ΘΕΜΑ Α1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2015 α. Η μία από τις δύο μεγάλες παρατάξεις που συγκροτήθηκαν κατά τη διάρκεια της Εθνοσυνέλευσης του 1862-1864. Οι ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών. β. Μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση που είχε αναπτυχθεί στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20 ού αι. Πρωτεργάτες της ήταν σοσιαλιστές που προέρχονταν από την πολυπληθή και ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Η Φεντερασιόν αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στην Ελλάδα. γ. Επιτροπή που συστάθηκε από το Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 1918, μετά τον τερματισμό του Α Παγκοσμίου πολέμου για την Οθωμανική αυτοκρατορία, με σκοπό την οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων Ελλήνων, με τη βοήθεια του Πατριαρχείου και της ελληνικής κυβέρνησης. Η παλιννόστηση έγινε τμηματικά, με τη μέριμνα του Υπουργείου Περιθάλψεως, και επιτράπηκε αρχικά να επιστρέψουν οι ευπορότεροι και οι πρόσφυγες οι προερχόμενοι από ορισμένες μόνο περιοχές της Δυτικής Μικράς Ασίας. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στις εστίες τους μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, το Μάιο του 1919. Μέχρι το τέλος του 1920 η πλειονότητα των προσφύγων είχε επιστρέψει στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. ΘΕΜΑ Α2 α. Λ, β. Λ, γ. Σ, δ. Λ, ε. Σ ΘΕΜΑ Β1 α. [εισαγωγή, σ. 137] Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913, με την οποία τερματίζονταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, έφτασε και το
πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα από τη Ρωσία. Έλληνες της περιοχής του Καυκάσου, με την αναγγελία της προσάρτησης της εύφορης Μακεδονίας, άρχισαν να μεταναστεύουν στην Ελλάδα, με την ελπίδα ότι θα τους παραχωρούσαν γη. Κάποιοι από αυτούς κατόρθωσαν να εγκατασταθούν στην Κεντρική Μακεδονία. Το μεταναστευτικό ρεύμα αναχαιτίστηκε με επέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης. β. [3.Α., σ. 140] Την περίοδο 1919-1921, λόγω της Ρωσικής Επανάστασης και της κατάληψης ρωσικών επαρχιών από τους Τούρκους, μεγάλο μέρος των Ελλήνων της Ρωσίας κατέφυγε στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και από εκεί διαπεραιώθηκε στην Ελλάδα. Τους Έλληνες ακολούθησαν Αρμένιοι και Ρώσοι. ΘΕΜΑ Β2 [1.Γ., σ. 46] Οι διαφορές του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, σε σχέση με γειτονικές ή άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οφείλονταν στις ιστορικές ιδιομορφίες της ελληνικής ανάπτυξης. Στα τέλη του 19 ου αιώνα συναντάμε στην Ελλάδα σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις που η πολιτική και κοινωνική τους επιρροή ήταν σαφώς μικρότερη από εκείνη που άσκησαν αντίστοιχα κινήματα σε βιομηχανικές χώρες της Δύσης ή των Βαλκανίων (π.χ. Βουλγαρία). Η απουσία σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων οδήγησε σ αυτήν την κατεύθυνση από κοινού με άλλους παράγοντες. Στα μεγάλα δημόσια έργα αυτής της περιόδου, σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυναμικού προερχόταν από το εξωτερικό ή ήταν βραχύβιας απασχόλησης. Πιο σταθερό εργατικό δυναμικό δούλευε στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, όπου και εκδηλώθηκαν οι πρώτες εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο, 1896). Στον ιδεολογικό τομέα, η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο. ΘΕΜΑ Γ1 α. [3.