IHSAN ABDUL S AT TAR OTHMAN Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΑ ΤΥ ΕΓΑΤΙΚΥ ΔΥΝΑΜΙΚΥ ΣΤΝ Α Α dl KO XQPO ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΙΒΗ ΥΠΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ ΠΕΙΑΙΑΣ ΠΕΙΑΙΑΣ 1963
IHS A Ν ABDUL S AT TAR OTHMAN Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΑ ΤΥ ΕΓΑΤΙΚΥ ΔΥΝΑΜΙΚΥ ΣΤΝ ΑΑΒΙΚ XQPO ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΙΒΗ ΥΠΒΑΗΘΕΙίΑ ITO ΠΑΝΕΠΙΖΤΗΜΙ ΠΕΙΑΙ91 Η tier agri un επιτρπή. _ Αρτεμις Εμμαρυήβ\ Ηδημήτρ/α ΗΐίΐΊα/ίμίαζ,eß/aßejrofffa uaânynrp/a. _ θεόδρζ Ιαύντζζ, Kaênpmnç Oiuowßiunc Ανάπτυξης. Μιχάβης JTeuroSàunç, AvajiJInpmhc Κδπρητηζ Αημρρα$ι'ας um XatSiaspeù SppoTiuoù Αυναμιαύ. _ Θεόδρς /farsapsêaç, Αραπ/πρντήζ Kaênpnrnç ΐυνμιυής της Eppast'aç. K?eù)V Τβιμησζ, Murup Στατίαηυής uat JnpoppafiaQ. ΠΕΙ PAI Al Ì9B3
lhs AN ABDUL SATTA R OTHMAM Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΑ ΤΥ ΕΓΑΤΙΚΥ ΔΥΝΑΜΙΚΥ ΣΤΝ ΑΑδΙΚ XQPO ΑΙΔΑΧΤΙΚΗ ΔίΑΤΙ&Η ΙΠδΑΗ&ΕίΣΑ ΣΤ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ ΠΕΙΑΙ21 Η ilaatiiun cflirpairn..,^-. Αρημιζ Εμμανυήβ, HaÔnynrpia Κινϋνιόρίΰζ,ίβιά/ίυυαα uadnpnrpijn. ^ut^^usia^o^ ~θί06ρζ Συαύντζζ, ΗαδημηΜζ ιανμίϋπς Ανώπυξης. *--. -- -, ϊ /^ ^ ).MtxàJnç JTajtaaauaç, ΑνύηρΛ/τάζ Ηίημητης Αημμρ^ι'αζ ναι Xjtéiatpou fyyariuûù Αυναμίϋύ. _. 8tàSwpo( Xaroavsôaç, Aycui/fopyr/rc Καίημηίης ΰ/υνμιυης tnç ίρμαβώς..--. K2tvi ΤίΐμΛζ, ΛίΜ&φ ΐτατιίΠυης uai Αημβμραφ'ας. ΠΕΙΑΙΑ Χ 1383
IHS Α Ν ABDUL SAT TAR ΎΗΗΑΝ Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΑ ΤΥ ΕΓΑΤΙΚΥ ΔΥΝΑΜΙΚΥ ΣΤΝ ΑΑΒΙΚ XQPO ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΙΒΗ ΥΠΒΛΗΘΕΙΪΑ STO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ ΠΕΙΑΙ51 ΠΕΙ PAI ΑΧ Ì9S9
- 4 - ΠΛΓΣ Η μετανάστευση πληθυσμιακών μαζών, για ικνμικύς κυρίς λόγυς απτελεί συνηθισμέν φαινόμεν στην ιστρία της ανθρπότητας. Έτσι, ou πλύσιες περιχές απτελύσαν ανέκαθεν πόλυς έλξης για άτμα πυ αντιμετώπιζαν πρβλήματα επιβίσης στν τόπ καταγγής τυς. Τν γενικό αυτόν κανόνα δέν απέφυγαν και ι πλύσιες - λόγ πετρελαίυ - Αραβικές χώρες, ι πίες από τις αρχές της δε.καέτίας τυ 1970 έχυν κατακλυσθεί από μάζες μεταναστών, πυ πρέρχνται κυρίς από ικνμικά καθυστερημένες μεθνείς χώρες. Τ α πρσδόκητ αυτό φαινόμεν φείλεται κυρίς στην απότμη αύξηση της τιμής τυ πετρελαίυ σε συνδυασμό με την υπαγγή της εκμετάλλευσης τυ πλύτιμυ αυτύ πρϊόντς από τις χώρες παραγγής. Έτσι, ι κρυνί τν πετρδλλαρίν απτέλεσαν ισχυρύς μαγνήτες για πρσέλκυση μεταναστών, όπς α-: κριβώς συνέβαινε και κατά τν περασμέν αινία με τις μετακινήσεις πρς τις δυτικές περιχές τν ΗΠΑ για τ κέρδς τυ κίτρινυ χρυσύ. Τ εξεταςόμεν θέμα είναι πλύπλκ και δυσχερές. Πλύπλκ μεν διότι εμφανίζει πλλές ιδιμρφίες, δυσχερές δε λόγ ελλείψες επαρκών στατιστικών στιχείν, πυ να καλύπτυν όλες τις πτυχές τυ υπό εξέταση αντικειμένυ. Με την ευκαιρία αυτή θερώ υπχρέση μυ να παραθέσ και λίγες γραμμές για την περίπτση μυ πυ σχετίζεται με την παρύσα πρσπάθεια. Από μικρή ηλικία έτρεφα αγάπη και θαυμασμό γιά την Ελλάδα, τ λίκν τυ πλιτισμύ. Από τα πρώτα μαθητικά μυ χρόνια μυ πρκαλύσε ιδιαίτερη εντύπση αρχαίς Ελληνικός πλιτισμός και πρσπαθύσα να αν-
- 5 - τλήσ διδάγματα από τα κείμενα τν Ελλήνν φιλσόφν. Παράλληλα, η επιμειξία τυ Ελληνικύ πλιτισμύ με τυς άλλυς αρχαίυς πλιτισμύς, ιδιαίτερα δε με τν πλιτισμό της Μεσπταμίας τυ σημερινύ Ιράκ- όπυ και η καταγγή μυ, θέρμαιναν την επιθυμία μυ, να γνρίσ από κντά τη χώρα αυτή. Είμαι λιπόν ευγνώμν σ'αυτύς πυ ενέκριναν την αίτηση μυ για μεταπτυχιακές σπυδές στην Ελλάδα. Φθάνντας στην όμρφη και φιλόξενη αυτή χώρα : δεν είχα άλλες απσκευές μαζί μυ, παρά μόν την άσβεστη φλόγα, για μάθηση, μη γνρίζντας τη δύσκλη για κάθε ξέν ελληνική γλώσσα, αντιμετώπισα δε από την αρχή ανυπέρβλητες δυσκλίες πρσανατλισμύ και εξικείσης με τ νέ μυ περιβάλλν. Σ- αυτήν την δύσκλη κατάσταση πυ βρισκόμυν, εκείν πυ με ενεθάρρυνε, ήταν η φιλική και φιλόξενη ατμόσφαιρα ς και η πρθυμία με την πίαν συμπαρίσταντ στην πρσπάθεια μυ όλι εκείνι πρς τυς πίυς απευθύνθηκα και ζήτησα την πνεύμα- τική τυς συνδρμή για την λκλήρση της εργασίας μυ. Για τν λόγ αυτό εκφράζ την ευγνμσύνη μυ στυς καθηγητές της αντάτης Βιιαηχανικής Πειραιώς, Κα Άρτεμι Εμμανυήλ, επιβλέπυσα καθηγήτρια και τν Ko Θεόδρ Σκόντζ και Ko Μιχάλη Παπαδάκη μέλη της Συμβυλευτικής Επιτρπής ; καθώς στν Καθηγητή Θεόδρ Γκαμαλέτσ, Πρόεδρ τρυ Τμήματς ικνμικών Επιστημών και τυς καθηγητές μέλη τυ ΔΕΠ τυ Τμήματς. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσ τν Δρα Δινύσι Φράγκ, τές Διευθυντή της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδς, τν Ko Γιώργ Σιάμπ Διευθυντή της Ε.Σ.Υ.Ε., την κυρία Ήρα Έκμε Πλπύλυ (Ινστιτύτ Μελέτης της Ελληνικής ικνμίας - Ε.Μ.Ε. - Ελληνική εταιρεία δημγραφικών μελετών Ε.Δ.Η.Μ.), τν κύρι Χατζηπαναγιώτυ, υπάλληλ τυ Υπυργείυ Εργασίας για την αμέριστη συμπαράσταση τυς κατά τη διάρκεια τυ ερευ-
- 6 - νητικύ μυ έργυ. Ευχαριστώ επίσης τ πρσπικό τν βιβλιθηκών τυ Κ.Ε.Π.Ε., της Ε.Σ.Υ.Ε., της εθνικής βιβλιθήκης, τυ Ε.Κ.Κ.Ε. και της βιβλιθήκης τυ Πανεπιστημίυ Πειραιώς για την βήθεια τυς.
