ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Για την απόκτηση Μεταπτυχιακού ιπλώµατος Από την Ρούσσου Σουλτάνα Α.Μ. 424Μ/2012029 ΘΕΜΑ: «Το κρασί ως παράγοντας αειφορίας στη Ρόδο. Μελέτη περίπτωσης των οινοποιείων και των µεγάλων αµπελοκαλλιεργητών τηςρόδου» Τριµελής Συµβουλευτική Επιτροπή ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΦΩΚΙΑΛΗ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήµιο Αιγαίου Επιβλέπουσα ΜΑΡΙΑ ΚΑΪΛΑ Καθηγήτρια Πανεπιστήµιο Αιγαίου Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝ ΡΕΑ ΑΚΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήµιο Κρήτης Μέλος Συµβουλευτικής Επιτροπής Ρόδος, Ιανουάριος 2015 I
Ευχαριστείες Η παρούσα εργασία πραγµατοποιήθηκε υπό την επίβλεψη της κυρίας Περσεφόνης Φώκιαλη, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Τµήµατος Επιστηµών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασµού, της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, την οποία και ευχαριστώ βαθύτατα για την στωικότητα, τις πολύτιµες συµβουλές και την καθοδήγησή της. Ευχαριστώ τον κο Κωνσταντίνο Μάττα, Καθηγητή του Τµήµατος Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, για τα «ζιζάνια» της φιλοµάθειας που µου έσπειρε ενόσω ήµουν φοιτήτρια και την επιµονή του να συνεχίσω τις σπουδές µου. Επίσης ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω στον κο Κώστα Τσαλαχούρη για το τεράστιο υλικό που µου διέθεσε από το προσωπικό του αρχείο και µου επέτρεψε να το χρησιµοποιήσω στην παρούσα µελέτη. Ευχαριστώ τη ιευθύντριά µου κ. ήµητρα Παπανικόλα, ιευθύντρια της Αγροτικής Οικονοµίας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και τον Προϊστάµενό µου, κ. Νικόλαο Ταταράκη για την παρότρυνση τους να κάνω αυτό το µεταπτυχιακό. Ευχαριστώ τους συναδέλφους µου και ιδιαίτερα τον κ. Σάββα Μαστόρου, για τη βοήθεια, την υποµονή και την ανιδιοτελή προσφορά του κατά τη συλλογή των στοιχείων που χρησιµοποιήθηκαν για την ολοκλήρωση της παρούσας µελέτης. Θα ήταν παράλειψη να µην ευχαριστήσω τον τέως Περιφερειάρχη Νοτίου Αιγαίου κο Γιάννη Μαχαιρίδη και τον πρώην Αντιπεριφερειάρχη Αγροτικής Ανάπτυξης κο Αντώνη Χατζηιωάννου για τη στήριξη που µου παρείχαν κατά την παρακολούθηση του µεταπτυχιακού. Ευχαριστώ όλους τους διδάσκοντες και τους συναδέλφους-συµφοιτητές µου στο µεταπτυχιακό για τις υπέροχες στιγµές που περάσαµε µαζί και ιδιαίτερα τον κο Σωτήρη Πατατούκο, για την άψογη συνεργασία µας. Τέλος ευχαριστώ όλους όσους συµµετείχαν στην έρευνα για την πραγµατοποίηση αυτής της διπλωµατικής, που µε υποµονή και ενθουσιασµό µοιράστηκαν µαζί µου τις σκέψεις τους, το παράπονό τους, την εµπειρία τους. II
Στους γονείς µου Σάββα και Σταµατία, στον σύζυγό µου Λευτέρη και στο γιο µου Μιχάλη, που δέχθηκαν µε ενθουσιασµό την απόφασή µου και αγκάλιασαν µε υποµονή και αγάπη αυτά που λαχταρώ. Τη µάθηση και τη γνώση III
Πρόλογος Για τη Ρόδο το κρασί αποτέλεσε µέρος της πολιτιστικής της κληρονοµιάς, στενά συνυφασµένο µε την ιστορία και την οικονοµία της, ριζωµένο στα ήθη και τα έθιµά των κατοίκων της. Αποτέλεσε εκφραστή ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής, ο οποίος εξελίχθηκε, αλλά δεν άλλαξε στο πέρασµα των χρόνων. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης η Ρόδος, ήταν από τις πρώτες περιοχές του Αιγαίου που καλλιεργήθηκε το αµπέλι και οινοποιήθηκε ο καρπός του, ο οποίος από πολύ νωρίς αποτέλεσε εµπορικό προϊόν του τόπου, στηρίζοντας την οικονοµία του νησιού και τη διατήρηση των αγροτικών οικογενειών των ορεινών κυρίως περιοχών στις εστίες τους. Στο πέρασµα των αιώνων οι πολυάριθµοι κατακτητές του νησιού επηρέασαν µε τις συνήθειες και την κουλτούρα τους τόσο αµπελοκαλλιέργεια όσο και την οινοπαραγωγή, ποτέ όµως δεν κατάφεραν να εξαλείψουν αυτό που οι Ροδίτικες επιχειρήσεις παραγωγής οίνου ξέρουν να κάνουν µε αξιοπρέπεια. Να παράγουν εκλεκτά κρασιά, αναγνωρίσιµα και φηµισµένα στα πέρατα του κόσµου, πράγµα το οποίο πιστοποιείται από τις πολυάριθµες διακρίσεις τους σε διεθνείς διαγωνισµούς. IV
Περίληψη Η αµπελοκαλλιέργεια είναι η τρίτη κατά σειρά στρεµµατική καλλιέργεια στη Ρόδο, µετά την ελαιοκαλλιέργεια και την καλλιέργεια σιτηρών και αγρωστωδών. Έχουµε εξαιρετικές τοπικές αµπελοποικιλίες, και τα εδάφη µας τους προσδίδουν τέτοια χηµικά και οργανοληπτικά, ώστε να παραχθεί εξαιρετικής ποιότητας κρασί. Έχουν περάσει ογδόντα πέντε και πλέον έτη από την ίδρυση και λειτουργία του εργοστασίου της ΚΑΪΡ, η οποία αποτέλεσε τον στυλοβάτη της αµπελοκαλλιέργειας και της οινοποίησης στη Ρόδο. Η λαµπρή πορεία της στολίστηκε από τις πολυάριθµες διακρίσεις των κρασιών της. Η δε παραγωγή του φυσικού αφρώδη οίνου της έκανε τη Ρόδο γνωστή σε όλο τον κόσµο. Στη συνέχεια µε την τουριστική ανάπτυξη, η οποία κατά κάποιο τρόπο ανέδειξε το κρασί και καθιέρωσε την κατανάλωσή του στο νησί, δηµιουργήθηκαν και άλλα οινοποιεία µικρότερης κλίµακας, τα οποία πλαισίωσαν και στήριξαν την αµπελοκαλλιέργεια και την οινοπαραγωγή στο νησί. Είναι γεγονός πως το κρασί στις «χρυσές του εποχές» υπήρξε παράγοντας αειφορίας στη Ρόδο. Παράγοντας που συνέβαλε στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, στη διατήρηση του κοινωνικού ιστού της υπαίθρου της Ρόδου, καθώς στην στήριξη του εισοδήµατος στον πρωτογενή και στον δευτερογενή τοµέα (αµπελοκαλλιεργητές και οινοποιεία αντίστοιχα). Άραγε αυτή την περίοδο που οι οικονοµικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συγκυρίες είναι δύσκολες, διαφορετικές και αντικρουόµενες µπορούµε να ισχυριστούµε το ίδιο; Ότι το κρασί µπορεί να αποτελεί παράγοντα αειφορίας για τη Ρόδο; Αυτό είναι το αντικείµενο µε το οποίο θα ασχοληθεί η παρούσα µελέτη και τα στοιχεία θα προκύψουν µέσω έρευνας. Abstract Viticulture is the third largest growing area in Rhodes, after olive cultivation and wheat and grasses cultivation. We have excellent local varieties which chemical and organoleptic characteristics are suitable to produce remarkable quality of wines. It s been more than eighty five years from the establishment and operation of the work of CAIR winery, which was the pillar of viticulture and winemaking in Rhodes. CAIR s progress was decorated by numerous awards for its wines. Especially the production of natural sparkling wine of Rhodes made the industry company and the island famous all over the world. Then with the development of tourism progress, which somehow promoted and established wine consumption, other smaller wineries were created to help and support viticulture and wine production on the island. It is a fact that wine always has been a factor of sustainability in Rhodes island. Factor that contributed to the preservation of natural environment, the maintenance of social web at the V
countryside of Rhodes as well as the income support in the Primary and Secondary Sector (viticulture and wineries respectively). At this period that economic, social and environmental circumstances are difficult, different, and contradictory can we claim the same thing? Can wine be a factor of sustainability for Rhodes Island? This is the object that will address the present study and the data will occur through research. VI