Β., σσ. 149-51] Στις 24 Ιουλίου υπογράφηκε η Συνθήκη ειρήνης της Λοζάνης. Έξι μήνες πριν, στις 30 Ιανουαρίου 1923, είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική Σύμβαση, η οποία ρύθμιζε την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων της Τουρκίας και των μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδας. Αυτή θα ίσχυε τόσο για αυτούς που παρέμεναν στις εστίες τους όσο και για εκείνους που είχαν ήδη καταφύγει στην ομόθρησκη χώρα. Μάλιστα, η ανταλλαγή ίσχυσε αναδρομικά για όλες τις μετακινήσεις που έγιναν από τη μέρα που κηρύχθηκε ο Α Βαλκανικός πόλεμος (18 Οκτωβρίου 1912). Από την ανταλλαγή αυτή εξαιρέθηκαν οι Έλληνες ορθόδοξοι της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Οι ανταλλάξιμοι σύμφωνα με τη Σύμβαση ανταλλαγής: θα απέβαλαν την παλιά ιθαγένεια και θα αποκτούσαν την ιθαγένεια της χώρας στην οποία θα εγκαθίσταντο είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν την κινητή περιουσία τους
είχαν δικαίωμα να πάρουν από το κράτος στο οποίο μετανάστευαν ως αποζημίωση περιουσία ίσης αξίας με την ακίνητη περιουσία που εγκατέλειπαν φεύγοντας θα διευκολύνονταν στη μετακίνησή τους από τη Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. Η συμφωνία αυτή για ανταλλαγή πληθυσμών διέφερε από τις προηγούμενες. Καθιέρωνε για πρώτη φορά τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα, ενώ οι μέχρι τότε συμφωνίες προέβλεπαν εθελοντική μετανάστευση κατοίκων κάποιων επίμαχων περιοχών. [κείμενο Α] Στο Α κείμενο υπάρχει μαρτυρία για το πώς λειτούργησε η Επιτροπή Ανταλλαγής στο Γκέλβερι, πόλη της Καππαδοκίας στην Κεντρική Μ. Ασία. Βάσει των ιστορικών μας γνώσεων, τοποθετούμε χρονικά τη μαρτυρία στα 1925. Δε διαφαίνεται απ αυτή κάποια ταραχή στους κατοίκους της περιοχής, ενώ και η Επιτροπή φαίνεται πως λειτουργεί ανασταλτικά προς αυτό. Οι κάτοικοι προτρέπονται να πουλήσουν όσα μπορούν απ την κινητή τους περιουσία. Συστήνεται στους «τουρκεμένους» (ενν. τουρκόφωνους) να μεταναστεύσουν, αν το επιθυμούν, φανερώνοντας έτσι την μεταβλητή της θρησκείας στην ανταλλαγή. β. [3.Β., σ. 151] Όταν έγινε γνωστή η υπογραφή της Σύμβασης και οι όροι της, οι πρόσφυγες που βρίσκονταν στην Ελλάδα αντέδρασαν έντονα. Σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας συγκρότησαν συλλαλητήρια, διατρανώνοντας την απόφασή τους να εμποδίσουν την εφαρμογή της. Η πραγματικότητα όμως, όπως είχε διαμορφωθεί μετά την έξοδο χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές εστίες τους και την άρνηση της Τουρκίας να δεχτεί την επιστροφή τους, ανάγκασε την ελληνική αντιπροσωπεία να συμφωνήσει. Εξάλλου η υπογραφή της Σύμβασης υποβοηθούσε τις βλέψεις των ηγετών των δύο χωρών (Βενιζέλου και Κεμάλ) για τη διασφάλιση και αναγνώριση των συνόρων τους, την επίτευξη ομοιογένειας και την απρόσκοπτη ενασχόληση με την εσωτερική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη. Σύμφωνη ήταν και η Κοινωνία των Εθνών. Οι πρόσφυγες έμειναν με την πικρία ότι το δίκαιο και τα συμφέροντά τους θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων του ελληνικού κράτους. [Κείμενο Β] Το Β κείμενο εξαίρει τις διπλωματικές ικανότητες του Βενιζέλου και τους χειρισμούς του στο ζήτημα των Ελλήνων της Ανατολής. Είχε ήδη συντελεστεί η εκδίωξη και φυγή χιλιάδων ομοεθνών του από περιοχές της Τουρκίας, ενώ οι εναπομείναντες επρόκειτο να αφανιστούν απ το κεμαλικό καθεστώς. Πρόθεσή του ήταν να συμφωνήσει στην ανταλλαγή ελλήνων (χ ριστιανών) της Τουρκίας και τούρκων (μουσουλμάνων) της Ελλάδας, ώστε απ τη μια να σωθούν οι έλληνες της ανατολής απ τις πιθανές διώξεις κι απ την άλλη να απαλλάξει το κράτος του απ την τουρκική μειονότητα πετυχαίνοντας ταυτόχρονα την εθνική ομογενοποίηση της χώρας του. [Κείμενο Γ] Το Γ κείμενο προσθέτει στοιχεία στο προηγούμενο (σε σχέση με τις κινήσεις του Βενιζέλου). Ξεκαθαρίζει τις προθέσεις του για ομογενοποίηση του ελληνικού κράτους. Ο Βενιζέλος πήρε πάνω του την ευθύνη της ανταλλαγής (παρόλες τις πιθανές αντενέργειες των προσφύγων), για τον τερματισμό διενέξεων μεταξύ των δύο χωρών. Σκοπός του, να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες, έχοντας διακανονίσει τα εξωτερικά ζητήματα.
