Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών Τμ., "ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;". Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΥ, 974- Μπυρίκς Δημήτρης Σωτηρόπυλς Δημήτρης http://dx.doi.org/.68/grsr.97 Copyright Δημήτρης Μπυρίκς, Δημήτρης Α. Σωτηρόπυλς To cite this article: Μπυρίκς, & Σωτηρόπυλς (). "ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;". Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΥ, 974-. Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών,, 99-. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
Επιθεώρηση Κινωνικών Ερευνών, -,, 99- Δημήτρης Μπνρίκς*, Δημήτρης Α. Σωτηρόπυλς** «ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;». Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΙΝΩ ΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΥ, 974- ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εμπειρική μελέτη των πλιτικών ελίτ δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Ελλά δα. Αν και η θεωρία των ελίτ από μόνη της δεν επαρκεί να εξηγήσει σύνθετα πλι τικά φαινόμενα, η γνώση για τ κινωνικό πρφίλ των ελίτ μπρεί να απβεί χρή σιμη. Στ άρθρ αυτό παρυσιάζνται νέα στιχεία για όλα τα μέλη των ελληνι κών κυβερνήσεων της περιόδυ 974-. Με βάση τις ελάχιστες έρευνες πυ υπάρχυν φαίνεται ότι παραδσιακός, συνήθης τύπς τυ πλιτικύ ήταν εκεί νς ενός μεσήλικα, άνδρα, δικηγόρυ στ επάγγελμα, με καταγωγή από τη Στερεά Ελλάδα ή την Πελπόννησ. Μετά τ 974 η εικόνα αυτή φαίνεται να διαφρ πιείται. ι βυλευτές και κυρίως ι υπυργί πυ ανήκυν στα δύ μεγάλα κόμ ματα, και, πρέρχνται και από άλλες περιχές της χώρας, μερικί δε από αυτύς υπυργπιήθηκαν σε σχετικά νεαρή ηλικία. Μεταξύ των μελών των κυβερνήσεων, μετά τ 974, δεν κυριαρχεί απόλυτα τ επάγγελμα τυ δικηγό ρυ, όπως συνέβαινε στ μεγαλύτερ μέρς τυ εικστύ αιώνα, αλλά παρατηρεί ται αυξημένη παρυσία γιατρών, μηχανικών και ικνμλόγων. Στ άρθρ, πρ τείνεται η διάκριση μιας κύριας από μια δευτερεύυσα κυβερνητική ελίτ. Η πρώτη απτελείται από πλιτικύς πυ έχυν διατελέσει υπυργί ή υφυπυργί τυλά χιστν τρεις φρές. Η δεύτερη από όσυς υπυργπιήθηκαν μέχρι δύ φρές. Η κύρια ελίτ διαφέρει από τη δευτερεύυσα ως πρς αρκετές από τις επτά πλιτικές και κινωνικές μεταβλητές με τις πίες εξετάζνται αναλυτικά τόσ στ δείγμα όλων των μελών των μετα-δικτατρικών κυβερνήσεων όσ και ξεχωριστά των μελών των κυβερνήσεων και των ετών 974-. * Πλιτικός επιστήμνας και μεταπτυχιακός υπότρφς τυ ΙΚΥ στν Τμέα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπυδών τυ Τμήματς Πλιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διίκησης τυ Πανεπιστημίυ Αθηνών. ** Επίκυρς καθηγητής στ Τμήμα Πλιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διίκησης τυ Πανεπιστημίυ Αθηνών. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τ «πις κυβερνά» είναι ένα κλασικό ερώτημα της πλιτικής επιστήμης και της ανάλυσης της τρέχυσας πλιτικής συγκυρίας, τ πί επιδέχε ται πλήθς απαντήσεων. ι γνωστές απαντήσεις της πλυραλιστικής θεω ρίας, της πίας κλασικό έργ είναι τ βιβλί Who Governs? τν Robert Dahl, και της σύγχρνης θεωρίας των ελίτ, της πίας ανάλγ έργ είναι τ The Power Elite τυ C. Wright Mills, θεωρύνται σήμερα -και ως ένα βαθμό δικαίως- ξεπερασμένες. Η μελέτη των μάδων πίεσης, με τις πί ες ασχλήθηκε Dahl, συνεχίζεται με επιμέρυς έρευνες για την άσκηση επιρρής στη διαμόρφωση συγκεκριμένων μέτρων δημόσιας πλιτικής. Η συνλική όμως θεωρητική πρσέγγιση τυ πλυραλισμύ, πυ είχε συνδε θεί με τ όνμα τυ Dahl, παραμένει πρβληματική κυρίως επειδή θεωρεί τ κράτς, όταν αναφέρεται σε αυτό, ως έναν υδέτερ επιδιαιτητή των κινωνικών συγκρύσεων. Από την άλλη μεριά, η μελέτη των πλιτικών ελίτ είναι μια επίσης πλύ παραδσιακή πρσέγγιση η πία έχει περιπέ σει σε σχετική αφάνεια, αν όχι ανυπληψία, λόγω τυ περιρισμένυ πτικύ πεδίυ της (καταγραφή των δημγραφικών χαρακτηριστικών των εκλεγμένων πλιτικών) και της «αριστκρατικής» αντίληψης της για την πλιτική (η πλιτική ως εναλλαγή μικρών μάδων στην εξυσία). Η μελέτη των πλιτικών ελίτ είναι επίσης πρβληματική στ βαθμό πυ επι διώκει γενικευτικά συμπεράσματα τα πία υπτίθεται ότι ισχύυν για τ σύνλ της υπό εξέταση ελίτ, χωρίς να επιμένει σε εσωτερικές τμές και διασπάσεις στ πλυπίκιλ σώμα των βυλευτών ή των υπυργών, τμές πυ να αντιστιχύν στ αξίωμα ή την κμματική τυς πρέλευση. Εντύτις, παρατηρύμε ότι η ρή εμπειρικών μελετών για τις πλιτικές ελίτ εμφανίζει κάπια περιδικότητα και συνδέεται με μεγάλα συγκριτικά πργράμματα εμπειρικής έρευνας στις δυτικές δημκρατίες και με μεγά λες καθεστωτικές αλλαγές όπως αυτές της Νότιας Ευρώπης στη δεκαετία. Robert Α. Dahl, 96, Who Governs? Democracy and Power in an American City, Yale University Press, New Haven, Conn, και C. Wrighx Mills, 96, The Power Elite, Νέα Υόρκη, Oxford University Press.. Βλ. Robert D. Putnam, 976, The Comparative Study of Political Elites, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, και Moshe M. Czudnowski (επιμ.), 98, Does Who Governs Matter? Elite Circulation in Contemporary Societies, International Yearbook for Studies of Leaders and Leadership, τόμ., Northern Illinois University Press, Dekalb,. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» τυ '7 και της Ανατλικής Ευρώπης στα τέλη της δεκαετίας τυ '8. Επιπλέν, δεδμένης της τάσης ενίσχυσης της εκτελεστικής εξυσίας σε βάρς των δύ άλλων εξυσιών σε όλη τη διάρκεια τυ εικστύ αιώνα, είναι πρφανής η ανάγκη απάντησης στ ερώτημα «πιι κυβερνύν», όχι για λόγυς δημσιγραφικής περιέργειας, αλλά για λόγυς ανίχνευσης των κινωνικών εκείνων συμφερόντων τα πία έχυν πετύχει την εκπρσώπηση τυς στις ανώτατες βαθμίδες τυ πλιτικύ συστήματς (βυλή, κυβέρνηση). Τύτ δεν σημαίνει ότι ταυτίζυμε φρμαλιστικά την αναρρίχηση σε υψηλά πλιτικά αξιώματα με την άσκηση πραγματικής εξυσίας, δεδμέ νυ ότι, ως γνωστόν, στις σύγχρνες καπιταλιστικές δημκρατίες ικν μική και κινωνική εξυσία μπρεί να ασκείται από ικνμικύς μί λυς, ισχυρές κινωνικές μάδες ή, συνλικότερα, κυρίαρχες κινωνικές τάξεις των πίων ι εκπρόσωπι να μην εμφανίζνται ως μέλη της βυ λής ή της κυβέρνησης. Ωστόσ, θα ήταν παράδξ αν εκείνες ι κινωνικές κατηγρίες (φύλ, ηλικιακές μάδες) και κινωνικ-επαγγελματικές μά δες, πυ συνήθως υπερ-εκπρσωπύνται μεταξύ των μελών των κυβερνη τικών και κινβυλευτικών ελίτ, δεν είχαν καμία επιρρή στη διαμόρφω ση της δημόσιας πλιτικής (π.χ., της φρλγίας, της κινωνικής ασφάλι σης, κ.λπ.) Κάνντας την πρφανή παραδχή ότι η δημόσια πλιτική δια μρφώνεται όχι μόνν από εξω-συστημικές και ενδ-συστημικές πιέσεις (π.