Σκοπός και στόχοι της έρευνας-ερευνητικά ερωτήματα Αρχαιολογικά ευρήµατα και αρχαία κείµενα µαρτυρούν την µακραίωνη πορεία της Ρόδου στην καλλιέργεια της αµπέλου και στην παραγωγή εκλεκτού οίνου, ο οποίος µάλιστα αποτελούσε και βασική πηγή εσόδων µιας και ήταν κύριο εµπορεύσιµο και δη εξαγώγιµο προϊόν. Ο οίνος στο πέρασµα των αιώνων και στην πολύπαθη ιστορία της Ρόδου αποτέλεσε ένα προϊόν που σεβάστηκαν ακόµη και οι κατακτητές της και µάλιστα σε πολλές περιπτώσεις προσπάθησαν να το προστατεύσουν και να το ενισχύσουν. Από την αρχή της δεκαετίας του 70 η Ρόδος έχει δικαίωµα παραγωγής οίνων Ανωτέρας ποιότητας, πολλοί από τους οποίους φέρουν σηµαντικές διακρίσεις σε εγχώριους και διεθνείς διαγωνισµούς. Η βασική οινοβιοµηχανία του νησιού, η ΚΑΪΡ, µετρά ήδη 85 χρόνια λειτουργίας ενώ και οι υπόλοιπες βιοτεχνίες παραγωγής οίνου έχουν να επιδείξουν µία σηµαντική πορεία στον τοµέα της µεταποίησης στη Ρόδο. Επιπρόσθετα οι βασικοί στόχοι και οι πολιτικές των εθνικών, των περιφερειακών και των τοπικών αναπτυξιακών προγραµµάτων στρέφονται γύρω από την αειφορική ανάπτυξη του Πρωτογενούς τοµέα. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω θα ήταν ενδιαφέρουσα και σαφώς χρήσιµη η µελέτη και η συλλογή στοιχείων για ένα προϊόν που είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε την Πρωτογενή παραγωγή αλλά και τον ευτερογενή τοµέα του νησιού, ενώ εξίσου ενδιαφέρουσα θα ήταν και η διερεύνηση του αν και κατά πόσον συνδέεται το κρασί µε το τρίπτυχο της αειφορίας, οικονοµίακοινωνία-περιβάλλον. Λαµβάνοντας δε υπόψη το γεγονός πως η µελέτη πραγµατοποιείται σε µία περίοδο που όλη η χώρα βιώνει µία πολύ δύσκολη οικονοµικά περίοδο, θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η καταγραφή της πορείας της οινοποίησης στη Ρόδο, όπως αυτή θα αποτυπωθεί µέσω της παρούσας έρευνας. Η εργασία αυτή έχει στόχο να διερευνήσει αν το οικονοµικό αποτέλεσµα που προκύπτει από την παραγωγή, την κατανάλωση, τη διάθεση, την εµπορία και τις εξαγωγές του οίνου στο νησί επηρεάζει την τοπική οικονοµία. Επίσης ένας άλλος στόχος είναι να διερευνηθεί αν το κρασί επηρεάζει τους µηχανισµούς που αναπτύσσονται περιφερειακά της οικονοµίας και είναι άρρηκτα συνδεδεµένοι µε την αειφορία, όπως για παράδειγµα την συγκράτηση του κοινωνικού ιστού της περιφέρειας, την αξιοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναµικού, την διατήρηση της εικόνας του γεωφυσικού περιβάλλοντος, το ενδιαφέρον για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την εξέλιξη της τοπικής γνώσης στη διαµόρφωση του τελικού προϊόντος. Τέλος θα γίνει µία προσπάθεια σύγκρισης των απόψεων των οινοποιών και των αµπελουργών σε ερωτήµατα που αφορούν τις γνώσεις, τις απόψεις και τις στάσεις της κάθε οµάδας σε θέµατα παραγωγής και προώθησης του οίνου, βελτίωσης του κλάδου της οινοποίησης ώστε το τελικό προϊόν να αποτελέσει το συγκριτικό πλεονέκτηµα των τοπικών επιχειρήσεων, και κατ επέκταση όλου του νησιού. VII
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙΕΣ II ΠΡΟΛΟΓΟΣ IV ΠΕΡΙΛΗΨΗ V ABSTRACT V ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ-ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ VII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ VIII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ XII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ XIII ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ XVI 1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ - 1-1.1 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - 1-1.2 ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ - 2-1.3 ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ/ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ - 6-1.4 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΚΟ-ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ. - 7-2. ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - 9-2.1 ΜΟΡΦΕΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ - 9-2.1.1 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ - 10-2.1.2 ΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗ Η ΕΝΤΑΤΙΚΗ Η ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. - 11-2.1.3 ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ - 12-2.2 ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - 13 - VIII
2.3 Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ ΩΣ ΥΠΟΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - 15-2.4 Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ ΩΣ ΥΠΟΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΟΜΗ - 15-3. ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ - 18-3.1 Η ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΚΑΙ ΣΤΗ ΡΟ Ο - 18-3.2 ΑΜΠΕΛΙ, ΟΙΝΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - 19-3.2.1 ΚΛΙΜΑ - 20-3.2.2 ΈΔΑΦΟΣ - 21-3.2.3 ΚΛΙΣΗ - 22-4. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ - 24-4.1 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ - 24-4.2 ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ - 24-4.3 Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ - 27-4.4 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΝATURA ΣΤΗ ΡΟΔΟ. - 28-4.5 ΧΡΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΝATURA ΣΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ. - 30-4.6 ΠΕΡΙΟΧΗ ΥΠΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. - 31-5. ΤΟ ΚΡΑΣΙ ΣΤΗ ΡΟΔΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ - 32-5.1 ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΟΣΙΑ ΜΕ ΡΟΔΙΤΙΚΟ ΚΡΑΣΙ - 32-5.2 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 33-5.3 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ CAIR - 37-5.4 H ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΕΜΕΡΥ - 38-6. ΟΙΝΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 40-6.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΙ - 40-6.2 ΟΙΝΟΙ ΠΟΠ ΡΟΔΟΣ - 42-6.2.1 ΛΕΥΚΟΙ ΞΗΡΟΙ, ΗΜΙΞΗΡΟΙ ΚΑΙ ΗΜΙΓΛΥΚΟΙ - 44 - IX
6.2.2. ΕΡΥΘΡΟΙ ΞΗΡΟΙ, ΗΜΙΞΗΡΟΙ ΚΑΙ ΗΜΙΓΛΥΚΟΙ. - 44-6.2.3 ΕΡΥΘΡΩΠΟΙ ΞΗΡΟΙ, ΗΜΙΞΗΡΟΙ ΚΑΙ ΗΜΙΓΛΥΚΟΙ. - 44-6.2.4 ΑΦΡΩΔΕΙΣ ΟΙΝΟΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ - 44-6.3 ΟΙΝΟΣ «ΠΟΠ ΜΟΣΧΑΤΟΣ ΡΟΔΟΥ» - 45-6.3.1 ΟΙΝΟΣ ΑΠΟ ΛΙΑΣΜΕΝΑ ΣΤΑΦΥΛΙΑ (ΟΙΝΟΣ ΦΥΣΙΚΩΣ ΓΛΥΚΥΣ -VIN DOUX NATUREL) - 45-6.3.2 ΟΙΝΟΣ ΛΙΚΕΡ (ΟΙΝΟΣ ΓΛΥΚΥΣ ΦΥΣΙΚΟΣ VIN NATURELLEMENT DOUX-) - 46-6.4 ΟΙΝΟΣ ΜΕ «ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΔΕΙΞΗ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ» - 47-6.5 ΟΙΝΟΣ ΜΕ «ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΔΕΙΞΗ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ» - 48-6.6 ΠΟΙΚΙΛΙΑΚΟΙ ΟΙΝΟΙ - 50-6.7 ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟΙ ΟΙΝΟΙ - 50-6.8 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΟΙΝΩΝ ΠΟΠ ΚΑΙ ΠΓΕ. - 51-7. ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 53-7.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - 53-7.2 Η ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΝΩΠΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ - 53-7.3 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΖΩΝΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ - 54-7.4 ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥ - 55-7.5 Η ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟ - 56-7.6 Η ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 60-7.7 Η ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 62-7.8 Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. - 66-7.9 ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. - 68-8. ΑΝΑΛΥΣΗ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ - 70-8.1. ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ - 70-8.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ - 70-8.3. ΑΝΑΛΥΣΗ - 71-8.3.1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - 71-8.3.2 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ - 85-8.4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - 107-8.5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - 110-8.6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - 113-8.7 ΕΠΙΛΟΓΟΣ - 113 - X
