White Paper on European Cities Μάρτιος 2015 Αντώνης Αγγελάκης, Σύμβουλος Ανοιχτής Καινοτομίας antonios.aggelakis@gmail.com Προοίμιο Το παρόν White Paper στοχεύει στην παρουσίαση δράσεων, καλών πρακτικών και πρωτοβουλιών που αναπτύσσονται προς την κατεύθυνση της ενεργοποίησης των τοπικών κοινοτήτων για την επίλυση τοπικών προβλημάτων, μέσα και από την αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων και εργαλείων. Σε αυτό τον προσανατολισμό, έχουν αναπτυχθεί σημαντικές προσπάθειες ενεργοποίησης πολιτών αλλά και δικτύωσης πόλεων και κοινοτήτων. Στις παρακάτω σελίδες, παρατίθενται παραδείγματα δικτύωσης και ενεργοποίησης στην Ευρώπη και την Αμερική, ενώ παρουσιάζονται σύγχρονες σχετικές προσεγγίσεις για την ενίσχυση της τοπικής ικανότητας επίλυσης κοινωνικών ζητημάτων μέσα από την εμπλοκή και αξιοποίηση των τοπικών κοινοτήτων και γνώσεων. 1. Το Εurocities Ένα από τα σημαντικότερα δίκτυα πόλεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το δίκτυο Eurocities που ενώνει σε συνεργασία όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Στο δίκτυο αυτό μετέχει από την Ελλάδα η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο και το Μαρούσι. Τα θεματικά του πεδία είναι: Culture, Economic Development, Environment, Mobility, Social Affairs, Knowledge Society, Participation & Cooperation 1. 1 http://www.citybranding.gr/2010/02/eurocities.html 1
Τo Eurocities ιδρύθηκε το 1986 από τους δημάρχους έξι μεγάλων πόλεων: Βαρκελώνη, Μπέρμιγχαμ, Φρανκφούρτη, Λυών, Μιλάνο και Ρότερνταμ. Σήμερα, έχουν συγκεντρωθεί τοπικές κυβερνήσεις σε πάνω από 130 από τις μεγαλύτερες πόλεις και 40 πόλεις- εταίροι της Ευρώπης και οι οποίες αφορούν σε 130 εκατομμύρια πολίτες από 35 χώρες 2. Μέσα από έξι θεματικά φόρουμ, ένα ευρύ φάσμα ομάδων εργασίας, προγράμματα, δραστηριότητες και εκδηλώσεις, προσφέρεται στα μέλη μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών που στοχεύει να επηρεάσει και να συνεργαστεί με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αλλά και να ανταποκριθεί στα κοινά ζητήματα που επηρεάζουν την ημέρα με την ημέρα τη ζωή των Ευρωπαίων. Στόχος είναι να ενισχύσει το σημαντικό ρόλο που οι τοπικές κυβερνήσεις θα πρέπει να παίξουν σε μια πολυεπίπεδη δομή διακυβέρνησης. Στόχος είναι επίσης να διαμορφωθούν οι απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών στις Βρυξέλλες και τελικά να μετατοπίσουν το επίκεντρο της νομοθεσίας της ΕΕ κατά τρόπο που να επιτρέπει στην τοπική αυτοδιοίκηση να αντιμετωπίσει τις στρατηγικές προκλήσεις σε τοπικό επίπεδο. Βασίζεται σε τρεις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, με τις εξής προτεραιότητες πολιτικής: Πολίτες Θέσεις εργασίας Κλίμα. Μέσα σε αυτές τις προτεραιότητες, τις δραστηριότητες του δικτύου καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών της Ευρώπης. Σχετικά με το Eurocities 3 Ήδη 27 χώρες είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με συνολικά περίπου 500 εκατομμύρια πολίτες - οι περισσότεροι από αυτούς που ζουν σε μεγάλες πόλεις και τις αστικές περιοχές. Περισσότερες χώρες θα ενταχθούν στην ΕΕ κατά τα επόμενα χρόνια, καθώς και η συνεργασία με τις γειτονικές χώρες έχει ενισχυθεί. 2 http://www.citybranding.gr/2011/07/city- branding_19.html 3 http://www.eurocities.eu 2