χ., διεθνής ικνμική συγκυρία, απαιτήσεις της ευρωπαϊκής λκλή ρωσης, ισχυρά εργδτικά συμφέρντα) αλλά και από τα συμφέρντα των κινωνικών κατηγριών και μάδων πυ πλειψηφύν μεταξύ των πλιτι κών ελίτ, θα θέλαμε στη συνέχεια τυ άρθρυ να εξετάσυμε πιες κατηγ ρίες και μάδες κυριαρχύν στις σύγχρνες ελληνικές κυβερνητικές ελίτ. Η μελέτη των πλιτικών ελίτ στην Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγ μένη. Υπάρχυν λίγες μελέτες για τις κινβυλευτικές ελίτ.4 ι μελέτες. Παράδειγμα ερευνητικύ πργράμματς είναι τ Joel D. Aberbach, Robert D. Putnam και Bert Α. Rockman, 98, Bureaucrats and Politicians in Western Democracies, Cambridge, Mass, Harvard University Press. Για την Ανατλική Ευρώπη, βλ. John Higley και Richard Günther (επιμ.), 99, Elites and Democratic Consolidation in Latin America and Southern Europe, Cambridge, Cambridge University Press, και Gil Eyal, Ivan Szelenyi και Eleanor Townsley,, Making Capitalism Without Capitalists: The New Ruling Elites in Eastern Europe, London, Verso. 4. Βλ., π.χ., Μανόλης Γ. Δρεττάκης, 99, Η ανατμία της Βυλής, 974-99, Αθήνα, Gutenberg, και Α.Ι.-Δ. Μεταξάς, 98, «Βικινωνική και πλιτισμική χαρτγραφία της Βυλής, 964-974-977», Επιθεώρηση Πλιτικής Επιστήμης, τόμ., τεύχ., σ. -6. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ για τις κυβερνητικές-υπυργικές ελίτ είναι ακόμα λιγότερες. Γι' αυτό στ παρόν άρθρ θα ασχληθύμε κυρίως με τις δεύτερες. Τα πρωτγενή στι χεία αυτών των μελετών πρέρχνται από εγκυκλπαίδειες (π.χ., τη Μεγά λη Ελληνική Εγκυκλπαίδεια), βιγραφικά σημειώματα των βυλευτών όπως έχυν κατατεθεί από τυς ίδιυς στα αρχεία της Βυλής και άλλες δυσεύρετες εκδόσεις (ρισμένες των πίων παραθέτυμε στη βιβλιγραφία αυτύ τυ άρθρυ). Έχντας κατά νυ την τάση τέτιων μελετών να γενι κεύυν στ σύνλ των μελών της ελίτ, τάση την πία θα επιχειρήσυμε να αναιρέσυμε στ παρόν άρθρ, ας δύμε καταρχήν πια είναι τα συνήθη χαρακτηριστικά τυ Έλληνα πλιτικύ (υπυργύ ή υφυπυργύ). ΚΛΑΣΙΚΙ ΤΥΠΣ ΤΥ ΕΛΛΗΝΑ ΥΠΥΡΓΥ Η κλασική εικόνα τυ Έλληνα υπυργύ κατά τ μεγαλύτερ μέρς τυ εικστύ αιώνα ήταν η εικόνα ενός μεσήλικα άνδρα, δικηγόρυ στ επάγ γελμα, με καταγωγή από την Πελπόννησ ή από την Αθήνα.6 Η εικόνα αυτή συμβάδιζε με την αντίστιχη τυπική εικόνα τυ Έλληνα βυλευτή. Αυτά τα τυπικά χαρακτηριστικά των μελών των πλιτικών ελίτ συνδέ νται με παραδσιακά, τυπικά χαρακτηριστικά τυ ελληνικύ κράτυς και της κινωνίας. Τ ελληνικό κράτς είχε ανέκαθεν ευρύ παρεμβατικό ρόλ στην ελληνική κινωνία και ικνμία, πράγμα πυ, σύμφωνα με τν Κωνσταντίν Τσυκαλά, σήμαινε ότι ρισμένα επαγγέλματα, όπως π.χ. τυ δικηγόρυ, έπαιζαν διαμεσλαβητικό ρόλ ανάμεσα στ κράτς, από τη μία μεριά, και στυς πλίτες, πυ ήταν ενσωματωμένι στ πλιτικό 7 σύστημα μέσω πελατειακών σχέσεων, από την άλλη. Σήμερα, στην ελλη νική κινωνία, τ μεγάλ αριθμητικά και ικνμικά βάρς των ελεύθε ρων επαγγελμάτων, όχι μόνν των δικηγόρων, αλλά πρσφάτως και των. Βλ. Kleomenis Koutsoukis, 98, Political Leadership in Modern Greece, Αθήνα, Athena Publications, και Keith Legg, 969, Politics in Modern Greece, Stanford, Calif., Stanford University Press, και Αντώνης Μακρυδημήτρης,, ι υπυργί εξωτερι κών της Ελλάδας, 89-, Αθήνα, Καστανιώτης. 6. Keith Legg, ό.π., σσ. και 8, όπυ και αντίστιχι πίνακες. Kleomenis Koutsoukis, ό.π., σ. -4. 7. Κωνσταντίνς Τσυκαλάς, 977, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, κινωνικός ρόλς των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (8-9), Αθήνα, Θεμέλι, σ. 49-44, και Δημήτρης Σωτηρόπυλς, 994, «Διαχρνικές τάσεις στην σπυδή των νμικών και τ φαι νόμεν της νμικής υπερεκπαίδευσης», στ Ι. Λαμπίρη-Δημάκη (επιμ.), Νμικές Σπυδές και Νμικά Επαγγέλματα στην Ελλάδα, Αθήνα-Κμτηνή, Σάκκυλας, σ. 7-78. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» γιατρών και των μηχανικών, μεταφράζεται σε ισχυρή πλιτική παρυσία τυς μεταξύ των βυλευτών και των κμματικών στελεχών, κυρίως μετά τ 98.8 Με βάση τα στιχεία πυ θα παρυσιάσυμε στη συνέχεια, φαί νεται ότι, στ επίπεδ της κινβυλευτικής ελίτ, τα τελευταία είκσι χρόνια, μειώθηκε η συμμετχή των δικηγόρων, χωρίς αυτί να πάψυν να απτελύν τη σχετική πλειψηφία. Στ ίδι διάστημα αυξήθηκε η συμμε τχή των ελεύθερων επαγγελματιών (πλην των δικηγόρων), καθώς και, δευτερευόντως, των πανεπιστημιακών και όσων σταδιδρμύν σε τμείς με μεγάλη δημόσια πρβλή (δημσιγράφι, καλλιτέχνες, αθλητές).9 ι εξελίξεις αυτές συνδένται πιθανόν είτε με την αύξηση της συνθετότητας των πρβλημάτων πυ αντιμετωπίζυν τα σύγχρνα κράτη, δηλαδή των πρβλημάτων πυ απαιτύν ειδικές επιστημνικές γνώσεις, είτε με τη νέα αλληλτρφδτύμενη σχέση ανάμεσα στην πλιτική και τα μέσα μαζι κής επικινωνίας, μια σχέση από την πία ευνύνται τα περισσότερ πρβεβλημένα επαγγέλματα (π.χ., δημσιγράφς, πανεπιστημιακός). Κυρίως, όμως, συνδένται με τ είδς των κινωνικών στρωμάτων, δηλα δή με τα νέα μεσαία στρώματα, την πλιτική αντιπρσώπευση των πί ων (μαζί με τα αστικά λαϊκά στρώματα) είχε αναλάβει τ, τ κόμμα πυ κυριάρχησε στη Βυλή κατά τ μεγαλύτερ μέρς της περιό δυ 98-. Τα κύρια ερωτήματα αυτύ τυ άρθρυ είναι τα εξής: Σε πι βαθμό ι νέες τάσεις στ πρφίλ της κινβυλευτικής ελίτ αντανακλώνται στ επίπεδ της κυβερνητικής ελίτ; Πια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των μελών των υπυργικών συμβυλίων στη σύγχρνη Ελλάδα και πώς μετα- 8. Christos Lyrintzis, 986, «The Rise of PASOK and the Emergence of a New Political Personnel», στ Zafiris Tzannatos (επιμ.), Socialism in Greece: The First Four Years, Aldershot, Gower, σ. 4-9. 9. Βλ. Γιάννης Μαύρης, ( Μαΐυ), «Η ανατμία της Βυλής», εφημ. Τα Νέα, σ. 8-.. Για τις κινωνικές βάσεις τυ, βλ. Chr. Lyrintzis, ό.π., Μ. Σπυρδαλάκης, 988, : Δμή, εσωκμματικές κρίσεις και συγκέντρωση εξυσίας, Αθήνα, Εξάντας, και Γιάννης Μαυρής, «ι κινωνικές συντεταγμένες της κμματικής επιρρής: ι σχέσεις εκπρσώπησης στην περίδ 974-98», αδημσίευτη διδακτρική διατριβή, Νέμβρις 99, και τυ ίδιυ, 997, «τάσεις απδόμησης/μετασχηματισμύ τυ μεταπλιτευτικύ κμματικύ συστήματς», Ελληνική Επιθεώρηση Πλιτικής Επιστήμης, τεύχ. 9, Απρίλις, σ. 79-96, Ηλίας Νικλακόπυλς, «Η εκλγική επιρρή των πλιτικών δυνάμεων», στ Χρήστς Λυριντζής και Ηλίας Νικλακόπυλς (επιμ.), 99, Εκλγές και κόμματα στη δεκαετία τυ '8: Εξελίξεις και πρπτικές τυ πλιτικύ συστήματς, Αθήνα, θεμέλι, σ. -7. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
