Τhematibus, 98. Eπίσης Vogt, Βasil I, σελ. 319, Gay, Italie méridionale, σελ. 71-93 Τ. Lounghis, Les ambassades byzantines, σελ. 191. 43 Βλ. Παναγοπούλου, Οι διπλωματικοί γάμοι, σελ. 112-116. 44 Καραγιανόπουλος, Ιστορία, Β, σελ. 287. 45 Ostrogorsky, Ιστορία, B,σελ. 112. 24

σε επιστολή του, αμφισβήτησε το δικαίωμα του Λουδοβίκου Β να μεταχειρίζεται τον τίτλο του αυτοκράτορα-τον οποίο φαίνεται να χρησιμοποιεί ο Λουδοβίκος μετά την κατάληψη του Μπάρι-, καθώς στην ουσία ο Λουδοβικός ήταν σύμφωνα με τον Βασίλειο, απλώς βασιλέας Φράγκων και μάλιστα ενός τμηματος του Φραγκικού βασιλείου 46. Συγχρόνως, η συμφωνία διαλύθηκε, ενώ το συνοικέσιο μεταξύ του Κωνσταντίνου και της Ermengarde ματαιώθηκε 47. Η θέση όμως του Λουδοβίκου εξασθένησε σταδιακά, εξαιτίας και των αντιθέσεων και προστριβών του με τους Λομβαρδούς ηγεμόνες, ενώ οι προτάσεις του για μια από κοινού σύμπραξη για την απελευθέρωση της Σικελίας, δεν ήταν, καθώς φαίνεται δελεαστικές για τον Βασίλειο, η πολιτική του οποίου, από ό,τι φαίνεται αποσκοπούσε σε μια περιορισμένη εδαφικά, αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στη Νότια Ιταλία 48. Η ρήξη μάλιστα του Λουδοβίκου με τον πρίγκιπα του Βενεβέντου Άδελχι (853-878), η φυλάκισή του επί σαράντα ημέρες, επίσης η απελευθέρωσή του υπό όρους, καθώς και η στροφή του Βενεβέντου προς το Βυζάντιο, είναι ορισμένα από τα περιστατικά, τα οποία επέφεραν και τη σταδιακή αποδυνάμωση της εξουσίας του Λουδοβίκου Β στη Νότια Ιταλία μέχρι τον θάνατό του το 875, αφήνοντας ένα κενό στην άμυνα των Ιταλιωτών, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να το καλύψουν, έσπευσαν να ζητήσουν τη βοήθεια του Βυζαντινού στρατηγού που έδρευε στον Υδρούντα (Οτράντο) 49. 46 Gay, Italie méridionale, σελ. 84-88 Lounghis, Les ambassades Byzantines, σελ. 191-192. 47 Παναγοπούλου, Οι διπλωματικοί γάμοι, σελ. 115. 48 Τ.C. Lounghis, «L historiographie de l époque macédonienne et la domination byzantine sur les peuples du Sud-Est européen d après les traités de paix du IXe siècle», Balkan Studies 21 (1980) 69-86. 49 Gay, Italie méridionale, σελ. 101-108. 25

Έτσι, στις 25 Δεκεμβρίου 876 ο στρατηγός Γρηγόριος κατευθύνθηκε προς τη Βάρι, η οποία άνοιξε τις πύλες της στον βυζαντινό στρατο 50. Την κατάσταση ωστόσο, που επικρατούσε στη Νότια Ιταλία θέλησαν να εκμεταλλευτούν εκ νέου οι Άραβες επιχειρώντας νέες επιθέσεις από ξηρά και θάλασσα. Για τον λόγο αυτόν, φθάνουν ως τον μυχό της Αδριατικής, απειλώντας παράλληλα την περιοχή του Τίβερη, καθώς και την ίδια τη Ρώμη 51. Μπροστά όμως στα νέα δεδομένα και μετά τον θάνατο του Φράγκου βασιλέα Κάρολου Β Φαλακρου (877), ο πάπας Ιωάννης Η (872-882) ζήτησε την αποστολή δέκα καλά εξοπλισμένων χελανδίων για την προστασία της Ρώμης. Δεν απόλαυσε όμως για πολύ τα ευεργετικά, ίσως, αποτελέσματα της παρουσίας τους, καθώς από το 877 οι Άραβες επανεμφανιστήκαν ιδιαίτερα απειλητικοί, καταφέρνοντας με επικεφαλής πλέον τον Ğafar b. Mohammed, να πολιορκήσουν και να καταλάβουν τελικά τις Συρακούσες στις 21 Μάιου 878 52. β. Ναυτικές επιχειρήσεις στην κεντρική και ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα με τις επιχειρήσεις των Αράβων στην Ιταλία και την Αδριατική, σοβαρό κίνδυνο διέτρεχαν επίσης, τα νησιά και τα παράλια του Αιγαίου, καθώς και εκείνα της Ανατολικής Μεσογείου από τις πειρατικές επιδρομές των Αράβων της Κρήτης και του εμίρη της Ταρσού. Οι προσπάθειες μάλιστα των Βυζαντινών να ανακτήσουν την Κρήτη είχαν πέσει στο κενό, ενώ οι επιθέσεις των Αράβων 53 σκόρπιζαν τον τρόμο και την απόγνωση στους παράκτιους πληθυσμούς, οι οποίοι κατέφευγαν σε ορεινά μέρη στο εσωτερικό, για να αποφύγουν τις δηώσεις, τις σφαγές και τους εξανδραποδισμούς. 50 Βλ. Βλυσίδου, Λαμπάκης, Λεοντσίνη, Λουγγής, Βυζαντινά στρατεύματα στη Δύση, σελ. 306. 51 Kαραγιαννόπουλος, Ιστορία, Β, σελ. 295. 52 Vogt, Basile I, σελ. 330-331 Β. Lavagnini, «Siracusa occupata dagli Arabi e l Epistola di Teodosio Monaco», Byz 29-30 (1959-1960) 267-279. 53 Tobias, Basil I, σελ. 125. 26