Η Ευρώπη αλλάζει τις ζωές των ανθρώπων. Κάθε χρόνο, περισσότεροι Ευρωπαίοι ταξιδεύουν εκτός συνόρων για να σπουδάσουν, να εργαστούν, να κάνουν επιχειρήσεις κ.α. Ο αντίκτυπος της Ευρώπης μπορεί επίσης να ιδωθεί σε τοπικό επίπεδο, σε πόλεις και γειτονιές - για παράδειγμα όσον αφορά την αστική ανάπλαση, τη ρύπανση και τα απόβλητα, τα δικαιώματα των εργαζομένων και τις επιχειρηματικές ευκαιρίες. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια ολόκληρη σειρά από μεγάλες προκλήσεις που απαιτούν μια αποφασιστική και αποτελεσματική αντίδραση από τις δημόσιες αρχές. Αυτά περιλαμβάνουν: τη διασφάλιση της οικονομικής ευημερίας και της αειφόρου ανάπτυξης των πόλεων και των περιφερειών, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για την απασχόληση, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και την προστασία του περιβάλλοντός για τις μελλοντικές γενιές. Οι προκλήσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν κατάλληλα μόνο εάν οι διάφορες βαθμίδες της δημόσιας διοίκησης πόλεις, περιφέρειες, εθνικές κυβερνήσεις και ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα- εργαστούν από κοινού. Το δίκτυο είναι ενεργό σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων: της οικονομικής ανάπτυξης και της πολιτικής για τη συνοχή, την παροχή δημόσιων υπηρεσιών, το περιβάλλον, τις μεταφορές και την κινητικότητα, την απασχόληση και τις κοινωνικές υποθέσεις, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση, την ενημέρωση και την κοινωνία της γνώσης, τη διακυβέρνηση και τη διεθνή συνεργασία. Δραστηριότητες Eurocities α) Δικτύωση, διαμοιρασμός και βελτίωση των γνώσεων Με τη συμμετοχή σε φόρουμ, ομάδες εργασίας και έργα, τα μέλη του δικτύου έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν ένα ευρύ φάσμα των αστικών ζητημάτων και προκλήσεων. Οι πόλεις μπορούν να μάθουν εκατέρωθεν μέσω της ανταλλαγής γνώσεων, την ανταλλαγή εμπειριών, συγκρίνοντας διαφορετικές προσεγγίσεις, δοκιμή καινοτόμων λύσεων και την ανάλυση των βέλτιστων πρακτικών. β) Lobbying - Ανάπτυξη και επιρροή των πολιτικών 3
Το δίκτυο Eurocities παρέχει μια ισχυρή φωνή για τις πόλεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και συμβάλλει ενεργά στην ανάπτυξη και την εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών, της νομοθεσίας και των προγραμμάτων που είναι χρήσιμα για τις πόλεις. Το δίκτυο Eurocities είναι ένας σημαντικός εταίρος για τον διάλογο με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τόσο σε πολιτικό επίπεδο και στο τεχνικό επίπεδο. Το δίκτυο Eurocities διατηρεί επίσης στενές επαφές με την Επιτροπή των Περιφερειών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη. γ) Η προεκλογική εκστρατεία - Ευαισθητοποίηση του κοινού Το δίκτυο Eurocities επισπεύδει πολιτικές προτεραιότητες με την ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρώπη εκστρατειών για θέματα κοινού ενδιαφέροντος, όπως η βιώσιμη κινητικότητα και η υπεύθυνη κατανάλωση. Αυτές οι εκστρατείες έχουν στόχο την ευαισθητοποίηση και την αλλαγή συμπεριφοράς