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - 115 - ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - 115 - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - 117 - ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - 120 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι -ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ - 123 - XI
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1: ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΠΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ (ΤΚΣ) ΑΙΓΑΙΟΥ. ΠΗΓΗ: ΥΠΕΚΑ - 30 - ΕΙΚΟΝΑ 2. ΧΑΡΤΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ NATURA 2000 ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΑΥΤΩΝ, ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΕΚΤΑΤΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ. ΠΗΓΗ: ΜΑΣΤΟΡΟΥ (2009). - 31 - ΕΙΚΟΝΑ 3. ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΛΑΡΙ ΣΤΗΝ ΡΟΔΟ - 34 - ΕΙΚΟΝΑ. 4 : ΡΟΔΙΤΙΚΟΙ ΑΜΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ 3 ΟΥ Π.Χ. ΑΙΩΝΑ - 34 - ΕΙΚΟΝΑ 5. :ΡΟΔΙΤΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΤΣΑΜΠΙΑ ΣΤΑΦΥΛΙΟΥ. - 35 - ΕΙΚΟΝΑ 6: ΟΡΙΟΘΕΤΗΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΙΝΩΝ ΠΟΠ ΡΟΔΟΣ. ΠΗΓΗ: ΥΠΑΑΤ - 42 - ΕΙΚΟΝΑ 7:ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΙΝΩΝ ΠΓΕ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΣ. ΠΗΓΗ : ΥΠΑΑΤ - 48 - ΕΙΚΟΝΑ 8: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ ΠΗΓΗ: ΥΠΑΑΤ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΙΝΩΝ ΠΓΕ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ. - 49 - XII
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 1 : ΜΕΣΕΣ ΜΗΝΙΑΙΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΝΗΣΟΥ ΡΟΔΟΥ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ 1955-2013.... - 26 - ΓΡΑΦΗΜΑ 2:. ΕΤΗΣΙΑ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΝΗΣΟΥ ΡΟΔΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 1985-2013.... - 27 - ΓΡΑΦΗΜΑ 3: ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΣΤΗ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟ.- 59 - ΓΡΑΦΗΜΑ 4: ΌΓΚΟΣ Α ΥΛΗΣ ΠΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΤΑ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2012-2013.... - 63 - ΓΡΑΦΗΜΑ 5 : ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΑΝΑ ΦΥΛΟ... - 71 - ΓΡΑΦΗΜΑ 6 : ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑ... - 72 - ΓΡΑΦΗΜΑ 7: ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΑΝΑ ΙΔΙΟΤΗΤΑ... - 73 - ΓΡΑΦΗΜΑ 8: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΑΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ... - 74 - ΓΡΑΦΗΜΑ 9: ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ... - 75 - ΓΡΑΦΗΜΑ 10 : ΈΤΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ... - 76 - ΓΡΑΦΗΜΑ 11: : ΈΤΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ... - 78 - ΓΡΑΦΗΜΑ 12: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ.... - 79 - ΓΡΑΦΗΜΑ 13: ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ... - 80 - ΓΡΑΦΗΜΑ 14: ΈΧΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΠΑΙΔΙΑ.... - 80 - ΓΡΑΦΗΜΑ 15 : ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ Η ΟΧΙ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥΣ.... - 81 - XIII
ΓΡΑΦΗΜΑ 16: Η ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ/Η ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΕΣΟΔΩΝ... - 82 - ΓΡΑΦΗΜΑ:17 : ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ Η/ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ.... - 84 - ΓΡΑΦΗΜΑ 18: ΠΟΙΟΙ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΑΜΠΕΛΙΑ/ΣΤΟ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ.... - 85 - ΓΡΑΦΗΜΑ 19 : ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΩΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ... - 87 - ΓΡΑΦΗΜΑ 20: ΓΝΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΠΩΣ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ... - 88 - ΓΡΑΦΗΜΑ 21: ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΨΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ.... - 90 - ΓΡΑΦΗΜΑ 22: ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ.... - 91 - ΓΡΑΦΗΜΑ 23: ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΨΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ.... - 93 - ΓΡΑΦΗΜΑ 24: ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ.... - 94 - ΓΡΑΦΗΜΑ 25: ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΩΝΑ. - 96 - ΓΡΑΦΗΜΑ 26: ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ... - 97 - ΓΡΑΦΗΜΑ 27: ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ.... - 98 - ΓΡΑΦΗΜΑ 28 : ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ... - 99 - ΓΡΑΦΗΜΑ 29: ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ. - 101 - XIV
ΓΡΑΦΗΜΑ 30 :ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΩΙΔΙΟΥ... - 102 - ΓΡΑΦΗΜΑ 31: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗ ΡΟΔΟ.. - 104 - ΓΡΑΦΗΜΑ 32: ΕΥΚΟΛΟΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΡΟΔΙΤΙΚΟΥ ΟΙΝΟΥ... - 105 - ΓΡΑΦΗΜΑ 33: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΡΟΔΟ... - 107 - XV
