ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 69 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Του Βασίλη Ν. Κέφη Εισαγωγή Ηανάληψη από το κράτος της παραγωγής καθαρά δημοσίων αγαθών (pure public goods) αλλά και των ιδιωτικών ικανοποιείται από επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα που ονομάζονται δημόσιες επιχειρήσεις. Η οικονομική δραστηριότητα στη χώρα μας χαρακτηρίζεται από τη λειτουργία των δημοσίων επιχειρήσεων, οργανισμών και υπηρεσιών, μονάδων στρατηγικής σημασίας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία τους είναι η δημιουργία ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού συστήματος διοίκησης, μακριά από την κρατική παρέμβαση, στα πλαίσια των δυτικοευρωπαϊκών κρατών, προσαρμοσμένο στην ελληνική κουλτούρα και πρακτική και υποστηριζόμενο από άτομα (διοικητικά στελέχη) ικανά και πάνω απ όλα επιστημονικά καταρτισμένα και αποτελεσματικά. Οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του κράτους καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ιδιωτικών αγαθών με αποτέλεσμα να παρατηρούνται ομοιότητες μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Οι διαφορετικοί σκοποί και στόχοι και το διαφορετικό ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι τα στοιχεία που διαφοροποιούν τις δημόσιες από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο κυριότερος σκοπός των ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους ενώ των δημοσίων η μεγιστοποίηση της συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας. Η ανάπτυξη των δημοσίων επιχειρήσεων και η σημασία τους για την Εθνική Οικονομία έχουν ευαισθητοποιήσει την Κοινή Γνώμη και όλους όσους ασχολούνται με την οικονομική επιστήμη, τη διοίκηση των επιχειρήσεων, την κοινωνιολογία, τη βιομηχανική ψυχολογία, την περιφερειακή ανάπτυξη κ.ά. Η στρατηγική τους σημασία οδηγεί στην ανάγκη άσκησης μακροχρόνιας και ορθολογικής πολιτικής που θα καλύπτει τις ανάγκες των πολιτών και θα προσαρμόζεται στις θετικές ή τις αρνητικές εξελίξεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές δημόσιες επιχειρήσεις είναι η έλλειψη κατευθυντήριων εντολών λόγω της έλλειψης συγκεκριμένης ανα- Ο Βασίλης Κέφης είναι μέλος ΔΕΠ του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών.
70 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH πτυξιακής πολιτικής από το ελληνικό κράτος, ο χαμηλός βαθμός της διοικητικής τους αυτοτέλειας, η μη αποκέντρωση στη λήψη αποφάσεων και η μερική αποτελεσματικότητά τους. Η τάση του κράτους να επεμβαίνει στην παραγωγή συνετέλεσε στη διόγκωση του δημόσιου τομέα της οικονομίας. Μελετώντας τα μακρομεγέθη της Δημόσιας Διοίκησης διαπιστώνουμε το μέγεθός του στη χώρα μας. Η αποδοτική λειτουργία των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών αποτελεί στόχο υψηλής προτεραιότητας για την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική. Οι υπηρεσίες και τα αγαθά που παράγουν οι δημόσιες επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται ως αναγκαία (essentials) με την έννοια ότι είναι απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία του κοινωνικού συνόλου. Η παρέμβαση του κράτους στην οικονομική δραστηριότητα