Τεχνικοοικονοµική Ανάλυση Έργων Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 Ο Υ Ρ Α Υ Λ Ι Κ Α Φ Ρ Α Γ Μ Α Τ Α - Σ Υ Μ Π Λ Η Ρ Ω Μ Α Τ Ι Κ Ε Σ Υ Π Ο Ο Μ Ε Σ Ρ Λ Ε Ω Ν Ι Α Σ Α Ν Θ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ε Π Ι Κ Ο Υ Ρ Ο Σ Κ Α Θ Η Γ Η Τ Η Σ Τ Μ Η Μ Α Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Ι Α Χ Ε Ι Ρ Ι Σ Η Σ Ε Ρ Γ Ω Ν Τ Ε Ι Λ Α Ρ Ι Σ Α Σ
Ορισµός - χρήση: Σύνθετα έργα, µε σηµαντικές απαιτήσεις σε µελέτη και σε επιστηµονικές ειδικότητες, που αφορούν στη δηµιουργία ταµιευτήρων ύδατος σε κοίτες ποταµών ή χειµάρρων, το οποίο θα χρησιµοποιηθεί για πολλαπλούς σκοπούς (π.χ. παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, ύδρευση, άρδευση κλπ.) Τα πρώτα φράγµατα κατασκευάστηκαν στα µέσα του 19 ου αιώνα από λιθορριπή Σήµερα κατασκευάζονται κυρίως από συνδυασµό λιθορριπής και σκυροδέµατος Συνοδευτικά έργα που εξυπηρετούν τη λειτουργία του φράγµατος και του ταµιευτήρα Έργα κορυφής Σήραγγα προσωρινής εκτροπής: κατασκευή του φράγµατος στις κατάλληλες συνθήκες Πρόφραγµα: πριν το οριστικό φράγµα. Στοχεύει στη συγκράτηση των υδάτων σε περίπτωση πληµµύρας, που δεν δύνανται να εκτραπούν Φράγµα: το κυρίως έργο Ταµιευτήρας: λεκάνη συγκέντρωσης των υδάτων Υπερχειλιστής: εξασφαλίζει το φράγµα σε περιπτώσεις έντονης σώρευσης υδάτων Σήραγγα υδροληψίας: µεταφέρει το νερό του ταµιευτήρα στον τελικό προορισµό του (π.χ. υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, δίκτυα ύδρευσης κλπ.) Έργα βάσης Υδροηλεκτρικός σταθµός: κατασκευάζεται στην έξοδο της σήραγγας υδροληψίας και παράγει ηλεκτρική ενέργεια λόγω υψοµετρικής διαφοράς Σύστηµα αναρρύθµισης: ρυθµίζει τον υδάτινο όγκο που εξέρχεται του υδροηλεκτρικού σταθµού, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι περίοδοι ανεπιθύµητης λειτουργίας του έργου και η λειτουργία σε περιόδους υψηλής ζήτησης ηλεκτρικού ρεύµατος. Έργα ύδρευσης: διυλιστήριο, δίκτυο ύδρευσης εντός των οικισµών Έργα άρδευσης: έργα εγγείων βελτιώσεων (αναδασµός, αγροτική οδοποιία, δίκτυο αποστράγγισης, τεχνικά έργα).