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ ΟΙΝΑΜΠΕΛΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΚΑΙ ΓΛΕΥΚΟΥΣ ΑΝΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΤΟΥΣ 1965. - 19 - ΠΙΝΑΚΑΣ 2 : ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΡΟΔΟΥ. - 25 - ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΕΤΗΣΙΕΣ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΡΟΔΟ (MM).ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ 1985-2013. - 26 - ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ «NATURA 2000» ΣΤΗ ΡΟΔΟ. - 29 - ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΙΝΟΥ (ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2011-2012). - 57 - ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΕΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΠΡΟΣ ΦΥΤΕΥΣΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ. - 58 - ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ, ΠΑΡΑΓΩΓΟ ΚΑΙ ΤΕΜΑΧΙΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΛΗ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ VQPRD (2013). - 60 - ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΈΚΤΑΣΗ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ ΑΝΑ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. - 61 - ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙΝΟΙ ΠΟΠ, ΠΓΕ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΡΟΔΟ. - 64 - ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΟΙΝΩΝ ΚΑΙ ΓΛΕΥΚΩΝ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΡΟΔΟΥ (ΣΕ HKG & HL). - 65 - ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΤΙΜΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΪΡ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2000-12 ( /100 KG) - 65 - ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΟΙΝΩΝ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΡΟΔΟΥ (ΣΕ HL). - 66 - ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΑΝ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ ΑΜΠΕΛΩΝΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2008-2011. - 67 - XVI
ΠΙΝΑΚΑΣ 14 :ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ - 72 - ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ. - 73 - ΠΙΝΑΚΑΣ 16 : ΈΤΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ. - 76 - ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΈΤΗ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ - 77 - ΠΙΝΑΚΑΣ 18 : ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ. - 78 - ΠΙΝΑΚΑΣ 19 : ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ - 79 - ΠΙΝΑΚΑΣ 20: ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ Η ΟΧΙ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥΣ. - 81 - ΠΙΝΑΚΑΣ 21: Η ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ/Η ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΕΣΟΔΩΝ - 82 - ΠΙΝΑΚΑΣ 22: ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑ Η/ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ. - 83 - ΠΙΝΑΚΑΣ 23: ΠΟΙΟΙ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΑΜΠΕΛΙΑ/ΣΤΟ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ. - 84 - ΠΙΝΑΚΑΣ 24: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΩΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ - 86 - ΠΙΝΑΚΑΣ 25: ΓΝΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΠΩΣ ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ- 88 - ΠΙΝΑΚΑΣ 26: ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΨΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. - 90 - ΠΙΝΑΚΑΣ 27: ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ. - 91 - ΠΙΝΑΚΑΣ 28: ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΨΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ.. - 92 - XVII
ΠΙΝΑΚΑΣ 29 :ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ. - 94 - ΠΙΝΑΚΑΣ 30 :ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΣΕ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΩΝΑ. - 95 - ΠΙΝΑΚΑΣ 31 : ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ. - 96 - ΠΙΝΑΚΑΣ 32: ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ. - 98 - ΠΙΝΑΚΑΣ 33 : ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΡΙΖΩΣΗΣ - 99 - ΠΙΝΑΚΑΣ 34: ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ. - 100 - ΠΙΝΑΚΑΣ 35 :ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΩΙΔΙΟΥ - 101 - ΠΙΝΑΚΑΣ 36. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗ ΡΟΔΟ. - 103 - ΠΙΝΑΚΑΣ 37: ΕΥΚΟΛΟΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΡΟΔΙΤΙΚΟΥ ΟΙΝΟΥ - 104 - ΠΙΝΑΚΑΣ 38: ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗ ΡΟΔΟ. - 106 - XVIII
«Από τη φύση µπορούµε να πάρουµε µόνο τόσα, όσα εκείνη µπορεί και είναι διατεθειµένη να µας δώσει. Αλλιώς δηµιουργούµε χρέη τα οποία θα κληθούµε να πληρώσουµε µε πολύ υψηλό τόκο. Η φύση είναι ο µεγαλύτερος γαλαντόµος, όταν τη χειριζόµαστε σωστά, αλλά και ο χειρότερος τοκογλύφος, όταν κάνουµε κατάχρηση των δυνατοτήτων της." (Ντάφης 1986) XIX
1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΑ 1.1 Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γεννήθηκε από την αναγκαιότητα αντιµετώπισης της οικολογικής κρίσης, όπως αυτή συγκεκριµενοποιήθηκε µε τα προβλήµατα του περιβάλλοντος (Φλογαΐτη, 2011). Όλοι οι ορισµοί που δόθηκαν στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση στρέφονται γύρω από την ιδέα ότι η Περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι εκείνη η διαδικασία µέσω της οποίας θα διαµορφωθούν τόσο οι πολίτες όσο και οι κοινωνικές οµάδες µε τέτοιον τρόπο, ούτως ώστε να µπορούν να δράσουν ατοµικά άλλα και συλλογικά µε γνώµονα πάντα την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Απόρροια της προσέγγισης αυτής είναι ο ορισµός του «υπεύθυνου πολίτη», ο οποίος καλείται να επιτύχει τους στόχους της ΠΕ που τέθηκαν από τη ιεθνή Κοινότητα, σύµφωνα µε τους οποίους, όπως αναφέρεται στη Φλογαΐτη (2011), µέσω της ΠΕ τα άτοµα και οι κοινωνικές οµάδες πρέπει να οδηγηθούν: 1. Στη διαµόρφωση µιας σφαιρικής αντίληψης του περιβάλλοντος, ούτως ώστε να ευαισθητοποιηθούν για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα. 2. Στην κατανόηση των λειτουργιών του περιβάλλοντος και τα συνδεδεµένα µε αυτό προβλήµατα. 3. Στη γνώση των περιβαλλοντικών προβληµάτων και στην κατανόηση της πολύπλοκης και πολυδιάστατης φύσης τους. 4. Στην ενεργοποίηση ενός µηχανισµού διαφοροποίησης των απόψεων, των αξιών, των στάσεων και της συµπεριφοράς τους απέναντι στο περιβάλλον. 5. Στην ανάπτυξη των απαραίτητων ικανοτήτων που πρέπει να έχουν, ώστε να είναι σε θέση να συµβάλουν στην επίλυση των περιβαλλοντικών προβληµάτων και τέλος 6. Στην ενεργό συµµετοχή σε όλα τα επίπεδα, µε σκοπό την επίλυση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Η ιακήρυξη της Τιφλίδας έχει καθιερωθεί ως το βασικό θεωρητικό πλαίσιο για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όπου τονίζεται ότι απώτερος στόχος της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι η αλλαγή της ανθρώπινης συµπεριφοράς και ο προσανατολισµός της σε µία νέα, περιβαλλοντικά πιο υπεύθυνη συµπεριφορά (Σκαναβή, 2004).Οι σύγχρονες κοινωνίες καταβάλλουν προσπάθειες για την ενδυνάµωση της κοινωνικής συνοχής και την πιο ενεργή συµµετοχή των πολιτών στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή όπως αναφέρει η Χριστοπούλου κ.α. (2008) µέσω της ενθάρρυνσης της ενεργού συµµετοχής του πολίτη για την - 1 -
