ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Η τεχνολογική καινοτοµία στην διαχείριση των ενδονοσοκοµειακών διαδικασιών και η εφαρµογή της στον ηλεκτρονικό φάκελο του ασθενή Επιβλέπων καθηγητής Γεώργιος Παυλίδης Ευστρατία Χ. Μούρτου Πάτρα 2007

2

Στον αδελφό µου «Εγώ δε δεήθην περί εσού ίνα µη εκλίπη η πίστις σου» Λουκ. κβ 32 3

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα ηµόσια Νοσοκοµεία αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα διαχείρισης και εκσυγχρονισµού των παρεχόµενων υπηρεσιών υγείας µε κύριο αποτέλεσµα την αναποτελεσµατικότητα της λειτουργίας των και το χαµηλό βαθµό της ικανοποίησης των πολιτών. Ο πολίτης που καταφεύγει σε ένα ηµόσιο Νοσοκοµείο ζητώντας την απαραίτητη υγειονοµική φροντίδα και περίθαλψη δηλώνει σιωπηρά την εµπιστοσύνη του στις υπηρεσίες παροχής υγείας, καθώς και την αποδοχή του στο σύστηµα της ηµόσιας ιοίκησης. Το σύστηµα όµως δηµιουργεί παραλείψεις, καθυστερήσεις, χαοτική γραφειοκρατία και υπέρογκες χρηµατικές και µη- επιβαρύνσεις που έχουν σαν αποτέλεσµα τη χαµηλή απόδοση παραγωγής υπηρεσιών υγείας και την άναρχη λειτουργία του ιδιωτικού τοµέα. Η αιτία του προβλήµατος έγκειται τόσο στη παραβίαση ή στην έλλειψη κανόνων που ρυθµίζουν το κανονιστικό εργασιακό πλαίσιο όσο και στην αδυναµία κατασκευής και εφαρµογής µηχανισµών οι οποίοι να επιβάλλουν την ανελαστική εφαρµογή των διατάξεων. Επίσης, η αδιαφορία των διοικήσεων για την εφαρµογή της τεχνολογικής εξέλιξης και της καινοτοµίας καθώς και η έλλειψη σχεδιασµού υλοποίησης και οργάνωσης της παροχής δηµόσιας υγείας το ενισχύουν. Γενικά, το πρόβληµα των οργανωτικών αλλαγών στο νοσοκοµειακό χώρο είναι βαθύ, αφού απαιτείται αναδιοργάνωση, αλλαγή, προσαρµογή στην τεχνολογική διοίκηση, έλεγχος και αξιολόγηση του παραγοµένου έργου σε όλες τις βαθµίδες και ιδιαίτερα στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Για παράδειγµα, οι ιατρικοί φάκελοι στα περισσότερα νοσοκοµεία ακόµα και σήµερα εξακολουθούν να είναι χειρόγραφοι, ογκώδεις, ασαφείς, δυσεύρετοι, δυσανάγνωστοι ενώ πολλές φορές χάνονται, φθείρονται και αλλοιώνονται. Επίσης, η αναζήτηση ιστορικών και κλινικών δεδοµένων που αφορούν τους νοσηλευόµενους και τους εξωτερικούς ασθενείς είναι πολύ δύσκολη, ενώ η εξαγωγή στατιστικών συµπερασµάτων εντελώς αβέβαιη και πολύπλοκη. Ωστόσο οι όποιες προσπάθειες για την βελτίωση και τον εκσυγχρονισµό του συστήµατος υγείας πρέπει να συνοδεύονται από σταδιακές τεχνολογικές µεταρρυθµίσεις οι οποίες θα βελτιώνουν την πολυποίκιλη νοσοκοµειακή εργασία και παράλληλα θα βοηθούν στο σχεδιασµό πολιτικών διοικητικού ελέγχου και ιεραρχικών δοµών οργάνωσης. 5

Ο σκοπός της διατριβής αυτής είναι η σταδιακή αλλαγή νοοτροπίας στο νοσοκοµειακό περιβάλλον δια µέσου της αποδοχής των επιτευγµάτων της πληροφορικής, παράλληλα µε την ανάπτυξη ενός µοντέλου διαχείρισης της κλινικής πληροφορίας που βασίζεται στη χρήση κατάλληλων κωδικοποιήσεων του υλικού και των ιατρικών πράξεων. Το προτεινόµενο µοντέλο µπορεί να χρησιµοποιηθεί στα νοσοκοµεία και να αποτελέσει ένα χρήσιµο εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων και το σχεδιασµό βάσεων δεδοµένων που θα υποστηρίζουν µε ακεραιότητα, αξιοπιστία, ευελιξία και ασφάλεια τα προσωπικά δεδοµένα. Το προτεινόµενο µοντέλο έχει αναπτυχθεί µε την Ingres II Enterprise Edition [1] και χρησιµοποιεί δοµές Β-δέντρων πολλών δρόµων [2], πίνακες hash [3] και τεχνικές row locking [4] µε στόχο την ελαχιστοποίηση συγκρούσεων και υπερχειλίσεων των εγγραφών. Σε αυτό, καταγράφονται κανόνες, συµβάντα και ειδικοί περιορισµοί που αυξάνουν την ασφάλεια των δεδοµένων. Επίσης ορίζονται κατάλληλοι ρόλοι για τις διαφορετικές οµάδες χρηστών. Η αξιοπιστία του µοντέλου αποτιµάται θεωρώντας το ως ένα µη συντηρούµενο σύστηµα, εφόσον οι συνιστώσες του δεν λειτουργούν ανεξάρτητα µεταξύ των. Παράλληλα, θεωρώντας το ως Markov µοντέλο συνεχούς χρόνου [5], χρησιµοποιούνται διαγράµµατα µπλοκ αξιοπιστίας σε τεχνολογία RAID [6]. Η ευελιξία του µοντέλου έχει µελετηθεί ποσοτικά σε σχέση µε την αξιοπιστία του στο επίπεδο ερωτηµάτων-ενηµερώσεων, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται η ευελιξία επέκτασης του µοντέλου, µε την εφαρµογή της τεχνολογίας των γραµµωτών κωδίκων για την αναγνώριση των ασθενών, αλλά και για τη ταυτοποίηση των υλικών που χρησιµοποιούνται στις εκάστοτε νοσηλείες. 6

ABSTRACT Public hospitals are facing a lot of problems in management and modernisation of Health services, not least their inefficiency as well as the low degree of satisfaction of citizens. Any citizen, who takes to a hospital asking for the essential health care and hospitalization, declares silently his trustiness in Health services as well as his acceptance in public services system. However, this system is mostly responsible for failures, delays, chaotic bureaucracy as well as for oversized burden and charges, which result in the low performance of health care services and the uncontrolled operation of private sector. The reason of this problem lies partly in the lack or violation of rules which regulate the defined framework and partly in the failing of construction of mechanisms that could enforce the inelastic implementation of rules. Likewise it lies in the lack of interest in technological development of applications and innovation, by administration, as well as in the lack of planning in organization and implementation of Health services However, the efforts for improvement and modernization of health system must be accompanied with gradual technological reforms, which should improve the miscellaneous hospital work and help not only the planning of administrative control politics but also the settlement of hierarchical structures. The problem of administrative changes in hospital environment is deeper, due to the great demand of re-definition of work flow and organisational structure, of understanding of change including roles and responsibilities, as well as of control and evaluation of any health project. Even nowadays medical records are keeping on being handwritten, massive, fuzzy, illegible, while many times they are lost, or wasted or misquoted. Likewise, searching for history and clinical data for inpatients and outpatients is very difficult, while the exportation of statistical conclusions is purely hazy and complicated. The goal of this dissertation is the development of change of thinking in hospital environment, through the acceptance of informatics achievements. Another goal is the development of a clinical information management model through the usage of relevant coding for medical tests and supplies. The proposed model aims to improve clinical care by facilitating the clinical decision and the planning of suitable hospital databases that could maintain patient s information in a reliable, flexible and secure manner. This model 7

is implemented within Ingres II Enterprise Edition, while btree structures, hash tables and row locking techniques are developed, aiming to minimize the possible deadlocks and the unwanted overflows. In addition, rules, events and special restrictions in conjunction with different groups and users are developed. Due to the dependence of the model components, its reliability is evaluated as a dependently maintained system, as well as a continuous time Markov chain system, via the usage of reliability block diagrams of RAID technology. Models flexibility is considered in relation with its reliability at a level of queries and updates, while its flexibility is extended through barcode technology, not only for patient s identification but also for medical supplies recognition. 8