ν 0~ *3 Af,ίι" *s ^ Ι ^.α ν 1^ I, ^ ^ Ol Si χ ^ sc * ^ ^ e < V Ci. $ -«~«5 ^ < ^ Q «s. Vj ^ ^ * * ^ S 5* o.. 5 5 "*J!" "^ ^ S "i.8 Ì S, fe; - C ^ 5: X X N:
- 8 - ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΙΕΧΜΕΝΩΝ Σελίδα Πρόλγς 4-6 Χάρτης τν Αραβικών Χρών 7 Πίνακες τχερ ιεχμένν 8-10 Στατιστικύ πίνακες 11-16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 17-25 ΜΕΣ ΠΩΤ: ΓΕΝΙΚΗ ΠΣΕΓΓΙΣΗ 26 ΚΕΦΑΛΑΙ Ι. Τ ΒΑΣΙΚ ΘΕΩΗΤΙΚ ΠΛΑΙΣΙ 27 1.1. Γενικά 27-28 1.2. ι βασικές θερητικές έννιες 28 1.3. ι πτυχές της μετανάστευσης 44 1.4. Η δημγραφία και τ περιεχόμεν της 48 ΚΕΦΑΛΑΙ II. ΕΓΑΣΙΑΚ ΠΕΙΒΑΛΛΝ 2.1. Η εργασία ς ανθρώπιν πρόβλημα 62 2.2. Τεχνλγία και εργασία 86 2.3. Εργασιακό ικνμικό και θεσμικό έργα- 89 σιακό πλαίσι. ΚΕΦΑΛΑΙ III: ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙ ΚΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ 3.1. Γενικά 96 3.2. Η διάκριση της μετανάστευσης 99 3.3. ι παράγντες για μετανάστευση 102 3.4. Η παραμνή τν μεταναστών στιςχώρες 108 υπδχής. 3.5. Η στατιστική κάλυψη της μετανάστευσης 110 3.6. Η μεταβαλλόμενη μρφή της διεθνύς 112 μετανάστευσης. ΜΕΣ ΔΕΥΤΕ: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΥ ΕΓΑΤΙΚΥ ΔΥΝΑΜΙΚΥ - Η ΠΕΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΑΒΙΚΩΝ ΧΩΩΝ 114 ΚΕΦΑΛΑΙ IV: ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ Ε8ΕΛΙΞΗ. r *.. 1 1 5 4.1. Συνλικός πληθυσμός και πυκνότητα πληθυσμύ. ^15
- 9 ΣΕλίδα 4.2. Γεννητικότητα και θνησιμότητα 117 4.3. Διάρκεια της Ανθρώπινης Ζής 120 4.4. Δμή τυ πληθυσμύ κατά μεγάλες 121 μάδες Ηλικιών. 4.5. Αστικπίηση 125 4.6. Μετανάστευση 127 4.7. Η μεταναστευτική τάση στη δεκαετία τυ 1970 4.8. Μεταναστευτικές εξελίξεις και πρπτικές στην περίδ τυ 1980-2000 140 4.9. Μετανάστευση: Χώρες με εκρές μεταναστών 144 4.10 Μετανάστευση: Χώρες με εισρές μεταναστών 145 ΚΕΦΑΛΑΙ V: Τ ΕΓΑΤΙΚ ΔΥΝΑΜΙΚ ΣΤΙΣ ΑΑΒΙΚΕΣ ΧΩΕΣ 151 5.1. Βασικές -Εννιες και ρισμί 151 5.2. ι Ταξινμήσεις τυ Εργατικύ Δυναμικύ 154 5.3. Ιστρική Επισκόπηση τν Μεταναστευτικών Κινήσεν τυ Εργατικύ Δυναμικύ στις Αραβικές Χώρες. 157 5.4. Η ζήτηση Εργατικύ Δυναμικύ στις Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών στην περίδ 1975-1985. 161 5.5. συμμετχή στ Εργατικό Δυναμικό 164 5.6. Η πρέλευση τν μεταναστών 168 5.7. Η κατανμή τν Αράβν Εργαζμένν Μεταναστών κατά υπηκότητα. 17 3 5.8. Η κατανμή τν μη Αράβν Εργαζμένν Μεταναστών κατά χώρα ή περιχή πρέλευσης. 178./.
- 10 - Σελίδα 5.9. Η Συμμετχή Πληθυσμύ στην ικνμική 182 Δραστηριότητα. 5.10 Συνλική Μετανάστευση στις Αραβικές χώρες. 186 5.11 Συμμετχή τνγυναικών στ Εργατικό Δυναμικό τν Αραβικών Χρών. 190 5.12 Κατανμή τυ Εργατικύ Δυναμικύ κατά Μεγάλες μάδες Ηλικιών. 193 5.13.Η Κατανμή Εργατικύ Δυναμικύ κατά τ 197 μείς ικνμικής Δραστηριότητας 5.14 Κατανμή Εργατικύ Δυναμιικύ κατά επάγγελμα. 203 ΚΕΦΑΛΑΙ VI: Τ ΕΠΙΠΕΔ ΙΚΝΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΥ ΑΑΒΙΚΥ ΧΩΥ 6.1. Γενικά 217 6.2. ικνμική Κατάσταση 220 6.3. Κιννική Κατάσταση 22 6 ΚΕΦΑΛΑΙ VII: ΣΥΜΠΕΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΤΑΣΕΙΣ 7.1. Συμπεράσματα 24 9 7.2. Πρτάσεις 256 Βιβλιγραφία 265-277 ΠΑΑΤΗΜΑ: Στατιστικί πίνακες 278-289
-11- ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΙ ΠΙΝΑΚΕΣ Σελύδα Α' ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΝΤΣ ΤΥ ΚΕΙΜΕΝΥ Π ίνάκας 1: Αραβικές χώρες: Επιφάνεια, Πληθυσμός, Πυκνότητα πληθυσμύ 1980 και 1984 116 2: Βασικύ δημγραφικί δείκτες σε παγκόσμι επίπεδ και κατά μεγάλα γεγραφικά διαμερίσματα περί τ έτς 1980 118 3: Αραβικές χώρες: Βασικί δημγραφικί δείκτες κατά την περίδ 1980-1985. 121 4: Πσστιαία (%) κατανμή τυ πληθυσμύ κατά μεγάλες μάδες ηλικιών σε παγκόσμι επίπεδ, στις αναπτυγμένες, αναπτυσσόμενες και στις Αραβικές περιχές. Δείκτες δημγραφικής εξάρτησης και γείρανσης 1950 και 1985. 123 5: Συνλικός πληθυσμός και από αυτόν αστικός (%), σε παγκόσμι επίπεδ και στις Αραβικές χώρες 1950, 1985 και 2000. 128 6: Καθαρή μετανάστευση στις Αραβικές περιχές της Ασίας και Αφρικής 1980-2000. 131 7: Αραβικές χώρες: Μέση ετήσια καθαρή μετανάστευση κατά την περίδ 1980-2000. 133 8: Αραβικές χώρες: Συνλική καθαρή μετανάστευση κατά την περίδ 1980-2000. 149. /...
Πίνακας -12 - Σελίδα 9: Κατανμή της καθαρής αραβικής μεταναστευτικής κίνησης κατά χώρα και πενταετείς περιόδυς 1980-2000. 143 10: Αραβικές χώρες: Συνλική μεταναστευτική κίνηση κατά την περίδ 1980-2000. 148 111 Παραγγή αργύ πετρελαίυ. Παγκόσμια παραγγή, κατά μεγάλες περιχές και στις Αραβικές χώρες. 1975 και 1980. 160 12: Τ κατά κεφαλήν ακαθάριστ εγχώρι πρϊόν τν Αραβικών χρών κατά ταέτη1970και1980. 161 13: Εκτίμηση τν αριθμητικών μεγεθών τυ εργατικύ δυναμικύ στις βασικές Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών κατά τα έτη 1975, 1980 και 1985. 163 14: Η κατανμή τυ εργατικύ δυναμικύ τν βασικών Αραβικών χρών εισρής μεταναστών σε εντπίυς και αλλδαπύς μετανάστες. 1975, 1980 και 1985. 165 15: Εργατικό δυναμικό τν Αραβικών χρών εισρής μεταναστών και πσστιαία (%) σύνθεση αυτύ σε εντπίυς και μετανάστες κατά τα έτη 1975, 1980 και 1985. 166 16: Διαχρνική εξέλιξη τυ εντπίυ και ξένυ εργατικύ δυναμικύ στις βασικές Αραβικές χώρες εισρής εργαζμένν μεταναστών. 1975, 1980 και 1985. 169 17: Μετανάστες απασχλύμενι στις Αραβικές χώρες κατά χώρα απασχόλησης και περιχή πρέλευσης.1975. 171 /.
-13 - Πίνακας Σελίδα 18: Εκατστιαία (%) κατανμή τν εργαζμένν μεταναστών σε πλύσιες Αραβικές χώρες κατά περιχή πρέλευσης αυτών. 1975. 174 19: Αριθμός απασχλυμένν Αράβν μεταναστών σε Αραβικές χώρες, κατά χώρα απασχόλησης και πρέλευσης, 1975. 176-177 20: Μετανάστες εργαζόμενι σε Αραβικές χώρες, κατά χώρα απασχόλησης και χώρα ή περιχή πρέλευσης, 1975. 176-180 21-: Η συμβλή τν εντπίν και αλλδαπών εργαζμένν στις πλύσιες Αραβικές χώρες - Ακαθάριστα πσστά δραστηριότητας. 1975, 1980 και 1985. 184 22: Τα καθαρά πσστά διραστηριότητας τν εντπίν και ξένν εργαζμένν στις πλύσιες Αραβικές χώρες. 1975, 1980 και 1985. 185 23: Συνλικός πληθυσμός μεταναστών σε Αραβικές χώρες, με διάκριση σε ικνμικά ανέργυς και μη ενεργύς. 1975. 187 24: Μετανάστες σε Αραβικές χώρες κατά χώρα ή περιχή πρέλευσης, με διάκριση αυτών σε ικνμικά ενεργύς και μη ενεργύς 1975. 189 25: Εργατικό δυναμικό τν Αραβικών χρών κατά φύλ. 191 26: Συνλικός ενεργός πληθυσμός και πσστά δραστηριότητας (%) σε Αραβικές χώρες. 194 /.