με το θεσμό της δημόσιας επιχείρησης απορρέει από ιστορικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες. Τα οικονομικά αγαθά που παράγουν οι δημόσιες οικονομικές μονάδες και μεγιστοποιούν τη συνάρτηση της κοινωνικής ευημερίας πρέπει να προσφέρονται στην καλύτερη δυνατή ποιότητα με το χαμηλότερο κόστος. Σύμφωνα με τη νεοκλασσική θεωρία πρέπει να διασφαλίζεται η επίτευξη του καλύτερου παραγωγικού αποτελέσματος, δηλαδή η βέλτιστη παραγωγική αποτελεσματικότητα αλλά και η άριστη κατά Pareto διανομή. Για να επιτύχει η χώρα μας την προσαρμογή της στις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ορθολογικής και ισόρροπης ανάπτυξης πρέπει να δοθεί από τους λήπτες των αποφάσεων ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο λειτουργίας και διοίκησης. Συγκεκριμένα στον προγραμματισμό, στην οργάνωση, στη στελέχωση, στην ηγεσία, στην αποτελεσματικότητα του συστήματος διοίκησης-διαχείρισης, στον εκσυγχρονισμό και στην προσαρμογή στα νέα διεθνή τεχνικά και επιστημονικά πρότυπα (quality standards). Η σπονδυλική στήλη του οικονομικού συστήματος Οι δημόσιες επιχειρήσεις αποτελούν τη σπονδυλική στήλη του οικονομικού συστήματος, αφού παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία των υπολοίπων κλάδων της οικονομίας. Ανάλογα με το βαθμό συμμετοχής και παρέμβασης (ιδιοκτησιακό καθεστώς) του κράτους διακρίνονται σε: 1. Δημόσιες Επιχειρήσεις πλήρως εξαρτημένες από το κράτος. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι η εξάρτηση από τους κρατικούς φορείς και η σχετική χρηματοοικονομική αυτοτέλεια. 2. Δημόσιες Επιχειρήσεις που λειτουργούν ως ανώνυμες εταιρίες με 51% κρατική συμμετοχή, ή μερικώς αυτόνομες επιχειρήσεις. Λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, έχουν χρηματοοικονομική αυτοτέλεια και ελέγχονται από holding companies του Δημοσίου. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι η ευελιξία και η ευκαμψία στη λήψη των αποφάσεων. Οι αποφάσεις για τρέχοντα λειτουργικά θέματα (παραγωγή, προμήθειες, προσλήψεις, εξέλιξη προσωπικού) λαμβάνονται από τη διοίκηση της επιχείρησης, ενώ αντίθετα για θέματα στρατηγικού σχεδιασμού, προγραμματισμού, τιμολογιακής πολιτικής, οι αποφάσεις λαμβάνονται από τη Κεντρική Διοίκηση. 3. Δημόσιες Επιχειρήσεις που λειτουργούν με πλήρη διοικητική αυτοτέλεια ή πλήρως αυτόνομες επιχειρήσεις. Έχουν πλήρη οικονομική αυτοτέλεια, λειτουργούν με
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 71 ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και διέπονται από τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. Κύριο πλεονέκτημά τους είναι η ευκαμψία και η υλοποίηση των αποφάσεών τους, ε- νώ το μειονέκτημά τους έγκειται στο γεγονός ότι δεν διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον για το οποίο δημιουργήθηκαν. Λέξεις-κλειδιά για την εύρυθμη λειτουργία των δημοσίων επιχειρήσεων Οι σημερινές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις και με εργασιακές σχέσεις που απασχολούν και κινητοποιούν όλο και περισσότερο το ανθρώπινο δυναμικό των δημοσίων επιχειρήσεων, οδηγούν στην ανάγκη σαφούς αποκωδικοποίησης και διερεύνησης συγκεκριμένων εννοιών προς αποφυγήν συγκρούσεων και παρεξηγήσεων στο