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διδακτορική διατριβή είναι το αποτέλεσµα ερευνητικής εργασίας που πραγµατοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια στο Πανεπιστήµιο Πατρών. Θα επιθυµούσα να εκφράσω τις ευχαριστίες µου σε όσους συνέβαλλαν, µε διαφορετικό τρόπο ο καθένας, στην προσπάθεια αυτή. Καταρχάς οφείλω να ευχαριστήσω το Τµήµα ιοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστηµίου Πατρών για τη δυνατότητα που µου έδωσε να εκπονήσω την παρούσα διατριβή. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον επιβλέποντα Καθηγητή Γιώργο Παυλίδη, για την ερευνητική και επιστηµονική καθοδήγησή του, για την αµέριστη συµπαράσταση του σε όλη τη διάρκεια των ερευνητικών µου δραστηριοτήτων και κυρίως για την ευκαιρία που µου έδωσε, έτσι ώστε να βρεθώ σε ένα ακαδηµαϊκό περιβάλλον γεµάτο επιστηµονικές προκλήσεις. Επίσης θα επιθυµούσα να ευχαριστήσω τα µέλη της Συµβουλευτικής Επιτροπής, Καθηγητές Κώστα Συριόπουλο και Παύλο Πέππα, για την ουσιαστική υποστήριξή τους σε όλη µου την προσπάθεια. Ευχαριστώ θερµά τον Καθηγητή Νικόλαο Βερναρδάκη για τις πολύτιµες συµβουλές του στις γόνιµες και εποικοδοµητικές συζητήσεις που είχαµε. Επιπλέον ευχαριστίες οφείλω στον Καθηγητή του τµήµατος Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής ηµήτριο Χριστοδουλάκη και τον Καθηγητή του τµήµατος Οικονοµικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου Παναγιώτη Λιαργκόβα για τις πολύτιµες υποδείξεις τους. Ευχαριστώ επίσης τον Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Πατρών Παναγιώτη Παπαθανασόπουλο για το σηµαντικό χρόνο και κόπο που κατέβαλε στηρίζοντας την προσπάθειά µου. Επιπλέον ευχαριστίες οφείλω στον Καθηγητή του τµήµατος Βιολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών Σταµάτη Αλαχιώτη για την ποιοτική συνεργασία, η οποία συνέβαλε µε τον τρόπο της στην ερευνητική µου εργασία. Τέλος, ευχαριστώ θερµά την αγαπηµένη µου µητέρα που πάντα στο πλάι µου µε στήριξε και µου συµπαραστάθηκε σε κάθε µου βήµα. Πάνω απ όλα όµως ευχαριστώ τον αδελφό µου αρχιµανδρίτη και µηχανικό π. Ιωνά που µέσα από τον αγώνα του µου έµαθε ότι η Τεχνολογία Πληροφορίας και Επικοινωνιών απαιτεί την εναρµόνιση της µε τη δύναµη ψυχής που χρειαζόµαστε για να υπηρετούµε τον ανθρωπισµό και τον πανανθρώπινο πολιτισµό. 9

10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ABSTRACT... 7 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 15 1.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ... 15 1.1.1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 15 1.1.2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ... 17 1.2. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ... 19 1.3. ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 20 1.4. ΟΜΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ... 21 2. H ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΥΓΕΙΑΣ... 25 2.1. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΤΠ&Ε ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ... 30 2.2.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ... 32 2.3. ΙΕΘΝΗ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΙΑΣΥΝ ΕΣΗΣ... 35 2.4. Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΝΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ... 38 2. 5. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΤΠ&Ε ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ 43 2.6. Η ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΤΠ&Ε ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ... 46 3. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ... 48 3.1. Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ... 50 3.1.1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ... 51 3.2. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ... 54 3.2.1. Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ... 55 3.2.1.1. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ... 56 3.2.1.2. ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ... 62 11

3.2.1.3. ΙΑΘΕΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ... 65 3.2.1.4. ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ... 68 4. ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ... 72 4.1. Η ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΑΙ Η ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ... 77 4.1.1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ... 79 4.1.2. ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ... 80 4.1.3. ΕΠΑΝΑΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΡΟΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΟΜΗΣ... 81 4.1.4. ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ... 82 4.1.5. ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΡΟΗΣ... 83 4.1.5.1. ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ ΜΙΑΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ... 87 5. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΑΣΘΕΝΗ... 97 5.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 97 5.2. ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ... 97 5.3. O ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ... 99 5.3.1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ... 100 5.3.1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ... 101 5.3.1.2. Ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 102 5.3.2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΗΦΥ... 104 6. H ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ... 108 6.1. ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ... 108 6.2. ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ... 110 6.2.1. ΜΕΘΟ ΟΣ ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ... 114 6.3. ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ... 118 7. ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ... 121 7.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 121 7.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ... 121 7.2.1. ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ... 124 7.2.2. Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ... 125 7.2.3. ΟΡΟΛΟΓΙΑ... 136 7.2.4. ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ/ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΩΝ... 139 12

7.2.4.1. ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ... 141 7.3. Η ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ... 147 7.4. ΕΠΙΠΕ Α ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ... 150 7.5. ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ... 157 7.6. ΜΕΛΕΤΗ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ... 162 8. H ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ BARCODE... 168 8.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 168 8.2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ... 168 9. ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 176 9.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 176 9.2. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ... 177 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 181 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ... 195 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... 199 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... 200 13

14

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 1.1.1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Οι αλµατώδεις εξελίξεις στον τοµέα της Τεχνολογίας Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠ&Ε) καθώς και η εξάπλωση της σχετικά φθηνής και ισχυρής ελεγκτικής δυνατότητας των πληροφοριακών συστηµάτων έχει αλλοιώσει και, σε µερικές περιπτώσεις, έχει βαθιά µετασχηµατίσει τη φύση της δηµόσιας γραφειοκρατίας, της επικοινωνίας, της υγείας, της βιοµηχανίας, της πολιτικής καθώς και των πολιτιστικών τοµέων. Οι εξελίξεις αυτές στις ΤΠ&Ε χαρακτηρίζονται από την έντονη ανάπτυξη πληροφοριακών συστηµάτων τα οποία υποστηρίζουν τη δηµιουργία, την ανταλλαγή και τη διάχυση της πληροφορίας. Παράλληλα η πρωτόγνωρη πρόοδος της Γενετικής, της Βιοτεχνολογίας, της Βιοϊατρικής και της Μικροηλεκτρονικής ενεργοποιεί έντονους προβληµατισµούς για τις βιοηθικές προεκτάσεις της εφαρµογής των νέων τεχνολογιών στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στη προστασία του πολιτισµού και της βιόσφαιρας γενικότερα. Εκτός από την παραπάνω θετική συνεισφορά της, η ΤΠ&Ε είναι σε σηµαντικό βαθµό υπεύθυνη για την δηµιουργία της τεχνοεπιστήµης, δηλαδή µιας σχέσης ανάµεσα στην τεχνολογία και την επιστήµης η οποία επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό την οργανωτική αποτελεσµατικότητα και κουλτούρα. Πρόκειται για την τεχνοεπιστήµη η οποία περιγράφει όλα τα στοιχεία που συνδέονται µε το επιστηµονικό περιεχόµενο, ανεξάρτητα από το πόσο ξένα ή µη αναµενόµενα φαίνονται [7]. Ο όρος τεχνολογία γενικά, αναφέρεται στην επιστηµονική γνώση που απορρέει από τις τεχνικές διαδικασίες παραγωγής. Σκοπός της τεχνολογίας και της επιστήµης είναι να βοηθήσουν τους ανθρώπους στη κατανόηση της φύσης και της κοινωνίας και να τους υποστηρίξει στις συλλογικές παρεµβάσεις στον κοινωνικό περίγυρο και στο φυσικό περιβάλλον. Ωστόσο, η ανάπτυξη της επιστήµης σχετιζόµενη µε την οικονοµία της αγοράς, πέρα από τις θετικές επιπτώσεις, είχε σαν συνέπεια και τη συνεχή συγκέντρωση οικονοµικής δύναµης και πλούτου αλλά και την καταστροφή του περιβάλλοντος. Με 15

