ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗΣ

ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗΣ Γιάννης Περδίκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Προϊστάµενος τµ.π.χ.σ. Ι.ΠΕ.ΧΩ- Κ.Μ. Μαρία Σαµολαδά, ρ. Χηµικός Μηχανικός Υπάλληλος Ι.ΠΕ.ΧΩ./Κ.Μ. ΧΑΛΚΙ ΙΚΗ 2003, «ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΟΡΙΑ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ», ΤΕΕ/Κ.Μ., 5-6 Ιουνίου 2003 1

Εισαγωγή Στα πλαίσια της επιχειρούµενης Αειφόρου Ανάπτυξης τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην ΕΕ γενικώτερα, η Προστασία του Περιβάλλοντος έχει απόλυτη προτεραιότητα. Η προώθηση έργων και δραστηριοτήτων θα πρέπει στο εξής να είναι συµβατή µε το ευρύτερο περιβάλλον της περιοχής τους. Η Ι.ΠΕ.ΧΩ./Κ.Μ. καλείται να παίξει πρωταρχικό ρόλο σε Περιφερειακό επίπεδο, τόσο µε την Περιβαλλοντική Αδειοδότηση των έργων, όσο και µε τη συµµετοχή της στην Προστασία και τη ιατήρηση του Περιβάλλοντος της Περιφέρειας της ΠΚΜ, όπως καθορίζεται από τις αρµοδιότητές της. Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζεται συνοπτικά το Νοµοθετικό πλαίσιο για την Προστασία του Περιβάλλοντος στην Ελλάδα, όπως έχει διαµορφωθεί τα τελευταία χρόνια και στη συνέχεια περιγράφονται τα κυριότερα προγράµµατα που έχουν ή πρόκειται σύντοµα να εκπονηθούν στην περιοχή της Χαλκιδικής και συνεισφέρουν στην Προστασία του Περιβάλλοντός της. Α. Νοµοθετικό Πλαίσιο για την Προστασία του Περιβάλλοντος στην Ελλάδα 1. Το αρ. 24.1 του Συντάγµατος, όπως αντικαταστάθηκε µε το Ψήφισµα της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων (ΦΕΚ 84 Α/ 17-4-2001). Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες που έχει κατοχυρώσει την προστασία του Περιβάλλοντος στο σύνταγµά της. Στο Αρ. 24.1. αναφέρεται ρητά ότι: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας» 2. Ο Ν. 1650/86 (ΦΕΚ 160 Α/ 18-10-86), «Για την Προστασία του Περιβάλλοντος», όπως τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε µεταγενέστερα µε το Ν. 3010/2002 (ΦΕΚ 91/Α), «Εναρµόνιση του Ν. 1650/86 µε τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ κ.ά.». Ο νόµος αυτός αποτελεί τον κύριο θεσµό για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Ο στόχος του νόµου αυτού είναι η θέσπιση γενικών κανόνων, κριτηρίων και µηχανισµών για την προστασία του Περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριµένα αναφέρεται στα εξής σοβαρά περιβαλλοντικά θέµατα: i) Την αποτροπή της ρύπανσης και της υποβάθµισης του περιβάλλοντος και τη λήψη των αναγκαίων προληπτικών µέτρων. ii) Τη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας από την υποβάθµιση του περιβάλλοντος (ρύπανση οχλήσεις) iii) Την προώθηση της ισόρροπης ανάπτυξης του εθνικού χώρου και επιµέρους ενοτήτων του µε την ταυτόχρονη ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος. iv) Τη διασφάλιση της δυνατότητας ανανέωσης των φυσικών πόρων και την ορθολογική διαχείριση των µη ανανεώσιµων σπάνιων. 2

v) Τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των φυσικών οικοσυστηµάτων και τη διασφάλιση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. vi) Την αποκατάσταση του Περιβάλλοντος Στο αρ. 3 του Ν 1650/86 αναφέρεται για πρώτη φορά η κατάταξη των δηµόσιων και ιδιωτικών έργων σε κατηγορίες ανάλογα µε τις επιδράσεις τους στο περιβάλλον. Η κατάταξη αυτή τροποποιήθηκε µε τον Ν 3010/02. Σε εφαρµογή του Ν. 1650/86 και των Οδηγιών 84/360/ΕΟΚ, «Σχετικά µε την καταπολέµηση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης που προέρχεται από βιοµηχανικές εγκαταστάσεις», και της 85/337/ΕΟΚ, «Για την εκτίµηση των επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων δηµόσιων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον», εκδόθηκε η ΚΥΑ 69269/5387/90, (ΦΕΚ 678 Β/25-10-90), «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόµενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)» Στην ΚΥΑ 69269/90 γίνεται η κατάταξη των έργων και δραστηριοτήτων της 1 ης κατηγορίας έργων του Ν. 1650/86 (ΑΙ και ΑΙΙ) και προδιαγράφεται το περιεχόµενο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) των έργων της 1 ης και 2 ης κατηγορίας του Ν. 1650/86. Καθορίζεται επίσης το περιεχόµενο των µελετών οι οποίες απαιτούνται να καταρτιστούν για τη θεσµοθέτηση της προστασίας των Προστατευόµενων Περιοχών κατά το αρ. 19 του Ν. 1650, Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ). Η ΚΥΑ 69269/90 τροποποιήθηκε µε την ΚΥΑ ΗΠ 15393/2332 (ΦΕΚ 1022Β/5-8-2002), «Κατάταξη δηµόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες κατά το αρ. 3 του Ν 1650/86 όπως τροποποιήθηκε µε το αρ. 1 του Ν 3010/02», προκειµένου να εξασφαλιστεί η πιο συστηµατική κατάταξη των έργων αναφορικά µε τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και να είναι πιο ευκρινής η κατανοµή των αρµοδιοτήτων στις Υπηρεσίες Περιβάλλοντος (κεντρικές και περιφερειακές). Β. Το Πρόγραµµα ENVIREG Το πρόγραµµα ENVIREG της ΕΕ αποτέλεσε την «Πρωτοβουλία της ΕΕ για το περιβάλλον το χρονικό διάστηµα 1990-1993». Αποτέλεσε ένα περιφερειακό πρόγραµµα της ΕΕ, το οποίο προκηρύχθηκε για τις Μεσογειακές Χώρες κυρίως. Σκοποί του ήταν: η ενθάρρυνση του σχεδιασµού των χρήσεων γης στις παράκτιες περιοχές, για να επιτευχθεί ο καλύτερος έλεγχος και διαχείριση των τοξικών και επικίνδυνων βιοµηχανικών αποβλήτων ελάττωση της ρύπανσης µε την κατανόηση του σχεδιασµού των διεργασιών και τη διαχείριση των πόρων βελτίωση των µεθόδων προσέγγισης περιβαλλοντικών θεµάτων Στα πλαίσια του ENVIREG ανατέθηκαν σε Πανελλαδικό επίπεδο µελέτες, κύρια σε περιοχές στις οποίες είχαν δηµιουργηθεί προβλήµατα από τις ασκούµενες δραστηριότητες στο Περιβάλλον. Στην περιοχή της Χαλκιδικής εκπονήθηκε η µελέτη µε θέµα: 3