4 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ βλήθηκαν κατά τ τελευταί τέταρτ τυ εικστύ αιώνα, από την πτώση της δικτατρίας των συνταγματαρχών μέχρι και τ ; Ως κύρια υπόθεση εργασίας μας έχυμε μια διάκριση της σύγχρνης ελληνικής κυβερνητικής ελίτ μεταξύ κύριας και δευτερεύυσας ελίτ. Η διάκριση, την πία πρτείνυμε για πρώτη φρά στ άρθρ αυτό, στηρί ζεται σε ένα τυπικό χαρακτηριστικό, δηλαδή τν αριθμό των υπυργικών θητειών πυ έχει ένας (ή μία) πλιτικός. Εφόσν ι θητείες τυ είναι τρεις ή περισσότερες (σε πιαδήπτε υπυργική βαθμίδα), τότε αυτός κατατάσσεται στην κύρια ελίτ, δηλαδή στν πυρήνα της ελληνικής πλιτι κής ηγεσίας. Αν έχει μέχρι δύ θητείες, τότε κατατάσσεται στη δευτερεύ υσα κυβερνητική ελίτ. Θεωρύμε ότι, αν κάπις έχει διατελέσει μόνν μία ή δύ φρές υπυργός, τότε δεν έχει επαρκές «πλιτικό κεφάλαι» για μια σταδιδρμία υπυργύ-επαγγελματία της πλιτικής. Είναι «περαστικός» από την κυβερνητική ελίτ, δεν ανήκει στν πυρήνα της. Η διάκριση αυτή είναι μια υπόθεση εργασίας πρς διερεύνηση. Θα απρρι φθεί, αν τα μέλη της μίας και της άλλης ελίτ δεν διαφέρυν ως πρς τα υπόλιπα χαρακτηριστικά τυς, δηλαδή ως πρς μια σειρά πλιτικών και κινωνικών μεταβλητών τις πίες εξετάζυμε στη συνέχεια. Η διερεύνηση των στιχείων της πλιτικής ελίτ πυ παρυσιάζνται στυς πίνακες τυ παρόντς άρθρυ στηρίζνται σε έρευνα πυ διενεργή σαμε από τ Σεπτέμβρι τυ μέχρι τν κτώβρι τυ. Αφρμή της έρευνας ήταν μια ανάλγη συγκριτική πρσπάθεια των Nancy Bermeo (Πανεπιστήμι Princeton), Antonio Costa Pinto και Pedro Tavares de Almeida (Πανεπιστήμι της Λισαβόνας) για την κινωνική σύνθεση των κυβερνήσεων της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πρτγαλίας, η πία είναι υπό εξέλιξη. Αντικείμεν της δικής μας έρευνας ήταν η μελέτη και συσχέτιση της κυβερνητικής ελίτ της Γ'Ελληνικής Δημκρατίας (974 σήμερα) με συγκεκριμένα κινωνικ-ικνμικά δμικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κινωνίας. Ξεκινήσαμε την έρευνα μας με την απγραφή των μελών των ελληνι κών κυβερνήσεων από τν Ιύλι τυ 974 (κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας τυ Κ. Καραμανλή) μέχρι και τν κτώβρι τυ (ανασχηματισμός δεύτερης κυβέρνησης Κ. Σημίτη. Τα μέλη της τελευταίας περιλαμβάννται στ υλικό πυ επεξεργαστήκαμε). Μετά τη συλλγή των βιγραφικών όλων των υφυπυργών και υπυργών, πρχωρήσαμε στη στατιστική επε ξεργασία στιχείων για μια σειρά μεταβλητών (επάγγελμα, εκπαίδευση, γεωγραφική πρέλευση, ηλικία, πλιτική σταδιδρμία κ.ά.). Παράλληλα, επιχειρήσαμε τη συγκέντρωση τόσ βιβλιγραφικύ υλικύ πυ περιλαμ βάνει μελέτες και βιβλία όσ και αρχειακύ υλικύ δημόσιων φρέων και http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ργανισμών. Τ υλικό πυ συγκεντρώσαμε τ χρησιμπιήσαμε για την ανάπτυξη μιας ηλεκτρνικής βάσης δεδμένων πυ επιτρέπει στατιστική ανάλυση και παρυσίαση τυ, αλλά και συνεχή ενημέρωση τυ. Η απγραφή των μελών των κυβερνήσεων της περιόδυ 974- από μηδενική βάση (παρά την ύπαρξη της μελέτης τυ Γ. Τζιβάρα, 996) κρίθηκε αναγκαία για δύ λόγυς: πρώτν, η περίδς αναφράς μας είναι μεγαλύτερη, επμένως δεν καλύπτεται εξ λκλήρυ από την εν λόγω μελέτη και, δεύτερν, η ταξινόμηση ανά υπυργεί των κυβερνητι κών μελών στην παραπάνω μελέτη δεν πρσφέρει στιχεία για την κμματική-κυβερνητική πρέλευση, καθιστώντας έτσι πιαδήπτε επεξεργασία αρκετά δύσκλη. Έτσι, πρτιμήθηκε η έρευνα των δημσιευμάτων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (τεύχς Α), των σχετικών με τυς διρι σμύς και τις παραιτήσεις των μελών της κυβέρνησης με στόχ τη σύντα ξη ενός νέυ, πι περιεκτικύ, καταλόγυ των μελών των κυβερνήσεων. Για τη συλλγή των στιχείων, διενεργήσαμε επιτόπια έρευνα σε βιβλι πωλεία, βιβλιθήκες (Εθνική Βιβλιθήκη, Βιβλιθήκη της Βυλής, βιβλιθή κες πανεπιστημίων, υπυργείων και ιδρυμάτων) καθώς και σε αρχεία υπυργείων, ιδρυμάτων και εφημερίδων. Επίσης, μελετήθηκαν όλες ι σχε τικές πηγές στ διαδίκτυ (ιστσελίδες κινβυλίυ, κυβέρνησης, κμμά των, ργανώσεων) και καταρτίστηκε σχετικός κατάλγς. Τέλς, κάναμε ευρεία χρήση δευτεργενών πηγών, πυ παρατίθενται στη βιβλιγραφία. Η ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΕΛΙΤ ΤΗΣ ΠΕΡΙΔΥ 974-. Τ δείγμα και ι μεταβλητές Συνλικά την περίδ από την ανάληψη της πρωθυπυργίας από τν Κ. Καραμανλή τν Ιύλι τυ 974 έως και τν ανασχηματισμό τυ κτω βρίυ, στη διάρκεια της δεύτερης πρωθυπυργικής θητείας τυ Κ. Σημίτη (βλέπε Πίνακα για τις κυβερνήσεις περιόδυ 974-), ανέλα βαν κυβερνητικά καθήκντα 44 πρόσωπα. Από αυτά, τα 4 έχυν τρεις και περισσότερες θητείες σε κάπιν υπυργικό τμέα (κύρια ελίτ). Από την μάδα των 4 πρσώπων δεν θα συμπεριληφθύν στην περαιτέρω ανάλυση τρία των πίων η συμμετχή σε κυβέρνηση την περίδ 974 αναφέρεται στην ιδιότυπη κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας τυ Κ. Καραμανλή και στις μεταβατικές κυβερνήσεις Ι. Γρίβα και Ξ. Ζλώτα της περιόδυ 989-99. Πρόκειται για τυς Ξ. Ζλώτα, Δ. Παπασπύρυ και Κ. Στεφανάκη. Τα υπόλιπα 8 πρόσωπα περιρίζνται σε μία ή δύ θητείες (δευτερεύυσα ελίτ). http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ 6 ι un ι I Of Ρ Ρ ΒΡ G un 8 Ci < Ι G ^ " ι m Ol IO r-- < t--~ r-r-o IO of o ι G / < Ö Ö G Gun Ι Ζ ^- > μενιχή σιακή ON Υπηρε ιχυ- un Ö co " a r--~ r-- IO ) Ρ ^Α 'lin g ^r Ρ D f -ω CO. c ^ Ρ S g) ^Ρ m ό m m en to t-- Η Ö to IO t-- of - EL to Ol Ol go un ι >- un Ö go to oo Ρ ) Β- un ζ I ζ ^ < G " ck Ol IO Ol Q/ C m ι Ι go io" io t-- Ö -ω G J Q/ < Ö Ö G G ι un OH un I IO go r-- ^=> Ol oo go r- Ol Λ CÌ ^q to r-- ιγ Ol un r-r-- ι of ^i- Ol to to oo" oo IO Ενότητας Εθνιχής un, G G * ^ un ^f ^ < IO * CD Ö Of Jjf D ώ Of Ρ χ & Β- -ö ω Β ί ω ^ δ ^ ^ D un un ~ OO Q/ to Ö Q/ Ö Ρ -> Ö Q/ Ö / δ Ρ κ < ζ Ô oo IO C oo io. ^ Ö Ol Pi of go t-- D Ρ JJLP / un?^ un Ö Η un «g Ö Ö? %. Κ un Ö t^ s, < ^ * G http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» 7 Βασικός πστικός δείκτης πυ εκφράζει τ πσστό των μελών της εκάσττε κυβέρνησης πυ δεν είχαν πρηγύμενη κυβερνητική θητεία είναι «δείκτης ανανέωσης» (βλ. Πίνακα ). Η εξέλιξη τυ παρυσιάζει ιδιαίτερ ενδιαφέρν καθώς συναρτάται με μεταβλητές όπως η θέση ισχύς τυ εκάσττε πρωθυπυργύ, η ανάδειξη μιας νέας κυβερνητικής μάδας, η ανανέωση των πλιτικών στελεχών, η ανάδειξη εξωκινβυ λευτικών υπυργών κ.ά.. Έτσι, η κυβέρνηση πυ σχημάτισε Α. Παπανδρέυ τν κτώβρι τυ 98 παρυσιάζει τ δείκτη ανανέωσης με τη μεγαλύτερη τιμή (94%) την περίδ 974-,n στιχεί δηλωτικό της ευρύτητας εκείνης της πλι τικής μεταβλής. Ακλύθως, η δεύτερη σε μέγεθς ανανέωση της σύνθε σης τυ υπυργικύ συμβυλίυ (δείκτης ανανέωσης στ 6%) έγινε στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας πυ συγκρότησε Κ. Καραμανλής τν Ιύ λι τυ 974, στιχεί πυ αντανακλά την ανάγκη ανάδειξης νέων κυβερ νητικών στελεχών (βασικά σε θέσεις υφυπυργών) πυ δεν συνδένταν με την επιβαρυμένη πλιτικά και κινωνικά πρδικτατρική περίδ. Τόσ η περίδς τυ 98 όσ και εκείνη τυ 974 σηματδτύν δύ δια φρετικές κινωνικές και πλιτικές περιόδυς, των πίων βασικά χαρα κτηριστικά αντανακλώνται και στις συνθέσεις των κυβερνήσεων. ι κυβερνήσεις Α. Παπανδρέυ και Κ. Μητστάκη των ετών 98 και 99, αντίστιχα, χαρακτηρίζνται από υψηλό δείκτη ανανέωσης. Με,6% η πρώτη και 6,% η δεύτερη, απτελύν χαρακτηριστικές περι πτώσεις κυβερνήσεων με συχνές αλλαγές των μελών τυς, πράγμα πυ αντανακλάται και στυς πλύ χαμηλύς δείκτες σταθερότητας (, και,, αντίστιχα, Πίνακας ). Έπνται ι κυβερνήσεις τυ Κ. Καραμανλή. Στην κυβέρνηση τυ τυ κτωβρίυ τυ 98, ι μόνι πυ διέθεταν πρηγύμενη υπυργική/κυβερνητική πείρα ήταν ίδις Α. Παπανδρέυ (είχε διατελέσει αναπληρωτής υπυργός Συντνισμύ τ 964 και 96 και υπυργός Πρεδρίας τ 964), Γ.