αφετηρία την άποψη ότι η οικονοµία της αγοράς είναι ένα οικονοµικό και κοινωνικό σύστηµα βασισµένο στην άνιση κατανοµή εξουσίας η τεχνολογία αντικατοπτρίζει αυτές τις ανισότητες, ακριβώς επειδή η τεχνοεπιστήµη δεν είναι ούτε ουδέτερη, ούτε αυτόνοµη. Αντίθετα, καθορίζεται από τις σχέσεις εξουσίας που απορρέουν από το συγκεκριµένο σύµπλεγµα κοινωνικών, πολιτικών και οικονοµικών θεσµών που χαρακτηρίζει την οικονοµία αγοράς και το κυρίαρχο κοινωνικό παράδειγµα, δηλαδή το σύστηµα πεποιθήσεων, ιδεών και των αντίστοιχων αξιών που συνδέεται µε αυτούς τους θεσµούς [8]. Η διατριβή αυτή επικεντρώνεται στη µελέτη της ανάπτυξης και της εφαρµογής της ΤΠ&Ε στις ηµόσιες Μονάδες Υγείας. αφού η ΤΠ&Ε είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη ανάπτυξη καινοτόµων υπηρεσιών προστιθέµενης αξίας και στοχεύει στη βελτίωση και τον εκσυγχρονισµό του συστήµατος υγείας. Η ανάγκη καινοτόµων υπηρεσιών υγείας σχετίζεται µε την οργάνωση των νοσοκοµείων κυρίως στο τοµέα της κεντρικής συγκέντρωσης των δεδοµένων και της διάτµησης της νοσοκοµειακής εργασίας µέσω της ικανότητας αναγνώρισης της αλλαγής, της ανταπόκρισης σε αυτήν και της κατάλληλης προσαρµογής. Σηµαντικό ρόλο για τη διασφάλιση της ανωτέρω αναφερθείσας οργάνωσης έχει η εφαρµογή των επιχειρησιακών κανόνων οι οποίοι θεσµοθετούν καταστάσεις, δράσεις, ενέργειες και παράλληλα επηρεάζουν τη συµπεριφορά των εργαζοµένων άµεσα ή έµµεσα, µε αντικειµενικό σκοπό τον ευκολότερο χειρισµό δεδοµένων, υλικών και ανθρώπινων πόρων. Μεγάλη σηµασία επίσης έχει η εφαρµογή της ΤΠ&Ε στη παραγωγή, διακίνηση και διάχυση της ιατρικής πληροφορίας στο περιβάλλον των δηµόσιων νοσοκοµείων, στο οποίο συχνά απαντάται η σύγκρουση ανάµεσα στον ορθολογισµό της τεχνολογίας και τη νοοτροπία του ιατρικού σώµατος. Η πληροφορία αυτή βρίσκεται συγκεντρωµένη στον Ηλεκτρονικό Φάκελο Ασθενή ο οποίος συνιστά τη βάση της ιατρικής πληροφορίας στο χώρο και στο χρόνο, εφόσον αυτή σχετίζεται µε ενιαία σχήµατα κωδικοποιήσεων τα οποία χαρακτηρίζονται από σταθερότητα, αξιοπιστία, ακρίβεια και ευελιξία και υλοποιούνται κάτω από διεθνή πρότυπα. Η γενικότερη κατανοµή των εφαρµογών πληροφορικής στα δηµόσια νοσοκοµεία, µε κύριο προσανατολισµό την εξυπηρέτηση των εργασιών κυρίως της διοικητικής υπηρεσίας απεικονίζεται στο σχήµα 1.1. 16

100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Οικονοµο Εργαστηρι διαχειριστι ακές Ακτινοδια γνωστικές Ιατρικές- Εφαρµογέ Σειρά1 80,08% 15,00% 1,00% 3,92% Σχήµα 1. 1: Η κατανοµή των εφαρµογών πληροφορικής στα δηµόσια νοσοκοµεία 1.1.2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Από τη µελέτη των έως σήµερα ερευνητικών εργασιών και των εµπορικών υλοποιήσεων στο χώρο της διαχείρισης των υπηρεσιών υγείας έχουν διαπιστωθεί τα ακόλουθα βασικά προβλήµατα: 1. Απουσιάζουν τα κατάλληλα εργαλεία ελέγχου και αναπροσαρµογής της νοσοκοµειακής διαχείρισης µέσω της χρήσης της ΤΠ&Ε, ενώ η αναγνώριση της καινοτόµας αλλαγής στην οργάνωση των δηµόσιων νοσοκοµείων δεν είναι αυτονόητη για τους περισσότερους εργαζοµένους. 2. Παρουσιάζεται ελαστικότητα και ανεπιτυχής εφαρµογή των κανόνων, η οποία έχει ως αποτέλεσµα την µη αξιόπιστη ανταλλαγή πληροφορίας ανάµεσα στα ενδονοσοκοµειακά τµήµατα, την ανελαστική εργασιακή ροή, καθώς και την έλλειψη σηµασιολογικών προτύπων κωδικοποίησης. Αποτέλεσµα αυτής της έλλειψης είναι η αδυναµία της οµοιογένειας και της αξιοποίησης των κλινικών και διαχειριστικών πληροφοριών. 3. Ογκώδεις ιατρικοί φάκελοι οι οποίοι στα περισσότερα νοσοκοµεία εξακολουθούν να είναι χειρόγραφοι, ασαφείς, δυσεύρετοι και δυσανάγνωστοι ενώ πολλές φορές χάνονται, φθείρονται ή και αλλοιώνονται. 4. Τέλος, η αναζήτηση ιστορικών και κλινικών δεδοµένων σε χειρόγραφα αρχεία είναι πολύ δύσκολη, ενώ η εξαγωγή στατιστικών συµπερασµάτων εντελώς αβέβαιη και 17

πολύπλοκη. Ακόµα και στις ελάχιστες περιπτώσεις κατά τις οποίες εφαρµόζεται ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενή, η διασυνδεσιµότητα του µε το διαχειριστικό νοσοκοµειακό σύστηµα είναι ελλιπής. Και παρά το ότι την τελευταία δεκαετία αναπτύχθηκαν στη χώρα µας νοσοκοµειακά συστήµατα που διαχειρίζονται τις διοικητικο-οικονοµικές κυρίως εφαρµογές η ανάπτυξη και η εφαρµογή µοντέλων που να διαχειρίζονται αξιόπιστα και ευέλικτα την ιατρική πληροφορία είναι επίσης ελλιπής. Συνοψίζοντας, µπορούµε να οριοθετήσουµε το εξεταζόµενο πρόβληµα χρησιµοποιώντας τις έννοιες καινοτοµία, αλλαγή, οργάνωση, κωδικοποίηση και πληροφοριακό ιατρικό µοντέλο. Πιο συγκεκριµένα, αφορµή για τη συγγραφή της παρούσας διατριβής αποτέλεσαν οι παρακάτω διαπιστώσεις: 1. Υπάρχει έντονη ανάγκη αναγνώρισης των υπηρεσιών υγείας και αποδοχής της αλλαγής στην οργάνωση των, όχι απλά ως ένας τρόπος µεταφοράς της πληροφορίας, µε την ΤΠ&Ε, αλλά κυρίως ως µια συγκεκριµένη διαδικασία οργάνωσης ανάµεσα στους ασθενείς και στα νοσοκοµεία. 2. Με στόχο την ορθότερη διαχείριση της αλλαγής στο νοσοκοµειακό περιβάλλον απαιτούνται πρωτοβουλίες που στοχεύουν ι) στην δηµιουργία κατάλληλων πολιτικών διαχείρισης και ανάπτυξης επιµορφωτικών προγραµµάτων, ιι) στον επανακαθορισµό της εργασιακής ροής και της οργανωτικής δοµής, ιιι) στην µέτρηση και τον έλεγχο των αλλαγών. Επίσης απαιτείται περιγραφή των καταστάσεων, δράσεων και ενεργειών µε σαφήνεια, ακρίβεια και ιεραρχικές περιγραφές έτσι ώστε εύκολα, αξιόπιστα και ευέλικτα να γίνεται ο χειρισµός των δεδοµένων και των πόρων. 3. Η ετερογένεια της συνθετικής δοµής των νοσοκοµείων, τόσον ως προς την πολυσυλλεκτικότητα του ανθρώπινου δυναµικού και το παραγόµενο έργο, όσον και ως προς τη ποικιλία των νοσοκοµειακών υπηρεσιών, υλικών και φαρµάκων, επιβάλλει τη δηµιουργία ενιαίων κωδικοποιήσεων. Αυτές θα πρέπει να εγγυώνται την ευέλικτη παραγωγή και διαχείριση δεδοµένων όχι µόνο για περιγραφικούς σκοπούς αλλά και για την αξιοποίηση τους στο ευρύτερο νοσοκοµειακό περιβάλλον. 4. Απαιτείται η ανάπτυξη µοντέλου για την περιγραφή του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου ασθενή και η εφαρµογή αυτού. Η βασική δοµή του µοντέλου αυτού δεν πρέπει να σχετίζεται µε µεταβλητές και, συνεπώς, περιορισµένες περιγραφές οντοτήτων, έτσι 18