Σηµείωση: εν είναι δυνατή η κατασκευή φράγµατος σε κάθε περιοχή Παράγοντες που καθορίζουν τη δυνατότητα κατασκευής του φράγµατος Η υδρολογία της περιοχής: στατιστικές µετρήσεις του υδάτινου όγκου που σωρεύεται Η έκταση και χωρητικότητα του ταµιευτήρα: καθορίζουν το ύψος του φράγµατος, κρίνει αν είναι οικονοµικά συµφέρουσα η κατασκευή, κρίνει τη σκοπιµότητα, καθώς πιθανών να απαιτείται η µετακίνηση οικισµών και η απαλλοτρίωση καλλιεργήσιµης γης Η σεισµικότητα της περιοχής: σε περιοχές µε υψηλή σεισµικότητα είναι απαγορευτική η κατασκευή Η ύπαρξη γεωλογικών ρηγµάτων: απαιτείται η στεγάνωση τυχόν γεωλογικών ρηγµάτων Η διαπερατότητα του εδάφους: έλεγχος διαπερατότητας και ανθεκτικότητας σε φορτία Παράγοντες που καθορίζουν το ύψος του φράγµατος Η υδρολογία της περιοχής: η ετήσια σώρευση ύδατος Όταν ο σκοπός είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, το ύψος καθορίζεται από τις περιόδους και τη συχνότητα λειτουργίας του σταθµού και της εκκένωσης του ταµιευτήρα Η χωρητικότητα του ταµιευτήρα: Η µορφολογία του εδάφους καθορίζει τη χωρητικότητα του ταµιευτήρα και τον υδάτινο όγκο που θα χρησιµοποιηθεί κατά την εκµετάλλευση του έργου
Παράγοντες που καθορίζουν τον τύπο του φράγµατος Η ανθεκτικότητα του εδάφους: τα µη ανθεκτικά εδάφη δεν επιτρέπουν φράγµατα µεγάλου ύψους Η ύπαρξη των κατάλληλων υλικών που απαιτούνται για την κατασκευή του φράγµατος: Αν τα υλικά κατασκευής δεν βρίσκονται σε οικονοµικά συµφέρουσα απόσταση, επιλέγεται ο συµφερότερος τρόπος κατασκευής (π.χ. αντί χωµάτινου από σκυρόδεµα) Η µορφολογία του εδάφους: Επιλέγεται φυσικό στένωµα ώστε να περιοριστεί το µέγεθος της κατασκευής Αν υπάρχει φυσικό στένωµα επιλέγεται το σκυρόδεµα, διαφορετικά το χωµάτινο φράγµα
Τύποι φραγµάτων Φράγµατα βαρύτητας: Λιθόκτιστα ή µε άοπλο σκυρόδεµα Παρουσιάζουν ολόσωµη τριγωνική διατοµή ή είναι διάκενα Συµπεριφορά ανάλογη των τοίχων αντιστήριξης Θολωτά φράγµατα: Με απλό σκυρόδεµα Λειτουργούν ως κεκλιµένα τόξα γέφυρας Όταν το πάχος τους είναι µεγάλο συµπεριφέρονται και ως βαρύτητας
Τύποι φραγµάτων Λιθόρριπα ή χωµάτινα φράγµατα Η συνηθέστερη µορφή Ύψος έως 300 m σήµερα Λόγω του βάρους που µεταβιβάζεται στο έδαφος, απαιτείται βραχώδες έδαφος Τα µικρά φράγµατα (<=20m) µπορούν να θεµελιωθούν και σε µη βραχώδη εδάφη η οικονοµικότερη λύση αρκεί να βρίσκονται κοντά τα αναγκαία υλικά κατασκευής Η οικονοµία βασίζεται στην ύπαρξη των υλικών και το κόστος αφορά στη µεταφορά και τοποθέτησή του Η ευστάθεια και στεγανότητα οφείλονται στο χωµάτινο και στο λιθόρριπο υλικό. Συµπεριφορά ανάλογη των αναχωµάτων Τα υλικά δοκιµάζονται ως προς τη διαπιερατότητά τους Τα πρανή κατασκευάζονται από λιθορριπή µε ογκόλιθους ικανού όγκου για να δεχθεί τους κυµατισµούς της λίµνης και τη διάβρωση
