Η κατανόηση του κόσμου και η κατανόηση του «Άλλου»

Η κατανόηση του κόσμου και η κατανόηση του «Άλλου» Ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους της εκπαίδευσης είναι η συνεισφορά της στη μετατροπή της αλληλεξάρτησης σε συνειδητή αλληλεγγύη. Για το σκοπό αυτό, ο καθένας πρέπει να μπορεί να κατανοεί τον εαυτό του και τους άλλους, δυνατότητα που θα του επιτρέψει να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο. Για να είναι όμως κάποιος σε θέση να αντιληφθεί την αυξανόμενη πολυπλοκότητα των παγκόσμιων φαινομένων και για να μπορεί να ελέγχει την αίσθηση αβεβαιότητας που αυτή προκαλεί, χρειάζεται αρχικά να αποκτήσει ένα σύνολο γνώσεων. Κατόπιν πρέπει να μάθει να κατατάσσει τα γεγονότα από την άποψη της σπουδαιότητάς τους, αλλά και να υιοθετεί κριτική προσέγγιση απέναντι στον καταιγισμό των πληροφοριών που δέχεται. Στις μέρες μας, η εκπαίδευση αποδεικνύεται, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, αναντικατάστατος παράγοντας για την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του ατόμου. Ευνοεί την πραγματική κατανόηση των συμβάντων, υπερβαίνοντας την απλοποιημένη ή παραμορφωμένη εικόνα που δίνουν γι αυτά μερικές φορές τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ιδανικό για την εκπαίδευση θα ήταν να συντελέσει ώστε ο άνθρωπος να γίνει συνειδητοποιημένος πολίτης αυτού του ταραχώδους και διαρκώς μεταβαλλόμενου κόσμου που δημιουργείται μπροστά στα μάτια μας. Η απαίτηση για παγκόσμια αλληλεγγύη δημιουργεί την ανάγκη να ξεπεράσουμε την τάση εσωστρέφειας και να προωθήσουμε την κατανόηση του άλλου, η οποία θα βασίζεται στον σεβασμό της διαφορετικότητας. Η ευθύνη της εκπαίδευσης είναι ταυτόχρονα ουσιαστική αλλά και ιδιότυπη, από την άποψη ότι η έννοια της ταυτότητας μπορεί να ερμηνευτεί με δυο τρόπους. Επιβεβαιώνοντας ο καθένας μας τη διαφορετικότητά του, ανατρέχοντας στις πολιτιστικές του αναφορές και ενισχύοντας την αλληλεγγύη στο εσωτερικό της ομάδας, μπορεί να φθάσει σε μια θετική και απελευθερωτική πορεία. Αν ωστόσο παρερμηνεύσουμε τη σημασία των παραπάνω διεκδικήσεων, κινδυνεύουμε να καταστήσουμε δύσκολη ή ακόμη και αδύνατη την πραγμάτωση της συνύπαρξης και του διαλόγου με τους άλλους. Η εκπαίδευση πρέπει, κατά συνέπεια, να κάνει το άτομο να συνειδητοποιήσει τις ρίζες του, έτσι ώστε να μπορεί να βρει σημεία αναφοράς που θα του δίνουν τη δυνατότητα να καθορίζει τη θέση του στον κόσμο και να μάθει να σέβεται τον πολιτισμό των άλλων λαών. Κάποια μαθήματα έχουν ιδιαίτερη σημασία, όσον αφορά το θέμα αυτό. Η Ιστορία για παράδειγμα, της οποίας η διδασκαλία στηριζόταν σε μη επιστημονική προοπτική, χρησιμοποιούνταν συχνά στο παρελθόν για να ενισχύσει το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας, προβάλλοντας τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων και εξαίροντας την ανωτερότητα ενός συγκεκριμένου έθνους. Σε αντίθεση προς την τακτική αυτή, η διδασκαλία της αλήθειας επιβάλλει να παραδεχτούμε ότι «οι ανθρώπινες ομάδες, οι λαοί, τα έθνη και οι ήπειροι διαφέρουν» μεταξύ τους, και μας υποχρεώνει «να υπερβούμε την άμεση εμπειρία μας, να δεχθούμε και να αναγνωρίσουμε τις διαφορές των λαών και να ανακαλύψουμε ότι και οι άλλοι λαοί έχουν ιστορία εξίσου πλούσια και διδακτική με τη δική μας». Η γνώση των άλλων πολιτισμών μάς οδηγεί, επομένως, στη συνειδητοποίηση της μοναδικότητας του δικού μας πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα και στη συνειδητοποίηση της ύπαρξης μιας κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς για το σύνολο της ανθρωπότητας. Η εκπαίδευση, λοιπόν, έχει ιδιαίτερη ευθύνη να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός κόσμου περισσότερο αλληλέγγυου. Οφείλει να συμβάλει στη δημιουργία ενός νέου τύπου 1