ώστε να µπορεί να εφαρµοσθεί σε διάφορα λειτουργικά συστήµατα και βάσεις δεδοµένων. Προς την ίδια κατεύθυνση, απαιτείται η διατήρηση της ακεραιότητας των δεδοµένων, η ανάπτυξη αυτόνοµων πολιτικών ασφάλειας και πιστοποίησης, ενώ σηµαντικό ρόλο κατέχει η εξασφάλιση της αξιοπιστίας και η ευελιξία του µοντέλου. Ένα µοντέλο µε τις προδιαγραφές αυτές κατά τον κύκλο ζωής του θα µπορεί εύκολα να προσαρµόζεται στις τεχνολογικές αλλαγές. 1.2. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι ο προσδιορισµός των παραγόντων οι οποίοι συµβάλουν στην αποδοχή και διάχυση των καινοτόµων αλλαγών κατά την οργάνωση των υπηρεσιών υγείας, µε την εφαρµογή της ΤΠ&Ε και την επιτυχή εφαρµογή διαχειριστικών κανόνων. Επίσης, σκοπός της διατριβής είναι η ανάπτυξη ενός µοντέλου διαχείρισης της κλινικής πληροφορίας το οποίο χρησιµοποιεί κατάλληλες κωδικοποιήσεις του ιατρικού υλικού και των ιατρικών πράξεων. Μέσα από το µοντέλο αυτό θα αντιµετωπίζονται αποτελεσµατικά τα ζητήµατα ασφάλειας, αξιοπιστίας και ακεραιότητας των δεδοµένων τα οποία προκύπτουν στα σύγχρονα Πληροφοριακά Συστήµατα. Ειδικότερα, οι βασικότερες συνιστώσες στις οποίες επικεντρώνεται η παρούσα διατριβή είναι: Συνιστώσα 1 η : Η ανάπτυξη της αναγκαιότητας της οργανωτικής αλλαγής στο δηµόσιο νοσοκοµειακό τοµέα, µε την αποδοχή της καινοτοµίας και την ικανότητα ανταπόκρισης και προσαρµογής σε αυτήν. Συνιστώσα 2 η : Η αποτίµηση των κανόνων οι οποίοι ρυθµίζουν τη νοσοκοµειακή διαχείριση, χρησιµοποιώντας ιεραρχικές περιγραφές των καταστάσεων, δράσεων και ενεργειών µε σαφήνεια και ακρίβεια, έτσι ώστε εύκολα, αξιόπιστα και ευέλικτα να γίνεται ο χειρισµός των δεδοµένων και των πόρων. Συνιστώσα 3 η : Η ανάπτυξη ενός µοντέλου διαχείρισης της κλινικής πληροφορίας, µε κατάλληλες κωδικοποιήσεις του υλικού και των ιατρικών πράξεων. Το µοντέλο αποτελεί ένα χρήσιµο εργαλείο για την εφαρµογή του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου ασθενή, έτσι ώστε να βελτιωθούν οι παρεχόµενες προς τους πολίτες υπηρεσίες υγείας και 19

να αναβαθµισθούν οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων, συσχετιζόµενες µε την ακεραιότητα, το βαθµό αξιοπιστίας, το βαθµό ευελιξίας και την ασφάλεια των ευαίσθητων προσωπικών δεδοµένων. 1.3. ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Από τη συνολική θεώρηση της διατριβής για την υλοποίηση των γενικών στόχων που περιγράφτηκαν παραπάνω, εκτιµάται ότι η συνεισφορά στην ερευνητική περιοχή εντοπίζεται στα ακόλουθα σηµεία: 1. Μελετάται και αναπτύσσεται σε βάθος η κλίµακα της οργάνωσης των υπηρεσιών παροχής υγείας δια µέσου των καινοτόµων τεχνολογικών αλλαγών. Αυτές αποτελούν µια λεπτή διαδικαστική γραµµή που περιέχει ανθρώπους και κανόνες και στην οποία ακόµα κι αν ένας τοµέας διαφοροποιηθεί, η αλλαγή δεν είναι πλέον η ίδια. 2. Αναλύονται τα σηµαντικότερα ζητήµατα τα οποία καθορίζουν τη νοσοκοµειακή προσαρµογή στην ΤΠ&Ε, ως απόκτηση της γνώσης των τρόπων και των κανόνων µε τους οποίους το νέο σύστηµα θα εισχωρήσει µέσα στο υπάρχον εργασιακό δίκτυο και τις κοινωνικές σχέσεις. 3. Καταγράφονται οι πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην δηµιουργία νέων πολιτικών διαχείρισης µε τον επανακαθορισµό της εργασιακής ροής και της οργανωτικής δοµής και τον έλεγχο των αλλαγών. 4. Γίνεται µοντελοποίηση των νοσοκοµειακών διαδικασιών, µε χρήση των Ιεραρχικών Χρωµατισµένων δικτύων Petri, η οποία στοχεύει να µειώσει σηµαντικά τις επαναλαµβανόµενες, άστοχες και χρονικά επιβαρυµένες διαδικασίες και να βοηθήσει σηµαντικά στην απορρόφηση των πλεονεκτηµάτων της ΤΠ&Ε. 5. Αναπτύσσεται µια ενιαία, ευέλικτη, αξιόπιστη και εφαρµόσιµη σε πολλές νοσοκοµειακές µονάδες της χώρας, µέθοδος κωδικοποίησης του υγειονοµικού υλικού. Η µέχρι τώρα πρακτική σε αυτές είναι να χρησιµοποιούν µεµονωµένες κωδικοποιήσεις, οι οποίες έχουν σαν συνέπεια την αδιαφάνεια στη φαρµακευτική διαχείριση και παρεµποδίζουν τη δηµιουργία τµηµατικών προϋπολογισµών. Αντίθετα, όπου η κωδικοποίηση των υγειονοµικών υλικών χρησιµοποιείται 20

συνεισφέρει σηµαντικά στη διαλειτουργικότητα µε την ανταλλαγή οικονοµικών στοιχείων και τη δηµιουργία ενιαίων προϋπολογισµών. 6. Αναπτύσσεται ένα µοντέλο διαχείρισης της διαχειριστικής και ιατρικής πληροφορίας, µε τη χρήση πινάκων, λιστών και κωδικοποιηµένων τύπων. Τα συστατικά του µοντέλου έχουν αµετάβλητη δοµή, προκειµένου αυτό να παρέχει τη δυνατότητα εφαρµογής σε περισσότερα του ενός λειτουργικά συστήµατα και να αποτελεί ένα συντηρούµενο σύστηµα, χωρίς ωστόσο να υπεισέρχεται σε λεπτοµερείς τύπους και περιοριστικές πρακτικές διασυνδέσεων. Το µοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρώτο επίπεδο στο περιβάλλον του ιατρικού φακέλου. Αποτελείται από τις βασικότερες συνιστώσες της ενδονοσοκοµειακής διαχείρισης, δηλαδή τις οντότητες, τους αναγνωριστές και τους τύπους δεδοµένων και µπορεί να χρησιµοποιηθεί αξιόπιστα σε πολλές νοσοκοµειακές µονάδες. 7. Μελετάται η αξιοπιστία του µοντέλου θεωρούµενου ως συνεκτικό σύστηµα καθώς και η ποιοτική και ποσοτική ευελιξία του. Σκοπός της µελέτης αυτής είναι κατά τον κύκλο ζωής του να µπορεί εύκολα να προσαρµόζεται στις τεχνολογικές αλλαγές. ίνεται έµφαση στην δυνατότητα επέκτασης του µοντέλου µε την εφαρµογή της τεχνολογίας των γραµµωτών κωδίκων για την αναγνώριση των ασθενών, αλλά και για τη ταυτοποίηση των υγειονοµικών υλικών που χρησιµοποιούνται στις εκάστοτε νοσηλείες. Η επέκταση αυτή προσδίδει στο σύστηµα µια σηµαντική αύξηση της ευελιξίας του, η οποία στοχεύει στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας των νοσοκοµειακών υπηρεσιών υγείας. 1.4. ΟΜΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Η ανάπτυξη της παρούσας διατριβής γίνεται σε εννέα κεφάλαια, ως ακολούθως: Στο πρώτο κεφάλαιο περιέχεται η περιγραφή, η οριοθέτηση και η σηµασία επίλυσης του προβλήµατος. Σε αυτό αναλύονται οι γενικοί στόχοι τους οποίους προσπαθεί να προσεγγίσει η διατριβή, ενώ περιγράφεται η συνεισφορά της στην ερευνητική περιοχή. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια της καινοτοµίας στις µονάδες παροχής υγείας, καθώς και οι τεχνικές που ερµηνεύουν και αναλύουν τις οργανωτικές 21

αλλαγές. Σε αυτό γίνεται επίσης µια αναφορά στην εφαρµογή της ΤΠ&Ε στις δηµόσιες µονάδες παροχής υγείας. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η κλίµακα της οργάνωσης, η αλλαγή και ο χειρισµός της, δια µέσου της ικανότητας αναγνώρισης και ανταπόκρισης στην τεχνολογική αλλαγή. Τονίζεται ο ιδιαίτερος ρόλος της τεχνικής, της γνώσης και της µάθησης στο επίπεδο των δηµόσιων µονάδων παροχής υγείας. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται λεπτοµερώς η συστηµατοποίηση και ο σηµαντικός ρόλος των κανόνων και της επιβολής αυτών. Οι κανόνες απαιτούνται για την ανάπτυξη της τεχνολογικής αλλαγής και ιδιαίτερα για την επιτυχή εφαρµογή νοσοκοµειακών πληροφοριακών συστηµάτων. Ο ρόλος των κανόνων ενισχύεται µε τη δηµιουργία κατάλληλων πολιτικών ενδονοσοκοµειακής διαχείρισης και επιµορφωτικών προγραµµάτων καθώς και µε τον επανακαθορισµό της εργασιακής ροής και της οργανωτικής δοµής. Επιπλέον, σε αυτό µοντελοποιείται η εργασιακή ροή µέσα από τον αυστηρό καθορισµό των εργασιών, των έργων, των ελεγκτικών ενεργειών και των διαδικασιών. Η µοντελοποίηση βασίζεται στη χρήση των Χρωµατισµένων ικτύων Petri υψηλού επιπέδου µε την επέκταση της χρονικής έκδοσης. Ειδικότερα στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η µοντελοποίηση της διαδικασίας της εκκαθάρισης της νοσηλείας ενός ασθενή, µε στόχο τη βελτίωση της απόδοσης της διαδικασίας, εφόσον µειώνονται οι χρονικές καθυστερήσεις κατά τη πιστοποίηση του εισιτηρίου και του εξιτηρίου, καθώς και των επεµβάσεων. Στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έννοια του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου και της ιατρικής πληροφορίας. Σε αυτό γίνεται επίσης µια σύντοµη αναφορά στην εφαρµογή του στις δηµόσιες µονάδες παροχής υγείας της χώρας. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στο καθορισµό των παραγόντων οι οποίοι καθορίζουν την εφαρµογή, αποδοχή και χρήση του στα Ελληνικά ηµόσια Νοσοκοµεία. Στο έκτο κεφάλαιο αναπτύσσεται η κωδικοποίηση των συνιστωσών της ιατρικής πληροφορίας, µε ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη µιας ενιαίας µεθόδου κωδικοποίησης του υγειονοµικού υλικού, η οποία προδίδει αξιοπιστία και προσαρµοστικότητα στη διαχείριση της διακίνησης του από τα Νοσοκοµειακά Φαρµακεία. Επίσης σε αυτό περιγράφεται µια µέθοδος κωδικοποίησης των ιατρικών πράξεων, ενώ γίνεται µια σύντοµη ανασκόπηση των κωδικοποιήσεων των νόσων και διαγνώσεων. 22