- 14 - ύνακας ΣελLoa 27: Κατανμή τυ εργατικύ δυναμικύ τν Αραβικών χρών κατά μεγάλες μάδες ηλικιών. ^9g 28: Εκατστιαία (%) κατανμή τυ εργατικύ δυναμικύ τν Αραβικών χρών κατά βασικύς τμείς ικνμικής δραστηριότητας. Στα 1960 και 1980. Μέση ετήσια αύξηση τυ εργατικύ δυναμικύ (%) κατά τις περιόδυς 1960-70, 1970-80 και 1980-2000. 2 0 0 29: Η διάρθρση της παραγγής στις Αραβικές χώρες. 1965 και 1984,. 202 30: Απασχλύμενι στις βασικές Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών, με διάκριση σε εντπίυς και αλλδαπύς, κατά βασικύς τμείς ικνμικής δραστηριότητας. 1975 και 1985. 204 31: Κατανμή τυ απαιτύμενυ εργατικύ δυναμικύ τν Αραβικών χρών εισρής μεταναστών, κατά βασικό επαγγελματικό επίπεδ. 1975 και 1985. 205 32: Η εξέλιξη τυ απαιτύμενυ εργατικύ δυναμικύ τν Αραβικών χρών εισρής μεταναστών κατά επαγγελματικό επίπεδ και βασικύς τμείς ικνμικής δραστηριότητας στην περίδ 1975-1985. 207 33: Αλλδαπί εργαζόμενι σε Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών, πρερχόμενι απ Αραβικές και άλλες (μη Αραβικές) χώρες, κατά βασικό επαγγελαμτικό επίπεδ. 1975 και 1985. 209 - /
-15 - Πίνακας Σελίδα 34: Άραβες μετανάστες εργαζόμενι σε Αραβικές χώρες εισρής εργατικύ δυναμικύ κατά χώρα πρέλευσης 2 και βασικό επαγγελματικό ετχίτιεδ. 1975 και 1985. 210 35: Άραβες αλλδαπί σπυδαστές σε έ ι Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών κατά χώρα εγκατάστασης και φύλ. 1975-76. 212 36: Άραβες αλλδαπί σπυδαστές εγκατεστημένι σε έξ,ι Αραβικές χώρες εισρής μεταναστών κατά χώρα πρέλευσης και φύλ, 1975-76. 213 37: Παραγγή αργύ πετρελαίυ και φυσικύ αερίυ στις Αραβικές χώρες κατά τ 1982. 219 38: Ακαθάιστ Εγχώρι Πρϊόν και κατά κεφαλή εισόδημα τν Αραβικών χρών. 1982. 222 39: Τ εξτερικό εμπόρι τν Αραβικών χρών, 19 8 2 225 40: Διεθνή απθέματα τν Αραβικών περιχών 19 70 και 1981. 227 41: Διεθνή απθέματα τν Αραβικών χρών. 1982. 228 42: Εκατστιαία (%) κατανμή τυ πληθυσμύ ηλικίας 25 ετών και άν, ένδεκα Αραβικών χρών κατά επίπεδ εκπαίδευσης και φύλ. 230 43: Πσστό (%) αναλφάβητν στν πληθυσμό ηλικίας 15 ετών και άν σε Αραβικές χώρες κατά φύλ. 231 44: Εκατστιαία (%) κατανμή τν μαθητών-σπυδαστών και τυ διδακτικύ Πρσπικύ κατά βαθμίδα εκπαίδευσης. Παγκόσμι σύνλ και περιχές. 1970. 233 / -
-16 - Πίνακας Σελίδα 45: Δείκτες τυ μαθητικύ πληθυσμύ και τυ διδακτικύ Πρσπικύ, Παγκόσμι σύνλ και περιχές. 234 46: Πσστιαία (%) συμμετχή τν θηλέν μαθητριώνσπυδαστριών στ συνλικό αριθμό τν εγγραφέντν. Παγκόσμι σύνλ και περιχές. 1970 και 1980. 236 47: Εκατστιαία (%) συμμετχή τν γυναικών στ συνλικό αριθμό τυ εκπαιδευτικύ πρσπικύ. Παγκόσμι σύνλ και περιχές. 1970 και 1982. 237 48: Επιστημνικό πρσπικό και δαπάνες για επιστημνική έρευνα. Παγκόσμι σύνλ και περιχές. 1970 και 1980 2 49: Δείκτες υγιεινής σε Αραβικές χώρες 1965 και 1981. 241 50: Αναλγία εκδθέντν βιβλίν σε εκατμμύρια κατίκυς κατά μεγάλες περιχές, 1970 και 1980. 243 51: Πλύμενα φύλλα ημερήσιν εφημερίδν, θέσεις σε κινηματγράφυς, ραδιόφνα και τηλεράσεις κατά μεγάλες περιχές. Αναλγίες σε 1000 κατίκυς. 1982. 245 52: Συσκευές τηλεράσες ανά 1000 κατίκυς σε Αραβικές χώρες. 1970, 1980 και 1982. 24
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνιστό, όχι από τότε πυ εμφανίστηκε άνθρπς στη γη ήταν υπχρεμένς να εργάζεται για να επιζήσει. Έτσι, μπόρεσε με την εργασία, τυ να επιβληθεί στις δυνάμεις της φύσης κ«ι κατάφερε με τις δημιυργικές τυ πρσπάθειες να χτίσει με τ πέρασμα τυ χρόνυ και τη διαδχή τν γενεών τν ανθρώπιν πλιτισμό στις διάφρες μρφές τυ.είναι πρφανές λιπόν ότι η εργασία ήταν και παραμένει μια ανθρώπινη δράση πυ απβλέπει στην επιβίση τυ ανθρώπυ. Παράλληλα με τη δράση αυτή επιδιώκεται η αλλαγή τυ περιβάλλντς και η πρσαρμγή τυ στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της ανθρώπινης.ζής. Με την εξέλιξη της ζ:ής και την εμφάνιση τν σύγχρνν, κιννιών εξελίχτηκε επίσης και η έννια της εργασίας. Έτσι πάρα - τηρείται ότι υφίσταται μια στενή σχέση ανάμεσα στ τρόπ πυ α- κλυθεί μιά κιννία για να απκτήσει τα μέσα συντήρησης πα.ι στυς διάφρυς τμείς της ικνμικής, κιννικής και πλιτι - στικής ζής. Στα π λαίσια αυτά της. εξελικτικής πρείας.τ.ιν κινών ι'νν. κατέστει απαραίτητη και η κρατική παρέμβαση για τη ρύθμιση τν σχέσεν ανάμεσα στυς εργδότες (επιχειρηματίες) και στυς εργαζόμενυς, λόγ τν διαφρετικών θέσεν τν δύ:υτ'ιν μερών από άπψη πλιτική, κιννική και ικνμική., Κ παρέμβαση αυτή, πύ"επεκτείνεται σταδιακά λόγ τν συνεχώς αυξανμένν εργασιακών θεμάτν, επηρεάζεται σημαντικά από τ πλιτικό, κιν.νικό και ικνμικό σύστημα κάθε χώρας. Ιίαράλληλα, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται και τ γεγνός ότι ικνμικά ενεργός πληθυσμός, δηλαδή ι εργαζόμενι γενικά, απτελύν τ πλέν δυναμικό και δημιυργικό μέρς ενός πληθυσμύ.δθέντς μάλιστα ότι
- 18 - μαζί με ~α μέλη τν ικγενειών τυς απτελύν και τ μεγαλύτερ πληθυσμιακό μέγεθς, καθίστανται ικανί να επηρεάζυν,κατά κάπιν τρόπ, τις κιννικές και ικνμικές εξελίξεις. Τα εργασιακά θέματα, εξαιτίας της σπυδαιότητας τυς και της σχέσης τυς με τις ικνμικές εξελίξεις (εκβιμηχάνιση κλπ) ξεπέρασαν τα σύνρα τ:ν επί μέρυς χρών και πρσέλαβαν διεθνή υπόσταση. ^Ετσι στα πλαίσια αντιμετώπισης τν εργασιακαν θεμάτ^ν λειτυργεί ήδη κάτ από την αιγίδα τυ ργανισμύ ΙΙνμέν^ν Εθνών (,Η.Ε.) τ "Διεθνές Γραφεί Εργασίας" (International Labour Office) πυ εδρεύει στη Γενεύη. Ειδικότερα για τις αραβικές χώρες αναφέρεται και η "Αραβική ργάνση Εργασίας". Ενύψη τν πρεκτεθέντν είναι φανερό ότι τα εργασιακά θέματα θα πρέπει να μελετώνται, επισταμένα, (όστε να εντπίζνται τα πρβλήματα και να πρτείννται ι ενδεικνυόμενες κατά περίπτση λύσεις. Η εξεύρεση τν λύσεν δεν είναι, βεβαίς εύκλη,... μια και τα θέματα αυτά έρχνται σε άμεση. σχέση με τις κιννικές; ικνμικές, πλιτιστικές κλπ. τάσεις πυ επικρατύν στις διάφρες ργανμένες κιν^νίες τυ πλανήτη μας. 0 σύγγ^ρνς (1) Κ διεθνής αυτή ργάνση ιδρύθηκε τ"1919'μετά τν πρώτ'παγκόσμι Πόλεμ.Με τη συμμετχή εκπρσώπν τν Κυβερνήσεν r τν εργαζμένν και τν εργδτών πρθεί τα εργασιακά θέματα, παρέχει τεχνικές συμβυλές και γενικά συμβάλλει στην μαλή συνύπαρξη τν διαφόρν κινινικών μάδν,στην ανάπτυξη της ικνμικής δραστηριότητας τν χρύν, ς και στη διεθνή συνεργασία στν κιννικό και ικνμικό τμέα. (2) Η Αραβική ργάνση Εργασίας, ιδρύθηκε τ 1970 κατά την πέμπτη συνδιάσκεψη τν Υπυργών Εργασίας τν Αραβικών χρών.n ργάνση αυτή, στην πία συμμετέχυν εκπρόσπι τν κυβερνήσεν, τν εργαζμένν και τν εργδτών, επιδιώκει τνσυντνισμό τν κινών πρσπαθειών σε εργασιακά θέματα, για τη βελτίση και ανάπτυξη τν όρν και τν συνθηκών πυ επικρατύν στην αγρά εργασίας τν χρών-μελών της παραπάν ργανώσες.