εσωτερικό περιβάλλον των μονάδων. Η ενδελεχής, επιστημονική (χωρίς να απορρίπτεται και η τεχνοκρατική) ανάλυση όρων που υποβοηθούν ένα ορθολογικό και ευέλικτο σύστημα αντιμετώπισης κρίσιμων καταστάσεων και αποτελούν πυλώνα μιας ανθρωποκεντρικής θεώρησης των πραγμάτων αποτελούν αναγκαιότητα και ε- νισχύουν το προφίλ ενός στελέχους που θεωρεί ότι η ενδυνάμωση των εργαζομένων (empowerment), η συνεχής επιμόρφωση (life-long learning) και η αυτενέργεια (selfmanaging), προσδίδουν ποιοτική διάσταση στο σύνολο των διαδικασιών. Οι λέξεις-κλειδιά που προσδίδουν μια διαφορετική διάσταση στην άσκηση των καθηκόντων των στελεχών που ασκούν δημόσιο μάνατζμεντ (public management) είναι η διοίκηση, η αποτελεσματικότητα και η παραγωγικότητα. Διοίκηση (Management) Η διοίκηση είναι η σημαντικότερη δραστηριότητα ενός φορέα. Αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο προγραμματίζονται, οργανώνονται και συντονίζονται οι διαθέσιμοι πόροι και τα μέσα προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι σκοποί-στόχοι του φορέα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Η απόδοση του όρου management με τον όρο διοίκηση θεωρείται ότι δεν είναι η καταλληλότερη. Η λέξη «διοίκηση» αποδίδεται στα αγγλικά με τον όρο administration και σημαίνει το σύνολο των ενεργειών που λαμβάνουν χώρα ώστε να εκτελεστεί ή πραγματοποιηθεί μια συγκεκριμένη απόφαση.το management (το οποίο προέρχεται από το ρήμα manage και έχει τη ρίζα του στο λατινικό manus=χέρι) είναι το σύνολο των ενεργειών που αποβλέπουν σε μια σειρά από λειτουργίες (προγραμματισμού, οργάνωσης, κτλ.) με σκοπό την καθοδήγηση της Διοίκησης. Εν κατακλείδι το management λαμβάνει τις αποφάσεις, ενώ η Διοίκηση τις επεξεργάζεται και τις εκτελεί. Αποτελεσματικότητα (effectiveness) Είναι η σχέση μεταξύ του επιτευχθέντος αποτελέσματος και των μέσων που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή του. Η αποτελεσματικότητα ενός οργανισμού εξαρτάται από το βαθμό που αντιλαμβάνεται τους τελικούς σκοπούς του και μπορεί να μετρηθεί από την ποσότητα των πόρων που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος. Αναφέρεται δε σε όλες τις μορφές της επιχειρηματικής οικονομικής και διοικητικής δραστηριότητας. Οι θεωρητικοί έχουν αναπτύξει τέσσερα μοντέλα που αναφέρονται στους τρόπους ε- πίτευξης της αποτελεσματικότητας:
72 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 1. Το μοντέλο της συστηματικής προσέγγισης των μέσων (Systems resource approach), σύμφωνα με το οποίο αποτελεσματικός οργανισμός είναι αυτός που μπορεί να αποκτήσει τα μέσα που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων του. 2. Το μοντέλο της προσέγγισης των τελικών σκοπών (goal approach), το οποίο τονίζει ότι αποτελεσματικός είναι ο οργανισμός που επιτυγχάνει τους σκοπούς του κάτω α- πό οποιεσδήποτε συνθήκες. 3. Το μοντέλο της εσωτερικής λειτουργικής προσέγγισης (internal functioning approach), το οποίο συμπεραίνει ότι ο αποτελεσματικός οργανισμός επιτυγχάνει τους στόχους του βάσει ενός Προγράμματος Δράσης (Action Plan), χωρίς σπασμωδικές και περιττές κινήσεις. 