Στο έβδοµο κεφάλαιο προτείνεται ένα µοντέλο διαχείρισης της πληροφορίας η οποία κυρίως σχετίζεται µε το ρόλο των νοσοκοµειακών φαρµακείων για την αποδοχή αιτήσεων, τη παραλαβή και τη διακίνηση φαρµάκων, αντιδραστηρίων και υγειονοµικού υλικού από και προς όλα τα τµήµατα του νοσοκοµείου και προς τους εξωτερικούς ασθενείς. Το µοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρώτο επίπεδο του περιβάλλοντος του ιατρικού φακέλου και αποτελείται από τις τέσσερες βασικότερες συνιστώσες της ενδονοσοκοµειακής φαρµακευτικής λειτουργίας οι οποίες είναι: το αναγνωριστικό του ασθενή, η κλινική πληροφορία, η ορολογία και η υπηρεσία ερωτηµάτων και ενηµερώσεων. Στο κεφάλαιο αυτό δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη τεχνικών hashing και row locking των υποστηρικτικών πινάκων οι οποίοι συµµετέχουν στην υπηρεσία ερωτηµάτων ενώ η ακεραιότητα των δεδοµένων ενισχύεται µε περιορισµούς και κανόνες που ισχυροποιούν τους ελέγχους. Παράλληλα, αναπτύσσεται η πολιτική ασφάλειας ως θεµελιώδες συστατικό για τη συγκεκριµενοποίηση των κανόνων και των διαδικασιών που απαιτούνται για την ασφαλή παραγωγή και µετάδοση της πληροφορίας. Σε αυτό επίσης αποτιµάται η αξιοπιστία του προτεινόµενου µοντέλου, θεωρούµενο ως µη συντηρούµενο σύστηµα αξιοπιστίας και ως συνεκτικό σύστηµα µε τη χρήση L Οικογενειών µε λιγότερα στοιχεία. Επιπλέον το µοντέλο αποτιµάται ως απλό Markov µοντέλο συνεχούς χρόνου, προκειµένου να χρησιµοποιηθούν µπλοκ αξιοπιστίας κατά τη τεχνολογία RAID. Τέλος, µελετάται η ποσοτική ευελιξία του µοντέλου ως συνάρτηση των εσωτερικών χαρακτηριστικών του, ενώ περιγράφεται η ποιοτική ευελιξία του, χρησιµοποιώντας τις διακριτές διαστάσεις αυτής, οι οποίες αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Στο όγδοο κεφάλαιο το µοντέλο επεκτείνεται µε την εφαρµογή της τεχνολογίας των γραµµωτών κωδίκων, για την αναγνώριση των ασθενών, καθώς και για τη ταυτοποίηση των υλικών που χρησιµοποιούνται στις εκάστοτε νοσηλείες, χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες αλλαγές στο ενδονοσοκοµειακό αναγνωριστικό σχήµα. Αναλυτικότερα, αναπτύσσεται σε αυτό η παραγωγή barcode ετικετών κατά την εισαγωγή των ασθενών, κατά τη διαχείριση των δειγµάτων, των ιατρικών πράξεων και του υγειονοµικού υλικού. Το ένατο κεφάλαιο αποτελεί τον επίλογο της διατριβής, στον οποίο αναφέρονται τα συµπεράσµατα και οι πιθανές επεκτάσεις του προτεινόµενου µοντέλου για τη µείωση 23

των παρουσιαζόµενων αποκλίσεων κατά τη διάγνωση εισόδου, οι οποίες περαιτέρω µπορεί να οδηγήσουν στην εξόρυξη γνώσης. Τέλος, στο Παράρτηµα Α παρατίθεται ένας πίνακας µε τις επεξηγήσεις των συντοµεύσεων και των ακρωνύµιων που χρησιµοποιούνται, στο Παράρτηµα Β δίνεται µια λίστα των σχηµάτων, ενώ στο Γ µια λίστα των πινάκων που περιγράφονται στη διατριβή. 24

2. H ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Η έννοια της Καινοτοµίας είναι αρκετά πολύπλοκη και ασαφής λόγω της στενής σύνδεσής της µε την τεχνολογία αλλά και την διαχείριση της νέας τεχνολογίας. Παραδοσιακά, η καινοτοµία προσδιόριζε ένα νέο µηχάνηµα ή αντικείµενο του οποίου ο πρακτικός λόγος ύπαρξης δεν φαινόταν άµεσα. Για παράδειγµα οι πρώτοι υπολογιστές θεωρούνταν ότι είχαν µόνο λόγο υπόστασης τον γρήγορο υπολογισµό των τεράστιων ποσών δηµοσίου χρήµατος που ξοδεύτηκαν για την κατασκευή τους. Σαν Καινοτοµία ορίζεται σαν µια οποιαδήποτε ιδέα, πρακτική ή δηµιουργία, που γίνεται αντιληπτή ως καινούργια από την µονάδα που την υιοθετεί, είτε αυτή είναι άτοµο είτε οργανισµός [9]. Στην Πράσινη Βίβλο, ως Καινοτοµία ορίζεται η ανανέωση και η διεύρυνση του φάσµατος των προϊόντων και των υπηρεσιών και των σχετικών αγορών, η καθιέρωση νέων µεθόδων παραγωγής, προµήθειας και διανοµής, η εισαγωγή αλλαγών στη διοίκηση, την οργάνωση και τις συνθήκες εργασίας, καθώς και τις δεξιότητες του εργατικού δυναµικού [10]. Από τους παραπάνω ορισµούς είναι σαφές ότι η καινοτοµία δεν είναι µια µονοµερής, γραµµική διαδικασία. Αντίθετα, σε αυτήν εµπλέκονται πολλοί παράγοντες όπως επιχειρήσεις, οργανισµοί, ερευνητικά κέντρα και φορείς λήψης πολιτικών αποφάσεων. Ταυτόχρονα η ίδια επιβάλλει διάφορες µορφές συνεργασίας µεταξύ των πολιτικών για τις οργανισµούς, για την κατάρτιση των εργαζοµένων του δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα, για την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και την εφαρµογή της. Στις µονάδες υγείας της χώρας µας, αλλά και των περισσοτέρων χωρών, είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί η καινοτοµία, αφενός λόγω της πολυπλοκότητας της δοµής της παροχής υγείας και αφετέρου λόγω της δυσκολίας ανεύρεσης των κατάλληλων τεχνικών που θα µπορούσαν να ερµηνεύσουν και να αναλύσουν τις οργανωτικές αλλαγές. Μια τέτοια τεχνική αποτελεί η απεικόνιση της καινοτοµίας µε τη δοµή ενός νοητού ρόµβου ή διαµαντιού (σχήµα 2.1), στις κορυφές του οποίου σχεδιάζονται κάποιοι συγκυριακοί παράγοντες που εξισώνουν την ανταγωνιστικότητα της κάθε χώρας µε αυτήν των βιοµηχανιών της ή των επιχειρήσεων της. Αυτή η τεχνική προσπαθεί να ερµηνεύσει την καινοτόµα συµπεριφορά των χωρών σε αυτούς τους τοµείς που ευνοούνται περισσότερο λόγω της µεγαλύτερης ανάπτυξης των αντίστοιχων παραγόντων [11]. Για παράδειγµα η χαµηλή ζήτηση των συστηµάτων αυτοµατοποίησης των ιατρικών 25