Α. Μαγκάκης (διετέλεσε υπυργός Δημσίων Έργων στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας τ 974) και Ε. Κυλυμπής (διετέλεσε υπηρεσιακός υπυργός Δημσίων Έργων στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας τ 974).. Ωστόσ, στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (πυ συγκρτήθηκε στις 4 και 6 Ιυ λίυ τυ 974, ΦΕΚ Α και Α) τ αρχικό κυβερνητικό σχήμα της 4ης Ιυλίυ κυριαρχείται από τις παρυσίες υπυργών με πρηγύμενη θητεία (π.χ., Γ. Μαύρς, Ξ. Ζλώτας, Ε. Αβέρωφ, Γ. Ράλλης κ.ά.). Αντιθέτως, η συμπλήρωση τυ σχήματς αυτύ στις 6 Ιυλίυ γίνεται με κτώ υπυργύς, εκ των πίων ι τέσσερις χωρίς πρηγύμενη κυβερνητική θητεία, και δώδεκα υφυπυργύς, εκ των πίων μόν τρεις είχαν πρη γύμενη κυβερνητική θητεία. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
8 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ τυ Νεμβρίυ 974 και τυ 977 με μέτρι δείκτη ανανέωσης (48,% και 4,%), καθώς και η κυβέρνηση τυ Κ. Σημίτη τυ. Ενδιαφέρν παρυσιάζει η σύγκριση της τελευταίας κυβέρνησης τυ Κ. Σημίτη με τις δύ πρηγύμενες στις πίες ηγήθηκε, τν Ιανυάρι και τ Σεπτέμβρι τυ 996 (όπυ δείκτης ανανέωσης περιρίζεται στ 7,% και 8,8%, αντίστιχα). Η διαφρά αυτή αντανακλά την περιρι σμένη ευχέρεια τυ πρωθυπυργύ για ανανέωση της υπυργικής ελίτ, δεδμένων των τότε περιρισμών λόγω της μη άμεσης εκλγικής εντλής στην πρώτη περίπτωση και της ανάγκης υπυργικής σταθερότητας ως όρυ αναγκαίυ για την επίτευξη τυ πργράμματς ικνμικής σύγκλι σης της χώρας με την ΕΕ. 4 ( ρόλς τυ πρωθυπυργύ μετά τ 996 ενσαρκώνει περισσότερ τν ιδεατό τύπ τυ primus inter pares παρά εκείνν τυ primus solus). Τέλς, η κυβέρνηση τυ Γ. Ράλλη τυ 98 παρυσιάζει τ μικρότερ δείκτη ανανέωσης (6,6%) πυ αντανακλά τη βραχύβια παραμνή της στην εξυσία και τ μεταβατικό χαρακτήρα της. 6 Ως βασικό κριτήρι της κατάταξης κάπιυ ή κάπιας στην κυβερνητι κή ελίτ στ παρόν άρθρ είναι των κυβερνητικών θητειών ανε ξαρτήτως της βαθμίδας (υπυργός, αναπληρωτής υπυργός ή υφυπυρ γός) και της συνλικής διάρκειας συμμετχής στην κυβέρνηση. Η βαθμίδα και μόν τυ συμμετέχντς σε μία κυβέρνηση δεν μας δηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα, αφύ έχυμε πληθώρα πρσώπων πυ πτέ δεν έγιναν υπυργί, αν και πρωθυπυργός τυς είχε επιλέξει πάνω από δύ. δείκτης ανανέωσης της κυβέρνησης Κ. Σημίτη τυ Απριλίυ είναι πρ σωρινός και απλά ενδεικτικός, αφύ η κυβέρνηση αυτή δεν έχει εξαντλήσει τη θητεία της. 4. Στις Ιανυαρίυ τυ 996, Α. Παπανδρέυ παραιτείται (για λόγυς υγείας βρισκόταν στ νκμεί ήδη από τις Νεμβρίυ τυ 99) και πρωθυπυργός γίνε ται Κ. Σημίτης μετά την εκλγή τυ από την κινβυλευτική μάδα τυ κυβερνώντς κόμματς. Στις Ιυνίυ εκλέγεται πρόεδρς τυ από τ συνέδρι τυ κόμ ματς και στις Αυγύστυ απφασίζει την πρόωρη πρσφυγή στις κάλπες. ι εκλγές διενεργύνται στις Σεπτεμβρίυ και τ αναδεικνύεται πρώτ κόμμα με 4,49%, συγκεντρώνντας 6 έδρες (8,% και 8 έδρες απέσπασε η ).. Για τυς δύ ιδεατύς τύπυς πρωθυπυργικής ηγεσίας και την εφαρμγή τυς στην ελληνική κυβερνητική ιστρία από τ 88 ώς τ 997, βλ. Α. Μακρυδημήτρης, 997, ι Πρωθυπυργί της Ελλάδς, 88-997, Αθήνα, Σιδερής, ιδ. σ. -, και τυ ιδίυ, 99, Η ργάνωση της κυβέρνησης: Ζητήματα συνχής και διαφρπίησης, ΑθήναΚμτηνή, Σάκκυλας, ιδίως σ. 4-6. 6. Γ. Ράλλης ανέλαβε τ πρωθυπυργικό αξίωμα μετά την ανάδειξη τυ Κ. Καρα μανλή, μέχρι τότε πρωθυπυργύ, σε Πρόεδρ της Δημκρατίας την η Μαΐυ τυ 98. Η εκλγή τυ Γ. Ράλλη έγινε από την κινβυλευτική μάδα της Ν.Δ. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» 9 φρές για θέσεις υφυπυργών. Αναλυτικότερα, στην κυβερνητική ιστρία της υπήρξαν 6 πλιτικί7 πυ διετέλεσαν τέσσερις φρές υφυπυρ γί, καθένας με συνλική διάρκεια πάνω από τρία έτη, χωρίς πτέ να γίνυν υπυργί. Στην κυβερνητική ιστρία τυ υπήρξαν πλιτικί8 με τρεις και περισσότερες θητείες υφυπυργύ χωρίς όμως να καταφέρυν να αναλάβυν αξίωμα υπυργύ. Ακόμα, δείκτης της συν λικής διάρκειας των θητειών των μελών των κυβερνήσεων της περιόδυ 974- βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με τν αριθμό των θητειών9 (βλ. Πίνακα, βασικά στιχεία για τις κυβερνήσεις 974-). Η επιλγή μας για εφαρμγή τυ κριτηρίυ αυτύ (τρεις ή περισσότερες θητείες για έντα ξη στην κύρια ελίτ) αφήνει εκτός κύριας κυβερνητικής ελίτ πρόσωπα με μία ή δύ θητείες, αλλά με αξιόλγη συνλική θητεία. Χαρακτηριστικά αναφέρυμε ότι υπάρχυν πρόσωπα από τ και 7 από τη με συνλική θητεία πυ ξεπερνά τα έτη, αν και έχυν μόν ριστεί μέλη κυβερνήσεως μία ή δύ φρές. Στη συνέχεια τυ άρθρυ, η μάδα των 9 υπυργών και υφυπυρ γών με τρεις και περισσότερες θητείες την περίδ 974- διαχωρίζε ται σε δύ κατηγρίες με κριτήρι την ανάδειξη τυς στην κυβέρνηση από τα κόμματα της και τυ. ι δύ κατηγρίες θα μελετηθύν συγκριτικά με βάση επτά μεταβλητές: ) τη συνλική θητεία, ) την επαγ γελματική απασχόληση, ) τ επίπεδ σπυδών, 4) τ επιστημνικό πεδί 7. ι Αθ. Τσαλδάρης, Χρ. Καραπιπέρης, Ν. Λιναρδάτς, Β. Πλύδωρας, θ. Ρέντης και Στ. Ταταρίδης. 8. ι Π. Ζακλίκς, Ι. Καψής, Γ. Κρανιδιώτης, Κ. Κυλύρης, Π. Ρυμελιώτης, Γ. Ρωμαίς και Εμμ. Σκυλάκης έγιναν αναπληρωτές υπυργί, ενώ ι Ι. Ανθόπυλς, Μαρία Κυπριωτάκη, Αλ. Μπαλτάς, Π. Μώραλης, Χρ. Πάχτας, Δ. Πιτσιώρης, Γ. Σλωμός και Ν. Φαρμάκης διετέλεσαν μόν υφυπυργί. Πλην τυ Γ. Σλωμύ, όλι ι άλλι είχαν συνλικές θητείες από έως 7, χρόνια (περίπτωση Ι. Καψή). 9. Η εφαρμγή ανάλυσης παλινδρόμησης μεταξύ αυτών των δύ μεταβλητών (συν λική θητεία και θητειών) δίνει r =,7. Αυτός συντελεστής συσχέτισης μεταξύ των δύ πραναφερόμενων μεταβλητών είναι θετικός και δηλώνει τη σχέση αλληλεξάρ τησης μεταξύ τυ πόσες φρές ένας υπυργός τπθετείται σε κυβερνητικό σχήμα και της χρνικά αθριστικής παραμνής τυ σε κυβερνητική θέση. Η σχέση αυτή επηρεάζεται κατά κύρι λόγ από τ δείκτη σταθερότητας των κυβερνήσεων (μέση θητεία των μελών της κυβέρνησης).. Από τ είναι ι Δ. Απστλάκης, Π. Αυγερινός, Άννα Διαμαντπύλυ, θ. Κλιπάνς, θ. Κτσώνης, Γ. Λιάνης, Α. Μαντέλης, Β. Παπαγιάννης, Χ. Πρωτόπαπας, Σ. Συμάκης, Α. Τρίτσης, Α. Φύρας και Ν. Χριστδυλάκης. Από τη είναι ι Γ. Απστλάτς, Β. Μαντζώρης, Π. Μπκβός, Γ. Παπαστάμκς, Α. Τσιπλάκς, θ. Αναγνω στόπυλς και Π. Δελημήτσς. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ των σπυδών, ) τν τόπ γέννησης, 6) την υπυργική σταδιδρμία, και 7) την κατανμή σε μάδες ηλικιών. Στ τέλς τυ άρθρυ θα γίνει σύγκριση της κύριας κυβερνητικής ελίτ πυ απαρτίζυν ι 9 πλιτικί με δείγμα 87 από τυς 8 υπυργύς πυ συμμετείχαν με μία ή δύ θητείες στην κυβερνητική ελίτ τ ίδι χρνικό διάστημα, με κριτήρι πάλι τις επτά μεταβλητές πυ πραναφέραμε.. Η κυβερνητική ελίτ τυ συγκριτικά με την κυβερνητική ελίτ (974-).. Ανώτατ αξίωμα και συνλική θητεία Από τα 9 μέλη τυ δείγματς μας πυ έχυν αναλάβει τρεις ή περισσό τερες κυβερνητικές θητείες, τ 8% ανέλαβε αξίωμα υπυργύ, τ 4% έφτασε ώς τ αξίωμα τυ αναπληρωτή υπυργύ και τ υπόλιπ % παρέμεινε στ αξίωμα τυ υφυπυργύ (βλέπε Πίνακα ). Τ ενδιάμεσ επίπεδ τυ αναπληρωτή υπυργύ αφρά σχεδόν απκλειστικά τ αφύ σχεδόν όλι ι αναπληρωτές υπυργί ανήκυν σε αυτό. Διαφρετική είναι η εικόνα στη βαθμίδα τυ υπυργύ. Περίπυ τ 77% της ελίτ τυ και τ 9% της ελίτ της διετέλεσαν υπυργί (ή και υπυργί, αφύ πρωτύτερα είχαν γίνει υφυπυργί). Τα πσστά αυτών πυ διετέλεσαν μόν υφυπυργί διαμρφώννται σε 7% για τ και σε 7% για τη. ΠΙΝΑΚΑΣ Υπυργικές βαθμίδες της κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Υπυργικό αξίωμα Υπυργί Αναπληρωτές ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 6 77,4 9,9 8,7,9,8 6 4, Υφυπυργί 4 6,7 4 7, 8, Σύνλ 84 9 Σημείωση: Η «κύρια» κυβερνητική ελίτ απτελείται από όσυς υπυργύς είχαν τρεις ή περισσότερες θητείες σε πιαδήπτε υπυργική βαθμίδα την περίδ 974-.. Τα πτά πυ παρατίθενται στ κείμεν είναι στργγυλπιημένα και ως εκ τντν υπάρχυν κάπιες αναγκαίες απκλίσεις από τα αντίστιχα πτά πυ παρυ σιάζνται στυς πίνακες. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» Ill Σύμφωνα με τα στιχεία τυ Πίνακα, η πσστιαία κατανμή των μελών της κυβερνητικής ελίτ ως πρς τη διάρκεια της θητείας τυς παρυσιάζει ελάχιστες διαφρπιήσεις μεταξύ των δύ κμμάτων. Τ 7,% των πλιτικών έχει συνλική θητεία μεταξύ και 8 ετών, τ 9,% πάνω από 8 έτη και τ % κάτω από έτη. Στ παραπάνω 9,% πυ θα μπρύσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως εσωτερικός πυρήνας της κύριας ελίτ («inner elite») συμμετείχαν από τ 7 πλιτικί, ι εξής: Α. Παπανδρέυ, Α. Τσχατζόπυλς, Γ. Αρσένης, Θ. Πάγκαλς, Κ. Σημίτης, Κ. Λαλιώτης, Γ. Παπανδρέυ, Ε. Γιαννόπυλς, Α. Κυτσόγιωργας, Γ. Παπαντωνίυ, Κ. Παπύλιας, Σ. Βαλυράκης, Μ. Μερκύρη, Στ. Παπαθεμελής, Μ. Παπαϊωάννυ, Βάσω Παπανδρέυ και Φ. Πετσάλνικς. Από αυτή την μάδα ένας ανέλαβε την πρωθυπυργία, ενώ ι υπόλιπι ήσαν από τα πι αναγνωρίσιμα πρόσω πα των σσιαλιστικών κυβερνήσεων. Από τη συμμετείχαν πλιτι κί, ι εξής: Ε. Αβέρωφ, Κ. Καραμανλής, Κ. Μητστάκης, Τζ. Τζαννετάκης, Σ. Μάνς, Γ. Βαρβιτσιώτης, Π. Παπαληγύρας, Κ. Παπακωνσταντίνυ, Χρ. Στράτς και Α. Ανδριανόπυλς. Και εδώ είναι πρφανές ότι τρεις έγιναν πρωθυπυργί (ι Καραμανλής, Τζαννετάκης και Μητστά κης), ενώ άλλι συγκρότησαν ηγετικές μάδες, αναλαμβάνντας ακόμα και την αρχηγία τυ κόμματς της (Ε. Αβέρωφ) ή δημιυργώντας άλλ κόμμα (Σ. Μάνς)... Επαγγελματική απασχόληση Η διερεύνηση αυτής της μεταβλητής συναντά τις περισσότερες δυσχέρειες αφύ όλι έχυν κάπια επαγγελματική ιδιότητα, όμως είναι συζητήσιμ τ πιι και σε πι βαθμό άσκησαν τ επάγγελμα πυ δηλώνυν. Τα στιχεία πυ παρυσιάζνται στν Πίνακα 4 πρέρχνται από τις ιδιότη τες πυ δηλώννται από τυς ίδιυς τυς υπυργύς στα βιγραφικά τυς και, ως εκ τύτυ, τα απτελέσματα στηρίζνται στην ειλικρίνεια και ακρίβεια των δηλώσεων τυς. Είναι αξισημείωτ πάντως ότι τόσ στ όσ και στη τ επάγγελμα τυ δικηγόρυ συγκεντρώνει συντριπτικά πσστά. Στ μεν. Στ κατώτερ 9-% από τ συμμετέχυν ι Χ. Καστανίδης, Β. Σαραντίτης, Α. Σεχιώτης, Ν. Σκυλάς, Γ. Σλωμός, θ. Στάθης και η ιδιότυπη περίπτωση τυ Π. Μαρκόπυλυ με τέσσερις θητείες και συνλικό χρόν μήνες και ημέρες (όλες ι θητείες τυ ήταν υπηρεσιακύ υπυργύ). Από τη συμμετέχυν ι Ν. Λιναρδάτς, Ν. Μπακγιάννη, Γ. Μυλωνάς, Ε. Χριστδύλυ και Άννα Ψαρύδα-Μπενάκη. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Συνλική θητεία κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Συνλική θητεία (έτη) Απόλυτς ΣΥΝΛ Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό > 8 9, 9, 9,4 8-9,7 9, 4, 6-8 8,4,6, 4-6 9,8 4, 9 8, -4 6 9,,8 8, - 7 8, 6,9 9, < Σύνλ,,7 84 9 ι δικηγόρι ήσαν τ 9% της κύριας ελίτ, στη δε τ %. Ενώ στη υπήρχαν περισσότερι ικνμλόγι από ό,τι στ (% έναντι 8%), ωστόσ τ διέθετε μια σχετική ισκατανμή στις υπόλιπες επαγγελματικές κατηγρίες. Η κατανμή αυτή σε επαγγέλ ματα συμφωνεί σε αρκετά μεγάλ πσστό με τα αντίστιχα στιχεία πυ υπάρχυν για την επαγγελματική ιδιότητα των βυλευτών των δύ κμ μάτων την περίδ 974-99. Έτσι, η επαγγελματική κατηγρία των δικηγόρων παραμένει στατιστικά κυρίαρχη την περίδ 974-99, παρυσιάζντας όμως πτωτική τάση. Από τ,% τυ όλυ αριθμύ των βυλευτών της Βυλής τυ 974, ι δικηγόρι μειώθηκαν στ 47,% στη Βυλή τυ 98 και εν συνεχεία στ 8,% στη Βυλή τυ 99. Αντι θέτως, η αντιπρσώπευση των ικνμλόγων διαμρφώνεται στ,%, 4% και 6,%, αντίστιχα.4 Η δε διάκριση μεταξύ κμματικής πρέλευσης ( και ) αναδεικνύει τη μεγαλύτερη συμμετχή των δικηγόρων στυς βυλευτές της από ό,τι στ καθώς και τη μεγαλύτερη συμμετχή των ικνμλόγων στυς βυλευτές τυ από ό,τι σε αυτύς της. Χαρακτηριστικά αναφέρυμε ότι ι βυλευτές-δικηγόρι απτελύν στη Βυλή τυ 977 τ 49,% των βυλευτών τυ και τ 6,7% της, ενώ στη Βυλή τυ 99 είναι 4% και για τα δύ κόμ-. Βλ., αναλυτικότερα, Μ. Δρεττάκης, 99, Η ανατμία της Βυλής, 974-99, Αθήνα, Gutenberg, σ. 66-67, Πίνακας. και Διάγραμμα.Β. 4. Μ. Δρεττάκης, 99, Η ανατμία της Βυλής..., ό.π., Πίνακας., σ. 6. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Επαγγελματική απασχόληση κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Επάγγελμα Απόλυτς Δικηγόρς ΣΥΝΛ Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 9, 7,9 6, Καθηγητής ΑΕΙ 8 9,,4 7,9 ικνμλόγς 7 8, 7,7 4, Ιατρός 8 9,,6 7, Αρχιτέκτνας 9,7,4 8,6 Δημσιγράφς 6,8 7, Στρατιωτικός 7,,4 4 7, 6 4, Πλιτικός μηχανικός/ Άλλ, 8,7 9,9 Σύνλ 84 9 ματα. ι ικνμλόγι βυλευτές απτελύν στη Βυλή τυ 977 τ,% των βυλευτών τυ και τ,% της, ενώ στη Βυλή τυ 99 είναι τ 7,% και 6% αντίστιχα. Τέλς, η κατηγρία των μηχανικών-αρχιτεκτόνων αντιπρσωπεύεται μετά τ 989 κατά πσστό διπλά σι στ από ό,τι στη... Εκπαιδευτικό επίπεδ Βασιζόμενι στα στιχεία τυ Πίνακα, παρατηρύμε υσιαστικά μία και μναδική διαφρά μεταξύ των κυβερνητικών ελίτ των δύ κμμάτων: τ 4% 6 της ελίτ τυ έχει μόν μεταλυκειακή εκπαίδευση (τεχνι κή/επαγγελματική σχλή ή άλλη σχλή πυ δεν εντάσσεται στην τριτβάθ μια εκπαίδευση), ενώ κανένα από τα μέλη της ελίτ της δεν έχει μόν τέτια εκπαίδευση.. Μ. Δρεττάκης, 99, ό.π., Πίνακας., σ. 66. 6. Και ι τρεις πλιτικί πυ συγκρτύν τ 4% της κυβερνητικής ελίτ τυ με μεταλυκειακή μόν εκπαίδευση διετέλεσαν μέλη των κυβερνήσεων τυ Α. Παπανδρέυ της περιόδυ 98-989. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