4. Το μοντέλο της στρατηγικής προσέγγισης (strategic constituencies approach), με βάση το οποίο αποτελεσματικός είναι ο οργανισμός που εξασφαλίζει και ικανοποιεί τις προσδοκίες των στελεχών του. Τα στοιχεία που οδηγούν στην εξασφάλιση αποτελεσματικών διοικητικών στελεχών σύμφωνα με τους Koontz και O Donnell (1984) είναι η εκπαίδευση, η ενημέρωση στις νέες τεχνολογίες και τεχνικές, η έμφαση στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος κατάλληλου για αποτελεσματικό σχεδιασμό και προγραμματισμό, η συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών, η έρευνα και η ευφυής ηγεσία. Στη μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών για τη Δημόσια Διοίκηση αναφέρονται τα εξής: «Η εξέλιξη της διοικητικής επιστήμης έφερε στην επικαιρότητα τον όρο της αποδοτικότητας (efficiency) που στην αρχή χρησιμοποιούνταν ως συνώνυμος της αποτελεσματικότητας (effectiveness) και εναλλακτικά με τον όρο της παραγωγικότητας (productivity). Η ανάπτυξη της επιστημονικής διοίκησης (scientific management) έδωσε νέες διαστάσεις στην έννοια του όρου της αποδοτικότητας, η οποία εκφράζεται με το λόγο (ratio) μεταξύ μιας εισροής (input) και μιας εκροής (output). Η αποτελεσματικότητα εκφράζεται με το λόγο μεταξύ του τρόπου που εκτελούνται οι διοικητικές εργασίες (actual performance) σε σύγκριση με έναν πρότυπο τρόπο εκτέλεσης (standard performance). Παραγωγικότητα (productivity) Η παραγωγικότητα είναι η σχέση ανάμεσα στην προσπάθεια που καταβάλλεται από το επιτυγχανόμενο αποτέλεσμα. Πιο απλά είναι το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια επιχείρηση σε δεδομένο χρονικό διάστημα.υπό στενή έννοια υπολογίζεται ως η μέση παραγωγή των εργαζομένων ανά ώρα εργασίας. Σύμφωνα με τον Κ. Μαλίσσο (1984) είναι η σχέση ανάμεσα στο αποτέλεσμα (output) και στα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν (κεφάλαιο, εργασία και έδαφος) για την επίτευξή του. Οι H. Koontz και H. Weilirich (1990) στο βιβλίο τους Essentials of Management γράφουν ότι «οι επιτυχημένες και σύγχρονες επιχειρήσεις δημιουργούν πλεόνασμα (surplus) μέσω της λειτουργίας της παραγωγικότητας (productive operations). Λόγοι ανάληψης της κρατικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται διάφοροι λόγοι ύπαρξης των δημοσίων επιχειρήσεων. Σταχυολογούμε και αναφέρουμε τους σπουδαιότερους: Δημιουργία εξωτερικών οικονομιών Η κατανομή των μέσων παραγωγής χωρίς την παρέμβαση του κράτους οδηγεί σε παραγωγή αγαθών μικρότερη από την κοινωνικά επιθυμητή (απόκλιση από την άριστη κατανομή).
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 73 Η απόκλιση αυτή μπορεί να διορθωθεί με την παραγωγή αγαθών από τις δημόσιες ε- πιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν παράλληλα με τις ιδιωτικές. Δημιουργία οικονομιών κλίμακας Σε ορισμένους κλάδους της επιχειρηματικής δραστηριότητας όπου επικρατούν οικονομίες κλίμακας η επιχείρηση η οποία θα εισέλθει πρώτη θα καταλήξει σε φυσικό μονοπώλιο, το οποίο θεωρείται μη αποδοτικό και αναποτελεσματικό. Η αντιμετώπιση μονοπωλιακών καταστάσεων μπορεί να γίνει με την επιβολή φορολογίας ή με τον έ- λεγχο του κράτους (public regulation). Επειδή όμως και τα δύο αυτά μέτρα εμφανίζουν ορισμένες πρακτικές δυσχέρειες και ατέλειες, για την αποφυγή τέτοιων καταστάσεων υιοθετείται η άποψη της