τόσο στο εσωτερικό των δημοτικών αρχών, καθώς και μεταξύ των πολιτών, των οποίων η ενεργός υποστήριξη και συνεργασία συχνά είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων της πολιτικής, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. Προώθηση του Δικτύου Πόλεων μέσω του προγράμματος Eurocities Το δίκτυο Eurocities αποσκοπεί στην διαρκή αναβάθμιση των ζητημάτων «αστικής φύσης στην ατζέντα των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περισσότερες αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο επηρεάζουν τις πόλεις και τους πολίτες τους και επομένως υπάρχει επιτακτική ανάγκη για μία όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών των κρατών μελών της Ε.Ε. Το Πρόγραμμα Eurocities επιθυμεί να προωθήσει ένα πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στις ευρωπαϊκές ενθαρρύνοντας τα μέλη πόλεις να ανταλλάσσουν τις εμπειρίες τους και να είναι ενεργές ταυτόχρονα τόσο στην χάραξη της εθνικής όσο και της κοινοτικής πολιτικής 4. 2. Το παράδειγμα των Q cities 4 http://www.citybranding.gr/2010/04/blog-post_14.html 4
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων Ποιότητας ιδρύθηκε επίσημα με την υπογραφή του καταστατικού από 12 Ευρωπαϊκές πόλεις την 8η Δεκεμβρίου 2007 στο Δημαρχιακό Μέγαρο Αμαρουσίου. Η ιδέα της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Δικτύου για την εφαρμογή πολιτικών ποιότητας και διοικητικών καινοτομιών στην τοπική αυτοδιοίκηση, γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του 1ου Συνεδρίου για Τοπικές Καινοτομίες το 2004 (20 Απριλίου 2004, στο Μαρούσι Αττικής, Ελλάδα) 5. Κύριος σκοπός του Δικτύου είναι η προώθηση ανταλλαγής εμπειριών και η από κοινού εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων ποιότητας σε Ευρωπαϊκές πόλεις και Δήμους. Στο 2ο Συνέδριο για τις Τοπικές Καινοτομίες το 2006 (15-17 Ιουνίου του 2006, στο Μαρούσι Αττικής, Ελλάδα) οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών πόλεων, που συμμετείχαν, αποφάσισαν να κάνουν ένα ακόμη βήμα και να προωθήσουν περαιτέρω την πραγματοποίηση της πρωτοβουλίας Q- Citie 6. Πιο συγκεκριμένα, με τη διακήρυξη που συνυπέγραψαν όλες οι πόλεις που συμμετείχαν, δήλωσαν τη θέλησή τους για να δημιουργήσουν ένα Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πόλεων: α) για την ανταλλαγή καλών πρακτικών για διοικητικές καινοτομίες, β) για τον από κοινού σχεδιασμό πιλοτικών δράσεων αξιολόγησης τοπικών πολιτικών ποιότητας και γ) για την ανάπτυξη κοινών πρωτοβουλιών σχετικά με την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες. Από το 2006 και κυρίως κατά τη διάρκεια του 2007, πραγματοποιήθηκαν τακτικές συναντήσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και δύο από τις συνδιασκέψεις ποιότητας (2006 και 2007), υποστηρίχθηκαν και συγχρηματοδοτήθηκαν από τη Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θέτοντας τη βάση για τη σύσταση του Q- Cities. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του 3ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Ποιότητας για τις διοικητικές καινοτομίες, με θέμα: «FORUM ευρωπαίων πολιτών και τοπικής αυτοδιοίκησης: διεκδικώντας Q- Cities, διεκδικώντας μια καλύτερη ποιότητα ζωής» (6-8 Δεκεμβρίου 2007, Μαρούσι Αττικής, Ελλάδα), το Q- Cities αποτέλεσε μια ευρωπαϊκή πραγματικότητα καθώς 12 ευρωπαϊκές πόλεις προχώρησαν στην υπογραφή του καταστατικού της. Έκτοτε, το Δίκτυο Q- Cities διαθέτη νομική οντότητα και όργανα λήψης αποφάσεων, ενώ αναγνωρίζεται διεθνώς ως μια σημαντική πλατφόρμα εδαφικής συνεργασίας σε θέματα ποιότητας 7. 5 http://www.q- citiesnet.eu/history.html 6 http://www.maroussi.gr/default.aspx?lang=el-gr&page=287&eventid=2758 7 http://www.q- citiesnet.eu/ 5
Στόχο του Q- Cities αποτελεί η δημιουργία μιας κοινής πλατφόρμας ανταλλαγής καλών πρακτικών και τεχνογνωσίας αναφορικά με τους τρόπους βελτίωσης της ποιότητας των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών προς τους ευρωπαίους πολίτες διαχρονικά. Επιπλέον, στοχεύει στη δημιουργία ενός δια- δραστικού πλαισίου δημιουργικού διάλογου μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών (πολιτικών εκπροσώπων, τοπικών αρχών, εμπειρογνωμόνων, ανώτερων διοικητικών στελεχών πολιτών, ιδιαίτερα καταρτισμένων σπουδαστών, εκπρόσωπων της κοινωνίας των πολιτών κλπ) σχετικά με την οικονομικότητα, την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα της Ευρωπαϊκής Διοίκησης (European Administration). Επίσης, επιδιώκει τη διάσωση βιώσιμων προτύπων "διαδικασιών και ποιότητας", που βασίζονται στις προσδοκίες και τις ανάγκες των πολιτών, επιτρέποντας στους ΟΤΑ της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη από την καθιέρωση τέτοιων διαδικασιών 8. Αποστολή του Δικτύου των Q- Cities αποτελούν 9 : Η ευρύτερη επικοινωνία και δικτύωση μεταξύ των ευρωπαϊκών πόλεων για διοικητικά θέματα και πρακτικές Η αναζήτηση κοινών μεθόδων και εργαλείων για τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους ευρωπαίους πολίτες, Η προώθηση πολιτικών από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για τη διοικητική μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό των λειτουργιών και των δομών της ευρωπαϊκής διοίκησης, H διάδοση των καινοτόμων πρωτοβουλιών σε όλη την Ευρώπη, όπως αναπτύχθηκε από τους ευρωπαϊκούς Δήμους, H καθιέρωση βραβείων ποιότητας και κινήτρων από την ΕΕ ιδρύματα για την ενθάρρυνση πρωτοβουλιών σχετικά με τη διοικητική μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής διοίκησης. Αξίες και εργαλεία του Δικτύου Q- Cities για την επίτευξη όλων των παραπάνω αποτελούν τα ακόλουθα: Συνεχής αναζήτηση για πληροφορίες σχετικά με καινοτόμα πρότυπα και προϊόντα που έχουν αναπτυχθεί από Ευρωπαϊκούς Δήμους για τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους ευρωπαίους πολίτες, Ανάπτυξη ενός μόνιμου μηχανισμού ανταλλαγής εμπειριών και βέλτιστων 8 http://www.citybranding.gr/2011/02/blog-post_10.html 9 http://www.q-citiesnet.eu/vision_mission.html 6