ανθρωπισμού, ο οποίος θα πρέπει να προσδιορίζεται από μια βασική ηθική διάσταση και να προσδίδει μεγάλη σημασία στη γνώση και στο σεβασμό των πολιτιστικών στοιχείων και των πνευματικών αξιών των διάφορων πολιτισμών. Αυτό το αντιστάθμισμα είναι απαραίτητο για την παγκοσμιοποίηση. Σε διαφορετική περίπτωση, θα γνωρίζαμε μόνο τις οικονομικές και τεχνικές όψεις της εκπαίδευσης. Η αίσθηση ότι έχουμε κοινές αξίες και κοινό πεπρωμένο συνιστά, σε τελική ανάλυση, τη βάση κάθε προσπάθειας για διεθνή συνεργασία. Εκπαίδευση, Unesco Η Επίδραση της Αγωγής Είναι όμως δυνατή η επίδραση του ανθρώπου στον άνθρωπο; Η ασκούμενη αγωγή έχει πάντοτε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, ή ο αγωνιζόμενος άνθρωπος στο χώρο της αγωγής και της παιδείας ματαιοπονεί και αυτοαπατάται; Όχι, λένε οι απαισιόδοξοι κοινωνιολογούντες. Η αγωγή και η παιδεία δεν μπορούν να δημιουργήσουν την προσωπικότητα που επιδιώκουν, γιατί ο άνθρωπος έχει προκαθορισμένο χαρακτήρα, που δεν επιδέχεται επίδραση. Ναι, λένε οι υπεραισιόδοξοι παιδαγωγοί. Η αγωγή και η παιδεία μπορούν να δημιουργήσουν όποια προσωπικότητα θέλουν, γιατί όταν ο άνθρωπος έρχεται στον κόσμο είναι άγραφο χαρτί, που μπορεί η κοινωνία να γράψει ό,τι θέλει. Η αλήθεια όμως δε βρίσκεται ούτε με τους απαισιόδοξους ούτε με τους υπεραισιόδοξους, γιατί ο άνθρωπος όταν έρχεται στη ζωή ούτε προκαθορισμένο χαρακτήρα έχει, ώστε να μην επιδέχεται επίδραση, αλλά ούτε και άγραφο χαρτί είναι. Με τη γέννηση του φέρνει μαζί του σαν εφόδια, σε εμβρυώδη κατάσταση, ικανότητες σωματικές, ψυχικές και πνευματικές, οι οποίες και θ' αρχίσουν να αναπτύσσονται, να εξελίσσονται δηλαδή συνεχώς, να μεταβάλλονται. Η εξέλιξη και η ανάπτυξη τους όμως δεν είναι απεριόριστη, όσο και αν βοηθήσει μια σωστή και ολοκληρωμένη αγωγή. Έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι η αγωγή είναι μάταιη και περιττή, αλλά ούτε και ότι μπορεί να επιτύχει τα πάντα. Το γενικό πόρισμα από όλες τις προσπάθειες που έκανε ο άνθρωπος ως σήμερα, για να επιτύχει την καλύτερη αγωγή του, είναι ότι το έργο τούτο κατορθώνεται μόνο εμπράγματα, δηλαδή με την πράξη και την άσκηση και όχι με τη θεωρητική διδασκαλία. Η αγωγή του μουσικού δε χωρίζεται ποτέ από την καθημερινή του ενέργεια, άσκηση και εμπράγματη συναναστροφή με τη μουσική. Η αγωγή του γλύπτη δε χωρίζεται ποτέ από την καθημερινή κατεργασία της ύλης, που με αυτή δουλεύουν τα χέρια του. Τούτο ισχύει για όλα τα πράγματα και δεν είναι δυνατό να μην ισχύει και για το χαρακτήρα του ανθρώπου, πράγμα που σημαίνει ότι και αυτός χαράσσεται σιγά σιγά μέσα στον άνθρωπο με ό,τι ο άνθρωπος καθημερινώς πράττει, δηλαδή με τον τρόπο που συμπεριφέρεται στον εαυτό του και στους άλλους. Γενικώς πράξεις, ενέργειες, έργα, αφομοίωση πνευματικών αγαθών, επιστημονικών γνώσεων, καλλιτεχνικών δημιουργημάτων και κατορθωμάτων και ηθικών επιτευγμάτων από τον άνθρωπο, από τον αγίνωτο ακόμη άνθρωπο είναι οι κύριοι συντελεστές της αγωγής του. Η αγωγή δεν είναι κάτι χωριστό από τους τρόπους, που με αυτούς ο άνθρωπος ενεργεί και τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στον κόσμο. Ι.Ν. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 2