4 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΛΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Εκπαιδευτικό επίπεδ της κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Εκπαιδευτικό Επίπεδ Διδακτρικό δίπλωμα Μεταπτυχιακό δίπλωμα ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 4, 8 4, 4,4 8 9, 9, 6 7,6 4 9, 76,4 Πτυχί ΑΕΙ 74, Πτυχί TEI Μεταλυκειακή εκπαίδευση,6, 84 9 Σύνλ Σημείωση: Τα πσστιαία σύνλα των δύ πρώτων στηλών δεν αθρίζυν ακρι βώς στ % λόγω στργγυλπίησης των δεκαδικών..4. Κλάδς σπυδών Σύμφωνα με τν Πίνακα 6, ι διαφρπιήσεις μεταξύ των δύ μάδων είναι σαφείς: η κυβερνητική ελίτ τυ υπερέχει στα πεδία των ικ νμικών και πλυτεχνικών κλάδων με τ 4% της ελίτ των υπυργών τυ να έχει τίτλ σπυδών σε αυτά τα πεδία (τ αντίστιχ πσστό της ελίτ της είναι 9%). Η υπυργική ελίτ της υπερέχει στα νμικά (4,% έναντι 44% τυ ) και τις κινωνικές επιστήμες (με έμφαση στις πλιτικές επιστήμες). Μεγάλς υπυργών κατείχε τίτλυς σπυδών σε τρία διαφρετικά επιστημνικά πεδία (νμικά, ικνμικά και πλιτικές επιστήμες). Επίσης, η ιατρική παρυσιάζει πλύ μεγαλύτερη συμ μετχή στις σπυδές των υπυργών τυ (%) από ό,τι στη... Γεωγραφική πρέλευση Αυτή η μεταβλητή παρυσιάζει ιδιαίτερ ενδιαφέρν για τη σύγκριση των δύ κμμάτων, αφύ ι καταγεγραμμένες διαφρπιήσεις, σύμφωνα με τν Πίνακα 7, είναι αξιόλγες. Αν και αθριστικά τα τρία μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, θεσσαλνίκη και Πειραιάς) αντιπρσωπεύυν τ % και στις δύ κυβερνητικές μάδες, σε αυτή της τ πσστό αυτό πρκύ πτει απκλειστικά λόγω της Αθήνας, ενώ στην αντίστιχη τυ αντιπρσωπεύνται η θεσσαλνίκη και Πειραιάς, έστω και με μικρά http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Κλάδς σπνδών της κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Κλάδς σπυδών Νμικά ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 7 44, 4, 6 44,6,8, 6 9, 9,, 6 7,,6 8,8 9,7,6 7,9, 8, 6,,4,,6 ικνμικά/ ργάνωση και Διίκ. Επιχ/σεων Πλυτεχνικί κλάδι θετικές επιστήμες* Ιατρική/ δντιατρική Κινωνικές επιστήμες** Στρατιωτικές σπυδές Σημείωση: ι στήλες πσστών δεν αθρίζυν στ %, γιατί διάφρι υπυρ γί έχυν δηλώσει περισσότερυς από έναν κλάδυς σπυδών. * Φυσ ική/χη με ία/μαθη ματ ικά/γεωπν ία ** Πλιτικές επιστήμες/κινωνιλγία/φιλσφία πσστά (4% και %, αντίστιχα). Η δεύτερη διαφρπίηση καταγράφε ται στη συμμετχή της Πελπννήσυ πυ είναι σαφώς μεγαλύτερη στ (%) σε σχέση με αυτή της (6%). Η τρίτη τάση αφρά συνλικά τις υπόλιπες επιμέρυς διαφρές, αφύ στ καταγρά 7 φεται συμμετχή της Ηπείρυ, των Δωδεκανήσων και της Διασπράς, ενώ στη καταγράφεται συμμετχή της Θράκης και αυξημένη συμμετχή της Θεσσαλίας. Συνπτικά, η κατανμή στ είναι πι συμμετρική σε αντίθεση με τη, της πίας βαθμός συγκεντρπίησης είναι μεγαλύ τερς, αφύ ρισμένες περιχές δεν αντιπρσωπεύνται καθόλυ στη δική της κύρια κυβερνητική ελίτ (π.χ., Θεσσαλνίκη, Ήπειρς, Δωδεκάνησα). 7. Αναφέρεται στις περιπτώσεις των Γ. Κρανιδιώτη (Κύπρς), Γ. Παπανδρέυ (ΗΠΑ), Γ. Παπαντωνίυ (Γαλλία) και Π. Ρυμελιώτη (Αίγυπτς). http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
6 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΛΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Γεωγραφική πρέλευση της κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Τόπς γέννησης Αθήνα-Πειραιάς ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 7,9,6 8, Θεσσαλνίκη,6, Πελπόννησς 8,4 9 6,4 7 9,4 Μακεδνία,9 6, 4 7, 4,, 8,8, 9,4 7,7 8,6,6 Στερεά Ελλάδα Κρήτη Θεσσαλία,9 6, Θράκη Ήπειρς 4 4,8 4,4,8 Ιόνια Νησιά 6,6 8,8 Κυκλάδες 7,,8,7 Βόρει Αιγαί,4,6 4,8 Δωδεκάνησς,,7 Έλληνες της Διασπράς 4 4,8 4,9, 9 6,4 7, 9 Δεν δηλώνεται Σύνλ 84 Σημείωση: Τ πσστιαί σύνλ της πρώτης στήλης δεν αθρίζει ακριβώς στ % λόγω στργγυλπίησης των δεκαδικών..6. Ενδ-κυβερνητική κινητικότητα Σύμφωνα με τυς Πίνακες 8 και 8α, η κινητικότητα της κυβερνητικής ελίτ τυ είναι πι περιρισμένη (moderate mobility) στη δεύτερη και τρίτη θητεία στην κυβέρνηση, σε σύγκριση με την αντίστιχη της (rapid mobility). Με την έννια «κινητικότητα» εννύμε την εξέλιξη των μελών της κυβερνητικής ελίτ κατά τη διάρκεια των θητειών τυς στα τρία υπυρ γικά αξιώματα (υπυργός, αναπληρωτής υπυργός και υφυπυργός). Έτσι, Πίνακας 8 παρυσιάζει μια συνπτική εικόνα της εξέλιξης της κύριας κυβερνητικής ελίτ τυ και της από την πρώτη ώς και την πέμπτη θητεία με κριτήρι τ υπυργικό αξίωμα (τα στιχεία από την πρώτη ώς και την τρίτη θητεία αφρύν τ σύνλ των μελών της κύριας κυβερνητικής ελίτ, ενώ τα στιχεία για την τέταρτη και πέμπτη θητεία αφ- http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» 7 ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Κατανμή των μελών της κύριας κυβερνητικής ελίτ κατά υπυργικό επίπεδ (974-) ^ ^Θητείες η η Αξίωμα ^ ^ ^ ^ Υφυπυργός 7,4, 7,9 4,,8 9, 4η η η 4,,6 7,6,9 8, 9,,,8,9,,7 Αναπληρωτής Υπυργός Υπυργός Σύνλ 7,4 7,,7 49, 47,6 74, 76, 86, 8,6 96, ρυν όσυς διετέλεσαν μέλη κυβερνήσεων πάνω από τρεις φρές). Κατευ θείαν στ αξίωμα τυ υπυργύ αναδείχτηκε τ 6,8% όσων από την ελίτ τυ διετέλεσαν υπυργί, ενώ τ αντίστιχ πσστό της είναι 6%, γεγνός πυ εξηγείται από την άνδ στην εξυσία τυ τ 98 και, βέβαια, από τ σχηματισμό εντελώς νέας κυβέρνη σης. Η μελέτη των Πινάκων 8 και 8α δείχνει ενδιαφέρυσες διαφρές μεταξύ και ως πρς την ανάληψη υπυργικύ αξιώματς από όσυς έχυν τρεις και τέσσερις θητείες. Συγκεκριμένα, από τυς πλιτι κύς τυ με τρεις κυβερνητικές θητείες, 48% έγιναν υπυργί κατά την τρίτη θητεία έναντι 74,% της αντίστιχης κατηγρίας πλιτικών της. Ως πρς εκείνυς πυ διετέλεσαν τρεις φρές υφυπυργί και έγι ναν υπυργί την τέταρτη φρά πυ ανέλαβαν κυβερνητικό θώκ, τα αντί στιχα πσστά διαμρφώννται σε 76,% και 86%, αντίστιχα, για και. Η διαφρά αυτή μεταξύ των δύ κμμάτων φείλεται απκλειστικά στην ύπαρξη ενός ενδιάμεσυ σταδίυ, μεταξύ της ανάληψης υπυργικής θέσης και αυτής τυ υφυπυργύ, πυ αναφέρεται στην ευρεία χρήση από τις κυβερνήσεις τυ, ιδιαίτερα της περιόδυ 98-89 και 99-96, τυ θεσμύ τυ αναπληρωτή υπυργύ. Εάν εξετάσυμε τν αριθμό των θητειών τυς ως υφυπυργών όσων τελικά έγιναν υπυργί (σύμφωνα με τν Πίνακα 8α), παρατηρύμε ότι η μιότητα μεταξύ των κυβερνητικών ελίτ και είναι μεγάλη: ι μισί υπυργί και των δύ κυβερνητικών ελίτ είχαν τυλάχιστν μία θητεία ως υφυπυργί, ενώ ένας στυς τρεις είχε δύ θητείες ως υφυ πυργός, πρτύ γίνει υπυργός..7. Ηλικία των υπυργών και ηλικιακή κατανμή κατά την πρώτη θητεία Ως πρς την ηλικία των υπυργών χρησιμπιύνται ι δείκτες α) της χρνικής υπ-περιόδυ εντός της πίας κάπις ανέλαβε για πρώτη http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