παραγγελιών φαρµάκων (Computerized Physician Order Entry systems - CPOE ) από τα Ελληνικά Νοσοκοµεία, αποτελεί έναν εξαιρετικά µεγάλο ανασταλτικό παράγοντα για τη δηµιουργία καινοτοµιών στον τοµέα αυτό [12]. Αντίθετα, η υπογραφή συµβάσεων των ασφαλιστικών οργανισµών µε τα Νοσοκοµεία για την κάλυψη καρδιοχειρουργικών επεµβάσεων έχει ως αποτέλεσµα την Ελληνική πρωτοπορία σε ορισµένους τοµείς της καρδιοχειρουργικής. Στρατηγική-δοµήανταγωνισµός Ζήτηση και νοτ οµί α Συσχετιζόµενοι κλάδοι Συντελεστές (κεφάλαια-οικονοµία) Σχήµα 2. 1 : Οι παράγοντες που προσδιορίζουν την καινοτόµα συµπεριφορά των χωρών Εξετάζοντας αναλυτικότερα τους προσδιοριστές της καινοτόµας ανάπτυξης της χώρας µας στον τοµέα παροχής υγείας διαπιστώνουµε ότι υπάρχει έλλειψη στρατηγικής και οργάνωσης ενώ είναι απούσα η ανταγωνιστικότητα κυρίως µεταξύ των δηµόσιων νοσοκοµείων. Ο λόγος για αυτό είναι ότι η δοµική ανταγωνιστικότητα µπορεί να υπάρξει µόνο στον ιδιωτικό τοµέα, λόγω της δυνατότητάς της να δηµιουργεί υψηλά επίπεδα πραγµατικών αµοιβών. Πολλοί οικονοµολόγοι διαφοροποιούνται και µε την άποψη αυτή, θεωρώντας ότι η ανταγωνιστικότητα σε εθνικό επίπεδο δεν έχει νόηµα, αφού η καινοτόµα συµπεριφορά µιας χώρας σχετίζεται κυρίως από τιµές και συναλλαγµατικές ισοτιµίες [13]. Αντίθετα, η µέθοδος της αλυσίδας αξιών (σχήµα 2.2) θα µπορούσε να ερµηνεύσει καλύτερα τη τεχνολογική καινοτοµία στις µονάδες παροχής υγείας 26

σχετίζοντας την µε τις δραστηριότητες των νοσοκοµειακών µονάδων, ανεξάρτητα από το τµήµα στο οποίο παράγεται κάθε δραστηριότητα [14]. ΚΥΡΙΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Εισροές Εκροές Παραγωγικές διεργασίες Marketing Άνθρωποι ιαχείριση πόρων Υλικά Υποδοµή ιαχείριση τεχνολογικής υποδοµής ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Σχήµα 2. 2 : Η αλυσίδα αξιών σχετιζόµενη µε τις δραστηριότητες των νοσοκοµειακών µονάδων Με αναφορά στο σχήµα 2.2, τεχνολογική καινοτοµία για παράδειγµα θα µπορούσε να δηµιουργηθεί στη δραστηριότητα «εισροές», λαµβάνοντας υπόψη ότι η εισαγωγή των ασθενών στα περισσότερα δηµόσια νοσοκοµεία γίνεται χειρόγραφα και ετεροχρονισµένα ή κατά την προµήθεια των ιατρικών τµηµάτων σε φάρµακα και υγειονοµικό υλικό, όπου έχουν παρατηρηθεί θολές διαδικασίες. Ωστόσο δεν είναι δυνατό να µη ληφθεί υπόψη ότι σε αυτή τη δραστηριότητα εµπλέκονται περισσότερα του ενός 27

τµήµατα, όπως το Γραφείο Κίνησης, η Γραµµατεία Εξωτερικών Ιατρείων, το Γραφείο νοσηλίων και τα αντίστοιχα ιατρικά τµήµατα. Μεταβάλλοντας τον τρόπο εκτέλεσης τέτοιων δραστηριοτήτων αναµένεται καλύτερη οργάνωση στην αλυσίδα των επιµέρους διαδικασιών, απαιτείται όµως µεγαλύτερη και ταχύτερη προσαρµογή στη καινοτοµία. Ωστόσο η µελέτη της καινοτοµίας µε τη µέθοδο της αλυσίδας αξιών, δεν αναγνωρίζει την αξία του ανθρώπινου δυναµικού ως το κύριο µέσο για την ανάπτυξη και γνωστοποίηση της τεχνολογικής αλλαγής. Άλλωστε η ανθρώπινη γνώση σχεδόν πάντοτε υποκαθιστά τον εξοπλισµό ως πρωταρχικό παράγοντα της παραγωγικότητας και µάλιστα όταν αυτή δεν επαρκεί, η παραγωγή υπηρεσιών υποφέρει [15]. Σύµφωνα µε την µέθοδο της αλυσίδας αξιών, οι δραστηριότητες των µονάδων υγείας ταξινοµούνται σε δυο πρωτεύουσες κατηγορίες: κύριες και βοηθητικές. 1. Η πρώτη κατηγορία συνίσταται από τις εισροές και εκροές, καθώς και από τις παραγωγικές διαδικασίες και το νοσοκοµειακό marketing. 2. Η δεύτερη απαρτίζεται από τις διαδικασίες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την πραγµατοποίηση των δραστηριοτήτων της πρώτης οµάδας. Οι διαδικασίες της δεύτερης κατηγορίας σχετίζονται µε τη διαχείριση των ανθρώπινων και υλικών πόρων καθώς και µε τις υποδοµές και τη διαχείριση αυτών. Το νοσοκοµειακό marketing συνίσταται από το σύνολο των ενεργειών οι οποίες ι) συνδέουν τους ασθενείς µε τους γιατρούς και τους φορείς παροχής υγείας ιι) στοχεύουν στη διατήρηση της βιωσιµότητας της ιατρικής άσκησης σε τοπικό επίπεδο, ιιι) στοχεύουν στη παραγωγή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών υγείας. Ο ρόλος των ανθρώπινων πόρων στη διάχυση των νέων τεχνολογιών είναι κρίσιµος. Η σηµασία του παρουσιάζεται στη θεωρία των επτά S, ήτοι, Structure- Strategy- Systems- Shared values- Skills- Style- Staff. Σύµφωνα µε την θεωρία αυτή η υιοθέτηση, αποδοχή και διάχυση των τεχνολογικών καινοτοµιών περιγράφεται από δυο γεωµετρικά κανονικά σχήµατα: το «κρύο» τρίγωνο, που εκφράζει τα εµφανή στοιχεία των οργανισµών και έχει κορυφές το σύστηµα (System), τη δοµή (Structure) και τη στρατηγική (Strategy) και το «θερµό» τετράγωνο που εκφράζει τα αφανή στοιχεία και συνίσταται από τους ανθρώπινους πόρους [16]. Στο νοσοκοµειακό περιβάλλον τα εµφανή στοιχεία (σχήµα 2.3) σχετίζονται µε τη γραφειοκρατικού τύπου διοίκηση η οποία είναι στενά συνδεδεµένη και µε εξωτερικούς 28

παράγοντες όπως το κράτος και το σύστηµα υγείας. Ωστόσο, οι ικανότητες (Skills) που κατέχουν οι επαγγελµατίες υγείας (Staff) και οι αξίες (Shared values) που αυτοί υιοθετούν σε συνδυασµό µε το χαρακτήρα και το προσωπικό στυλ (Style) κατά τη διεκπεραίωση των καθηκόντων τους, αποτελούν τον πλέον ισχυρό παράγοντα για τη διάχυση της ΤΠ&Ε στο ενδονοσοκοµειακό περιβάλλον. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΜΦΑΝΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΜΗ ΑΞΙΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΑΦΑΝΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΥΛ ΑΤΟΜΑ Σχήµα 2. 3 : Τα εµφανή και αφανή στοιχεία των νοσοκοµειακών µονάδων Με βάση το σχήµα 2.3 η εφαρµογή ενός ευέλικτου διαχειριστικού πληροφοριακού συστήµατος στις διοικητικές υπηρεσίες των νοσοκοµείων αποδεικνύεται πολλές φορές ιδιαίτερα αδύναµη και ανέφικτη, αφού απουσιάζει η συνεχής εκπαίδευση και συµµετοχή στο σχεδιασµό και τις αποφάσεις. Επιπλέον το σύστηµα οργάνωσης της νοσοκοµειακής εργασίας απαιτεί όλο και µεγαλύτερη συνεργασία από µεσαία διοικητικά στελέχη ενώ αρκετές φορές διαπιστώνεται η άρνηση µετάδοσης γνώσης και η µετατόπιση ευθυνών, λόγω κυρίως της φύσης της νοσοκοµειακής εργασίας. Τα 29