ΘΕΜΑ Δ1 [4.Ε., σ. 208-10] Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας του νέου καθεστώτος άρχισαν να επισκιάζουν απειλητικά σύννεφα, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα σοβαρή εσωτερική κρίση. Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν υπερβολικά συντηρητικό και παραχωρούσε στον Ηγεμόνα, όπως ονομάστηκε ο Ύπατος Αρμοστής, υπερεξουσίες, που εύκολα μπορούσαν να τον οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά. Επιπλέον, η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και προσωπικές αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης. Οι τοπικοί παράγοντες της Κρήτης, που πολέμησαν για την ελευθερία του νησιού και στήριξαν με ενθουσιασμό τον Πρίγκιπα, έβλεπαν τώρα με δυσφορία και πικρία να παραγκωνίζονται και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών. Αλλά το πιο σημαντικό ήταν η διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Στο ουσιώδες, όμως, εθνικό ζήτημα παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας τα πράγματα πρακτικότερα και ρεαλιστικότερα, θεωρούσε ότι η λύση έπρεπε να είναι σταδιακή, με βαθμιαίες κατακτήσεις. Ως πρώτη μάλιστα κατάκτηση θεωρούσε την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και την αντικατάστασή τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς. Η διάσταση των απόψεων στο πολιτικό ζήτημα δεν άργησε να λάβει τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο Βενιζέλος είχε καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζει στον πρίγκιπα το δικαίωμα να διαχειρίζεται προσωπικώς το εθνικό ζήτημα της Κρήτης: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!». Κακοί σύμβουλοι του Γεωργίου διοχέτευαν χαλκευμένα και συκοφαντικά κείμενα στις αθηναϊκές εφημερίδες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που δημιούργησε βαρύ κλίμα διχασμού. Η κρίση κορυφώθηκε στις 18 Μαρτίου 1901, όταν ο Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού. Για να υποστηρίξει τις απόψεις του στο εθνικό ζήτημα της Κρήτης, ο Βενιζέλος δημοσίευσε στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων, που ο ίδιος εξέδιδε, πέντε πολύκροτα άρθρα, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Γεννηθήτω φως». Ο Γεώργιος ακολούθησε πολιτική αδιαλλαξίας και προχώρησε σε μέτρα περισσότερο αυταρχικά, με την απαγόρευση της ελευθεροτυπίας και με διώξεις και φυλακίσεις διακεκριμένων μελών της Κρητικής αντιπολίτευσης. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες αδιέξοδο και όλες οι προσπάθειες συνδιαλλαγής των αντίπαλων πολιτικών μερίδων ναυάγησαν. Γύρω από το Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν μια τριανδρία, που δεν δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα. Στο τέλος του 1904 έληξε η περίοδος της Γενικής Συνέλευσης και προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη 64 βουλευτών. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, 10 ακόμη θα διορίζονταν απευθείας από τον Πρίγκιπα. Η αντιπολίτευση αποφάσισε να μη
συμμετέχει στις εκλογές αυτές, κατήγγειλε τα ανελεύθερα μέτρα του Πρίγκιπα και κάλεσε το λαό σε αποχή. Η κατάσταση εκτραχύνθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η τριανδρία της αντιπολίτευσης και 15 άλλοι επιφανείς πολιτευτές συνέταξαν και υπέγραψαν προκήρυξη, με την οποία ζητούσαν μεταβολή του συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας. Η προκήρυξη αυτή είναι το πρώτο επίσημο επαναστατικό κείμενο, το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου. [Κείμενο Α] Σύμφωνα με το απόσπασμα της ΙΝΕ, ο Βενιζέλος ήθελε να αποφύγει την απευθείας ένωση του νησιού με την Ελλάδα, καθ ότι τη θεωρούσε μη επιτεύξιμη. Απ την αρχή της Αρμοστείας προσπάθησε να έρθει σε συνεννόηση με τον πρίγκιπα, ώστε να καταφέρουν σταδιακά την απεξάρτηση απ τη διεθνή διοίκηση, σύμφωνα πάντα και με τα άρθρα του κρητικού συντάγματος. Οι κινήσεις του Βενιζέλου έπεφταν πάνω στον τοίχο του Αρμοστή, ο οποίος ως απεσταλμένος των Μ. Δυνάμεων και εντολοδόχος της ελληνικής Αυλής, προτίμησε την ενωτική λύση μέσω των εσωτερικών συνθηκών ταραχής κι όχι μ σω της αντικατάστησης των ξένων στρατευμάτων από ελληνικά. [Κείμενο Β] Ο πρίγκιπας θεωρούσε ότι όσον αφορά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, αυτό θα ήταν έργο της ελληνικής βασιλικής οικογένειας και πως ο ρόλος των υπουργών του αφορούσε καθαρά την εσωτερική διοίκηση του νησιού. Οι επαφές του με τον τσάρο και τους Υπ. Εξωτρικών Ρωσίας, Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας ήταν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο Βενιζέλος διαφώνησε υποστηρίζοντας την ανεξαρτησία της Κρήτης πριν την ένωση με την Ελλάδα. Ο πρίγκιπας αδυνατούσε να συλλάβει τη διαφορά στα προ-ενωτικά καθεστώτα που θα οδηγούσαν στην πολυπόθητη ένωση. Βάσει των απόψεων του πρίγκιπα, οι Μ. Δυνάμεις θα οδηγούσαν στην ανεξαρτησία της Κρήτης κι όχι οι τοπικοί παράγοντες, που ήταν μάλλον ζημιογόνοι. Δεν εδύνατο να καταλάβει την εύλογη απαίτηση των ντόπιων κατοίκων. Επιμέλεια Κώστας Παυλός