Επιπτώσεις που προέρχονται από την κατασκευή και τη χρήση των φραγµάτων και των λοιπών έργων Στην οικονοµία Αύξηση του παραγόµενου ηλεκτρικού ρεύµατος Ύδρευση οικισµών Άρδευση γεωργικών εκτάσεων ηµιουργία προϋποθέσεων αλιείας στο ταµιευτήρα ή τη λίµνη που θα σχηµατισθεί ηµιουργία προϋποθέσεων για αύξηση τουρισµού Αντιπληµµυρικά έργα Στο φυσικό περιβάλλον Μεταβολή της µεταφοράς φερτών υλών από τους ποταµούς ή τους χείµαρρους Μεταβολή των κλιµατολογικών συνθηκών λόγω της συγκέντρωσης του υδάτινου όγκου στον ταµιευτήρα Αύξηση της βλάστησης στις αρδευόµενες περιοχές ειδικότερα τη θερινή περίοδο Επίδραση στην πανίδα των περιοχών δηµιουργία ή εξαφάνιση υγροβιότοπων Επίδραση στο θαλάσσιο οικοσύστηµα αφού περιορίζεται η ποσότητα του εκβαλλόµενου γλυκού νερού Μεταβολή των ποτάµιων ροών και επιπτώσεις στη µεταφορά ρυπαντών προς τη θάλασσα Επίδραση στην ατµόσφαιρα έµµεσα από την οικονοµική και οικιστική ανάπτυξη των περιοχών Επιπτώσεις στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα Μεταβολή της χρήσης γης
Επιπτώσεις που προέρχονται από την κατασκευή και τη χρήση των φραγµάτων και των λοιπών έργων Στο κοινωνικό περιβάλλον Πιθανές µετακινήσεις οικισµών ή πληθυσµού λόγω της απώλειας ή της ανάπτυξης των γεωργικών και των δασικών εκτάσεων Αύξηση της ανεργίας σε ορισµένες περιοχές ή µείωση της σε ορισµένες άλλες Αλλαγή επαγγελµάτων για ορισµένους επαγγελµατίες Καταστροφή µνηµείων και πολιτιστικών έργων τα οποία βρίσκονται εντός της περιοχής η οποία θα κατακλυσθεί από τον ταµιευτήρα ηµιουργία ή απώλεια χώρων αναψυχής Στη γεωλογία Πιθανές κατολισθήσεις Αύξηση σεισµικότητας των περιοχών Μεταβολή του υδροφόρου ορίζοντα Αξιολόγηση των επιπτώσεων Σύνθεση δυσδιάστατου πίνακα µε στήλες: Αποδέκτης (παράγοντας που υφίσταται επίπτωση) Θετικές επιπτώσεις (ασθενείς, ισχυρές) Αρνητικές επιπτώσεις (ασθενείς, ισχυρές) Αντιστρεπτές: το σύστηµα µπορεί να ανακάµψει (φυσικά ή τεχνητά) Μη αντιστρεπτές: δεν είναι δυνατή η φυσική ή τεχνητή ανάκαµψη Αντιµετωπίσιµες: µε κατάλληλα µέτρα είναι δυνατή η αποφυγή ή η µη εκδήλωση επίπτωσης Μερικώς αντιµετωπίσιµες: µερική αντιµετώπιση ή εκδήλωση επίπτωσης Μη αντιµετωπίσιµες (πρακτικά ανέφικτη η λήψη µέτρων αντιµετώπισης)
Ανάλυση έργου φράγµατος Κατάντι φράγµατος Στέψη φράγµατος Υπερχειλιστής φράγµατος
α/α ραστηριότητα Έναρξη ιάρκεια (ηµέρες) 1 Καθαρισµός της επιφάνειας έδρασης των έργων 0 30 2 Κατασκευή της σήραγγας προσωρινής εκτροπής Με το τέλος της 1 120 3 Κατασκευή του προφράγµατος µετά την 2 60 4 Γενικές εκσκαφές του αριστερού αντερείσµατος Μετά την 3 15 5 Γενικές εκσκαφές του δεξιού αντερείσµατος Μετά τις 3 και 4 15 6 Γενικές εκσκαφές της κοίτης του φράγµατος Μετά την 5 45 7 Εκσκαφή της πλίνθου του αριστερού αντερείσµατος Μετά τις 4 και 5 30 8 Εκσκαφή της πλίνθου του δεξιού αντερείσµατος και της κοίτης Μετά την 7 15 9 Εκσκαφή του υπερχειλιστή Μετά τις 7 και 8 20 10 Σκυροδέτηση της πλίνθου (αριστερό αντέρεισµα) 5 ηµέρες µετά την 7 30 11 Σκυροδέτηση της πλίνθου (δεξί αντέρεισµα) 5 ηµέρες µετά την 8 35 12 Σκυροδέτηση της πλίνθου (κοίτη) 5 ηµέρες µετά την 11 25 13 Κατασκευή τσιµεντενέσεων 2 ηµέρες µετά την 9 90 14 Κατασκευή του φράγµατος Μετά τη 12 60 15 Σκυροδέτηση του υπερχειλιστή (στέψη του φράγµατος) Μετά την 14 15 16 Σκυροδέτηση του υπερχειλιστή (κατάντι του φράγµατος) 2 ηµέρες µετά τις 9 και 15 7 17 Σκυροδέτηση της πλάκας Μετά τις 15 και 16 7 18 Σκυροδέτηση τοίχου στέψης Μετά τις 16 και 17 2 19 Ολοκλήρωση του φράγµατος Μετά τις 13 και 18 25 20 Τέλος εργασιών, αποµάκρυνση εργοταξίου και µηχανών Μετά τη 19 5