- 19 - αραβικός κόσμς απτελεί τ επίκεντρ της παρύσας μελέτης. 0 κόσμς αυτός πυ ι ρίζες τυ ξεκινάνε από τα βάθη τν αιώνν, απλώνεται σε μήκς 5.000 χιλιμέτρν περίπυ, από τν Αραβικό Κόλπ και τ Ιράκ ανατλικά, μέχρι τ Μαρόκ και τη Μαυριτανία δυτικά. Επίσης, τ μέγιστ μήκς από τ νότ στ βρά ανέρχεται σε 3.000 περίπυ χιλιόμετρα περίπυ, πυ ακλυθεί τη φρά τυ πταμύ Νείλυ, δηλαδή από'τα νότια σύνρα τυ Συδάν ς την εκβλή τυ στην Μεσόγει Θάλασσα.. Η έκταση πυ καλύπτει η περιχή αυτή υπλγίζεται σε 13,7 εκατμμύρια τετραγνικά χιλιόμετρα, δηλαδή, περιχή μεγαλύτερη της Ευρπαϊκής ηπείρυ (10,5 εκατμ. XU 2 ). πληθυσμός τυ αραβικύ κόσμυ ανήρχετ τ έτς 1984 σε 189 εκατμμύρια,- από τα πία τ. ένα τρίτ περίπυ (29%) αντιστιχύσε στην ασιατική ήπειρ και τα δύ τρίτα (71%) στην αφρικανική ήπειρ. ^Ετσι η Αφρική μπρεί να θερηθεί τ βασικό αραβικό έδαφς με κριτήρια την έκταση και τ μέγεθς τυ πληθυσμύ. Η μεγάλη μεταναστευτική κίνηση λόγ της μετακίνησης εργατικύ δυναμικύ στν αραβικό χώρ, πυ πραγματπιήθηκε μετά τν επανέλεγχ τυ πετρελαίυ από τις αραβικές πετρελαιπαραγγΐ7{.ές χάβρες σε συνδυασμό και με την αύξηση τν τιμών τυ πρϊόντς αυτύ στις αρχές τυ 1973, επέδρασε σημαντικά στν αραβικό κόσμ, ειδικότερα δε στις χώρες απστλής και υπδχής εργατικύ δυναμικύ. Η αύξηση τυ πλύτυ στις χώρες εκείνες πυ παράγυν πετρέλαι δήγησε στη διαίρεση τυ αραβικύ κόσμυ σε χώρες πλυσι ες πετρελαιφόρες, με μεγάλ εθνικό εισόδημα και μικρό πληθυσμό, και σε χώρες πυ χαρακτηρίζνται από χαμηλό εθνικό εισόδημα και νιε γάλ πληθυσμό. Γ Ετσι από αυτήν την πραγματικότητα
- 20 πρέκυψε η μετακίνηση εργαζμένν από τις χώρες πυ έχυν χαμηλό εθνικό εισόδημα και μεγάλ πληθυσμό ης τις πλύσιες αραβικές χώρες πυ υπφέρυν από έλλειψη εργατικύ δυναμικύ..0 αραβικός κόσμς εξελίχτηκε σημαντικά.,, Από τα Χ ι,,*π3 - εξέλιεης αυτής.,,. πιό χαρακτηριστικά γνρισματα/ειναι η αύξηση της πλιτιστικής επικιννίας μεταξύ τν χρών τυ κόσμυ, και η εισαγγή τν νέν δμικών πρτύπν (τρόπν ζής). Τ αραβικό έθνς βέβαια διατηρεί ταυτόχρνα σταθερά και ακλόνητα τα δικά τυ πλιτιστικά πρότυπα... Τα νέα πρότυπα πυ αραβικός κόσμς εισήγαγε από τη δύση, τα απρρόφησε και τα πρσάρμσε στ δικό τυ περιβάλλν.σε 1 αυτά συγκαταλέγνται κυρίς τα σύγχρνα τεχνικά και τεχνλγικά επιτεύγματα, ;; πυ σχετίζνται με την εκβιμηχάνηση. Η διαρκής αυτή επαφή'με τη'δύση και ή συνεχής αναγέννηεδ^σαν νέεχση ~εχ"χαν' ισχυρ"ές ν επιπτώσεις κα ^/δτεγστάσε ι ς στην κιννική δμή τν Αράβν. Η αραβική ζή στ σημερινό της.-δυναμισμό θερέίτ ένα πραγματικό υπόδειγμα ssc- κιννικής εξέλιξης. : 0 πλιτισμός τυ αραβικύ έθνυς συμμετείχε απτελεσματικά τ μεσαίνα στην πρόδ της ανθρπότητα^και στην ευημερία της, τότε δηλαδή πυ η παρακμή κυριαρχύσε στν υπόλιπ κόσμ. Σήμερα τ αραβικό έθνς, πρσπαθεί να συμβαδίζει με τν παγκόσμι πλιτισμό, παρά τις δυσκλίες και αντιπαραθέσεις πυ αντιμετπίζει εστερικά και εξτερικά.επίσης, τ αραβικό έθνς περνάει στις μέρες μας μια περίδ ριζικής αλλαγής στην κιννικικνμική τυ κατάσταση ς πρς την διαμόρφση και τν πρσδιρισμό τν σχέσεν τυ με τις άλλες χώρες τυ κόσμυ.
- 21 - Η εργασία και ι εργαζόμενι επηρεάζυν τις δημγραφικές εξελίξεις, όπς τη μετακίνηση τν εργατών μεταξύ τν χρών, συμπεριλαμβανμένν και τν αραβικών χρών. ι δημγραφικές στατιστικές δείχνυν αύξηση τυ πληθυσμύ στην αραβική" κιννία, ενώ ταυτόχρνα παρατηρείται μια αύξηση της μετανάστευσης τν εργαζμένν μεταξύ τν αραβικών κρατών.αυτό μας κάνει να λάβυμε υπ'όψη τη μετανάσευση τν εργατών και τις κιννικές επιδράσεις στην μεταμόρφση της κιννικικνμικής δμής της μεταναστευόμενης κιννίας και της κιννίας εκείνης στην πία μεταναστεύυν ι εργαζόμενι. Η μετανάστευση τν εργαζμένν θερείται ένα από τα πιό ενδιαφέρντα θέματα, πυ πρσελκύει την πρσχή τν ειδικών επιστημόνν, διότι έχει μεγάλη κιννική σημασία. Μεγάλη έμφαση δίδεται στη κιννικικνμική θεώρηση τυ θέματς της εργασίας στην αραβική κιννία, καθώς η εργασία επηρεάζει την ικνμική, κιννική και βιμηχανική ανάπτυξη. Πιό συγκεκριμένα τ πρόβλημα της μετανάστευσης τν εργαζμένν από και πρς τα αραβικά κράτη, πυ έχει φανερές επιδράσεις στην εξέλιξη και στην πρόδ της αραβικής κιννίας. χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη. Πριν πρχρήσυμε στη μελέτη αυτή είναι χρήσιμ να αναφερθύμε στις βασικές έννιες πυ συνθέτυν τ πρόβλημα αυτό../
- 22 - Η μετανάστευση διακρίνεται, σε εξτερική και εστερική" μετανάστευση. Η εξτερική μετανάστευση χαρακτηρίζεται από την εκύσι.ά μετακίνηση (εκτός φυσικά της περίπτσης τν πρσφύγν ή πλιτικών εξρίστν) από χώρα σε χώρα, με πρόθεση παραμνής περισσότερ τν 12 μηνών. ι κυριότερι πρσδιριστικί παράγντες της ε ξτερικής μετανάστευσης είναι ικνμικί, κιννικί και θεσμικί. ι πιό σημαντικί παράγντες είναι ι ικνμικί.έτσι η ανεργία, ι περιρισμένες απδχές και γενικά τ χαμηλό βιτικό επίπεδ πυ επικρατύν στις χώρες απστλής σε συνδυασμό με ευνϊκότερες αντίστιχες συνθήκες στις χώρες υπδχής μεταναστών, απτελύν απφασιστικής σημασίας κίνητρα για μετανάστευση. Η εξτερική μετανάστευση έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσ στις χώρες απστλής όσ και στις χώρες υπδχής. ι κυριότερες επιπτώσεις, αυτύ τυ είδυς μεταναστεύσες είναι τρεις: δημγραφικές, ικνμικές και κιντικές. Από δημγραφικής πλευράς, η εξτερική μετανάστευση ενισχύει τη χώρα υπδχής, ενώ αντίθεται απδυναμώνει τη χώρα απστλής, μια και ι περισσότερι μετανάστες είναι νέι, άγαμι και κυρίς κάτικι αγρτικών περιχών. Έτσι ε πηρεάζεται δυσμενώς η πυραμίδα ηλικιών τν χρών απστλής μεταναστών,με την αύξηση της πσστιαίας συμμετχής τν ηλικιμένν. ι ικνμικές επιπτώσεις, αναφέρνται κυρίς στ εργατικό δυναμικό (ενισχύεται τν χώρν υπδχής και ελαττώνεται τν χρών απστλής), στην απασχόληση, ανεργία, κατανάλση -ενεργό ζήτηση (ενισχύεται τόσ η ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών στη χώρα υπδχής όσ και στη χώρα απστλής γιατί ι μετανάστες απστέλλυν μεταναστευτικά εμβάσματα στην πατρίδα τυς). Γενικά, η εξτερική μετανάστευση επιδρά αυξητικά στυς μισθύς τν χρών απστλής, μια και παρυσιάζεται έλλειψη εργατικύ δυναμικύ, ενώ, αντίθετα./.