«Ειδική Χωροταξική Μελέτη των Παράκτιων Περιοχών του Ν. Χαλκιδικής», η οποία εγκρίθηκε από το κεντρικό ΣΧΟΠ του ΥΠΕΧΩ Ε και αποτελεί τον οδηγό των υπηρεσιών για τη χωροθέτηση έργων και δραστηριοτήτων στην περιοχή. Γ. Περιφερειακός Χωροταξικός Σχεδιασµός Με τη θέσπιση του Ν. 2742/1999 ΦΕΚ 207 Α/ 7-10-1999, «Χωροταξικός Σχεδιασµός και Αειφόρος Ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» πραγµατοποιείται η θέσπιση θεµελιωδών αρχών και σύγχρονων οργάνων, διαδικασιών και µέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασµού, που προωθούν την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη, κατοχυρώνουν την παραγωγική και κοινωνική συνοχή, διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος στον εθνικό χώρο και στις επί µέρους ενότητές του και ενισχύουν τη θέση της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Στο κεφ. Γ του Ν. 2742 θεσπίζονται τα µέσα Χωροταξικού Σχεδιασµού. Ειδικότερα θεσπίζονται: 1. Το «Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Γ.Π.Χ.Σ.)», αρθ. 6. Το ΓΠΧΣ αποτελεί τη βάση αναφοράς για το συντονισµό και την εναρµόνιση των επιµέρους πολιτικών, προγραµµάτων και επενδυτικών σχεδίων του Κράτους, των ΝΠ και των ΟΤΑ (α και β βαθµίδας) που έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στη συνοχή και ανάπτυξη του εθνικού χώρου. Το ΓΠΧΣ καταρτίζεται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. σε συνεργασία µε τα συναρµόδια υπουργεία και φορείς του δηµοσίου. 2. Τα «Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.)», αρθ. 7. είναι σύνολα κειµένων ή και διαγραµµάτων µε τα οποία εξειδικεύονται ή συµπληρώνονται οι γενικές κατευθύνσεις του ΓΠΧΣ και ειδικότερα: τη χωρική διάρθρωση τοµέων, κλάδων και παραγωγικών δραστηριοτήτων Εθνικής Σηµασίας. τη χωρική διάρθρωση των δικτύων και υπηρεσιών τεχνικής, κοινωνικής και διοικητικής υποδοµής εθνικού ενδιαφέροντος παράκτιες - νησιωτικές περιοχές, ορεινές προβληµατικές ζώνες και τις περιοχές που εντάσσονται σε ιεθνείς ή Ευρωπαϊκές συµβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. 3. Τα «Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Π.Π.Χ.Σ.)», αρθ. 8. είναι σύνολα κειµένων ή και διαγραµµάτων µε τα οποία: καταγράφεται και αξιολογείται η θέση της περιφέρειας στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο 4

καταγράφονται και αξιολογούνται οι παράγοντες που επηρεάζουν την µακροπρόθεσµη ανάπτυξη και διάρθρωση του χώρου σε περιφερειακό επίπεδο. αποτιµώνται οι χωρικές επιπτώσεις των Ευρωπαϊκών Εθνικών πολιτικών σε περιφερειακό επίπεδο προσδιορίζονται µε προοπτική 15ετίας οι βασικές προτεραιότητες για την ολοκληρωµένη και αειφόρο ανάπτυξη σε περιφερειακό επίπεδο. Στο ίδιο άρθρο θεσπίζεται επίσης η προώθηση Περιοχών Οργανωµένης Ανάπτυξης Παραγωγικών ραστηριοτήτων (Π.Ο.Α.Π..). Τα θέµατα αυτά περιγράφονται εκτενέστερα στην προηγούµενη παρουσίαση της Ι.ΠΕ.ΧΩ./Κ.