κρατικοποίησης του κλάδου καθορίζοντας τα πλαίσια μέσα στα οποία θα λειτουργήσει η δημόσια επιχείρηση με σκοπό την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Κριτήρια αποτελεσματικής διαχείρισης ΟΓ. Βαβούρας (1991) υποστηρίζει ότι «αν οι δημόσιες επιχειρήσεις επιδιώκουν κοινωνικούς παρά επιχειρηματικούς σκοπούς, το κριτήριο του κέρδους ως κριτήριο εσωτερικής αποτελεσματικότητας δεν πρέπει να γίνει αποδεκτό» και αντί αυτού προτείνει ως κριτήριο αποτελεσματικότητας «την προαγωγή της κοινωνικής ευημερίας».τεκμηριώνει τις απόψεις του λέγοντας ότι «για την αποδοχή της μεγιστοποίησης του κέρδους ως κριτηρίου αξιολόγησης της επίδοσης μιας επιχείρησης θα πρέπει να λειτουργεί ικανοποιητικά ο μηχανισμός των τιμών κάτι που δεν συμβαίνει στις Δημόσιες Επιχειρήσεις αφού η τιμολογιακή τους πολιτική καθορίζεται από το κράτος. Αλλά ακόμη και αν δεχτούμε ότι οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί καθορίζουν αυτόνομα τη τιμολογιακή τους πολιτική λόγω των εξωτερικών οικονομιών στην παραγωγή, η τιμολόγηση του προϊόντος με βάση το κριτήριο της μεγιστοποίησης του κέρδους θα έχει αρνητικά αποτελέσματα στην προσφορά του». Τεχνολογία και Τεχνοδομή Ηδημόσια επιχείρηση ως νομικό πρόσωπο εθνικής στρατηγικής σημασίας είναι υποχρεωμένη να χρησιμοποιεί σύγχρονη τεχνολογία και να δεσμεύει μεγάλα κεφάλαια για σειρά ετών με σκοπό τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας παραγωγής και τη μείωση των πιθανοτήτων σπατάλης των οικονομικών πόρων. Όσο πιο σύγχρονη είναι η διαδικασία παραγωγής τόσο περισσότερο χρονικό διάστημα απαιτείται για την ολοκλήρωση μιας συγκεκριμένης εργασίας. Η επιμήκυνση αυτή του χρόνου προκαλεί αύξηση του όγκου του κεφαλαίου για την παραγωγή, αφού παράταση του χρόνου εφαρμογής σημαίνει συγκεκριμένες ποσότητες πρώτων υλών, άρα περισσότερο χρήμα. Η τεχνολογία απαιτεί εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού και συνεχή εκπαίδευση στα νέα συστήματα παραγωγής. Από την πλευρά της διοίκησης απαιτείται οργάνωση και συντονισμός για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου αποτελέσματος και πάνω απ όλα προγραμματισμός ώστε να προληφθούν ή να αντιμετωπιστούν αποιεσδήποτε δυσμενείς εξελίξεις κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Η τεχνοδομή στην ιδιωτική επιχείρηση έχει ως σκοπό τη δημιουργία και τη μεγιστοποίηση του κέρδους, τη διανομή μερισμάτων στους μετόχους, τη διεύρυνση της αγοράς του προϊόντος, τη δημιουργία νέων αγορών, την εξεύρεση χρηματοδοτικών πόρων, την
74 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH αναβάθμιση του κύρους της επιχείρησης, την αποφυγή σπατάλης οικονομικών πόρων με την άσκηση αποτελεσματικού προγραμματισμού και την ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εμφανίσεως ζημιών. Η τεχνοδομή στη δημόσια επιχείρηση δεν σκοπεύει, αν και δεν το αποκλείει, στην ε- πιδίωξη κέρδους, κάτι το οποίο προσδιορίζεται από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία της. Η τεχνοδομή της δημόσιας επιχείρησης αποβλέπει στην ελαχιστοποίηση του κόστους (πρώτες ύλες, ενοίκια, φόροι, υλικά συντήρησης, επισκευές), στην παροχή του προϊόντος με χαμηλή τιμή πώλησης επ ωφελεία των καταναλωτών (σε περιπτώσεις