8 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 8α Αριθμός θητειών ως υφυπυργών όσων έγιναν υπυργί (974-) ΣΥΝΛ Αριθμός Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό θητειών ως υφυπυργών Μία, 6 Δύ 4, 8,9 4,4 4,8 9,4 7,6 Τρεις 4 Τέσσερις και άνω 4 8,9 6, 4,6 Σύνλ 4 66 φρά κυβερνητική θέση, και β) της ηλικίας κατά την ανάληψη της θέσης. Έτσι, σύμφωνα με τν Πίνακα 9, είναι εμφανές ότι η πλειψηφία των μελών της κυβερνητικής ελίτ της ξεκίνησε την κυβερνητική της σταδι δρμία την περίδ 974-8 (4%) και δευτερευόντως την πρδικτατρική περίδ (8%), ενώ η ελίτ τυ υπυργπιήθηκε κατά 68% την περίδ 98-89. Τα δεδμένα αυτά είναι απόρρια των αντίστιχων κυβερνητικών θητειών των δύ κμμάτων και της έντνης στελεχιακής συνέχειας της σε επίπεδ υπυργών (ι δείκτες ανανέωσης των, και είναι χαμηλότερι των αντίστιχων των κυβερνήσεων και (βλ. Πίνακα ). ΠΙΝΑΚΑΣ 9 Χρνική υπ-περίδς πρώτης υπυργικής θητείας των μελών της κύριας κυβερνητικής ελίτ (974-) Χρνικές περίδι 944-97 ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό, 8,,8 974-98,4 4,8 8, 98-989 7 67,9 7 4, 989 8 4, 8,8 99-99,, 99-996 8,4 8,9 6 7, 6 4, 9 996- Σύνλα 84 http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» 9 Αναφρικά με την ηλικία κατά την πρώτη ανάληψη κυβερνητικής θέσης (βλέπε Πίνακα 9α), παρατηρύμε ότι ι περισσότερι υπυργί ή υφυπυργί ήσαν μεταξύ 4 και 49 ετών όταν υπυργπιήθηκαν για πρώτη φρά και ότι λίγι υπυργί (περίπυ τ ένα τρίτ τυ συνόλυ) είχαν υπερβεί τ πεντηκστό έτς της ηλικίας τυς. Η διάχυτη εντύπωση, ιδιαίτερα στις αρχές της δεκαετίας τυ '9, ότι ι Έλληνες πλιτικί ήσαν υπερήλικες «δεινόσαυρι», δεν ανταπκρίνεται στα πράγματα. Η κύρια διαφρπίηση μεταξύ των δύ κμμάτων έγκειται στ γεγνός της υπε ρχής των μελών της ελίτ της στην ανάληψη κυβερνητικής θέσης σε ηλικία -9 ετών, έναντι τυ. Η ελίτ τυ παρυσιάζει σχετικά υψηλότερα πσστά στις υπόλιπες ηλικιακές μάδες. Στην κατη γρία των ατόμων πυ ανέλαβαν κυβερνητικές θέσεις σε «μικρή» ηλικία (-9) ενδεικτικά αναφέρυμε από τ τν Κ. Λαλιώτη (ετών) και από τη τν Α. Αδριανόπυλ ( ετών).8 Στν αντίπδα, από την μάδα αυτών πυ ανέλαβαν κυβερνητική θέση σε «μεγάλη» ηλικία αναφέ ρυμε από τ τν Ι. Χαραλαμπόπυλ (6 ετών) και από τη τν Γ. Παπύλια (6 ετών). ΠΙΝΑΚΑΣ 9α Ηλικία των μελών της κύριας κυβερνητικής ελίτ κατά την πρώτη υπυργική θητεία τυς (974-) Ηλικιακή μάδα ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό -9 ετών 9,6 7,9 6,9 4-49 ετών 4 47,6 4, 9 4,4-9 ετών 9,6 9,6 και πάνω 6,, 8,8 Αγνωστ, 6 4, 84 9, 9 6 ετών Σύνλ 8. ι υπόλιπι από τ είναι ι Γ. Παπανδρέυ [ετών], Γ. Πέτσς [], Π. Ρυμελιώτης [], Γ. Παπαντωνίυ [6], Μ. Παπαϊωάννυ [6] και Φ. Πετσάλνικς [6] και από τη ι Π. Παπαληγύρας [8], Γ. Παλαικρασσάς [], Γ. Ταταρίδης [4], Γ. Συφλιάς [6], Σ. Μάνς [6], Ν. Μπακγιάννη [6] και Α. Σαμαράς [8]. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ. Η κύρια κυβερνητική ελίτ 974- συγκριτικά με τη δευτερεύυσα κυβερνητική ελίτ ( δηλαδή την ελίτ υπυργών με μόνν μία ή δύ θητείες)9.. Ανώτατ αξίωμα και συνλική θητεία Σύμφωνα με τν Πίνακα, μόν ένας στυς τρεις από την μάδα των πλιτικών με μία ή δύ θητείες (δευτερεύυσα κυβερνητική ελίτ) κατάφε ρε να φθάσει στ αξίωμα τυ υπυργύ (8,%), σε αντίθεση με την κύρια κυβερνητική ελίτ πυ τ αντίστιχ πσστό είναι 8%. Τ 68% της δευ τερεύυσας ελίτ παρυσιάζει στασιμότητα στ αξίωμα τυ υφυπυργύ. Τύτ ενισχύει την επιλγή μας να χωρίσυμε τ σύνλ όσων υπυργ πιήθηκαν σε ένα στενό πυρήνα πλιτικών με επαναλαμβανόμενη παρυ σία σε χαμηλύς και υψηλύς θώκυς (κύρια ελίτ) και έναν ευρύτερ κύκλ πλιτικών πυ είχαν παρδική παρυσία στην κυβέρνηση, μάλιστα συνήθως στη χαμηλότερη βαθμίδα (τυ υφυπυργύ). ι διαφρπιήσεις της δευτερεύυσας ελίτ με βάση την κμματική πρέλευση ( ή ) είναι ελάχιστες. ΠΙΝΑΚΑΣ Υπυργικές βαθμίδες της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Υπυργικό αξίωμα Υπυργί ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 7,9 9,4 9 8, 6 4,9, 7,4 99 67, 9 69,4 4 68, 4 8 7 Αναπληρωτές υπυργί Υφυπυργί Σύνλ Σημείωση: Η δευτερεύυσα κυβερνητική ελίτ απτελείται από όσυς έχυν λιγότε ρες από τρεις θητείες ως υπυργί, αναπληρωτές υπυργί ή υφυπυργί. Όσν αφρά τη συνλική θητεία των μελών της δευτερεύυσας κυβερ νητικής ελίτ (βλ. Πίνακα ), η μόνη αξισημείωτη διαφρά είναι αυτή πυ αναφέρεται στα υψηλότερα πσστά των υπυργών της με θητεία πάνω από έτη, σε αντίθεση με τυς υπυργύς τυ πυ εμφανί- 9. Την περίδ 974-, διαφρετικά πρόσωπα συμμετείχαν σε κυβερνητικά σχή ματα μία ή δύ φρές. Στην παρύσα ανάλυση χρησιμπιείται ένα δείγμα 87 πλιτικών, από τ και 6 από τη. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ΠΙΝΑΚΑΣ Συνλική θητεία των μελών της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Συνλική θητεία (έτη) ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό >4 6 4,8, 8 4, -4 9 7, 8, 4 7,4-7,6 7, 4 4, - 9, 9,4 7, < 49 9,, 69 6,9 6 87 Σύνλ ζυν αρκετά βραχύβιες θητείες (τ πλύ μέχρι δύ έτη). Η διαφρά αυτή είναι απτέλεσμα των συχνότερων ανασχηματισμών των κυβερνήσεων τυ, ιδιαίτερα της περιόδυ 98-989... Επαγγελματική απασχόληση Η μεταβλητή αυτή παρυσιάζει αξιόλγες διαφρές μεταξύ κύριας και δευτερεύυσας ελίτ. Έτσι, στη δευτερεύυσα ελίτ η αντιπρσώπευση των δικηγόρων είναι μικρότερη από ό,τι στην κύρια ελίτ (,% και 6%, αντί στιχα, βλ. Πίνακες και 4). ι επαγγελματικές κατηγρίες των καθηγη τών ΑΕΙ, των ιατρών και των πλιτικών μηχανικών παρυσιάζνται αρκετά αυξημένες, ιδιαίτερα ι δύ τελευταίες κατηγρίες. Η αντιπρσώ πευση των δικηγόρων στη δευτερεύυσα ελίτ τυ είναι 8% όταν στην κύρια ελίτ τυ ίδιυ κόμματς είναι 9%. Ανάλγη τάση παρατηρεί ται στυς ικνμλόγυς (4% στη δευτερεύυσα ελίτ, 8% στην κύρια ελίτ), ενώ ι ιατρί και ι πλιτικί μηχανικί αντιπρσωπεύνται τόσ στη δευτερεύυσα (% και 9,6%, αντίστιχα) όσ και στην κύρια ελίτ τυ με 9,% και,7%, αντίστιχα. Στη, όμως, ι τάσεις έχυν αντίθετη κατεύθυνση. Η αντιπρσώπευση των ικνμλόγων είναι μεγα λύτερη στην κύρια ελίτ (%) από ό,τι στη δευτερεύυσα (6,%). Εκείνη των δικηγόρων είναι κάπως μικρότερη στην κύρια ελίτ από ό,τι στη δευτε ρεύυσα, δηλαδή στην κύρια είναι % ενώ στη δευτερεύυσα %... Εκπαιδευτικό επίπεδ ι διαφρπιήσεις μεταξύ της κύριας και της δευτερεύυσας ελίτ ως πρς αυτή τη μεταβλητή είναι υσιαστικά ανύπαρκτες (βλ. Πίνακες και http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Επαγγελματική απασχόληση