- 23 - στις χώρες υπδχής μεταναστών παρυσιάζεται συνήθς μείση τν απδχών ή τυλάχιστν περιρισμός αυξητικών τάσεν. Εξ'άλλυ ευνϊκές επιδράσεις παρατηρύνται στ ισζύγι εξτερικών πληρμών τν χρών απστλής μεταναστών, λόγ τν χρηματικών, εμβασμάτν (μεταναστευτικό συνάλλαγμα) πυ απστέλλυν στις ικγένειες τυς, ς επίσης και στην παραγγικότητα. Τέλς, ι κιννι.κ^ς επιπτώσεις δεν είναι ασήμαντες, αν ληφθεί υπόψη ότι μετανάστης αντιμετπίζει πρβλήματα πρααρ-,1-ΐ-γής σ Γ ένα νέ και ξέν περιβάλλν σε σχέση μ'εκείν πυ έχει μεγαλώσει κί Γ έ%ει συνηθίσει να διαβιόνει (γλώσσα, θρησκεία, παραδόσεις, τρόπς ζής γενικά). Δεν θα πρέπει τέλς να παραβλέ- 1 πεται ότι μετανάστης κινδυνεύει από περιθριπίηση, από τα ναρκτικά, τ ψυχνευρτικό άγχς κλπ. Σε αντίθεση με την εξτερική ή εστερική μετανάστευση επηρεάζει την κατανμή τυ ^πληθυσμύ μέσα στην ίδια χώρα ή στην ί-..-δια,περιχήκαι. διαμρφώνε-ι. τ_. βαθμό, περι.φερε.ιακής,ανάπτυξης.και. αστικπίησης. Και στην εστερική μετανάστευση τα βασικά κίνητρα είναι ικνμικά, μια και ι μετακινύμενι πρς τις πόλεις πρσδκύν κυρις βελτίση τυ βιτικύ τυς επιπέδυ. Γενικά πρέπει να γίνει σαφές,~- ντΐ' η Λ,ιίψη απόφασης από τα ενδιαφερόμενα ^.τμα για μετανάστευση βασίζεται στην αρχή της ανάλυσης κόστυς-ψέλειας. ι επιπτώσεις της εστερικής μετανάστευσης (όπς και στη περί - πτώση της εξτερικής μετανάστευσης) είναι δημγραφικές, ικνμικές και κιννικές αλλά άλλης μρφής και με διαφρετικό βαθρό επηρεασμύ. Συγκεκριμένα, η μετανάστευση σε περιχές τυ εσ^τερικύ είναι πλύ πιθανό να δηγήσει σε βελτίση της ικνμίας της χώρας ή της περιχής, εφόσν συντελεί στην ανάπτυξη και στν εκ-
- 24 - συγχρνισμό της ικνμίας (εκβιμηχάνηση, αύξηση τν εξαγγών κλπ). Από δημγραφικής πλευράς, εφόσν δεν λαμβάννται κίνητρα περιφερειακής ανάπτυξης, η εστερική μετανάστευση μπρεί να δηγήσει σε πληθυσμια?ιό μαρασμό της περιφέρειας και σε πληθυσμιακή έκρηξη τν κεντρικών περιχών με όλες τις αρνητικές συνέπειες. Αναφρικά με τις κιννικές επιπτώσεις της εστερικής μετανάστευσης δεν υπάρχει αμφιβλία ότι τα πρβλήματα είναι πλύ πιό μικρά σε σχέση με την εξτερική μετανάστευση. Ειδικότερα, στην περίπτση τν αράβν μεταναστών σε χώρες τυ αραβικύ κόσμυ, αυτί δεν αντιμετπίζυν σβαρά πρβλήματα πρσαρμγής, α φύ τα ηθη και τα έθιμα δεν διαφέρυν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Εν όψη τν παραπάν και για μια κατά τ δυνατόν σφαιρική διερεύνηση τυ θέματς της μελέτης αυτής,θερήσαμε σκόπιμ να διεξέλθμε την πρσπάθεια μας σε θερητικό και-itexastarcieó επίπεδ. Έτσι, τ θερητικό μέρς καλύπτει τυς εξής τμείς: - Τ βασικό θερητικό πλαίσι, στ πί γίνεται επισκόπηση τν συναφών θερητικών παραδχών. - Τις διαχρνικές εξελίξεις τυ εργασιακύ περιβάλλντς από την περίδ της δυλείας μέχρι τη σύγχρνη επχή, και - Τη γενική θεώρηση τν μεταναστευτικών κινήσεν, η πία περιλαμβάνει τη διάκριση της μετανάστευσης, τυς παράγντες πυ επηρεάζυν τα άτμα για μετανάστευση και τη στατιστική κάλυψη της μεταναστευτικής κίνησης. Εξ'άλλυ, τ npoi«^t=wó μέρς, τ πί τεκμηριώνεται και από σχετκά στατιστικά δεδμένα, διερευνά τυς εξής τμείς: - Τη/πληθυσμιακή εξέλιξη τν Αραβικών χρών με τις επιμέρυς πτυχές της, όπς η γεννητικότητα, η θνησιμότητα, η αστικπίηση, ή μετανάστευση κλπ.
- 25 - - Τ εργατικό δυναμικό τν Αραβικών χρών, με τις διακρίσεις πυ επιτρέπει η σχετικά πενιχρή στατιστική κάλυψη, και - Τις συνθήκες ικνμικής και κιννικής ανάπτυξης πυ επικρατύν στν Αραβικό χώρ.
- 26 - ΜΕΣ I ΓΕΝΙΚΗ ΠΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙ Ι ΒΑΣΙΚ ΘΕΩΗΤΙΚ ΠΛΑΙΣΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικά OL βασικές θερητικές απόψεις 1.2.1. Η Μαρξιστική θερία 1.2.2. Η θερία τν πέντε σταδίν της ε έλι. ης 1.2.3. Η θε^ρία τυ εκσυγχρνισμύ τυ V?. MOORE 1.2.4. Η θερία της ακαθόριστης πρσφράς εργασίας 1.2.5. Η θερία της ζήτησης εργασίας. ι πτυχές της μετανάστευσης 1.3.1. Είδη μετανάστευσης 1.3.2. Νόμι της μετανάστευσης 1.3.3. Παράγντες πυ επηρεάζυν τη μετανάστευση. Η Δημγραφία και τ περιεχόμεν της. 1.4.. 1. Γενικά 1.4.2. Ιστρική επισκόπηση της Δημγραφίας.
- 27 - Κ Ε Ξ Ι ΓΕΝΙΚΗ ΠΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙ 1 Τ ΒΑΣΙΚ ΘΕΩΗΤΙΚ ΠΛΑΙΣΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1.,. Γενικά πς συμβαίνει παντύ έτσι και, στις αραβικές χώρες, τ εργατικό δυναμικό απτελεί τ βασικό υπόβαθρ τυ εθνικύ πλύτυ και τη σπνδυλική στήλη της παραγγικής δραστηριότητας.παράλληλα, επισημαίνεται ότι τα κιννικά πρβλήματα (SOCIAL PROB-- ( 1 ) LEMS) Χης εργασίας είναι εξαιρετικά πλύπλκα, και για την ε πίλυση τυς απαιτύνται επίπνι και επιδέξιι χειρισμί από τυς αρμόδιυς κρατικύς φρείς. Εξάλλυ, είναι γεγνός ότι η ικνμική ανάπτυξη και η κιννική πρόδς επιδρύν σημαντικά στην πρόδ"ϊης κιννίας και στην αναζγόνηση της. Με τις.πρ- Λ. ι υπθέσεις αυτές είναι φανερό ότι τα θέματα πυ είναι συνυφασμένα γενικά με την ικνμική ανάπτυξη και ειδικότερα με - την εκβιμηχανηση, την εργασία και τ εργατικό δυναμικό, έχυν πλυμερή σημασία. Ενδεικτικά -αναφέρεται ότι η εκβιμηχάνηση μιας περιχής έχει άμεσες επιδράσεις μρφλγικής (MORFOLOGY) υφής. Εξάλλυ, ι πλιτιστικές καταστάσεις πυ αναπτύσσνται παράλληλα με τις εξελίξεις στη βιμηχανία και στ εργατικό- δυναμικό, δεν περιρίζνται μόν στη μρφλγική πλευρά αλλά και στα μέσα συγκιννίας, στη χρησιμπίηση τυ εδάφυς κλπ. Πέρα από αυτά η εκ- (2 ) βιμηχάνηση έχει επιδράσεις και ικλγικής μρφής ^ MOÜHAMED -ΤΑΓΕ- HaL ^ λ λ θ 1 ' Αεξικό της Κιννιλγίας, Κάιρ, 1972, σελ. 433. (2) Με τν όρ "ικλγία" (ECOLOGY) εννύμε τη δραστηριότητα τν ατόμν και τις κιννικές σχέσεις και διαδικασίες ανάμεσα στν άνθρπ και στ φυσικό τυ περιβάλλν.
- 28 - Τέλς,, η μετανάστευση τυ εργατικύ δυναμικύ συντελεί και στη διαφρπίηση της κιννικικνμικής δμής όχι μόν της μεταναστεύυσας- κιννίας αλλά και της αυξανόμενης με ταχύ ρυθμό κιννίας τν γηγενών. Ενόψή τν πρεκτεθέντν και για διευκόλυνση της ανάλυσης πυ δα _ ακλυθήσει, γίνεται μνεία, στη συνέχεια, ρισμένν βασικών θερητικών αηόψεν,αναφρικά με την ανάπτυξη τν ικνμικών, στην πία, εμπλέκνται ι εργασιακές σχέσεις, ς και η κίνηση τυ εργατικύ δυναμικύ. 1.2. ι. βασικές θερητικές απόψεις: Εκ πριμίυ θερείται σκόπιμ να επισημανθεί ότι όλι ι κιννιλόγι συμφνύν στην άπψη ότι ι αναπτυσσόμενες κιννίες επιδιώκυν και ελπίζυν να εφαρμόσυν τν τρόπ ζής τν αναπτυγμένν βιμηχανικά κιννιών. Η άπψη αυτή Βασίζεται στ γεγνός ότι η βιμηχανική ανάπτυξη απτέλεσε τν βαικό πα- ' ράγντα ικνμικής, κιννικής και πλιτιστικής ανάπτυξης και, σε τελευταία ανάλυση, στην πιτική βελτίση της ζής τν πλιτών 1.2.1. Η Μαρξιστική θερία: KARL ΜίΧ 1818-1883, 0 Μαρξ πυ έζησε τις πι επικίνδυνες περιόδυς της πρόσφατης ευρπαϊκής ιστρίας,, μελέτησε τη βιμηχανική επανάσταση, τις κιννικές και ικνμικές εξελίξεις στην Αγγλία τν 19ν αιώνα', ι πίες μεταφέρθηκαν σταδιακά σε όλη την Ευρώπη: Ετσι,έζησε τη βιμηχανική πρόδ τυ καπιταλιστικύ συστήματς στη Δ,Ευρώπη,πυ κατάτν Μαρξ εδραιώνεται μέσ της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης και της συνεχύς πρσπάθειας για την ανάπτυ- (1; MOUHMANT HEIRI.MOUHMANT AL. Η εδραίση της Βιμηχανίας κ..; ι ικνμική ανάπτυξη, Κά'ίρ, 7,ραβική Αναγέννηση, 1965 σελ. 29 3../.