Το δημοκρατικό σχολείο, ανάχωμα στο ρατσισμό Στην ελληνική κοινωνία έφτασε η ώρα να μιλήσουμε ανοιχτά για τη βία, την επιθετικότητα, την ξενοφοβία, το ρατσισμό. Κι αυτό γιατί ως κοινωνικά φαινόμενα δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά μιας άτυχης στιγμής ή μιας θεόσταλτης επιδημίας, αλλά αντικειμενικά και αναπόφευκτα παράγωγα μιας κοινωνίας που δηλητηριάζεται καθημερινά από την κρίση, την ανεργία, τη φτώχεια και την κοινωνική ανισότητα. Πρόκειται για φαινόμενα που ενδημούν και θα αναπτύσσονται όσο οι συλλογικές αξίες αποδυναμώνονται, οι θεσμοί αυτο-ακυρώνονται, οι κοινωνικές σταθερές κατεδαφίζονται βίαια και ατεκμηρίωτα προς όφελος των λίγων. Υπό τις συνθήκες αυτές η επικράτηση μιας κατάστασης σύγχυσης, ιδεολογικής, πολιτικής και γενικότερα κοινωνικής, αποτελεί αντικειμενικό επακόλουθο, το οποίο αν δεν καταπολεμηθεί την ώρα που γεννιέται, θα προκαλέσει χειρότερα αποτελέσματα, με πολλαπλές για την κοινωνία συνέπειες. Εν κατακλείδι γινόμαστε μάρτυρες μιας κοινωνίας που καθημερινά αποσυντίθεται από τη βία της καθημερινότητας, τη βία της πολιτικής, τη βία των Μνημονίων και των δανειστών, τη βία της φτώχειας και της ανεργίας, τη βία της εργασιακής εκμετάλλευσης, τη ρατσιστική και φασιστική βία κ.ο.κ. Και αυτός ο κύκλος δεν έχει τέλος, αφού η βία όσο θα ευδοκιμεί θα γεννά συντηρητισμό, καταστολή, συγκρούσεις και περισσότερη βία. Είναι σαφές ότι πρέπει να ανοίξει η συζήτηση για τα φαινόμενα αυτά, που πέρα από τη συγκυριακή και όψιμη έξαρση της φιλολογίας από τα ΜΜΕ με αφορμή την εγκληματική ενέργεια στο Κερατσίνι αλλά και τις συλλήψεις των στελεχών της Χρυσής Αυγής, η κοινωνία μας οφείλει να κοιτάξει κατάματα την αλήθεια και να αναζητήσει τα γενεσιουργά αίτια της κρίσης, καθώς και τους παράγοντες εκείνους που γεννούν την ανοχή στην κουλτούρα της μισαλλοδοξίας και του φασισμού. Η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα εργαλεία για την ορθολογική ερμηνεία και κατανόηση των φαινομένων αυτών, προσφέροντας ταυτόχρονα μια ψύχραιμη και συνειδητή αρνητική απάντηση στα κελεύσματα της βίας, του μίσους, του ρατσισμού, του φασιστικού παραληρήματος. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα δουλέψει συστηματικά πάνω στην έννοια της ανθρώπινης ουσίας, στις αρχές της ουσιαστικής δημοκρατίας, της ανεκτικότητας και του διαλόγου, θα συμβάλει αποφασιστικά στη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς με τις αρχέγονες αξίες του τόπου και του λαού μας : τη δημοκρατία, τη διαλεκτική, την ελεύθερη δημιουργική και κριτική σκέψη, την ετερότητα. Στοιχεία που έθρεψαν τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού και που δυστυχώς στη σύγχρονη Ελλάδα τα αφήσαμε για πολλά χρόνια ακαλλιέργητα. Η εκπαίδευση με στόχο την κριτική και δημοκρατική παιδεία δεν αποτελεί «γνωστικό αντικείμενο» που περιχαρακώνεται στη δικαιοδοσία μιας και μόνο επιστημονικής πειθαρχίας. Πολύ περισσότερο προϋποθέτει την αλλαγή των αρχών, της φιλοσοφίας και στρατηγικής της εκπαιδευτικής μας πολιτικής, με τρόπο που το παιδαγωγικό αυτό εγχείρημα να διαπερνά οριζόντια, διαθεματικά και διεπιστημονικά όλο το εύρος των γνώσεων, των δεξιοτήτων, των στάσεων, των αντιλήψεων που καλείται το σύγχρονο σχολείο να καλλιεργήσει. 3