πρακτικών μεταξύ των ευρωπαϊκών Δήμων, μέσω των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας και άλλων εργαλείων δημοσιότητας (newsletter, ιστοσελίδα κλπ), Ανταλλαγή ιδεών, καλών πρακτικών και τεχνικών που ενισχύουν τη διοικητική καινοτομία για τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης, Ανταλλαγή προσωπικού, για εκπαιδευτικούς λόγους και κατάρτισης, μεταξύ των ευρωπαϊκών Δήμων, για την απόκτηση εμπειρίας και τεχνογνωσίας, Συνεργασία με άλλα δίκτυα και πλατφόρμες συνεργασίας για την απόκτηση και συγκριτική αξιολόγηση των διαφορετικών πρακτικών και προσεγγίσεων, Ανάπτυξη μεθόδων συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking) με στόχο τη διαρκή βελτίωση των διοικητικών υπηρεσιών, Διερεύνηση νέων επιστημονικών και τεχνικών εργαλείων για την εκτίμηση και αξιολόγηση της ικανότητας παροχής ποιοτικών υπηρεσιών και των επιδόσεων των Ευρωπαϊκών Δήμων, Διερεύνηση των μεθόδων και εργαλείων για την συστηματική μέτρηση της ικανοποίησης των ευρωπαίων πολιτών σχετικά με τις υπηρεσίες που τους παρέχονται, Εξεύρεση πόρων για τους σκοπούς και τις δράσεις του δικτύου, Αναζήτηση εργαλείων και μεθόδων συστηματικής επικοινωνίας προς τα ευρωπαϊκά κέντρα λήψης αποφάσεων προκειμένου να προωθούν τους στόχους και τις επιδιώξεις του Δικτύου. 3. Οδηγός δικτύωσης πολιτών βασισμένες σε τεχνολογία Το Code for America Brigade program είναι ένα διεθνές δίκτυο ανθρώπων που έχουν δεσμευτεί να χρησιμοποιούν τις φωνές και τα χέρια τους, σε συνεργασία με τις τοπικές κυβερνήσεις, για να κάνουν τις πόλεις τους καλύτερες 10. Οι Ταξιαρχίες (Brigades) είναι εθελοντικές οργανώσεις που χτίζουν συμμετοχική εξουσία στις πόλεις τους, διοργανώνοντας τακτικές βραδιές πολιτών και εκδηλώσεις όπου άνθρωποι από όλη την κοινότητα μπορούν να ενωθούν, ενώ μάχονται για τα ανοιχτά δεδομένα και την ανάπτυξη εφαρμογών. Οι Ταξιαρχίες γιορτάζουν και να μοιράζονται τις επιτυχίες τους με το Δίκτυο Ταξιαρχιών για την προώθηση του κινήματος. 10 http://www.codeforamerica.org/brigade/tools 7
Μια ομάδα πολιτών μπορεί να συμμετέχει στο Code for America Brigade network ως Network Member ή ως Official Brigade Chapter. Όλες οι Ταξιαρχίες οργανώνουν τους ανθρώπους γύρω από αποτελέσματα προς τον πολίτη, συμμετέχουν στους διαύλους επικοινωνίας του Code for America και λαμβάνουν σχετική υποστήριξη από το σχετικό δίκτυο. Οι Ταξιαρχίες προσφέρουν ένα θετικό και ασφαλές περιβάλλον για όλα τα μέλη της πόλης τους. Προκειμένου να βοηθήσει στην οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος που εκτιμά δωρεάν και ανοιχτές τεχνολογίες και διαδικασίες, όλοι στην κοινότητα θα πρέπει να συμμετάσχουν. Ως εκ τούτου, το Code for America Brigade network έχει αναπτύξει έναν κώδικα δεοντολογίας για την περαιτέρω στήριξη των Ταξιαρχιών που εκπληρώνουν την αποστολή τους με έναν τρόπο που είναι και συμμετοχική όλων των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ: http://www.citybranding.gr/2010/02/eurocities.html http://www.citybranding.gr/2011/07/city- branding_19.html http://www.eurocities.eu http://www.citybranding.gr/2010/04/blog- post_14.html http://www.q- citiesnet.eu/history.html http://www.maroussi.gr/default.aspx?lang=el- GR&page=287&eventid=2758 http://www.q- citiesnet.eu/ http://www.citybranding.gr/2011/02/blog- post_10.html http://www.q- citiesnet.eu/vision_mission.html 8
http://www.codeforamerica.org/brigade/tools Crowdpolicy Ψηφιακές Συμμετοχικές Υπηρεσίες ΙΚΕ Πρωτογένους 5, 10554 Αθήνα www.crowdpolicy.com www.crowdpolicy.com/blog 9