- 29 - ξ η τν μέσν παραγγής τιυ δημιυργεί την υπεραξία 0 ιστρικός υλισμός και, η ικνμική εξέλιξη * Η θερία τυ ιστρικύ υλισμύ θεείται ς βασικό στιχεί στ πί στηρίζεται _Μαρ ισμός στην ανάλυση και στην ερ -, μηνεία της κιννικής εξέλιξης. Η Μαρξιστική θερία υπστηρίζει ότι ι παράγντες της ικνμικής εξέλιξης βρίσκνται στην ικνμική δμή, δηλαδή στν τρόπ τν συναλλαγών πυ επηρεάζει την κατανμή τυ πλύτυ και τ σχηματισμό τν τάξεν. Σύμφνα με τν Μαρξ, τρόπς παραγγής και ι λιπές συναλλαγές απτελύν τη βάση κάθε κιννικύ συστήματς. Ετσι, ι τελικός αιτίες για όλες τις κιννικές αλλαγές και επαναστάσεις δεν πρέπει να εντπιστθύν στα. μυαλά τν ανθρώπν άλλα στις αλλαγές πυ γίννται στντρόπ παραγγής. Κατά συνέπεια,,πρέπει να εντπίζνται ι αιτίες όχι στη φιλσφία αλλά στην πραγματική και ικν- (2). μική δμή της. επχής Τ Κιννικό σύστημα αντανακλά την ικνμική κατάσταση και τη πάλη τν τάξεν σε μια κιννία. Αρα, τ ικνμικό σύστημα, επηρεάζει έντνα την κιννική, πλιτιστική, ηθική, ακόμη δε και την θρησκευτική δμή της κιννίας. πιαδήπτε σύγκρυση μεταξύ δύ τάξεν με αντίθετα ικνμικά συμφέρντα (π.χ. η εργατική τάξη και η αστική), θα δήγησει- αναγκαστικά στην αλλαγή τυ κιννικύ συστήματς. Και αυτή η αλλαγή, όπς απέδειξε η ιστρία_,θα είναι.,με τ μέρς : τυ πρλεταριάτυ πυ, λόγ της άγριας εκμετάλευσης τυ από την αστι (1) RACHAD ALBAKAOI: Τσ Σσιαλιστικό σύστημα, Κά'ίρ, 19 56, δευτ. έκδση, σελ. 83 (2)ARACHAD ALBAKAOI: Τ Σσιαλιστικό σύστημα, Κά'ίρ 1956, δευτ, έκδση σελ. 104 Β.Κιννιλγία Βασικά Πρβλήματα,Αρτεμη Εμμανυήλ. Αθήνα 1977,σελ.27.
- 30 - κή τάξη, δηγείται στην επανάσταση. Με τη νίκη τη'ς εργατικής τάξης θα εξαφανιστεί η εκμετάλλευση και θα δυναμώσει η αλληλεγγύη της διεθνύς εργατικής τάξης. 1 Η ιστρική περίδς τυ 'κατπ,ταλισμΰ Καπιταλισμός είναι απτέλεσμα μιας συνεχύς εξέλιξης και καρπός πλλών επαναστάσεν και αλλαγών στυς τρόπυς παραγγής. Στ Μεσαίνα και πριν την εμφάνιση'της καπιταλιστικής παραγγής υπήρχε μόν ένα πρότυπ τρόπυ παραγγής. Σιγά-σιγά άρχισε -να ^ελίσσεται και να αλλάζυν ι παλιές μέθδι εργασίας. Καπιταλισμός κατά τν Μάξ εξελίχτηκε και έφτασε στ τελικό τυ ' τ ι ς στάδι περνώντας από/παρακάτ τρείς ιστρικές περιόδυς: α: Περίδς απλής εργασίας β: " χειρτεχνικής συντεχνίας και. γ: " της Βιμηχανικής Επανάστασης. Η χρησιμπίηση τυ ατμύ και τν εξελιγμένν μηχανών δήγησε στην λκλήρση τυ καπιταλιστικύ συστήματς. Έτσι, έφτασε η καπιταλιστική παραγγή στη σημερινή της μρφή πυ ( 2 ) στηρίζεται στην παρ.γγή τν αγαθών με σκπό τ κέρδς, ] Κάρλ Μαρξ δίνει μεγάλη σημασία σε δύ στιχεία.τυ καπιταλιστικύ συστήματς, δηλαδή στην τεχνλγική εξέλιξη και στη διεύρυνση τν τμέν της βιμηχανίας και τυ εμπρίυ, πυ δήγησαν με τη σειρά τυς στην εμφάνιση διεθνών αγρών και στην εξάπλση και κυριαρχία τν μεγάλν πόλεν. Έτσι, εμφανίστηκαν (1) DR MOUSTAFA ALHCHAB: Ιστρία της φιλσφίας και πλιτικές θερίες, Κάϊρ, 1953, σελ. 533-534 (2) KARL MARX: Τ Κεφάλαι, Μετ.RASED AL BARAVI, Κάϊρρ Γ970.
- 31 - λιγαρχίες πυ κυριάρχησαν στα μέσα παραγγής. Μαρξ πρόβλεψε ότι στ τέ/^,ς όλα τα. μνπώλια τν καπιταλιστικών χρών θα περάσυν στην κρατική εξυσία., η πία θα διαχειρίζεται τα μέσα παρα-, (1) - γγης, Επίσης πρόβλεψε ότι η κιννία θα εξελιχθεί αρκετά στη διάρκεια της καπιταλιστικής ανάπτυξης και συγχρόνς η ταξική πάλη θα είναι πλ ξυμένη. 0 Μαρξ δεν ήταν πρώτς πυ εξήγησε τυς κανόνες της κιννικής εξέλιξης για τα στάδια της ανθρώπινης ιστόρίας. Επίσης η μαρξιστική θερία δεν θερείται λκληρμένη, μία και Μαρξισμός θεχεί την ιστρία σαν ιστρία συνεχύς ταξικής πάλης. Αλλά αν γυρίσυμε πίσ στην ιστρία διαπιστώνυμε' ότι αυτός ισχυρισμός τυ Μαρξ δεν είναι σστός, γιατί η ανθριπινη ιστρία εγνώρισε ιδίς κατά την αρχαιότητα, νιε γάλε ς περιόδυς πυ δεν υπήρχε καμιά πάλη τν τάξεν. Εξάλλυ η Μαρξιστική άπψη,σύμ~ φνα με την πία ικνμικός παράγντας είναι μναδικός -πυ επηρεάζει- τη διαμόρφση και την εξέλιξη τν κιννιών, δεν είναι σστ$, μια και υπάρχυν και άλλι παράλληλα ' δρώντες παράγντες όπς; πλιτιστικί, ηθικί και κιντικί, πυ είναι εξίσυ σημαντικί. Είναι λιπόν σκόπιμ να ληφθύν υπόψη και άλλες απόψεις αναφρι- (2 ) κα με τ"θέμα της κιννικής εξέλιξης 1.2.2. Η θερία τν πέντε σταΰ,ν της εξέλιξης Δημιυργός της θερίας αυτής είναι Αμερικανός ικνμλόγς W.ROSTOW. Τ βασικό στιχεί ϊτης eίναι"ότι. άνθρπς θερέ (1) MOHAMAD AL HOUSEINI: Μελέτες στη κιννική ανάπτυξη, Κάιρ, 1973,' σελ. 23. (2) DR MOUSTAFA ALHCHAB: Ιστρία της φιλσφίας και πλιτικών θεριών, Κάιρ, σελ. 540-541.