Όσο αναγκαίος είναι ο ρόλος των κοινωνικών επιστημών και γενικότερα των ανθρωπιστικών σπουδών στην καλλιέργεια της ιστορικής και πολιτισμικής μνήμης, στην απόκτηση κοινωνικής παιδείας, στην ανάπτυξη πολιτικής κουλτούρας, άλλο τόσο σημαντικός είναι και ο ρόλος των φυσικών και θετικών επιστημών στην ανάπτυξη της ορθολογικής σκέψης, εργαλεία που μπορούν να θωρακίσουν την κοινωνική συνείδηση και να οξύνουν το πολιτικό κριτήριο και ένστικτο των νέων ανθρώπων. Η εμπέδωση των αξιών της δημοκρατίας, της ελευθερίας της συνείδησης, της ανεξαρτησίας της σκέψης, της ανοχής στο διαφορετικό πρέπει να τοποθετηθεί ψηλά στην ιεραρχική κλίμακα των αξιών του εκπαιδευτικού μας συστήματος, από την προσχολική κιόλας ηλικία, με στόχο τη δημιουργία ενός ανθρωποκεντρικού και δημοκρατικού σχολείου που θα παλέψει τόσο για την άμβλυνση των ανισοτήτων όσο και για τη θωράκιση της κοινωνίας απέναντι στη φασιστική βία, τη βαρβαρότητα, το ρατσισμό. Του ΝΙΚΟΥ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, επίκουρου καθηγητή Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας Δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του σχολείου Καλλιέργεια ηθικών αξιών (δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ισότητα, κ.λ.π.) Εγκατάλειψη του αυταρχικού μοντέλου σχολείου/διδασκαλίας Δημοκρατικοποίηση της παιδαγωγικής διδακτικής διαδικασίας και των παιδαγωγικών σχέσεων (π.χ. δασκάλου μαθητή) Αξιοποίηση πολλαπλών πηγών πληροφορίας/γνώσης Δημοκρατικές διαδικασίες στην οργάνωση/λειτουργία του σχολείου Ελεύθερη και απρόσκοπτη διακίνηση ιδεών - σεβασμός της αντίθετης άποψης, ανεκτικότητα Καλλιέργεια της εθνικής κουλτούρας και σεβασμός προς τις άλλες Ένταξη όλων των παιδιών- Ισότητα ευκαιριών Σεβασμός της διαφορετικότητας: πλουραλισμός ( πολιτιστικός, γλωσσικός, θρησκευτικός κ.λ.π.) Καλλιέργεια δεξιοτήτων, στάσεων, συμπεριφορών Προώθηση της αυτενεργού και δημιουργικής μάθησης, καλλιέργεια της κριτικής σκέψης Σχολείο ανοικτό στην κοινωνία (Γονείς/Οργανωμένα σύνολα, Τοπική Αυτοδιοίκηση) Σεβασμός των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων απ όλους τους φορείς της εκπαίδευσης (εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές). Παροχή υγιών προτύπων δημοκρατικής συμπεριφοράς/δράσης Ενίσχυση του θεσμού των μαθητικών κοινοτήτων Οι νέες προκλήσεις στον χώρο της εκπαίδευσης Πολύ μεγαλύτερη αξία έχει η πρόσβαση στη γνώση, η οποία προϋποθέτει προσαρμοστική ικανότητα και ευελιξία, ιδιαίτερα των νέων ατόμων, στις διαμορφούμενες 4

νέες επιστημονικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη των μαθητών, που αποτελεί και έναν από τους βασικότερους στόχους της νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Η κυριαρχία των νέων τεχνολογιών, με τις συνακόλουθες οικονομικές και άλλες επιπτώσεις, θα επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στις εργασιακές συνθήκες και στην επαγγελματική αποκατάσταση, η οποία δεν θα έχει πια στατικό αλλά δυναμικό χαρακτήρα. Προβλέπεται ότι η πλειονότητα των σημερινών νέων θα χρειασθεί τα επόμενα χρόνια να αλλάξει πολλές φορές επάγγελμα, πράγμα που σημαίνει ότι η λήψη ενός πτυχίου δεν αποτελεί πια ικανό εφόδιο για την ανεύρεση εργασίας, γεγονός το οποίο θα δημιουργήσει κοινωνικές εντάσεις. Υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ ο σημερινός νέος ηλικίας 20 ετών θα