αντιµετώπιση των κοινωνικών και οικονοµικών αλλαγών. Για το λόγο αυτό πρέπει να αντιστραφεί το µέχρι στιγµής κατεστηµένο οι γεωργοί να θεωρούνται οι χρήστες και όχι τα ενεργά άτοµα στη λύση των προβληµάτων, καθώς δίνεται έµφαση στη ροή της γνώσης και της πληροφόρησης και όχι στην ενσωµάτωση της στο όλο σύστηµα, όπως αναφέρει και Σιάρδος (2011). 1.2 Από το Περιβάλλον στην Αειφορία Μετά το πέρας δύο αιώνων βιοµηχανικής και οικονοµικής ανάπτυξης, τη δεκαετία του 60, όπου είναι πια ορατές οι επιπτώσεις της εν λόγω ανάπτυξης στην κοινωνία και στο περιβάλλον, αρχίζουν οι προβληµατισµοί και τίθενται τα θεµέλια για τον επαναπροσδιορισµό της έννοιας της ανάπτυξης και της προόδου. Το 1972 µελέτη του ΜΙΤ µε τίτλο «Τα όρια της ανάπτυξης» κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την εξάντληση των φυσικών πόρων και τη γενικευµένη ρύπανση και όπως αναφέρει η Φλογαΐτη (2006,) πυροδοτεί συζητήσεις σχετικά µε τα περιβαλλοντικά όρια της ανάπτυξης. Την ίδια χρονιά συγκαλείται στη Στοκχόλµη η πρώτη διακυβερνητική διάσκεψη µε θέµα «Το περιβάλλον του ανθρώπου» όπου προβάλλονται σε επίπεδο κορυφής τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά αδιέξοδα της οικονοµικής ανάπτυξης. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 µε αφορµή τα βιβλία «The sustainable society» και «Building a sustainable society, τα οποία εξέδωσαν οι Clark Pirages το 1977 και ο Lester Brown το 1980 αντίστοιχα, εισάγεται η έννοια της «αειφόρου κοινωνίας». Όσον αφορά τους διεθνείς οργανισµούς, η IUNC, το UNEP και η WWF το 1980 εκπονούν την «Παγκόσµια στρατηγική για τη διαχείριση», εισάγοντας την έννοια της «αειφόρου ανάπτυξης» τονίζοντας πως ανάπτυξη και περιβάλλον είναι έννοιες συµπληρωµατικές και όχι αντιφατικές. Ακολουθεί η συγκρότηση της Παγκόσµιας επιτροπής για το Περιβάλλον και την ανάπτυξη (WCED) ή αλλιώς επιτροπή Μπρούτλαντ το 1983 από τον ΟΗΕ. Το 1987 η WCED δηµοσιεύει µία έκθεση µε τίτλο «Το κοινό µας µέλλον», στο οποίο αναλύεται η σφαιρική αλληλεξάρτηση ανάπτυξης και περιβάλλοντος και προωθείται δυναµικά η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ως µελλοντικής περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής πολιτικής για τη διεθνή κοινότητα, όπως αναφέρει η Φλογαΐτη (2006). Από τότε η αειφόρος ανάπτυξη γίνεται βασικός άξονας ανάλυσης και πολιτικής των Ηνωµένων Εθνών µέχρι που το 1992 αποκτά σάρκα και οστά στα πλαίσια της «Agenda 21». Η «Agenda 21» είναι το πολιτικό κείµενο, προϊόν της παγκόσµιας διάσκεψης που συγκάλεσε ο ΟΗΕ το 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, µε θέµα «Περιβάλλον και ανάπτυξη». Πρόκειται για ένα µεγαλόπνοο και µακροπρόθεσµο πρόγραµµα δράσης για την πραγµάτωση της αειφόρου ανάπτυξης στον 21 ο αιώνα (UNCED, 1992). Η διάσκεψη του Ρίο δίνει θεσµική οντότητα και παγκόσµια βαρύτητα στην έννοια της αειφόρου - 2 -
ανάπτυξης, σύµφωνα µε την οποία κάθε αναπτυξιακή δράση για να είναι αειφόρος, πρέπει στο εξής να εµπεριέχει την οικονοµική και την κοινωνικά διάσταση (Φλογαΐτη, 2006). έκα χρόνια αργότερα, το 2002, στο Γιοχάνεσµπουργκ πραγµατοποιείται η παγκόσµια διάσκεψη µε θέµα «Αειφόρος ανάπτυξη», µε στόχο την αποτίµηση των αποτελεσµάτων των συµφωνιών το Ρίο και τη χάραξη στρατηγικών και πολιτικών. Στην ουσία πρόκειται για µια επιβεβαίωση του ότι η αειφόρος ανάπτυξη έχει υιοθετηθεί ως κεντρική πολιτική επιλογή σε διεθνές επίπεδο. Κάνοντας µια ανασκόπηση από την πρώτη διακυβερνητική διάσκεψη στη Στοκχόλµη, το 1972, µέχρι και την παγκόσµια διάσκεψη του Ρίο, το 2002, η οποία αποτέλεσε σταθµό στην έννοια της αειφορίας και λαµβάνοντας υπόψη τους τίτλους των τριών βασικών διασκέψεων που πραγµατοποιήθηκαν µέσα στα τριάντα αυτά χρόνια, διαπιστώνουµε πως υπάρχει µια κλιµακούµενη εξέλιξη στο τρίπτυχο «περιβάλλον-οικονοµία-κοινωνία», η οποία µπορεί να αναλυθεί σε τρία στάδια. Στο πρώτο γίνεται µία προσπάθεια αντιµετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που προκύπτουν από την οικονοµική δραστηριότητα. Στο επόµενο γίνεται προσπάθεια για την ενσωµάτωση του περιβαλλοντικού µε τον αναπτυξιακό προβληµατισµό και στο τρίτο, στο οποίο διερευνάται µια ολοκληρωµένη προσέγγιση, η οποία θα συνδυάζει την περιβαλλοντική, την κοινωνική και την περιβαλλοντική διάσταση. Μετά λοιπόν από µακρά πορεία διαβουλεύσεων, διαπραγµατεύσεων, συζητήσεων αµφισβητήσεων, αντιπαραθέσεων κτλ., καταλήγουµε το 1992 µε τη σύνταξη της Agenda 21 στην έννοια της αειφόρου ανάπτυξης. Ο ευρέως χρησιµοποιούµενος ορισµός της «αειφορικής ανάπτυξης», είναι αυτός που διατυπώθηκε το 1987 από την έκθεση Μπρούτλαντ, σύµφωνα µε τον οποίο «Αειφόρος είναι εκείνη η ανάπτυξη, η οποία ικανοποιεί τις σύγχρονες ανάγκες χωρίς να µειώνει τις δυνατότητες των µελλοντικών γενιών να καλύψουν τις δικές τους» (WCED, 1987). Επίσης συµπληρωµατικός του παραπάνω θεωρείται ο ορισµός, που διατυπώθηκε από τους διεθνείς οργανισµούς IUNC, UNEP και WWF το 1991, σύµφωνα µε τον οποίο «Η ανάπτυξη είναι αειφόρος όταν βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστηµάτων, που υποστηρίζουν τη ζωή». Η αειφόρος ανάπτυξη για να επιτευχθεί χρειάζεται την ισότιµη συµµετοχή τριών βασικών πυλώνων, τους οποίους αποτελούν η οικονοµία, η κοινωνία και το περιβάλλον, λαµβάνοντας υπόψη άτυπα και µια τέταρτη διάσταση, αυτή των θεσµών. Αναµφίβολα η βιώσιµη ή αειφόρος ανάπτυξη είναι µία ιδιοφυής έννοια. Υπόσχεται µε µια προστασία του περιβάλλοντος και θεραπεία των κοινωνικών δεινών, χωρίς να θίγεται ο πυρήνας του κοινωνικού εξελικτισµού (Μοδινός, 2003). Ο ορισµός της αειφόρου ανάπτυξης, µε µια πρώτη µατιά, θα µπορούσαµε να πούµε από θεωρητικής απόψεως, πως ως όρος είναι ορθά δοµηµένος στην ισότιµη στήριξη των τριών πυλώνων του, σε διεθνές, περιφερειακό, εθνικό, τοπικό και οικιακό επίπεδο. Φυσικά πρέπει να γίνει κατανοητό πως τόσο το περιβάλλον όσο και η αειφορία είναι δύο ρυθµιστικές έννοιες, ουσιαστικά ίδιου επιπέδου, όπου είτε η αειφορία - 3 -
εµπεριέχεται στο περιβάλλον είτε οι δύο έννοιες ταυτίζονται. Επίσης είναι σηµαντική η θεώρηση τη µη διαφοροποίησης του περιβάλλοντος από την οικονοµία και την κοινωνία, καθώς και της οικονοµίας από την κοινωνία και το περιβάλλον όπως αναφέρει η Φλογαΐτη (2006). Παρόλα ταύτα στην πρακτική του εφαρµογή του ο παραπάνω ορισµός συναντά σοβαρές δυσκολίες λόγω του ότι υπεισέρχονται παράγοντες, οι οποίοι δρουν ανταγωνιστικά µεταξύ τους, δηµιουργώντας τεράστια χάσµατα µεταξύ των πυλώνων της αειφορικής ανάπτυξης. υστυχώς οι κοινωνίες σε όλα τα επίπεδα έχουν µάθει να συνδέουν την ανάπτυξη µε την οικονοµική µεγέθυνση µε αποτέλεσµα να επισκιάζονται οι υπόλοιποι παράγοντες και οι αντικειµενικοί σκοποί της αειφόρου ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα που αναφέρεται στη Φλογαΐτη (2006) της ευκολίας µε την οποία οι πρωτεργάτες της µη αειφορίας-πολιτικοί, βιοµήχανοι, επιχειρηµατίεςαποδέχτηκαν και υποστήριξαν τη συνύπαρξη και τη συνεργασία του περιβάλλοντος και της οικονοµίας. Η πορεία βέβαια έδειξε πως οι περισσότεροι χρησιµοποίησαν την αειφορία γα να βάψουν «πράσινη» την οικονοµική µεγέθυνση, θυσιάζοντάς την στο βωµό του κέρδους ή αντιµετωπίζοντάς τη ως σοβαρή απειλή στην επιχειρηµατική δραστηριότητα µε το φόβο ότι το µόνο που θα προξενήσει η αειφορική ανάπτυξη είναι περιορισµό της οικονοµικής δραστηριότητας µε σοβαρές επιπτώσεις στην οικονοµία. Αυτό όµως που πρεσβεύει η αειφορική ανάπτυξη είναι µία αειφορική οικονοµία, η οποία διατηρεί τους πόρους στους οποίους στηρίζεται. Μπορεί να αναπτύσσεται προσαρµοζόµενη και δια µέσου βελτιώσεων στη γνώση, στην οργάνωση, στην τεχνική αποτελεσµατικότητα (Φλογαΐτη, 2006). Μία από τις πιο δύσκολες παραµέτρους που µπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο της αειφορικής ανάπτυξης, είναι η καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης. Όπως αναφέρει ο Σιάρδος (2011), το περιβάλλον δεν κινδυνεύει από εξωτερικού εχθρούς µιας δεδοµένης κοινωνίας αλλά από τους ίδιους τους ανθρώπους-χρήστες των πόρων της,. Πρέπει να γίνει πλήρως κατανοητό ότι η καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης δεν είναι µία διαδικασία που αφορά συγκεκριµένες κοινωνικές, οικονοµικές, πολιτικές οµάδες ή συγκεκριµένα άτοµα δηλαδή επιχειρηµατίες, πολιτικούς πανεπιστηµιακούς κτλ. Είναι µία διαδικασία, η οποία απευθύνεται σε όλα τα στρώµατα και τις ηλικίες του πληθυσµού, που καταδεικνύει ότι δεν πρόκειται για µια πρόσκαιρη και περιστασιακή κατάσταση, αλλά για µια µεγάλη και ουσιαστική στροφή του τρόπου σκέψης αντίδρασης και δράσης, η οποία θα οδηγήσει στην ανάπτυξη περιβαλλοντικά υπεύθυνων πολιτών. Σαράντα σχεδόν χρόνια µετά τη διάσκεψη της Στοκχόλµης, και παρά την πρόοδο που έχει σηµειωθεί, πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα παραµένουν άλυτα. Ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής παραµένει µη αειφόρος, οι αγορές συνεχώς επεκτείνονται και η οικονοµία της αγοράς επικρατεί και παγκοσµιοποιείται (Φλογαΐτη, 2006). Με τον τρόπο αυτό όπως επισηµαίνει ο Μακρυδηµήτρης (2000) η αρχικά θετική συνάρτηση µεταξύ της ανάπτυξης και του - 4 -
περιβάλλοντος τείνει να µετατραπεί σε αρνητική και αντιφατική, εφόσον πλέον η ανάπτυξη υποβαθµίζει το περιβάλλον, πράγµα που µε τη σειρά του υπονοµεύει τις προοπτικές της περαιτέρω ανάπτυξης και ευηµερίας. Η δε διπλή αρνητική ανάδραση του κυκλώµατος της ανάπτυξης και του περιβάλλοντος οδηγεί στην κρίση της ανάπτυξης, εφόσον προξενεί συνέπειες και επιπτώσεις στο περιβάλλον, το οποίο δεν είναι σε θέση να ελέγξει και άρα να διασφαλίσει τις προοπτικές της περαιτέρω ανάπτυξης. Η κυρίαρχη τάση σε σχέση µε το πρασίνισµα της οικονοµίας ακολουθεί τη λογική της εσωτερίκευσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της οικονοµικής µεγέθυνσης (Φλογαΐτη, 2006). Όπως αναφέρει ο Μακρυδηµήτρης (2000) «Η κρίση και η αντίφαση της ανάπτυξης οφείλονται στη θεµελιώδη αντινοµία που χαρακτηρίζει το κυρίαρχο οικονοµικό υπόδειγµα επί του οποίου αυτή στηρίζεται. Την αδυναµία, δηλαδή, να συλλάβει και να αποτιµήσει µε µη οικονοµικούς όρους τις σχέσεις της οικονοµίας µε τον περιβάλλοντα αυτήν κόσµο (στο πολιτικό, το πολιτισµικό, το ηθικό, το κοινωνικό και το φυσικό πεδίο). Αντίθετα, η «οικονοµικοποίηση» όλων των φαινοµένων και η υποτίµηση οποιουδήποτε δεν είναι ποσοτικά µετρήσιµο, οδηγεί όχι µόνο στη γενίκευση της ισχύος του ήδη κυρίαρχου υποδείγµατος, αλλά και στην υποταγή σε αυτό όλων των εξωοικονοµικών συντελεστών, περιλαµβανοµένου και του φυσικού κεφαλαίου». Το «φυσικό» και το «οικολογικό» γίνονται το προσωπείο της σκληρής εµπορευµατοποίησης, ενώ νέα εµπορικά πεδία ανοίγονται, χρησιµοποιώντας όρους οικολογικής ευαισθησίας, όπως για παράδειγµα «βιολογικό προϊόν». Ένα βασικό βήµα στην καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης, είναι η συνειδητοποίηση ότι η παραγωγή και η κατανάλωση αλλά και γενικότερα η οικονοµία δεν λειτουργούν ανεξάρτητα από το περιβάλλον και την κοινωνία ως αυτοσκοποί, αλλά για να καλύψουν ανάγκες δικαιοσύνης και ισότητας, δηµοκρατίας, πλουραλισµού και διαφορετικότητας οι οποίες εξελίσσονται σε αρµονία µε τον φυσικό κόσµο (Φλογαΐτη, 2006). υστυχώς δεν εκθρονίσθηκε ακόµα επαρκώς στις συνειδήσεις µας το προηγούµενο στρεβλό πρότυπο ανάπτυξης, που δεν ενδιαφέρεται ούτε για τη διαγενεακή δικαιοσύνη ούτε για την αειφορία, (Μιχαήλ, Καρράς, 2010) και το ότι ενώ η οικονοµία είναι (ή θα έπρεπε να είναι) ένας κλάδος της ανθρώπινης οικολογίας, οι κεντρικές παραδοχές της σύγχρονης οικονοµικής θεωρίας δεν ικανοποιούν οικολογικές αρχές (Deng Deng,.1996) Tο µόνο που µένει να γίνει, είναι µία συλλογική προσπάθεια να οικολογικοποιήσουµε την οικονοµία αντί να οικονοµικοποιήσουµε το περιβάλλον (Sauve, Berryman και Brunelle, 2000) και να επαναπροσδέσουµε την οικονοµία στην κοινωνία για χάρη της αειφορίας. - 5 -
1.3 Μορφές Περιβαλλοντικής/Αειφορικής εκπαίδευσης Τα περιβαλλοντικά ζητήµατα είναι πολυδιάστατα. Οι αυριανοί πολίτες οφείλουν, εποµένως, να διαθέτουν σαφείς αξίες, κριτική σκέψη και ικανότητες ανάληψης δράσης σε συλλογικό επίπεδο για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Αυτό σηµαίνει πως τόσο η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όσο και η Εκπαίδευση για την Αειφορία πρέπει να αναφέρονται σε όλους τους τοµείς της ζωής, µε στόχο τη διαµόρφωση µιας κοινωνίας πολιτών η οποία θα δρα και θα ενεργεί στη βάση της προστασίας του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής µε γνώµονα τη διαµόρφωση ενός αειφόρου κόσµου. Σκοπός της ΠΕ και της ΕΑ θα πρέπει να είναι η διαµόρφωση περιβαλλοντικά υπεύθυνων και ενεργών πολιτών, στα πλαίσια της εµπειρικής και βιωµατικής ενασχόλησής τους µε το περιβάλλον. Σύµφωνα µε τους Coombs, Prosser και Ahmed (1973) η εκπαίδευση διακρίνεται στις παρακάτω τρεις µορφές: 1. Τυπική εκπαίδευση (formal education): 2. Μη τυπική εκπαίδευση (Non formal education): 3. Άτυπη εκπαίδευση (Informal education) Όπως αναφέρουν οι Coombs, Prosser και Ahmed (1973), η τυπική εκπαίδευση είναι το ιεραρχικά δοµηµένο, οργανωµένο χρονικά σε βαθµίδες εκπαιδευτικό σύστηµα, το οποίο ξεκινάει από το νηπιαγωγείο και φτάνει µέχρι το πανεπιστήµιο. Περιλαµβάνει τόσο τις γενικές ακαδηµαϊκές σπουδές όσο και τα εξειδικευµένα προγράµµατα και θεσµούς ολοκληρωµένης επαγγελµατικής και τεχνικής εκπαίδευσης. Σύµφωνα µε τους ίδιους πάλι, η µη τυπική εκπαίδευση είναι κάθε οργανωµένη εκπαιδευτική δραστηριότητα, η οποία δεν λειτουργεί µέσα στα όρια ενός καθιερωµένου τυπικού συστήµατος. Λειτουργεί µεµονωµένα, είτε ως σηµαντικό γνώρισµα κάποιας ευρύτερης δραστηριότητας που στοχεύει στην εξυπηρέτηση συγκεκριµένης οµάδας µαθητευόµενων και έχει ως αντικειµενικό στόχο τη µάθηση. Απευθύνεται σε άτοµα κάθε ηλικίας, εισοδήµατος και µορφωτικού επιπέδου. Όπως αναφέρει η Baguma (2010), η µη τυπική εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από τη θέληση και την ενεργό συµµετοχή των ατόµων, καθώς και την αµοιβαία ανταλλαγή ιδεών. Είναι περισσότερο επικεντρωµένη στον εκπαιδευόµενο, χωρίς να τον δεσµεύει. Τέλος ως άτυπη µάθηση, ορίζεται η µάθηση, η οποία προκύπτει από δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής που σχετίζονται µε την εργασία, την οικογένεια, ή τον ελεύθερο χρόνο. Συχνά αναφέρεται ως Βιωµατική µάθηση και µπορεί σε κάποιο βαθµό εννοηθεί ως τυχαία µάθηση. εν είναι δοµηµένη από άποψη στόχων εκµάθησης, χρόνου εκµάθησης ή/και υποστήριξη εκµάθησης Τυπικά, δεν θα οδηγήσει στην πιστοποίηση. Η άτυπη µάθηση µπορεί να είναι σκόπιµη αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι µη-σκόπιµη (ή τυχαία) (Colardyn, 2004). - 6 -