- 32 - τάί σ,ν V-'-Z- μνάδα, σύνθετη και πλύπλκη πυ δεν έχει ανάγκη μόν για χρήματα, αλλά και για δύναμη, περιπέτεια, εμπειρία και συνεχή ασφάλεια ι. ( 1 ) Κατά. τν ROSTOV?' για να φτάσει μια κιννία στ αναπτυγμέν ικνμικό επίπεδ πρέπει να περάσει τα εεής πέντε στάδια: α ) 1.9.SUS!: δl _2.J T'ε παραδσιακής: κ ιννίας {ΈΗΕ TRADÌΝΑΙΓSOCIETY ).Κατά τ ROSTOW η'παραδσιακή 'κ'ΐλ/ώνΐαί* χαρακτηρίζεται από την περιρισμένη παραγγή, πυ στηριζόταν στ πρότυπ και στις γνώσεις πυ ίσχυαν πριν τν Νεύτνα. Κατά την περίδ εκείνη, ι κιννίες ήσαν κυρίς γεργικές, νιε ικγενειακύς θεσμύς πυ έπαιζαν καθριστικό ρόλ στν ιδιτικό και δημόσι βί. β) Τ^τάδι της πρετιμασίας για την "απγείση" (THE PRECON- 1)1 ΤΙ ON OF TMÌllCFFi Τ στάδι αυτό περιλαμβάνει τις κιννίες εκείνες πυ βρίσκνται στ μεταβατικό στάδι, δηλαδή στην περίδ κατά την πία πρετιμάζνται να εισέλθυν στ χώρ τν αναπτυγμένν κινών ι ών. 0 ROSTOW θερεί ότι απαιτύνται μακρχρόνιες πρσπάθειες, γι: να μπρέσει μια παραδσιακή κιννία να απόκτησε ι τα απαραίτητα μέσα για να επιτύχει την "απγείση" της πρς την ανάπτυξη και την πρόδ. Για παράδειγμα αναφέρει τις συνθήκες πυ επικρατύσαν στη Δυτική Ευρώπη στ τέλς τυ 17υ και στις αρχές τσυ 18υ αιώνα, δηλαδή στην αρχή τν ανακαλύψεν της σύγχρνης επιστήμης στυς τμείς της γεργίας, της βιμηχανίας και τν μεταφρών (1) W.ROSTOW; THE STAGE OF ECONOMIC CROWTH, NON-COMMUNIST MANI FESTO G.CAMBRIDGE 1962,σελ. 14 3 (2) Ιδι P.6
- 33 - Εξάλλυ ένα από \ α υσ^σ'.^κά γ,-ραν.τηρ ιστ ικά αυτύ τυ σταδίυ Ι ήταν η επέκταση της πα.ε ίας για την ικανπίηση τν νέν ικνμικών αναγκών της κιννίας. Επίσης -εμφανίστηκαν νέες μρφές επιχειρηματιών, ι πί.ι επεδίκαν την αύξηση της απταμίευσης και την ανάληψη επιχειρηματικών κινδύνν. Στα πλαίσια αυτά εμφανίσθηκα, ν ι Τράπεζες και ι επιχειρήσεις πυ αύξησαν τα κεφάλαια, τίράγμ. πυ δήγησε στην αύξηση τν επενδύσεν, ιδιαίτερα δε στυς τμείς τν μέσν συγκιννίας και τν πρώτν υλών, γεγνός πυ εξυπηρέτησε τα ικνμικά συμφέρντα τν άλλν εθνών '../ 'και Κατά την περίδ εκείνη αυξήθηκε/διευρύνθηκε τ εστερικό και τ εξτερικό εμπόρι )tai εμφανίστηκαν ι σύγχρνες επιχειρήσεις, ι πίες λειτυργύν με τη χρησιμπίηση επιστημνικών και τεχνι-- κών μεθόδί,ν. Παρόλα αυτά, η εξέλιξη πρχιρεί με αργό ρυθμό, διότι η κιννία χρησιμπιεί τις παραδσιακές παραγγικές" μεθόδυς με χαμηλό επίπεδ παραγγικότητας όπυ κυριαρχύν ακόμα.τα (2) παλαιά κιννικά έθιμα. Υ),'-Γ στάδι της απγείσης THE ΤΑΚΕ^ΓΓ Τ τρίτ στάδι είναι η απγείση. Σ' αυτήν την περίδ ξεπερνύνται τα εμπόδι, και ι παλιές συνήθειες πυ εμπόδιζαν την εξέλιξη και ι νέες βιμηχανίες επεκτείννται με γργό ρυθμό. Λυτό δημιυργεί κέρδη, από τα πία ενα σημαντικό μέρς επενδύεται σε νέες ικνμικές μνάδες, ή σε επεκτάσεις τν ήδη υφισταμένν. Λπύ την επέκταση εξ άλλυ τυ τμέα, τν υπηρεσιών, αυξάννται η τάξη τν εργλάβν και τν επιχειρηματιών, ς KaL τ εισόδημα αυτών,ενώ παράλληλα αυξάνεται η ζήτηση εργα- (1) Ιδι PI? G-7 (2) Ιδι 6-7
- 34 - τικών χεριών και. η χρησιμπίηση μηχ.νικύ εξπλισμύ. δ^ 3l2_ [H^ii2_I23c_iir.LVio-cTiTor.: THE DRIVI : TO MATURITY 0 ROSTOV? optici ς ριμότητα τ στάδι εκείν στ πί - η ικνμία έχει την ικανότητα να πρθηθεί πέρα από τις συνθήκες λειτυργίας τν υφιστάμενν βιμηχανιών και να χρησιμπίησε ιαπτελεσματικά τα επιτεύγματα της πι πρηγμένης τεχνλγίας. 0 EOSTOW αναφέρει ότι μετά από την "απγείση" έρχεται μια μακρά περίδς με μεγάλη ανάπτυξη και πρόδ, η πία ταλαντεύεται από επιδράσεις. Στ στάδι αυτό επικρατεί η σύγχρνη και πρηγμένη τεχνλγία σε όλες τις ικνμικές δραστηριότητες, ενώ τα επενδυόμενα κ ε epaλαια...καλύπτυν από 10 μέχρι 20% τ εθνικό εισόδημα. Ετσι. επιτυγχάνεται αύξηση της πραγγής με ρυθμύς μεγαλύτερυς από την αύξηση τυ πληθυσμύ '. ' Εξάλλυ τ στάδι της"απγείσης" η εθνική ικνμία καταλαμβάνει μια θέση στην διεθνή ικνμία.ταυτόχρνα γίνεται αντιχατάστ ση τν ειαγμέ\κν αγαθών με εγχώρια, διευρύνεται τ εξτερικό εμπόρι, λόγ της παραγγής νέν πρϊόντν. KOSTOV-J γράφει πρσθέτει, ότι μετά περίδ 60 ετν από. την έναρξη της "απγε'ί(.σης" επιτυγχάνεται μια μρφή ικνμικής ευημερίας πυ απκαλείται "ικνμική ριμότητα". Κατ' αυτήν παρατηρείται ότι η ικνμία πυ.-συγκεντρνόταν γύρ από ένα στενό σύνλ τεχνλγίας επί? ) εκτείνετα σε πλύκλκες διαδικασίες ε) Τ στάδι της. υφη^ής^αΐ.αλ^άλσ^ης_(^.'};}^ AGE Ε RICH MZ\SS CON SUMPTION ). Στ στάδι -αυτό ι κυρ LO ι. τμείς της ικνμίας μετά- (1) Ιδι.9. (2).Ιδ'Τ.9-10"
- 35 - μρφώννται σε τμείς υπηειών και, καταναλτικών αγαθάν. 01 συνέπειες της αριμότητας πυ πραγματπιήθηκε στις κιννίες τυ 20υ αιώνα, συνψίζνται ς εξής: α) Αύξηση τυ ατμικύ εισδήματς σε επίπεδ πυ καθιστά ικανό ένα μεγάλ μέρς τυ πληθυσμύ να ικανπιεί τις σύγχρνες καταναλτικές ανάγκες. ' β}- Αύξηση τν ευκαιρινν. απασχόλησης, στ δευτεργενή και τριτγενή τμείς ικνμικής δραστηριότητας (βιμηχανία και υπηρεσίες). Τύτ είχε σαν συνέπεια την αύξηση τυ αστικύ πληθυσμύ αλλά και τ ν επιχειρηματιών, ς και διευθυντικών στελεχών.. ' '..., ' ' - Παρατηρείται επίσης ότι ένα μεγάλ μέρς τν απλαμβανμένν πύρν κατευθύνεται σε παρχές πρόνιας ία ΐ κιννικής ασφάλειας. Εξάλλυ, κρατικί πόρι κατευθύννται ακόμη και για την παραγγή αγαθών κ:ι παρχή υπηρεσιών ευρείας λαϊκής κατανάλσης (ηλεκτρικό ρεύμα, ύδρευση κλπ.). ' Η θ ε cep ία τυ Αμερικανύ επιστήμνα, πρσελκύει τ ενδιαφέρν διότι, θερεί τν'άνθρπ σαν ι Λ ια λκληρμένη και πλύπλκη ενότητα πυ επιδιώκει τη δύναμη και τη περιπέτεια και όχι μόν την πραγμάτση τν ικνμικών τυ φελημάτν και τη σύσφ!. ξ η τν σχέσεν τυ με την ικγένεια τυ/r.ov θέλει δηλαδή σαν ντότητα πυ να αισθάνεται ότι ανήκει σε όλη την ανθρπότητα, σε όλν τν κόμ. 0 KOSTOïi ήταν ρεαλιστής ι ην θερία τυ από τ γεγνός ότι δεν παρέλειψε όλες τις συνθήκες και τυς κιννικικνμικύς και ' πλιτικύς παράγντες, πυ επηρεάζυν κ.αι πρθύν την εξέλιξη τν Koivvuov. ι' παράγντες υτί είναι η εμφάνιση τ ν τρα~.. ' ^ ν: -./ ' '
- 36 - πεζών, η αύξηση τν επενδύσεν, και η ύπαρξη τν ατόμν πυ χαρακτηρίζνται από τ θάρρς, και τόλμη, πυ τυς επιτρέπυν να επιδιώκυν την αλλαγή τν κιννικών συστημάτν και την πρώθηση τν διαδικασιών της αναπτύξες πυ εμφανίζνται στ στάδι της απγείσης. Τα βασικά μεινεκτήματα της θερίας τυ RO STOV? συνψίζνται στν αυστηρό καθρισμό τν χρνικών περιόδν κάθε σταδίυ. Έτσι, π.χ. καθρίζει εξήντα χρόνια τη διάρκεια της απγείσης από την αρχή της λεγόμενης ικνμικής ριμότητας μέχρι τ τόπταρτ στάδι και τν καθρισμό τν επιπέδν τν επενδύσεν και τν απταμιεύσεν από 10-20% κατά τ στάδι της απγείσης. Με τις πρϋπθέσεις αυτές, η θερία τυ ROST0W χαρακτηρίζεται ς στατική η πία δεν μπρεί να γενικευθεί κάτ (1) από τιςσυνθήκες πυ επικρατύν στις διάφρες κιννίες 1.2.3. Η θερία τυ εκσυγχρνισμύ τυ W.MOORE 2 Τα βασικά σημεία της θερίας τυ εκσυγχρνισμύ και τν κατάλληλν συνθηκών της ανάπτυξης, πυ αναπτύσσνται από τν W.MOORE στ πέμπτ κεφάλαι τυ βιβλίυ τυ με τν τίτλ "Κιννική Αλλαγή" (SOCIAL CHANGE), έχυν ς ε& ς: εκσυγχρνισμός καιόι μρφές τυ. Κατά τν MOORE, εκσυγχρνισμός απτελεί την λική μεταβλή μιας παραδσιακής κιννίας σε μια αναπτυγμένη κιννία πυ βασίζεται στην τεχνλγία και στην εξελιγμένη κιννική ργάνση. Για τ λόγ αυτό ι διαδικασίες τυ εκσυγχρνισμύ είναι διαδικασίες μεγάλες και πλατιές μια και περιλαμβάνυν διαρθρτικές Αλλαγές. (!) Abdul baset Möuhamad Hassan ' " H Κιννική Ανάπτυξη" Κάιρ,σελ.3 02. (2) W.MOORE,Social chance,foyndation of Modern Socilogy Series, prentice-hall Englewood ci ps,new Jercey.