νοσοκοµεία είναι χώροι όπου η διαφοροποίηση της εργασίας είναι ιδιαίτερα σηµαντική, µε συνέπεια τη στενή διασύνδεσή της µε την αποδοχή και διάχυση των καινοτόµων αλλαγών. Επίσης, τα νοσοκοµειακά πολιτιστικά µικρο-περιβάλλοντα είναι οι κύριοι αποδέκτες και αρκετές φορές οι παραγωγοί αυτών των καινοτόµων αλλαγών, ενώ παράλληλα οι διαπραγµατεύσεις µεταξύ των εργαζοµένων συχνά µετασχηµατίζουν την κατεύθυνση των αλλαγών. 2.1. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΤΠ&Ε ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Στη χώρα µας η εφαρµογή της ΤΠ&Ε στο δηµόσιο τοµέα εµφανίστηκε µε σηµαντική χρονική καθυστέρηση. Στα δηµόσια νοσοκοµεία των µεγάλων αστικών κέντρων ξεκίνησε κατά το τέλος της δεκαετίας του 1980 κυρίως µε την χρήση προσωπικών υπολογιστών στα οικονοµικά τµήµατα. Παράλληλα το τµήµα Πληροφορικής και Οργάνωσης (ΤΠΟ) δεν είχε θεσµοθετηθεί στους οργανισµούς των νοσοκοµείων, ενώ, σε όποια υπήρχε, είχε ελάχιστο εξειδικευµένο προσωπικό. Ωστόσο, µε την εφαρµογή του δεν υπήρξε εµφανές αποτέλεσµα στην παραγωγικότητα. Συχνά οι βασικές αλλαγές στην κατανοµή και την οργάνωση της εργασίας που απορρέουν από την εφαρµογή της νέας τεχνολογίας αρχικά καταλήγουν σε δυσλειτουργίες. Αντί εποµένως να προκληθεί µια εµφανής διοικητική επανάσταση, η νεοεισερχόµενη τεχνολογία απλά αυτοµατοποίησε κάποια υπαλληλικά έργα ρουτίνας. Στην νοσοκοµειακή απόδοση ωστόσο είχε µικρό αποτέλεσµα. Αυτό ήταν αναµενόµενο αφού η παρεχόµενη ηλεκτρονική πληροφορία δεν διαχεόταν παρά µόνο στα στενά όρια ενός ή ελαχίστων τµηµάτων. Ήταν εµφανές ότι το «παζλ παραγωγικότητας» παρέµενε ακόµα ασυµπλήρωτο, αφού η κυριαρχούσα άποψη ήταν ότι «προφανώς βελτιωνόµαστε στην κατασκευή υπολογιστών, αλλά ακόµα δεν γνωρίζουµε στ αλήθεια τι να κάνουµε µ αυτούς, αφού κατασκευαστούν» [17]. Η σταδιακή προσαρµογή ήταν απαραίτητη για γίνεται ενσωµάτωση στα διάφορα τµήµατα ώστε αυτά µε την πάροδο του χρόνου να γίνονται πιο παραγωγικά. Ταυτόχρονα, είχε αρχίσει η «σύγκρουση» των εργασιακών σχέσεων ανάµεσα στην τεχνολογία και την γραφειοκρατία. Οι εργαζόµενοι δεν αντιλαµβάνονται πλήρως τη χρησιµότητα της νέας τεχνολογίας, ενώ µερικές νοσοκοµειακές ιοικήσεις πιστεύουν ότι επιβάλλοντας την 30

τεχνολογία οι εργαζόµενοι θα διαπιστώσουν σιγά σιγά ότι έχουν ένα αληθινά πολύτιµο όπλο στα χέρια τους οπότε και θα αναγκαστούν να το χρησιµοποιήσουν. Τότε θα έχουν και την δύναµη να µεταβάλλουν τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτονται και επιτελούν τα καθήκοντά τους. Η ανάπτυξη των τοπικών δικτύων στη δεκαετία 1990-2000 επέτρεψε τη διασύνδεση, την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφορίας ανάµεσα σε αποµακρυσµένους υπολογιστές. Η παράλληλη ανάπτυξη των συστηµάτων διαχείρισης βάσεων δεδοµένων ισχυροποίησε και αξιοποίησε σηµαντικά την παραγόµενη πληροφορία, µεταφέροντας την σε περισσότερα τµήµατα του ίδιου οργανισµού. Αρχικά οι δυνατότητες των βάσεων δεδοµένων περιορίζονταν στην αυτοµατοποίηση µιας υπάρχουσας εργασίας ενώ οι εργαζόµενοι εκπαιδεύονταν στην εισαγωγή δεδοµένων στο νέο σύστηµα χωρίς να γνωρίζουν τον τρόπο λειτουργίας, αφού οι χρησιµοποιούµενοι αλγόριθµοι θεωρούνταν πολύ δύσκολοι. Έτσι οι βάσεις δεδοµένων έγιναν αντιληπτές σαν µια λειτουργία ελέγχου και όχι σαν προϊόν εξελικτικής διαδικασίας, ενώ συσχετίστηκαν µε αρκετά «σκοτεινές διαδικασίες». Επιπρόσθετα, δεν υπήρχαν ενιαίες βάσεις νοσοκοµειακών δεδοµένων, µε συνέπεια κάθε νοσοκοµείο να επιλέγει εφαρµογές χωρίς σχεδιασµό, αποφεύγοντας τον άµεσο ανασχεδιασµό ζητηµάτων οργάνωσης, κατευθύνοντας την νοσοκοµειακή διαχείριση σε µια οργανωτική «µαύρη τρύπα». Οι νοσοκοµειακές διοικήσεις δεν είχαν ακόµα αντιληφθεί ότι το µηχανογραφηµένο περιβάλλον δεν δηµιουργήθηκε για το ίδιο, αλλά ήταν στοιχείο ενός ευρύτερου νοσοκοµειακού συστήµατος, του «ιστού της υπολογιστικής» [18]. Επικρατούσε ακόµα η άποψη ότι η ΤΠ&Ε είναι βασικά µια τεχνολογία συντονισµού και ελέγχου του εργατικού δυναµικού, τους οποίους η Taylorian επιστηµονική διαχείριση αδυνατούσε να καλύψει [19]. H ηλεκτρονική επεξεργασία δεδοµένων έµοιαζε ως ένα από τα πιο σηµαντικά εργαλεία µε τα οποία η διαχείριση των οργανισµών εγκαθιδρύει πολιτικές που αφορούν άµεσα την εργασία, η οποία ωστόσο καθορίζεται από πολύπλοκους οικονοµικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Κάτω από το πρίσµα των παραγόντων αυτών, η ηλεκτρονική επεξεργασία είναι στην πραγµατικότητα µια οργανωτική τεχνολογία και, όπως η οργάνωση της εργασίας, κατέχει και αυτή µια δυαδική λειτουργία, δηλαδή σαν µια παραγωγική δύναµη αλλά και σαν ένα εργαλείο ελέγχου για τη διαχείριση. 31

Σταδιακά νέοι οργανωτικοί στόχοι ενσωµατώνονται στα υπολογιστικά συστήµατα που εγκαθίστανται στις µονάδες παροχής υγείας, ιδίως όσον αφορά την συγκέντρωση της επεξεργασίας και την διάτµηση της νοσοκοµειακής εργασίας, ενώ δίνονται µεγαλύτερες χρηµατοδοτήσεις για επενδύσεις σε υπολογιστικό εξοπλισµό. Η µετατροπή της απλής αντιστοιχίας «1 ασθενής- 1 γιατρός» σε «1 ασθενής οµάδα γιατρών» καθιστά επιτακτικότερη την ανάγκη για την ανταλλαγή και την ευκολότερη πρόσβαση στα κλινικά δεδοµένα, από ποικίλες και ετερογενείς οµάδες, όπως ιατρούς, νοσηλευτές, ασφαλιστικούς οργανισµούς κτλ. Τη τελευταία πενταετία, στη χώρα µας έχουν αναπτυχθεί αρκετά πληροφοριακά νοσοκοµειακά συστήµατα (ΠΝΣ), τα οποία διαχειρίζονται κυρίως τις διοικητικοοικονοµικές εφαρµογές, ενώ είναι αρκετά ελλιπής η ανάπτυξη συστηµάτων που διαχειρίζονται την ιατρική πληροφορία. Επιπλέον παρουσιάζεται εντονότερη η ανάγκη διαλειτουργικότητας των επιµέρους ΠΝΣ µε στόχο την επίτευξη των κοινών στόχων που τίθενται µέσα στο ευρύτερο νοσοκοµειακό περιβάλλον. Οι έννοιες των ΠΝΣ καθώς και των διεθνών προτύπων διαλειτουργικότητας αυτών περιγράφονται στις επόµενες ενότητες. 2.2.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ Κάθε νοσοκοµείο θεωρούµενο ως «µία πολύπλοκη µηχανή που παράγει πληροφορίες» [20], καθηµερινά διαχειρίζεται ένα πλήθος πληροφοριών, χωρίς τις οποίες δεν θα µπορούσε να ολοκληρώσει τις θεµελιώδεις δραστηριότητες του. Εποµένως κάθε νοσοκοµείο από την αρχή της δηµιουργίας του κατέχει ένα σύστηµα διακίνησης και επεξεργασίας της πληροφορίας, ανεξάρτητα από τη χρήση υπολογιστικών συστηµάτων. Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν διάφοροι ορισµοί των ΠΝΣ, ανάλογα µε τις απόψεις των ερευνητών και των προµηθευτών, τους επικρατέστερους των οποίων αναφέροµε παρακάτω: Ένα ΠΝΣ ορίζεται ως ένα σύστηµα που ασχολείται µε την συλλογή, επεξεργασία και αποθήκευση όλων των δεδοµένων και των πληροφοριών που δηµιουργούνται και διακινούνται σε ένα νοσηλευτικό ίδρυµα [21]. Σύµφωνα µε άλλη προσέγγιση, το ΠΝΣ 32