Μ. 3 α. Το ΠΠΧΣ της ΠΚΜ, το οποίο ήδη έχει εκπονηθεί και βρίσκεται στο στάδιο της έγκρισης, καταγράφει για την ανάπτυξη του Ν. Χαλκιδικής µεταξύ άλλων και τα εξής κύρια θέµατα: Επίδραση του Μητροπολιτικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης και της Αθωνικής Πολιτείας Ζώνες Περιβαλλοντικών Πολιτιστικών πόρων Υδάτινοι Γεωργοκτηνοτροφικοί πόροι Ζ. εξορυκτικών & µεταποιητικών δραστηριοτήτων Ζ. ξενοδοχειακής και παραθεριστικής υποδοµής τουρισµού Ζ. προστασίας γεωργικής γης Ζ. ορεινών και δασικών περιοχών Πρόγραµµα ολοκλήρωσης µονάδων βιολογικού καθαρισµού για την προστασία του υπόγειου υδροφορέα Ενίσχυση υποδοµών για τη στήριξη δι-εποχιακού πολυλειτουργικού τουρισµού. Προστατευόµενες Περιοχές Η Προστασία της Χλωρίδας και της Πανίδας. Προστατευόµενες περιοχές. Θεσµικό πλαίσιο Η προστασία της χλωρίδας και της πανίδας αποτελεί µία από τις πιο πρόσφατες περιοχές κοινοτικής και εθνικής δράσης στον τοµέα της προστασίας του περιβάλλοντος. Οι πρώτες αποφάσεις του Συµβουλίου της ΕΕ στον τοµέα της προστασίας της χλωρίδας και της πανίδας δεν πάρθηκαν νωρίτερα από το 1979/80. Σε διεθνές βέβαια επίπεδο, τα πρώτα βήµατα για την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας έγιναν νωρίτερα µε τη σύναψη ποικίλων διεθνών συµβάσεων, µε κυριότερες τη Σύµβαση Ramsar, για την προστασία των υγροτόπων (1971), τη Σύµβαση CITES της Ουάσιγκτον, για το διεθνές εµπόριο των απειλούµενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας (1973), τη Συνθήκη της Βέρνης για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979). Σηµαντικό βήµα βέβαια για µια πιο ουσιαστική προώθηση των θεµάτων προστασίας της βιοποικιλότητας υπήρξε η σύναψη της ιεθνής Συνθήκης για την προστασία της βιοποικιλότητας (Σύµβαση του ΡΙΟ) η οποία υπογράφηκε το 1992. 5

Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο, γεννήθηκε η πολιτική της ΕΕ και κατ επέκταση η εθνική πολιτική στον τοµέα της προστασίας χλωρίδας και της πανίδας, µια πολιτική η οποία βασίζεται κυρίως σε δύο πολύ σηµαντικές Οδηγίες: α)την Οδηγία για την διατήρηση των άγριων πτηνών (79/409/EEC) και β) Την Οδηγία για την προστασία των οικοτόπων (92/43/EEC). Το δίκτυο «Natura 2000» περιλαµβάνει: Τις Ειδικές Ζώνες Προστασίας (Special Protection Areas, SPAs) οι οποίες ταξινοµούνται σύµφωνα µε την οδηγία για την προστασία των Πτηνών (79/409/ΕΟΚ) και Τις Ειδικές Ζώνες ιατήρησης (Special Areas of Conservation, SACs), τις περιοχές δηλαδή που φιλοξενούν τους τύπους φυσικών οικοτόπων και τους οικοτόπους των ειδών έτσι όπως σχεδιάστηκαν από την οδηγία για τους οικοτόπους. Η οδηγία εναρµονίστηκε στο Εθνικό δίκαιο µε την Κοινή υπουργική Απόφαση 33318/3028/1998 (ΦΕΚ 1289Β/28-12-98), «Καθορισµός µέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτηµάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Η Ελλάδα έχει προτείνει 270 περιοχές (Εθνικός Κατάλογος) από τις οποίες κάποιες χαρακτηρίζονται ως τόποι Κοινοτικής Σηµασίας σύµφωνα µε την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και άλλες έχουν δηλωθεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας σύµφωνα µε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Το επόµενο βήµα και το ουσιαστικότερο από άποψη προστασίας των εν λόγω περιοχών, είναι η θεσµοθέτηση τους µε την έκδοση ΚΥΑ ιαταγµάτων για κάθε µία