αύξησης των τιμών πρέπει να προβλέπεται ότι ο ρυθμός αύξησης δε θα ξεπερνά τον προβλεπόμενο ρυθμό αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών), στην αύξηση των αμοιβών των συντελεστών παραγωγής (μισθοί), στη δημιουργία κοινωνικού πλεονάσματος και στην ορθολογική παροχή αγαθών/υπηρεσιών προς τους πολίτες/καταναλωτές. Ο ρόλος της τεχνοδομής στην επιχείρηση είναι τόσο σημαντικός όσο ο ρόλος της τεχνολογίας και του προγραμματισμού, αφού τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν τον κορμό της. Η ελληνική πραγματικότητα διαφοροποιείται από τη διεθνή πρακτική και γι αυτό ε- πιχειρείται στο παρόν πόνημα μια κριτική προσέγγιση του «θεσμού» της τεχνοδομής στις ελληνικές δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η αυτονομία της τεχνοδομής από την κρατική εξουσία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επίλυση ζητημάτων χαμηλής προτεραιότητας και θεμάτων υψηλής προτεραιότητας. Εάν λάβουμε υπ όψιν τις επιτροπές που λειτουργούν και διαδραματίζουν ρόλο συμβούλου των Διοικήσεων των δημοσίων επιχειρήσεων στη χώρα μας, αποτελούν τεχνοδομή (αν και ο ρόλος τους είναι περισσότερο συμβουλευτικός και όχι εκτελεστικός όπως απαιτεί ο ορισμός της τεχνοδομής) τότε συμπεραίνουμε ότι ο θεσμός αυτός έχει ευρεία εφαρμογή. Η τοποθέτηση των ανωτάτων διοικητικών στελεχών στις δημόσιες επιχειρήσεις, οργανισμούς και υπηρεσίες από την Κεντρική Εξουσία, ακόμα και η σύσταση επιτροπών (τεχνοδομής) με βάση κριτήρια ξένα πολλές φορές με την επιστημονική κατάρτιση και ε- μπειρία των ατόμων που τις αποτελούν, αποσκοπούν στον ασφυκτικό έλεγχο από το κράτος ο οποίος εκδηλώνεται με τις συνήθεις παρεμβάσεις. Η έλλειψη αυτονομίας οδηγεί στην πλημμελή άσκηση των καθηκόντων της τεχνοδομής και εν κατακλείδι στη χαμηλή παραγωγικότητα και αποδοτικότητα. Η υποβόσκουσα κρατική παρέμβαση είναι εμπόδιο για την αποτελεσματική διαχείριση των δημοσίων επιχειρήσεων. Οι συχνές παρεμβάσεις της πολιτικής ηγεσίας που αφορούν προσλήψεις, απολύσεις, καθορισμό τιμών, επιβεβαιώνουν ότι η χαμηλή αποτελεσματικότητα των διοικήσεων των δημοσίων επιχειρήσεων στη χώρα μας είναι συνάρτηση της έλλειψης ενός καθεστώτος αυτονομίας. Η αυτονομία της τεχνοδομής και κατ επέκτασιν της διοίκησης είναι στοιχείο απαραίτητο για την αποδοτική λειτουργία της επιχείρησης. Προτάσεις-Μέτρα Οι προαναφερθείσες διαπιστώσεις κινούνται στα όρια μιας ακαδημαίκής προσέγγισης. Χρειάζονται συγκεκριμένες προτάσεις που να θέτουν τις βάσεις μιας σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης και ενός ευρωπαϊκού, προσαρμοσμένου στα ελληνικά δεδομένα, public management. Προτείνουμε τις εξής: 1. Μερική αποδέσμευση των Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών από τον α- σφυκτικό εναγκαλισμό του Κράτους. Οριοθέτηση και ενίσχυση της επιχειρηματικής αυτοτέλειας
ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 75 Η κατοχύρωση της αυτοτέλειας των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών επιτυγχάνεται με την ψήφιση και την εφαρμογή ενός θεσμικού πλαισίου που εξασφαλίζει τον απεγκλωβισμό από κυβερνητικές παρεμβάσεις. Ο επιχειρηματικός σχεδιασμός, η ανθρωποκεντρική διοίκηση, η τιμολογιακή πολιτική με κριτήρια κοινωνικά και αναπτυξιακά και η απόλυτη διαφάνεια και αξιοκρατία στην πολιτική προμηθειών και στις αναθέσεις έργων συντελούν στην επιχειρηματική «αυτονομία». 2. Οικοδόμηση πνεύματος συνεργασίας και εμπιστοσύνης μεταξύ των εργαζομένων. Υιοθέτηση των απόψεων του Schein σχετικά με την κουλτούρα της επιχείρησης για την καταπολέμηση των τριβών μεταξύ των στελεχών των Δημοσίων Επιχειρήσεων και έλεγχος της αποτελεσματικότητας του μάνατζμεντ μέσω της εξασφάλισης ήπιου εσωτερικού περιβάλλοντος και προσαρμογής στις επιδράσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος Η δημιουργία των winning teams απαιτεί αποτελεσματική δράση των στελεχών υπό οποιεσδήποτε συνθήκες του εσωτερικού ή του εξωτερικού περιβάλλοντος μέσω οικοδόμησης πνεύματος συνεργασίας και εμπιστοσύνης με παράλληλη γνώση και σεβασμό της κουλτούρας του δημόσιου οργανισμού ώστε να γίνουν αποτελεσματικότερες οι ενέργειές τους. 3. Καταπολέμηση της μερικής άγνοιας και ασάφειας μεταξύ των στελεχών για τα τεκταινόμενα στη Δημόσια Επιχείρηση Είναι επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας ενός αξιόπιστου συστήματος πληροφόρησης αν αναλογιστούμε τους δεσμούς που υπάρχουν ανάμεσα σε ένα αξιόπιστο σύστημα πληροφόρησης και την αποτελεσματικότητα του μάνατζμεντ. 4. Δημιουργία ενός δίκαιου, με βάση τη τρέχουσα οικονομική κατάσταση της χώρας, συστήματος αμοιβών των διοικητικών στελεχών Για την εξάλειψη των διαφοροποιήσεων και κοινωνικών ανισοτήτων, προτείνεται η δημιουργία ενός εθνικού συστήματος αμοιβών το οποίο θα αναπροσαρμόζεται με βάση την πορεία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. 5. Βελτίωση των σχέσεων και οικοδόμηση πνεύματος εμπιστοσύνης των Δημοσίων Επιχειρήσεων με τους επενδυτικούς φορείς και σύσταση φορέα υποβοήθησης των επενδυτών του εξωτερικού. Δημιουργία «Ομάδων Εργασίας» και «Κύκλων Ποιότητας» Προτείνεται η δημιουργία σε κάθε δημόσια επιχείρηση ή οργανισμό ενός φορέα με τεχνική και εκπαιδευτική υποδομή για την υποβοήθηση των επενδυτών και η ενεργός λειτουργία Κύκλων Ποιότητας. 6. Εκπόνηση Επιχειρηματικού Προγράμματος Υψίστης σημασίας είναι η εκπόνηση ενός σαφούς, ορθολογικά και επιστημονικά δομημένου επιχειρηματικoύ προγράμματος (business plan) που πρέπει να καθορίζει με σαφήνεια και πληρότητα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δημόσια επιχείρηση, τους αντικειμενικούς σκοπούς που πρέπει να επιτευχθούν, τα μέσα για την πραγματοποίηση των γενικών επιδιώξεων, τις ενέργειες στρατηγικής σημασίας, το πλαίσιο συνεργασίας Κράτους-Διοίκησης-Εργαζομένων-Πολιτών. 7. Εκπόνηση προγραμμάτων για τη συνεχή εκπαίδευση των διοικητικών στελεχών των Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών και παρακολούθηση σεμιναρίων σε τακτά χρονικά διαστήματα. Εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων εκπαίδευσης (management games, simulation, case studies) Αναφερθήκαμε ανωτέρω σε έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες εξορθολογισμού του μάνατζμεντ και επιδίωξης της ποιότητας. Αυτός δεν είναι άλλος από τη διά βίου εκπαίδευση (life-long learning) η οποία αναπροσαρμόζεται και βελτιώνεται ανάλογα με τις μεταβολές του εξωτερικού περιβάλλοντος και τις ανάγκες του οργανισμού.