της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) ΣΥΝΛ Επάγγελμα Απόλυτς Δικηγόρς 8,, 7, Καθηγητής ΑΕΙ 6,8 6 9,7,7 4, 4 6, 9 4,8, 4 6, 9, ικνμλόγς Ιατρός Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Πλιτικός μηχανικός/ 9,6 8, 7 Δημσιγράφς 6 4,8 4,8 9 9, 4,8 Στρατιωτικός 4, 6 9,7,9 4,8 7,6 4,,6, 6 87 Αρχιτέκτνας Άλλ Άγνωστ Σύνλ ), με την κύρια ελίτ να παρυσιάζει ελάχιστα μικρότερη αντιπρσώπευ ση όσων έχυν διδακτρικό και μεταπτυχιακό δίπλωμα. Ενώ στην κύρια ελίτ τα πσστά είναι 4% και 9%, αντίστιχα, για τα δύ επίπεδα, στη δευτερεύυσα ελίτ ανέρχνται σε,% και 9%, αντίστιχα..4. Κλάδς σπυδών ι υφιστάμενες διαφρπιήσεις σε αυτή τη μεταβλητή είναι αξισημείω τες. Παρατηρώντας τυς Πίνακες 6 και 4, αντίστιχα, για την κύρια ελίτ και τη δευτερεύυσα ελίτ, είναι εμφανές ότι ι κατηγρίες των νμικών, πλυτεχνικών, ιατρικών και κινωνικών σπυδών παρυσιάζυν μεγαλύ τερα πσστά αντιπρσώπευσης στη δευτερεύυσα από ό,τι στην κύρια ελίτ. Η εικόνα αυτή ισχύει και για την κύρια και τη δευτερεύυσα ελίτ τυ, όπως και για τις αντίστιχες ελίτ της... Γεωγραφική πρέλευση Και εδώ ι παρατηρύμενες διαφρές είναι σαφείς. Ισχύει η υπόθεση εργασίας κατά την πία υπερτερύν ι πλιτικί πυ πρέρχνται από την Αθήνα και την Πελπόννησ όσν αφρά την ανάληψη και διατήρηση http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ΠΙΝΑΚΑΣ Εκπαιδευτικό επίπεδ της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Εκπαιδευτικό επίπεδ ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Διδακτρικό δίπλωμα 6, 9 4, 9, δίπλωμα 4 4,8 7 Πτυχί ΑΕΙ 8, 66,4 47 7,8 9, 69, Πτυχί TEI εκπαίδευση 4,, 7,7 Δεν δηλώνεται,4,6 4 6 87, Μεταπτυχιακό Μεταλυκειακή Σύνλ Σημείωση: Τα πσστιαία σύνλα των δύ πρώτων στηλών δεν αθρίζυν ακρι βώς στ % λόγω στργγυλπίησης των δεκαδικών. κυβερνητικών θέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αντιπρσώπευση των περιχών της Μακεδνίας, της Στερεάς και της Κρήτης, από % πυ αγγίζει συνλικά στην ανάλυση τυ τόπυ γέννησης των μελών της κύ ριας ελίτ, ανέρχεται στ % στην μάδα της δευτερεύυσας ελίτ (βλέπε Πίνακα ). Αντιθέτως, η συμμετχή της Αθήνας και της Πελπννήσυ παραμένει σχεδόν η ίδια (αθριστικά 9,% για την κύρια ελίτ και 7% για τη δευτερεύυσα ελίτ)..6. Ηλικία των υπυργών κατά την πρώτη θητεία και έτς πρώτης θητείας Με βάση τυς Πίνακες 9 και 6 για τη χρνική υπ-περίδ της υπυργ πίησες των μελών των δύ κυβερνητικών ελίτ, τ μόν συμπέρασμα πυ μπρεί να εξαχθεί είναι ότι η χρνική αφετηρία ανάληψης κυβερνητικών καθηκόντων διαφρπιείται αισθητά μεταξύ κύριας ελίτ και δευτερεύυ σας ελίτ. ι χρνικές υπ-περίδι 974-8 για τη και 98-89 για τ απτελύν τις σημαντικότερες περιόδυς για τα μέλη της κύριας ελίτ. Δηλαδή, σε αυτά τα χρνικά διαστήματα έγιναν για πρώτη φρά υφυπυργί ή υπυργί τα περισσότερα μέλη της κύριας κυβερνητικής ελίτ, αντιστίχως, της και τυ. Όσν αφρά τη δευτερεύυσα http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
4 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΛΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Κλάδς σπνδών της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Κλάδς σπυδών ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 4,6, 7 4, 4,6 9,9 8 4,4 6 9,7 4,8 9 7,,6, 6,8 7,, 9, 4,6 7,6 σπυδές 4, 6 9,7,9 Αλλ,8,,6 Αγνωστ,8,,6 Νμικά ικνμικά/ ργάνωση και Διίκ. Επιχ/σεων Πλυτεχνικί κλάδι Θετικές επιστήμες* Ιατρική/ δντιατρική Κινωνικές επιστήμες** Στρατιωτικές Σημείωση: ι στήλες πσστών δεν αθρίζυν στ %, γιατί διάφρι υπυρ γί έχυν δηλώσει περισσότερυς από έναν κλάδυς σπυδών. * Φυσ ική/χη με ία/μαθη ματ ικά/γεωπν ία ** Πλιτικές επιστήμες/κινωνιλγία/φιλσφία ελίτ, η περίδς 98-89 παραμένει και εδώ σημαντική για τ, σε αντίθεση με τη, για την πία η περίδς 99-9 απτελεί τ χρνικό διάστημα κατά τ πί υπυργπιήθηκε η μεγάλη πλειψηφία των μελών της δικής της δευτερεύυσας ελίτ (6%). Είναι σαφές, όπως πρκύπτει από τυς Πίνακες 9α και 6α, ότι ι ηλι κιακές μάδες των -9 και -9 ετών παρυσιάζυν -τόσ συνλικά όσ και κατά κόμματα- σημαντικές διαφρπιήσεις. Στη συνλική σύγκριση μεταξύ κύριας ελίτ και δευτερεύυσας ελίτ η μάδα των -9 ετών αντιπρσωπεύει τ 6% και 7,%, αντίστιχα, ενώ η μάδα των 9 ετών τ % και 7%, αντίστιχα. Ένα πρφανές συμπέρασμα, πυ http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
«ΠΙΣ ΚΥΒΕΡΝΑ;» ΠΙΝΑΚΑΣ Γεωγραφική πρέλευση της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Τόπς γέννησης ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 7 7,4 4, Θεσσαλνίκη 4, 4,8 7,7 Πελπόννησς, 9,4 7 4,4 Μακεδνία 8 4,4 8,, Στερεά Ελλάδα 7,6 8,9,4 Κρήτη 8, 4 6, 4 7, Θεσσαλία Αθήνα-Πειραιάς 8,8 4 6, 8, Θράκη,8,6 Ήπειρς 7,6, 9, 4,8 Ιόνια Νησιά 7,6, 9 4,8 Κυκλάδες,6 Βόρει Αιγαί 4,, 6,, Δωδεκάνησς,6, Διασπράς,6, Δεν δηλώνεται,6,6 6 87,6 Έλληνες της Σύνλ συνάγεται από αυτά τα στιχεία είναι ότι η ανάληψη κυβερνητικών ευθυ νών σε «μικρή» ηλικία ευνεί τη μετέπειτα ανέλιξη και παραμνή σε ηγε τικές θέσεις. Η ίδια τάση επιβεβαιώνεται και στη σύγκριση μεταξύ και, αφύ τα πσστά συμμετχής της μάδας -9 ετών είναι αρκετά αυξημένα στην κύρια ελίτ και των δύ κμμάτων έναντι των αντί στιχων πσστών της δευτερεύυσας ελίτ. Τ αντίθετ ισχύει για την μάδα -9 ετών. Ως πρς αυτή την ηλικιακή μάδα, τα πσστά τόσ συνλικά όσ και εντός των δύ κμμάτων είναι μεγαλύτερα στη δευτε ρεύυσα ελίτ σε σύγκριση με αυτά της κύριας ελίτ. http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::
6 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΥΡΙΚΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΠΥΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Περίδς πρώτης υπυργικής θητείας της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Ετς πρώτης θητείας 974-98 98-989 989-99 99-99 99-996 996- Σύνλ ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 8 7 46,4 4, 9,6 8 6,9 4,8 6, 8 8 7 87,,,6, 6, 9,9 ΠΙΝΑΚΑΣ 6α Ηλικία των μελών της δευτερεύυσας κυβερνητικής ελίτ (974-) Ηλικιακή μάδα -9 ετών 4-49 ετών -9 ετών 6 ετών και πάνω Άγνωστ Σύνλ ΣΥΝΛ Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό Απόλυτς Πσστό 7 49,6 44, 9, 7 4, 8,7, 4 79 69 7, 4, 6,9 4, 6 7,7 87,4 Σημείωση: Τ πσστιαί σύνλ της πρώτης στήλης δεν αθρίζει ακριβώς στ % λόγω στργγυλπίησης των δεκαδικών. ΣΧΛΙΑΣΜΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανωτέρω παρυσίαση ρισμένων απτελεσμάτων της έρευνας μας ανα δεικνύει πιες είναι εκείνες ι μεταβλητές πυ διαχωρίζυν την κύρια από τη δευτερεύυσα κυβερνητική ελίτ. Παρατηρώντας κανείς τν Πίνακα 7, όπυ παρυσιάζνται με συνπτικό τρόπ τα κυρίαρχα χαρακτηριστι κά των δύ αυτών κατηγριών πρσώπων πυ διετέλεσαν μέλη των http://epublishing.ekt.gr e-publisher: EKT Downloaded at 8//7 7::