ξεχωριστά αλλά και η σύσταση των Φορέων ιαχείρισης τους. Προκειµένου να θεσµοθετηθεί πλήρως το καθεστώς προστασίας για τις ΠΠ προκηρύσσεται η εκπόνηση της ΕΠΜ (Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης) για την περιοχή. Στην ΕΠΜ περιγράφονται και οριοθετούνται οι περιοχές και το καθεστώς προστασίας τους. Στη µελέτη αυτή επίσης προτείνονται η µορφή και οι αρµοδιότητες του Φορέα ιαχείρισης της περιοχής. Το τελικό στάδιο είναι η έκδοση σχετικής ΚΥΑ στην οποία περιγράφονται πλήρως οι περιοχές προστασίας και οι αρµοδιότητες του φορέα διαχείρισης. Οι Προστατευόµενες Περιοχές του Εθνικού καταλόγου του οικολογικού ικτύου Φύση 2000 για το Ν. Χαλκιδικής είναι οι παρακάτω 9: 1 GR1270001 Όρος Χολοµώντας 2 GR1270002 Όρος Ίταµος-Σιθωνία 3 GR1270004 Λιµνοθάλασσα Αγίου Μάµα 4 GR1270005 Όρος Στρατωνικόν 5 GR1270007 Ακρωτήριο Ελιά-Ακρωτήριο Κάστρο 6 GR1270008 Παλιούρι 7 GR1270009 Πλατανίτσι-Συκιά 8 GR1270010 Ακρωτήριο Πύργος-Όρµος Κύψας 9 GR1270012 Ταξιάρχης-Πολύγυρος 6

ΕΠΜ κατά τα προβλεπόµενα από το Ν 1650 προκειµένου να προχωρήσει η θεσµοθέτηση της προστασίας των εν λόγω περιοχών έχει γίνει για τις περιοχές του Όρος Χολοµώντας και Ταξιάρχης-Πολύγυρος. Για την περιοχή Όρος Ίταµος-Σιθωνία έχει εκπονηθεί Ειδικό ιαχειριστικό Σχέδιο. Ε. Το περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της ΠΚΜ Το ΠΕΠ της ΠΚΜ προβλέπει και προωθεί στα πλαίσια των διαφόρων µέτρων τα παρακάτω έργα για το Ν. Χαλκιδικής αναφορικά µε τη: 1. ιαχείριση Υγρών Αποβλήτων (Μέτρο 2.1: «Ολοκλήρωση των υποδοµών υγρών και στερεών αποβλήτων, ύδρευσης και αποχέτευσης»). Προώθηση µονάδων σε µικρούς οικισµούς σε ΠΠ ή κοντά σε ευαίσθητους αποδέκτες µε µηχανικά compact συστήµατα και µε φυσικές ή άλλες µεθόδους (Αγ. Πρόδροµος, Βάβδος, Ταξιάρχης και Παλαιόκαστρο). Προϋπολογισµός Έργων : ~3900 ευρώ). 2. ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων (Μέτρο 2.1: «Ολοκλήρωση των υποδοµών υγρών και στερεών αποβλήτων, ύδρευσης και αποχέτευσης»). Αποκατάσταση ΧΑ Α (Χώρων Ανεξέλεγκτης ιάθεσης Απορριµµάτων). Υπάρχουν στο νοµό ~ 45 ενεργοί και ~20 ανενεργοί. ιατέθηκε ποσό 587000 ευρώ για το σκοπό αυτό. 3. ιαχείριση Φυσικού Περιβάλλοντος (Μέτρο 2.2.). Προώθηση έργων και δράσεων σε Προστατευόµενες Περιοχές του ικτύου Φύση 2000 που έχουν εξασφαλίσει ΕΠΜ, ιαχειριστικά Σχέδια, Περιβαλλοντική Αδειοδότηση (Χολοµώντας, Σιθωνία). 4. Γενικά Πολεοδοµικά Σχέδια (Γ Π ΣΧΟΟΑΠ) (Μέτρο 2.2.). Προώθηση έργων και δράσεων σε Προστατευόµενες Περιοχές του ικτύου Φύση 2000 και σε παράκτιες παρόχθιες περιοχές, που παρουσιάζουν περιβαλλοντικά προβλήµατα από την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και των ασκούµενων δραστηριοτήτων ή µορφών ανάπτυξης (ενότητες: όρους Ίταµος Σιθωνία, Στρατωνικό όρος). Με την ολοκλήρωση των ΓΠΣ θα θεσµοθετηθούν οι χρήσεις γής στα διοικητικά όρια κάθε ήµου. Με τον τρόπο αυτό ολοκληρώνεται ο Χωροταξικός Σχεδιασµός της Περιφέρειας Κ.Μ. και οι κατευθύνσεις της µελέτης του προγράµµατος ENVIREG. 7