76 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 8. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του Χρηματιστηρίου και της Κεφαλαιαγοράς Η είσοδος των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών στο χρηματιστήριο σημαίνει άντληση κεφαλαίων από το ευρύ αποταμιευτικό κοινό ή από ξένους επενδυτές με ό- ρους ευνοϊκότερους από τον τραπεζικό δανεισμό. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η κεφαλαιαγορά για τη χρηματοδότηση των επενδυτικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων τους πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ όψιν των κυβερνήσεων και των διοικητικών στελεχών. 9. Ενίσχυση του ανταγωνισμού και της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων του Δημοσίου με την συγχώνευση συμπληρωματικών ή ομοϊδών μονάδων και την κατάργηση των ανενεργών Χρειάζεται ενδελεχής, εις βάθος μελέτη ενός τέτοιου εγχειρήματος καθώς και λεπτοί χειρισμοί ώστε να μην χαθεί καμμία θέση εργασίας, αλλά αντιθέτως να αξιοποιηθούν οι εργαζόμενοι σε θέσεις που απαιτούν εμπειρία, γνώσεις και υψηλή επίγνωση του καθήκοντος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Ελληνική - Aglietta, M., (2009), Η Οικονομική Κρίση, μετ. Α. Παπαγιαννίδης, Αθήνα. - Βαβούρας, Ι., (1991), Θέματα Οικονομικής Πολιτικής 1, εκδ. Κριτική, Αθήνα. - Βακόλα, Μ., (2005), Διοικώντας τις αλλαγές. Πρακτικές εφαρμογές. Σειρά: Βέλτιστες Ελληνικές Επιχειρηματικές Πρακτικές, εκδ. Σιδέρης, Αθήνα. - Galbraith, J. K., Το Νέον Βιομηχανικόν Κράτος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. - Κέφης, Β., (2005), Ολοκληρωμένο Μάνατζμεντ. Βασικές αρχές για σύγχρονες οικονομικές μονάδες, εκδ. Κριτική, Αθήνα. - Κέφης, Β., (2005), Διοίκηση Ολικής Ποιότητας. Θεωρία και Πρότυπα, εκδ. Κριτική, Αθήνα. - Koontz, H., O Donnel, C.,(1984), Οργάνωση και Διοίκηση. Μια συστημική και ενδεχομενική α- νάλυση των διοικητικών λειτουργιών, τόμοι 1,2,3, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. - Λάσπα, Χ., (2007), Διαχείριση διαδικασιών: Θεωρία και πράξη σε επιχειρήσεις και νοσοκομεία, εκδ. Κριτική, Αθήνα. - Leat M., Κουζής Γ., Κουτρούκης Θ., (2009), Εργασιακές Σχέσεις. Μια Επιστημονική Προσέγγιση, μετ. Ζ. Σαλιμπά, εκδ. Κριτική, Αθήνα. - Μαλίσσος, Κ., (1984), Παραγωγικότητα και Αντιπαραγωγικότητα, εκδ. Gutenberg, Αθήνα. Β. Ξενόγλωσση - Barrow, C., (2001), The best laid business plans, Virgin. - Barrow, C., Brown, R.,Clarke, L., (2006), The successful Entrepreneur s Guidebook, Kogan Page, 2 nd edition, London and Philadelphia. - Berry, L., Zeithaml, V., Parasuranam, A., Quality Counts in Services, Too, Business Horizons, May-June 1985, p.p. 44-52. - Garvin, D., Competing on the Eight Dimensions of Quality, Harvard Business Review, Nov- Dec. 1987, pp. 101-9. - Hatch, M.S., (1997), Organization Theory Modern, Symbolic and Postmodern Perspectives, Oxford University Press. - Koontz, H., Weihrich, H., (1990), Essentials of Management, fifth edition, McGraw-Hill International. - Mathis, R.C., Jackson, S.H., (1994), Human Resource Management.