ορίζεται ως ένα κοινωνικό-τεχνικό υποσύστηµα, το οποίο υλοποιείται µόνον όταν οι κοινωνικές, τεχνικές και οικονοµικές διαστάσεις του βελτιστοποιηθούν και δοµηθούν γύρω από αυτόνοµες οµάδες εργασίας [22]. Κάτω από αυτή τη προσέγγιση ένα ΠΝΣ αποτελείται από δυο υποσυστήµατα : Το υπολογιστικά υποβοηθούµενο υποσύστηµα (computer-supported system) και Το µη υπολογιστικά υποβοηθούµενο υποσύστηµα (Non-computer-supported system) Με την έννοια του computer-supported system θεωρείται κάθε υπολογιστικό σύστηµα σχεδιασµένο για τη διευκόλυνση της διαχείρισης των διοικητικών και ιατρικών πληροφοριών που διακινούνται σε ένα νοσοκοµείο, µε τελικό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόµενης φροντίδας. Σε κάθε περίπτωση, το ΠΝΣ δεν µπορεί να θεωρηθεί ως απλή επεξεργασία της πληροφορίας, αν δεν συσχετισθεί µε τη παρεχόµενη γνώση, εφόσον η δηµιουργία, η ανάκτηση καθώς και ο µετασχηµατισµός των δεδοµένων που δηµιουργούνται µέσα στο νοσοκοµειακό περιβάλλον, συνδέονται άµεσα µε τη λήψη, παρακολούθηση και υποστήριξη αποφάσεων, µέσω της ανάλυσης των δεδοµένων. Για το λόγο αυτό, η σύγχρονη µοντελοποίηση ΠΝΣ στηρίζει τη βιωσιµότητα και τη διαλειτουργικότητα κάθε συστήµατος στη διάκριση γνώσης και πληροφορίας [23]. Οι ανωτέρω προσεγγίσεις καθιστούν αναγκαία τη θεώρηση του κλινικού πληροφοριακού συστήµατος (clinical information system), ως ένα υποσύστηµα του ΠΝΣ, το οποίο µαζί µε το πληροφοριακό σύστηµα εργαστηρίων (LIS) και το Πληροφοριακό Σύστηµα Απεικονιστικών Εργαστηρίων, καθώς και το Νοσηλευτικό Υποσύστηµα, αποτελούν τις βασικότερες συνιστώσες ενός Ολοκληρωµένου Πληροφοριακού Συστήµατος Νοσοκοµείων (ΟΠΣΝ). Άλλωστε, η παραδοσιακή έννοια του νοσοκοµείου έχει πλέον διευρυνθεί µε την έννοια του οργανισµού εντατικής φροντίδας (acute health care organizations), µε συνέπεια, τα ΠΝΣ, θεωρούµενα ως management information systems, να απαρτίζονται από τις ακόλουθες εφαρµογές [24] Εφαρµογές γενικών υπηρεσιών: Τροφοδοσία, προσωπικό, προµήθειες και συντήρηση Οικονοµικές εφαρµογές: Λογιστήριο και µισθοδοσία 33

Κλινικές εφαρµογές: Φαρµακείο και εργαστήρια Εφαρµογές διαχείρισης ασθενών: Εισαγωγές, εξαγωγές, επείγοντα και ιατρικός φάκελος Αν και γενικότερα παρατηρείται µια ασυµφωνία όσον αφορά στο καταλληλότερο µοντέλο για την περιγραφή ενός ΠΝΣ, το µεγαλύτερο ενδιαφέρον δεν θα πρέπει να εστιάζεται τόσο στο διαχωρισµό και την ονοµατολογία των υποσυστηµάτων, όσο στην πληρότητα όλων των υποστηρικτικών εφαρµογών για την καλύτερη δυνατή λειτουργία του νοσοκοµείου [25, 26]. Ωστόσο, κατά γενικότερη αποδοχή, κάθε ΟΠΣΝ πρέπει να έχει τους εξής βασικούς στόχους [27]: Τη βελτίωση της φροντίδας των ασθενών Τη βελτίωση της διαχείρισης του νοσοκοµείου Τη βελτίωση του ρόλου του νοσοκοµείου στο ευρύτερο σύστηµα υγείας Στη διατριβή αυτή, θεωρούµε τα κάτωθι διασυνδεδεµένα υποσυστήµατα ως τις βασικές µονάδες ενός ΟΠΣΝ: ιοικητικό-οικονοµικό Υποσύστηµα ( ΟΥ): ιαχείριση Προσωπικού, πρωτοκόλλου και µισθοδοσίας, αναλυτική και γενική λογιστική, διαχείριση παγίων, διαθεσίµων και αποθηκών υλικού, διαχείριση προµηθειών και συµβάσεων, καθώς και διαχείριση πληρωτέων και διαθέσιµων. Υποσύστηµα ιαχείρισης Ασθενών (Υ Α): ιαχείριση εισαγωγών και εξαγωγών ασθενών, ραντεβού τακτικών εξωτερικών και απογευµατινών Ιατρείων, νοσήλια, κοστολόγηση Ιατρικών πράξεων, διαχείριση φαρµακείου και ατοµικών/γενικών συνταγολογίων φαρµάκων και υγειονοµικού υλικού, διαχείριση αντιδραστηρίων, διαχείριση προγραµµάτων διατροφής και διαίτης βάσει των θεραπευτικών αγωγών καθώς και διαχείριση των υλικών τροφοδοσίας. Ιατρικό Υποσύστηµα (ΙΥ): ιαχείριση και παρακολούθηση των νοσηλευόµενων και εξωτερικών ασθενών, διαχείριση ιατρικών διαγνώσεων και πορισµάτων, φάκελος ασθενή. Πληροφοριακό Σύστηµα Εργαστηρίων (Laboratory Information System - LIS): ιαχείριση εργαστηριακών εξετάσεων και δειγµατοληψίες, αιτήσεις αναλώσιµων υλικών και αντιδραστηρίων και διαχείριση αποτελεσµάτων. 34

Πληροφοριακό Σύστηµα Απεικονιστικών Εργαστηρίων: Αποτελείται από το Πληροφοριακό Σύστηµα Ακτινολογικών Εξετάσεων (Radiology Information System - RIS), καθώς και από το Σύστηµα Αρχειοθέτησης και Επικοινωνίας Ιατρικών Εικόνων (PΤΠ&Εure Archiving and Communication system - PACS). Νοσηλευτικό Υποσύστηµα (ΝΥ): ιαχείριση νοσηλευτικής φροντίδας, χορήγησης φαρµάκων και χρήσης υγειονοµικών υλικών, τήρηση της θεραπευτικής αγωγής, καθώς και παρακολούθηση της πορείας της νόσου, διαχείριση κλινών και ειδικών καταστάσεων και λογοδοσία. Υποσύστηµα διαχείρισης τεχνικής υπηρεσίας και βιοϊατρικής τεχνολογίας (ΥΤΒΤ): ιαχείριση ιατρικών συσκευών και µηχανηµάτων, βλαβών και ασφάλειας, βάρδιες προσωπικού, σύνταξη τεχνικών µελετών. Υποσύστηµα εφαρµογών Τηλεϊατρικής (ΥΤΗΛ): ιαχείριση εφαρµογών προνοσοκοµειακής φροντίδας και κατ οίκον νοσηλείας (τηλεπαρακολούθηση και τηλεδιαχείριση ασθενών στο σπίτι), καθώς και διαχείριση τηλεσυµβούλευσης και τηλεακτινολογίας. Υποσύστηµα επιχειρηµατικής ευφυΐας (Business Ιntelligence - BI): ιαχείριση µεγάλου εύρους αναγκών επιχειρηµατικής ανάλυσης µε την οµαδοποίηση κατάλληλων αναφορών και δεικτών καθώς και τη δηµιουργία ad hoc δεικτών από εξουσιοδοτηµένους χρήστες. 2.3. ΙΕΘΝΗ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ ΙΑΣΥΝ ΕΣΗΣ Η δοµή των διάσπαρτων νοσοκοµειακών λειτουργικών µονάδων επιβάλλει την αντίστοιχη κατανοµή των σταθµών εργασίας, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα των [28] Άλλωστε κάθε οργανισµός υγείας συνίσταται από ένα σύνολο ανόµοιων χρηστών, που εκτελούν ποικίλες δραστηριότητες αλλά που έχουν την απαίτηση να βασίζονται και να µοιράζονται ένα κοινό σύνολο δεδοµένων και να χρησιµοποιούν ένα κοινό σύνολο υπηρεσιών [29]. ιάφορα διεθνή πρωτόκολλα έχουν αναπτυχθεί µε στόχο την εξασφάλιση της απαιτούµενης διαλειτουργικότητας των ΠΝΣ, τα σηµαντικότερα εκ των οποίων είναι: 35