αλλάξει περίπου επτά φορές επαγγελματική δραστηριότητα στη ζωή του. Μπροστά σε αυτές τις απαισιόδοξες εξελίξεις υπάρχει το αισιόδοξο μήνυμα ότι όποιος θέτει στόχους με συνέπεια και ακρίβεια, όποιος στρέφεται σε ανοιχτούς ορίζοντες που απαιτούν προσαρμοστικότητα και ευελιξία, δεν έχει να φοβηθεί τίποτε. Μια άλλη εξίσου σημαντική πρόκληση είναι με ποιον τρόπο θα διαφυλαχθούν τα ιδανικά της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η απάντηση είναι: κατάλληλη αγωγή και παιδεία. Το ίδιο ισχύει για τα ηθικά διλήμματα που θέτει η ασύλληπτη επιστημονική πρόοδος (κλωνοποίηση, παραγωγή ανθρώπινων εμβρύων, μεταλλαγμένα προϊόντα, οικολογικές καταστροφές κ.ά.). Το κράτος πρόσφερε ως τώρα εκπαίδευση και λιγότερο παιδεία. Η ευρύτερη καλλιέργεια είναι προσωπική κατάκτηση που απαιτεί θυσίες. Η διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση μετατοπίζει το κέντρο βάρους από το κράτος στο άτομο, το οποίο οφείλει να έρθει σε επαφή με πολλούς τομείς γνώσης σε διάφορες μορφές της. Η μετάβαση από την τοπική στην παγκόσμια κοινωνία προϋποθέτει γλωσσομάθεια, ανοχή στη διαφορετικότητα και στον πολυπολιτισμό, πνεύμα συνεργασίας και συναδέλφωσης στο «παγκόσμιο χωριό» στο οποίο έχει μεταβληθεί ο πλανήτης μας. Και εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνει ορατές οι πολλαπλές όψεις της παγκοσμιοποίησης στην κοινωνιολογική και οικονομική εκδοχή της. Τα όρια των εθνικών κρατών, στην παραδοσιακή μορφή τους, εξαλείφονται, καθώς διακινούνται εκατομμύρια άνθρωποι, αγαθά και ιδέες με απίστευτη ταχύτητα. Η εμμονή όμως στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή του καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσια κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και του κράτους πρόνοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον. Η αισιοδοξία για την πορεία του κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύψει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το παλιό μοντέλο που ισχύει ακόμη στην Ελλάδα και το οποίο στηρίζεται σε ποσοτικά κριτήρια (συσσώρευση γνώσεων στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο) πρέπει να αντικατασταθεί από ποιοτικά κριτήρια. Η απλή παροχή γνώσεων δεν ωφελεί πια. Οι μαθητές και οι φοιτητές, όπως και κάθε άνθρωπος, πρέπει να μάθουν να αξιοποιούν τις ευκαιρίες για μάθηση που τους δίνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα 5

εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για τον λόγο αυτόν η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας. Ελένη Στεφάνου ( καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου) Το Βήμα, 23/4/2000 Επτά αρχές για την παιδεία του μέλλοντος Με αξιοθαύμαστη εμμονή και ανάλογη έμφαση τονίζεται, σε κάθε σχετική ευκαιρία, ότι η σύγχρονη παιδεία και κυρίως η σχολική της θέσπιση οφείλουν να ακολουθούν κατά πόδας τους ρυθμούς των σύγχρονων αλλαγών. Ενώ όμως συχνά πυκνά γίνεται λόγος για «αναγκαία προσαρμογή του σχολείου» σε μια κοινωνία που διαρκώς αλλάζει, σπανίως ακούμε να επισημαίνονται τα πνευματικά μας εφόδια, στα οποία οφείλουμε να εδράζουμε τις μεταρρυθμιστικές μας προτάσεις. Ο Εντγκάρ Μορέν, που γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τους γόνιμους τρόπους, με τους οποίους οι επιμέρους γνώσεις υπηρετούν την ολιστική σύλληψη της πραγματικότητας, καταθέτει δημοσίως, για άλλη μια φορά, τη σφαιρική