1.4 Εκπαίδευση και Αειφορία στον γεωργικόαμπελουργικό τομέα. Είναι γεγονός πως δεν είναι οι πρακτικές που κάνουν την ανάπτυξη αειφορική αλλά οι άνθρωποι µε τις αξίες τους, οι οποίοι ενσωµατώνουν το στοιχείο της αειφορίας ως ένα ουσιαστικό µέρος της ποιότητας της ζωής τους (Yoder, 1991). Οι άνθρωποι κάνουν επιτυχή την αειφορική ανάπτυξη στο βαθµό που επιλέγουν πρακτικές οι οποίες τους επιτρέπουν να διατηρήσουν και να χειριστούν τους διαθέσιµους πόρους όχι µόνο γι αυτούς, αλλά και για τις µελλοντικές γενεές (Σιάρδος, 2011). Η αειφορική γεωργική ανάπτυξη δίνει µεγάλη σηµασία στην «Τοπική γνώση», εφόσον αυτή θεωρεί πως είναι ο κινητήριος µοχλός που θα συνδέσει τα τεχνολογικά, τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά στοιχεία. Όπως αναφέρεται στον Ταταράκη (2008) η τοπική γνώση είναι αυτή που δηµιουργείται, εµφανίζεται, ζει και αναπτύσσεται σε συγκεκριµένο περιβάλλον, δίνει όλες τις πληροφορίες για τη διαχείριση των φυσικών πόρων της περιοχής (τοπικά), που µπορούν να εξασφαλίσουν την αειφορικότητα. Παρόλο όµως του γεγονότος πως η τοπική γνώση αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο για την αειφορική γεωργική ανάπτυξη, χρειάζεται πλέον να επαναπραγµετευθεί και να ενσωµατωθεί στις αρχές της αειφορίας. Αυτό µε τη σειρά του θα οδηγήσει σε ηθικές αρχές, όπου η ευγενής άµιλλα, η αµοιβαία εµπιστοσύνη και η υπευθυνότητα θα υπερπηδήσουν τα εµπόδια που ορθώνονται µεταξύ γεωργών και φορέων γεωργικής γνώσης. Γενικά η µετάβαση στην αειφορία όπως αναφέρει και ο Σιάρδος (2011) είναι µετακίνηση του ολικού χαρακτήρα της γεωργικής εκµετάλλευσης, που µπορεί να επιτευχθεί µόνο στη βάση αύξησης της µάθησης. Είναι κοινώς παραδεκτό πως ο ανθρώπινος παράγοντας είναι το κεντρικό σηµείο σε ένα αγροοικοσύστηµα. Ο γεωργός και στην περίπτωσή µας ο αµπελουργός καθώς και το υπόλοιπο ανθρώπινο δυναµικό (οινοποιοί, οινολόγοι) που συµµετέχουν στην παραγωγική διαδικασία, οφείλουν να συµµετέχουν σε διαδικασίες µάθησης. Ο µετασχηµατισµός σε αειφορική γεωργία και αειφορική γεωργική ανάπτυξη απαιτεί θεµελιώδεις αλλαγές ως προς διαδικασίες µάθησης, πολύ διαφορετικές από εκείνες που έχουν να κάνουν µε το κλασικό µοντέλο της διάδοσης και εφαρµογής της συµβατικής µορφής καινοτοµιών (Σιάρδος, 2011). Η µάθηση διευκολύνεται µέσω διαδικασιών επικοινωνίας και εθελούσιας αλλαγής της συµπεριφοράς των γεωργών και µε την υιοθέτηση, ως το τελικό αποτέλεσµα, κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Rölling, 1988), δηλαδή µε τη βοήθεια των δραστηριοτήτων της µη τυπικής µορφής εκπαίδευσης. Η συµµετοχή των γεωργών και στην περίπτωσή µας των αµπελουργών µε παράλληλες εκπαιδευτικές ενέργειες φορέων, όπως Ερευνητικών Ιδρυµάτων, ήµων µέσω των γεωπόνων του Πρωτογενούς τοµέα, Περιφερειών µέσω των γεωπόνων των ιευθύνσεων Αγροτικής Οικονοµίας, κ.ο.κ. είναι η κατάλληλη µέθοδος που θα οδηγήσει σταδιακά στη δηµιουργία αυτοδύναµης γεωργικής ανάπτυξης. Η προσφορά γνώσης µέσω Ηµερίδων, εκπαιδευτικών σεµιναρίων, - 7 -
επιτόπιων ενηµερωτικών επισκέψεων και κάθε άλλου πρόσφορου µέσου, σε συνδυασµό µε την τοπική γνώση των γεωργών-αµπελουργών και την ενεργό συµµετοχή τους, είναι αυτά που θα υποστηρίξουν τον αγώνα των τελευταίων να βρουν παραγωγικές και ανταγωνιστικές µορφές γεωργίας-αµπελουργίας που θα συνάδει µε τους οικολογικούς περιορισµούς. Ο σχεδιασµός και η φιλοσοφία των προαναφερθέντων εκπαιδεύσεων θα είναι σε θέση να δηµιουργήσει επαγγελµατίες γεωργούς και αµπελουργούς, οι οποίοι να συµβάλουν στην αειφόρο ανάπτυξη, εφόσον συνάδει µε τις αρχές που διέπουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, η οποία όπως αναφέρει το ίκτυο Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισµού επικεντρώνεται: 1. στη µάθηση πέρα και έξω από το σχολείο, 2. στην αλληλεπίδραση µε το χώρο, 3. στην αξιοποίηση της γνώσης και της εµπειρίας των τοπικών πληθυσµών, 4. στη συστηµική, διαθεµατική και ολιστική θεώρηση των περιβαλλοντικών θεµάτων και των θεµάτων της αειφόρου ανάπτυξης που εξετάζονται κάθε φορά 5. στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η ενασχόληση µε το τοπικό περιβάλλον αποτελεί βασικό πεδίο οικουµενικής δράσης, 6. στον κοινωνικό χαρακτήρα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη, η επίτευξη του οποίου προωθείται µέσα από: την ενίσχυση της κριτικής σκέψης των εκπαιδευόµενων, την πειραµατική διερεύνηση, την εξέταση των αλληλεπιδράσεων που διέπουν τις φυσικές, παράλληλα µε τις πολιτιστικές, κοινωνικές, οικονοµικές και ιστορικές παραµέτρους του περιβάλλοντος, τη δηµιουργία δικτύων επικοινωνίας και συνεργασίας µεταξύ όλων των συµµετεχόντων στο Πρόγραµµα, την ανάπτυξη δεξιοτήτων διαλόγου, τη δηµιουργική αλληλεπίδραση και τη συµµετοχή και τη δράση για τη διαµόρφωση βιώσιµων συνθηκών ζωής. Οι φορείς πληροφόρησης χρειάζεται να βρίσκονται πολύ κοντά στους γεωργούςαµπελουργούς, για να παίξουν ουσιαστικό ρόλο στη διαδικασία και στο περιεχόµενο της αειφορικής γεωργικής ανάπτυξης. Όµως οι ίδιοι οι εκπαιδευόµενοι (γεωργοί-αµπελουργοί) θα φέρουν το βάρος της αειφορικής ανάπτυξης σε τελική ανάλυση, µιας και θα κληθούν οι ίδιοι στη συνέχεια να τη θέσουν σε εφαρµογή (Σιάρδος, 2011). - 8 -
2. ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο Χύµης (2001) µνηµονεύοντας τον Αριστοτέλη, αναφέρει πως ο µεγάλος φιλόσοφος θέλοντας να τονίσει την αξία της γεωργίας, αναφέρει στα «Πολιτικά» του πως η καλλίτερη πολιτεία είναι η γεωργική, εκεί δηλαδή που οι περισσότεροι ζουν από την γεωργία και την κτηνοτροφία ("βέλτιστος γάρ δήµος ο γεωργικός εστίν, όπου ζη τό πλήθος από γεωργίας ή νοµής"). Ο ίδιος συνεχίζοντας κάνει µνεία στο έργο του Σωκράτη, ο οποίος αναφερόµενος στη γεωργία τονίζει πως καµία τέχνη στον κόσµο δεν παρέχει στον τεχνίτη τόσο πολλά και τόσο καλά αγαθά στο σώµα και την ψυχή όσο η γεωργία ότι για τους καλούς καγαθούς ανθρώπους η καλύτερη εργασία και επιστήµη είναι η γεωργία, ότι το πλέον καλό, το πλέον αγαθό, το πλέον ευχάριστο είναι να δηµιουργεί κανείς το βιός του από την γεωργία ("κάλλιστόν τε καί άριστον καί ήδιστον από γεωργίας τόν βίον ποιείσθαι"). 2.1 Μορφές γεωργίας Για την πλειοψηφία του αγροτικού τοµέα στις αναπτυσσόµενες και στις αναπτυγµένες χώρες, η γεωργία δεν είναι µόνο η κύρια πηγή τροφής, αλλά ένας τρόπος ζωής που ενσωµατώνει την κουλτούρα, την παράδοση και τις αξίες (Maragelo, 2008). Ο γεωργός που ζει και εργάζεται σε ένα συγκεκριµένο περιβάλλον είναι φορέας συγκεκριµένων αξιών και αντιλήψεων που διαµορφώνουν τις στάσεις για τη ζωή του (Σιάρδος- Κουτσούρης, 2011). Είναι εποµένως αναγκαίο να γίνει βίωµα πως η ωφέλιµη χρήση της γης και των φυσικών πόρων για γεωργική παραγωγή, πρέπει να είναι ισορροπηµένη µε τις κοινωνικές αξίες που αναφέρονται στην προστασία περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονοµιά ( CEC, 1999). Σύµφωνα µε τους Jolly et. al. (2004) υπάρχουν οι εξής επτά βασικοί τρόποι, µε τους οποίους ο γεωργικός τοµέας µπορεί να συνεισφέρει σε µια ανθρωποκεντρική διαδικασία ανάπτυξης: 1. Προσφέροντας υπηρεσίες ως πηγή παραγωγής τροφίµων 2. Προσφέροντας έσοδα σε χρήµα ή σε είδος 3. ηµιουργώντας θέσεις τυπικής ή άτυπης εργασίας 4. Προσφέροντας εργασία για τον αστικό τοµέα 5. Λειτουργώντας ως ένα εργασιακό δίκτυ ασφαλείας για τους φτωχούς αστικούς κατοίκους 6. Προσφέροντας έσοδα από τις εξαγωγές 7. Παράγοντες εισροές που θα χρησιµοποιηθούν σε άλλους τοµείς - 9 -