και ολοκληρωμένη του άποψη. Ο Γάλλος συγγραφέας, επιχειρώντας να ανταποκριθεί στο αίτημα για συγκεκριμένες και ουσιαστικές προτάσεις που θα αποσαφηνίζουν το θολό τοπίο της (φερόμενης ως διαρκούς και γενικευμένης) «κρίσης», συνοψίζει σε εφτά γνώσεις-κλειδιά τις εκπαιδευτικές αρχές, στις οποίες οφείλει να εδράζεται η παιδεία του μέλλοντός μας. Οι εν λόγω αρχές, ως απόσταγμα της μακραίωνης πολιτισμικής και διανοητικής μας ιστορίας, συμπυκνώνουν τις γνωστικές μας κατακτήσεις, υποδεικνύοντας συγχρόνως και τις δέουσες προοπτικές των εκπαιδευτικών μας στρατηγικών. Αρχή πρώτη: Η παιδεία πρέπει να δείξει κατ' αρχήν «ότι δεν υπάρχει καμία γνώση που να μην απειλείται, σε κάποιο βαθμό, από το λάθος και την ψευδαίσθηση». Τα λάθη του νου, τα διανοητικά λάθη και οι ψευδο-ορθολογισμοί οφείλουν λοιπόν να βρίσκονται στο επίκεντρο των εκπαιδευτικών μας ανησυχιών από την πρώτη κιόλας στιγμή. Αρχή δεύτερη: Η παιδεία μας οφείλει να μυήσει τον πολίτη της νέας χιλιετίας στους τρόπους και τις μεθόδους, με τις οποίες προσεγγίζονται οι κατηγορίες του πλαισίου, της σφαιρικότητας, του πολυδιάστατου και του πολύπλοκου. Η μέχρι τώρα παιδεία μας «δεν μας έμαθε να συσχετίζουμε τις γνώσεις, αλλά να τις διαχωρίζουμε, να τις περιχαρακώνουμε και να τις απομονώνουμε». Απαιτείται λοιπόν μια μεταρρύθμιση της σκέψης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ίδια μας η ικανότητα να οργανώνουμε τη γνώση. Αρχή τρίτη: Γνωρίζουμε ήδη ότι ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα της φύσης, που «ανέπτυξε με απίστευτο τρόπο τις δυνητικότητες της ζωής». Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο 6

άνθρωπος ολοκληρώνεται ως πλήρες ανθρώπινο ον «μόνο μέσα από και μέσα στον πολιτισμό». Οφείλουμε, επομένως, να οργανώσουμε «μια βασική και παγκόσμια εκπαίδευση που θα ασχολείται με την ανθρώπινη συνθήκη», με την πληρέστερη δυνατή γνωστική προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης. Αρχή τέταρτη: Η παιδευτική προετοιμασία για την πλανητική μας εποχή φαίνεται πως επείγει. Οφείλουμε επομένως να μη θέτουμε σε αντιπαράθεση το παγκόσμιο και τις πατρίδες, αλλά να «συνδέουμε τις οικογενειακές, τοπικιστικές, εθνικές, ευρωπαϊκές μας πατρίδες, ομόκεντρα, και να τις ενσωματώνουμε μέσα στο συγκεκριμένο σύμπαν της γήινης πατρίδας». Πράγματι, αν η έννοια της πατρίδας παραπέμπει σε μια κοινή ταυτότητα, σε μια σχέση συναισθηματικής υπαγωγής, εν τέλει σε ένα κοινό πεπρωμένο, «τότε μπορούμε να εισαγάγουμε την έννοια της Γης-Πατρίδας». Αρχή πέμπτη: «Είναι αναγκαίο όσοι έχουν αναλάβει το έργο της εκπαίδευσης να πάνε στην πρώτη γραμμή της αβεβαιότητας των καιρών μας». Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να επινοήσουμε τη διδασκαλία, με την οποία η σκέψη θα εξοπλιστεί και θα σκληραγωγηθεί για να αντιμετωπίσει την, πανάρχαιη κατά τα άλλα, κατηγορία της αβεβαιότητας. Αρχή έκτη: Η κατανόηση συνιστά πρωτεύουσα παιδευτική στοχοθεσία. Για την εκπαιδευτική της πρόσληψη, ωστόσο, η μετάδοση και η πρόσληψη των πληροφοριών μέσω της προβεβλημένης ψηφιακής τεχνολογίας δεν φαίνεται να επαρκούν. Απαιτείται ιδιαίτερη παιδευτική προετοιμασία που θα καλλιεργεί τον αυτο-κριτικό έλεγχο. Πρόκειται για διαδικασία, που αναμφιβόλως προϋποθέτει «μια μεταρρύθμιση των αντιλήψεων που επικρατούν». Αρχή έβδομη: Κάθε πρόοδος που έχει να κάνει με τον άνθρωπο δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει «την ανάπτυξη, συγχρόνως, της αυτονομίας του ατόμου, της συμμετοχής του στην κοινότητα και της συνείδησης του ότι ανήκει στο ανθρώπινο είδος». Επομένως, η ηθική προς την οποία οφείλει να προσανατολίζει σταθερά η εκπαιδευτική μας δοκιμασία, πρέπει να προβάλλει την ανθρωπότητα ως κοινή συνείδηση και, κυρίως, ως πλανητικό πεπρωμένο. Ο Εντγκάρ Μορέν κατέθεσε την πρότασή του για τη δέουσα παιδεία του μέλλοντός μας στο πλαίσιο των σχετικών αναζητήσεων και συνακόλουθων εκδοτικών πρωτοβουλιών της UNESCO. Υπάρχει, άραγε, καλύτερη πρόταση για τον σχεδιασμό μιας εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που θα επιδιώκει τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των γνωστικών μας κατακτήσεων; Θεόδωρος Κρητικός Καθημερινή, 03.02.2002 Διαπολιτισμική εκπαίδευση Πάνω από 800.000 μετανάστες και πρόσφυγες κατέφθασαν στην Ελλάδα το 2015. Οι περισσότεροι, αφού έμειναν στην χώρα μας λίγο καιρό, κατευθύνθηκαν προς χώρες της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης. Για τα παιδιά όσων επιλέγουν ή αναγκάζονται να αναζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, το Υπουργείο Παιδείας έχει λάβει, και εξακολουθεί να παίρνει, μέτρα, προκειμένου να διασφαλιστεί το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση χωρίς εκπτώσεις ή διαφοροποιήσεις. 7

Η εκπαίδευση στην χώρα μας, σύμφωνα με την κείμενη ελληνική νομοθεσία, είναι εννεαετής και υποχρεωτική τόσο για τα ελληνόπουλα, όσο και για τα παιδιά άλλων εθνικοτήτων. Οι μαθητές, είτε πρόκειται για ελληνόπουλα είτε για πρόσφυγες ή μετανάστες, πέρα από την παρακολούθηση των μαθημάτων, συμμετέχουν και σε άλλες δράσεις, όπως οι εκπαιδευτικές εκδρομές, οι επισκέψεις σε μουσεία, το θέατρο ή ο αθλητισμός. Το Υπουργείο Παιδείας εργάζεται έτσι, ώστε με μια σειρά μέτρων και πρωτοβουλιών, κατάλληλα προσαρμοσμένων στις συνθήκες μιας ταχύτατα μεταβαλλόμενης κοινωνίας, να υποστηριχθούν τα παιδιά που αναγκάστηκαν είτε τα ίδια είτε οι οικογένειές των να προσφύγουν στην χώρα μας για να αποφύγουν τον όλεθρο και την καταστροφή στον τόπο τους. Η εκπαίδευση, καθώς το σχολείο δεν περιορίζεται πλέον μόνο σε ελληνόπουλα αλλά επεκτείνεται και σε παιδιά άλλων εθνικοτήτων που υπό αντίξοες συνθήκες βρέθηκαν στην χώρα μας, καθίσταται διαπολιτισμική. Στόχος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ωστόσο, δεν είναι να εξασφαλιστεί η μόρφωση των τραυματισμένων αυτών παιδιών σαν μια ξεχωριστή κατηγορία μαθητών δίπλα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που απευθύνεται κατά κύριο λόγο στα ελληνικής καταγωγής παιδιά. Απεναντίας, επιδίωξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι, μέσα από τα προγράμματά της, να μορφώνονται τα πληγωμένα από τις συγκυρίες παιδιά, που προσέφυγαν στον τόπο μας, έτσι ώστε να ενσωματωθούν ισότιμα στο βασικό ιστό της εκπαίδευσής μας. Η κοινωνία μας, είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται διαρκώς όλο και περισσότερο πολυπολιτισμική. Τα σχολεία, ως κύτταρα της κοινωνίας, οφείλουν να εναρμονιστούν προς την πραγματικότητα αυτήν. Μπορεί άλλοτε, όταν η χώρα μας είχε χρέος να αντιμετωπίσει το ρεύμα των παλιννοστούντων Ελλήνων, να μπορούσε να αιτιολογηθεί η ύπαρξη διαπολιτισμικών σχολείων δίπλα στα σχολεία του εκπαιδευτικού κορμού, δηλαδή η ύπαρξη ειδικών σχολείων με αποστολή την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών παιδιών που βρίσκονταν σε δυσμενή θέση σε σχέση προς τους άλλους μαθητές. Σήμερα, όμως, σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, όπου τα σχολεία αποτελούν την μικρογραφία της, δεν δικαιολογείται η διάκριση των σχολείων σε κανονικά και σε διαπολιτισμικά. Αυτό βέβαια, ουδόλως συνεπάγεται τη διαγραφή των διαπολιτισμικών σχολείων από τον εκπαιδευτικό χάρτη της χώρας μας. Το αντίθετο, μάλιστα: σημαίνει την προσαρμογή του ρόλου τους στην τρέχουσα εκπαιδευτική πραγματικότητα και την αναβάθμισή τους. Τα διαπολιτισμικά σχολεία, χωρίς να αποστούν της αποστολής τους, θα πρέπει, κατά τρόπον ισότιμο προς τα άλλα δημόσια σχολεία, να ενσωματωθούν στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης, έτσι ώστε να αποφευχθεί η περιθωριοποίησή τους, ή, με άλλα λόγια, η γκετοποίησή τους, η οποία κάθε άλλο παρά συνάδει προς τον ανοικτό χαρακτήρα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας μας. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση, και όχι ο κλειστός θεσμός περιθωριοποιημένων διαπολιτισμικών σχολείων, μπορεί να εξασφαλίσει μόρφωση που να αντιστοιχεί στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της σύγχρονης κοινωνίας. 18/02/2016, Πελεγρίνης Θεοδόσης Η μορφωτική αξία του αρχαίου κόσμου 8

Περισσότερο από κάθε άλλο λαό ο αρχαίος ελληνικός καταφάσκει τον άνθρωπο, τον πιστεύει δυνατό όχι ν απαρνηθεί τον εαυτό του, αλλά να τον ξεπεράσει. Κι απ την εξαίσια αυτή πίστη κινημένος πλάθει πλήθος μυθικές μορφές με το λόγο και με τη σμίλη και με το πινέλο, μορφές που παλεύουν για την τελείωση, μορφές πλαστικές, ζωντανές, αναστημένες πάνω στο μάρμαρο, στο απλό αγγειογράφημα, στο στίχο μέσα, στο ιστορικό έργο, στο φιλοσοφικό διάλογο. Μέσα στους λαούς, είπαν, ο Έλληνας στάθηκε ανθρωποπλάστης. Κι είναι μια πολύ πικρή αλήθεια, λαός που πάει να χάσει το μύθο του, πάει να χάσει και την ύπαρξή του. Ο νέος άνθρωπος που μπαίνει στη ζωή, αγνός και αδιάφθορος καθώς είναι, δεν μπορεί παρά να κλείνει στην ψυχή του το μύθο ενός ανθρώπου καλύτερου. Όμως είναι φυσικό να μην έχει και τόση αντοχή, όση χρειάζεται για να κρατήσει το μύθο αυτό αλώβητο μπροστά στη σκληρότητα της ζωής. Το πιο μεγάλο στήριγμα τέτοιες ώρες θα του σταθεί η πίστη του αρχαίου Έλληνα στον άνθρωπο. Εδώ βρίσκεται η δικαίωση της κλασσικής παιδείας. Η κλασική παιδεία δεν ζητάει να ασκήσει μια ειδική ικανότητα του ανθρώπου, όπως να πούμε τα μαθηματικά ασκούν το λογικό. Ο κύριος σκοπός της τουλάχιστο δεν είναι μια εξάσκηση. Εκείνο που θέλει, είναι να φέρει το νέο σ επαφή μ ένα πλήθος ψυχές δυνατές και μεγάλες, κι έτσι να του δυναμώσει τη χαρά και τη πίστη στον άνθρωπο, κι ακόμα να κρατήσει ζωντανό μπροστά του το όραμα ενός μυθικού ανθρώπου, αν είναι η ζωή του νέου αυτού να έχει κάποιο σκοπό και να μην παραδέρνει ακυβέρνητη, χωρίς να ξέρει για πού τραβάει. Αν η κλασική παιδεία κατορθώνει να δυναμώσει μέσα μας την πίστη και την αγάπη του ανθρώπου, αν βοηθήσει και πλαστούν άνθρωποι που να μπορούν να πουν γι αυτούς, όταν πεθαίνουν, ότι σ όλη τους τη ζωή «περιποιήσαντο εαυτοίς το καλόν», ότι σε όλη τους τη ζωή περπάτησαν με δύναμη και πίστη πάνω στο δρόμο που τον φωτίζει το άστρο ενός μύθου, ότι ως την ώρα του θανάτου τους πάλεψαν να επαληθέψουν το μυθικό τους άνθρωπο, αν η κλασική παιδεία βοηθήσει να πλαστούν τέτοιες ψυχές, έχουμε τίποτα άλλο να της ζητήσουμε; [ Ι.Θ. Κακριδή] 9