Όλα τα παραπάνω συµβάλλουν στην ανάπτυξη της µακροοικονοµίας. Όλα έχουν διεθνείς διαστάσεις, που συνδέουν τα τοπικά προβλήµατα και τις ανησυχίες µε διεθνείς πολιτικές και δράσεις και τα πρώτα πέντε βοηθούν απευθείας µεµονωµένα νοικοκυριά Από την αρχέγονη εποχή έως και τη σηµερινή, φαίνεται ότι ο παράγοντας περιβάλλον διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση της γεωργίας και κατ επέκταση της αµπελουργίας. Άλλωστε όπως αναφέρει και ο Καρκαγιάννης (2004) το περιβάλλον είναι σύνθετο, ενιαίο και αδιαίρετο, ταυτόχρονα γεωφυσικό και γεωϊστορικό ή γεωπολιτισµικό και όταν απειλείται, απειλείται στο σύνολό του. Πέραν της επίδρασής του περιβάλλοντος σε εξελικτική κλίµακα, όπου από την πρωτόγονη γεωργία περάσαµε στη σηµερινή υπερεντατική και πλήρως βιοµηχανοποιηµένη, µε ταυτόχρονη εξέλιξη τόσο του ανθρώπου, όσο και των χρησιµοποιούµενων φυτικών ειδών, είναι γενικώς παραδεκτό ότι το περιβάλλον επηρεάζει τη γεωργία όχι µόνο µακροπρόθεσµα αλλά και βραχυπρόθεσµα, καθορίζοντας το είδος της γεωργίας που θα ασκηθεί σε µία συγκεκριµένη περιοχή, τα είδη και τις ποικιλίες που θα επιλεγούν για αξιοποίηση, το µέγεθος της εκµετάλλευσης, τη βιωσιµότητα και την απόδοσή της κ.α. Η σχέση δε του περιβάλλοντος µε τη γεωργία όπως αναφέρει ο Καλτσίκης κ.α. (2003), είναι δυναµική, καθώς και η γεωργία µε τη σειρά της, ανάλογα µε τη µορφή την οποία ασκείται, επηρεάζει το περιβάλλον άλλοτε σε µικρότερο άλλοτε σε µεγαλύτερο βαθµό. Είναι πλέον αποδεδειγµένο πως αναλόγως µε τα κλιµατολογικά χαρακτηριστικά (ηλιοφάνεια, φωτοπερίοδος, εύρος διακύµανσης της θερµοκρασίας και υγρασίας κ.α.). αλλά και τα εδαφολογικά (είδος εδάφους, γονιµότητα, κλίση, υψόµετρο, γεωγραφικό πλάτος κ.α.) ενός συγκεκριµένου τόπου, καθορίζεται το είδος και η ποικιλία που θα καλλιεργηθεί. Επίσης οι φυσικοί πόροι όπως το νερό, η γεωθερµία κ.α. συµβάλουν στην επιλογή του είδους της εκµετάλλευσης και τις µεθόδους και τις πρακτικές που θα ακολουθηθούν. Έτσι λοιπόν διακρίνουµε τις παρακάτω µορφές γεωργίας, ως τις πλέον διαδεδοµένες και ενδιαφέρουσες. 2.1.1 Παραδοσιακή γεωργία Είναι εκείνη η µορφή γεωργίας, η οποία εφαρµόζεται στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη, στις οποίες για διάφορους λόγους δεν µπόρεσε να φτάσει ή να επικρατήσει η σύγχρονη τεχνολογία, λόγω υποδοµών, οικονοµικών κινήτρων ή οικονοµικής ανάπτυξης κλπ. Χαρακτηρίζεται από αξιοποίηση των υπαρχόντων φυσικών πόρων και πολυκαλλιέργεια, χωρίς µηχανοποίηση και χρήση αγροχηµικών (Καλτσίκης κ.α., 2003). Είναι σχετικά φιλική προς το περιβάλλον καθώς οι ρυθµοί και το µέγεθός των διαταραχών που δηµιουργούν είναι σχετικά χαµηλοί και δίνουν τη δυνατότητα στο σύστηµα να τις απορροφήσει βαθµιαία και να ανταπεξέλθει. - 10 -
Η παραδοσιακή γεωργία απαιτεί πολλές εργατοώρες ανά µονάδα τελικού προϊόντος και είναι γενικά χαµηλής απόδοσης (Καλτσίκης κ.α., 2003), πράγµα το οποίο δεν λειτουργεί µόνο εις βάρος του παραγωγού, αλλά και των απαιτήσεων της σύγχρονης κοινωνίας. Ως εκ τούτου, όπως αναφέρεται και στη Maragelo (2008) η παραδοσιακή γεωργία θεωρήθηκε πεπαλαιωµένη, µη παραγωγική και µη εµπορική, ενώ περισσότερη σηµασία δόθηκε στους µεγαλογεωργούς και στους µεγαλεµπόρους (Kirsten and van Zyl, 1998). Με την πάροδο του χρόνου και µε την εξέλιξη της τεχνολογίας σιγά σιγά η παραδοσιακή γεωργία έδωσε τη θέση της στην εντατικοποιηµένη γεωργία. 2.1.2 Εντατικοποιηµένη ή εντατική ή συµβατική γεωργία. Είναι εκείνη η µορφή γεωργίας, η οποία υπερίσχυσε στην προσπάθεια κάλυψης των επισιτιστικών αναγκών που προκάλεσε η ραγδαία αύξηση του πλανήτη. Χαρακτηρίζεται από µονοκαλλιέργεια ή ολιγοκαλλιέργεια, πλήρη εκµηχάνιση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, ληστρική εκµετάλλευση των φυσικών πόρων, αλόγιστη χρήση συνθετικών και αγροχηµικών ουσιών, χρήση ενεργοβόρων µεθόδων και χρήση απαιτητικών ποικιλιών φυτών και φυλών ζώων (Καλτσίκης κ.α., 2003). Η επέκταση της εντατικής γεωργίας που εφαρµόζει άρδευση µπορεί να είναι πηγή πλούτου, αλλά και ανησυχίας σχετικά µε τη βιώσιµη χρήση των εδαφών και την ερηµοποίηση της γης (Gomez, χ.χ.). Η γεωργία αποτελεί το σηµαντικότερο χρήστη νερού στη Μεσόγειο µε ποσοστό 65% της συνολικής κατανάλωσης. Το ποσοστό αυτό για τη χώρα µας φτάνει το 86% (wwf, 2006). Μεγάλος κίνδυνος υπάρχει από την υπεράντληση νερού σε παραθαλάσσιες περιοχές όπου ο κίνδυνος εισόδου θαλασσινού νερού στα υπόγεια ύδατα είναι µεγάλος(eea, 1995). Συνοπτικά µερικές από τις σηµαντικότερες περιβαλλοντικές συνέπειες της εντατικοποιηµένης γεωργίας, όπως αναφέρεται στον Καλτσίκη κ.α. (2003) είναι: Καταστροφή του τοπίου και των βιοτόπων Ρύπανση µε φυτοφάρµακα και νιτρορύπανση του υδροφόρου ορίζοντα Εµφάνιση ανθεκτικότητας των παθογόνων και των παρασίτων στα βιοκτόνα και εµφάνιση των λεγόµενων «αναδυόµενων» ασθενειών Καταστροφή της βιοποικιλότητας- καταστροφή των ωφέλιµων ειδών ηµιουργία τεράστιων ποσοτήτων αποβλήτων που επιβαρύνουν το περιβάλλον Υποβάθµιση του εδάφους, διάβρωση, συσσώρευση τοξικών ουσιών, καταστροφή της εδαφοπανίδας ιαταραχή των βιογεωχηµικών κύκλων - 11 -
Εγκατάλειψη παραδοσιακών ποικιλιών Υποβάθµιση της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων Οι υποστηρικτές της συµβατικής γεωργίας όπως αναφέρεται στον Σιάρδο (2011) υποστηρίζουν την εκτενή χρήση δανείων για την αγορά, σπόρων, λιπασµάτων, φυτοφαρµάκων και λοιπών αγαθών, τα οποία θα βοηθήσουν του γεωργούς να αυξήσουν το µέγεθος της εκµετάλλευσής τους, να αποκτήσουν σύγχρονο µηχανολογικό εξοπλισµό και να αγοράσουν µεγαλύτερες ποσότητες εισροών (φάρµακα, λιπάσµατα κλπ.). 2.1.3 Αειφορική γεωργία Τα τελευταία χρόνια εµφανίστηκε ο όρος «αειφορική γεωργία», ως µία µορφή γεωργίας που χρησιµοποιεί ποικίλες πρακτικές, οι οποίες διαφέρουν από αυτές της συµβατικής γεωργίας. Με λίγα λόγια αειφορική είναι η γεωργία, η οποία καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες της παρούσας γενιάς µε επαρκή και υγιεινά προϊόντα διατροφής και επιβίωσης, χωρίς να µειώνει την ικανότητα των µελλοντικών γενεών να καλύψουν και αυτές τις δικές τους ανάγκες από τους ίδιους αγροτικούς πόρους ( αουτόπουλος, 2002). Γενικά η αειφορική γεωργία θεωρείται µία ποικίλλουσα, ευέλικτη, περιβαλλοντικά υγιής οικογενειακή γεωργική δραστηριότητα που αντικαθιστά τις χηµικά εντατικές πρακτικές µε πόρους της ίδιας της γεωργικής εκµετάλλευσης και µε ανανεώσιµη ενέργεια και εφαρµόζει διαδικασίες συντήρησης και επιτυχούς διαχείρισης των φυσικών πόρων (Σιάρδος, Κουτσούρης, 2011) Η αειφόρος γεωργία όπως αναφέρεται στον Καλτσίκη κ.α. (2003), χαρακτηρίζεται από τις εξής αρχές: Α) Ορθολογική χρήση ανανεώσιµων ή/και ανακυκλώσιµων µορφών ενέργειας, όπως γεωθερµική ηλιακή, αιολική κ.τ.λ. Β) Προστασία της ακεραιότητας των φυσικών πηγών ενέργειας και µέριµνα για τη συνεχή αναγέννησή τους Γ) Βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο των µεµονωµένων ατόµων όσο και των κοινωνιών ) ιαµόρφωση βάση των τοπικών συνηθειών, οι οποίες προσβλέπουν στο µακροπρόθεσµο καλό για όλα τα µέλη της κοινωνίας Ε) Αρχές της προσόδου, ώστε να γίνουν ευκολότερα αποδεκτά Ο όρος αειφορική γεωργία υπερκαλύπτει τους όρους εναλλακτική, οργανική, περιορισµένων εισροών, αναγεννητική, οικολογική γεωργία, πολλοί από τους οποίους χρησιµοποιήθηκαν κατά καιρούς ως ταυτόσηµοι της αειφορικής. - 12 -