- 37 - εκσυγχρνισμός λιπών ευρίσκεται uio πάν arcò μια μείση τυ αναλφαβητισμύ or. tua περιχή, ή την εξασφάλιση τυ πόσιμυ νερύ ή την διάνιξη μερικών δρόμν ή την εξασφάλιση ηλεκτρισμύ σε όλες τις πειχές ή ακόμα πρώτν υλών για τη βιμηχανία και τη βιτεχνία (1^ Τ φαινόμεν τυ εκσυγχρνισμύ δεν θερείται φαινόμεν σύγχρν με την ακριβή έννια, επειδή ι περισσότερες καθυστερημένες περιχές δεν μπαίνυν κατευθείαν στ στάδι της "Αλλαγής" αλλά σταδιακά και μ.ε την επίδραση τυδυτικύ πλιτισμύ. Zw και η είσδς στ στάδι τυ εκσυγχρνισμύ γίνεται στα πλαίσια της ϊκνμικής ανάπτυξης, τύτ δεν μπρεί να χαρακτηρισθεί απόλυτ κατά. τν MOORE επε ιδή μερικές φρές, η άμεση πρτεραιότητα δίνεται σε τμείς της κρατικής δραστηριότητας (διίκηση, παιδεία, περιφερειακή ανάπτυξη κλπ.) Παρ' όλα αυτά, θ ε top ε ι τα ι σκόπιμ να τνισθεί ότι ενώ η άνδς τυ βιτικύ επίπεδυ έχει σημασία γισ. τις περιχές πυ εξελίσσνται, η ικνμική ανάπτυξη επηρεάζει ύλες τις άλλες (2) "αλλαγές" ß OL όρι ^igik_^.-jig-- l iiij^ijojlg^.y v^^y- E^ Ύ ια τγ ν Εκβι--. μηχάνηση. 0 MOORE καθρίζει τυς βασικύς όρυς για''την εκβιμηχάνιση και την ανάπτυξη μιας περιχής ς εξής: β 1 ι- Αξίες (VALUES! ι Ζ^ξίες διαμρφώνυν την ργάνση, την συμπεριφρά, και τις βάσεις αφύ η ικνμική εξέλιξη απαιτεί μεγάλη, σστή-δραϊ (1) HILBERT E.MOORE SOCIAL CHAKCE, FOUNDATION OF MODERN SOCIO LOGY SERIES, PRENTICE-HALL ENGLEWOOD CLIPSμ! NEW JERCEY, 1963, P09. (2) Ιδι' 91 /
- 38 - στηριότητα τν ατόμν, και σστή εκμετάλλευση τν πόρν και της εργασίας. Αυτό μπρεί να φέρει μια σύγκρυση της παραδσιακής κιννίας και με την παραδσιακή μετιςαξίες ηθική Επειδή λιπόν, ι αλλαγές τν αξιών απτελύν βασική πρ ϋπόπθεση για την εξέλιξη και την ικνμική ανάπτυξη πρέπει να καταβάλλεται πρσπάθεια ώστε να μην πρσκρύυν στην παλιά ηθική και συμπεριφρά. Παρ' όλα αυτά είναι αναπόφεκτη η δημιυργία μερικών πρβλημάτν, τα πία όμς μπρύν να επιλύνται σταδιακά στα πλαίσια ( 2 ) τν μεταβαλλόμενν διαχρνικά αξιών β.2. ι θεσμί (INSTITUTIONS) ι θεσμί κατά τν MOORE είναι τ σύνλ τν κριτηρίν πυ συνδένται με βασικύς τμείς της κιννικής δμής, όπς θεσμός τυ γάμυ και θεσμός της ικνμικής συναλλαγής. Είναι σκόπιμ να τνισθεί ότι υπάρχει κάπια αλληλεπίδραση στυς κιννικύς θεσμύς. Έτσι. για παράδειγμα ( ικγενειακός θεσμός απτελεί τ σύνλ τν κανόνν πυ επιδρύν στην ικγένεια από την μια πλευρά, ενώ εξασφαλίζει την συνχή με άλλυς τμείς της κιννίας από την άλλη. Εξ άλλυ ; η εκβιμηχάνηση απαιτεί εμπρικό σύστημα για τις συναλλαγές.για ι να επιτύχει λιπόν η πρσπάθεια εκβιμηχανησης μιας περιχής πρέπει να υπάρχυν πλιτικί κανόνες πυ να ρυθμίζυν κατά ( 3 ) τρόπ συγκεκριμέν την εκβιμηχάνιση. Επίσης υπάρχυν άλλι όρι πυ συσχετίζνται με τυς ιδιτικύς και δημόσιυς ργανισμύς πυ βασίζνται στην παιδεία, στην τεχνλγία και (1) Farouk Alaldeen μελέτες στη Κιννιλγία και ανθρπ- / λγία, πρώτη έκδση,κάιρ,197 4 (2) WILBERT MOOR SOCIAL CHANGE,FOUNDATIONS OF MODERN SOCIOLOGY SERIES,PRINTICE-HALL ENGLEWOOD CLIFS NEW JERCEY,1963 P.93-94 (3) Ιδι P.94
- 39 - (1) στν ικνμικό πργραμματισμό. ß 3 Η Ύά-νση ( PRGANIΖΛΤΙΝ ) Η ργάνση απτελεί ένα από τυς βασικύς όρυς της εκβιμηχάνησης. Κτά συνέπεια η σύνδεση μεταξύ της τεχνλγίας, της εκβιμηχάνισης και τν τεχνικών μεθύ,νν για τν καταμερισμό της εργασίας και της διικητικής ργάνσης είναι απαραίτητη. Επίσης είναι απαραίτητ να υπάρχυν ργανισμί υπό την εππτεία της κεντρικής εξυσίας ι πίι θα. διαχειρίζνται τις νμαζύμε- (2) ' νες διικητικές κιννικές δαπάνες (SOCIAL OVERHEAD CAPITAL}.. Συναφώς αναφέρεται ότι ι ηγέτες τν αναπτυσσμένν χρών πρσπαθύν και" επιθυμύν να εξαγγέλυν σε σύντμ χρνικό διάστημα τα καταρτιζόμενα αναπτυξιακά πργράμματα. 4 Τα Κίνητρα (MOTIVATION). Απτελεί γενική παραδχή ότι δεν υπάρχυν αυτόματα κίνητρα. 0 HAGEN θερεί τη δημιυργία βασικό όρ για την εξέλιξη. Επίσης πρέπει να υπάρχει συνεχής πρσπάθεια πρς την κατεύθυνση της τελειπίησης', της μάθησης και της ειδίκευσης για την άνδ τυ ατμικύ επιπέδυ. MOORE λέγει ότι,εκτός από αυτύς τυς κιννικύς όρυς για την εκβιμηχάνηση ; υπάρχυν και ικνμικί όρι εξίσυ βασικί όπς αυτί πυ συσχετίζνται μετ κεφάλαι της επένδυσης, την εξτερική βήθεια.. (3) "'. και τ εξτερικό εμπόρι. (Ù :. _ 0' MOORE αναφέρει τρία θέματα πυ συσχετίζνται με την εκβιμηχάνηση: (ι) εκβιμηχάνηση και ικνμική ργάνση 1.2.3. Ίδι,.;. '95-9 6-97.
- 40 - --*«\ 5 - εκβιμηχάνηση και δημγραφική δμή και ( ILL ) ί; }εκβιμηχάνησι καΐ κιννική δόμή^ ( ι ) Η εκβιμηχάνηση?<αι _η ικνμική ργάνση. 0 MOORE υπστηρίζει ότι υπάρχυν μερικά βασικά στιχεία πυ συνδένται στενά με την επίδραση της εκβιμηχάνησης πάν στην ικνμική ργάνση, τα σημαντικότερα τν πίν έ χυν ς εξής: Η εκβιμηχάνηση πρκαλεί σημαντική μείση της απασχόλησης στν γεργικό τμέα. Επίσης η χρησιμπίηση σύγχρνν μέσν και μεθόδν στην γείργία, πρκαλεί με ίση-της ζήτησης της άμεσης εργασίας στην παραγγή. Ως πρς τις βιμηχανικές κιννίες πυ αναπτύσσνται, αντιμετπίζυν πρόβλημα έλλειψης ειδικευμένι εργατικών χεριών, παρά τ γεγνός ότι υπάρχει πλεόνασμα ανειδίκευτν εργατών. Συνεπώς, κατά την περίδ τυ εκσυγχρνισμύ αυξάνεται η ζήτηση τν ειδικευμένν όλν τν κατηγριών και εκείνν ' πυ διαθέτυν πλλές ειδικευμένες γνώσεις. Η διαδικασία ργάνσης της επ,γγελματικής κατάρτισης στις βιμηχανικές κιννίες απαιτεί, σε μεγάλ βαθμός την εργατική κινητπίηση για την εξασφάλιση τυ μέλλντς τν επερχόμενν γενεών. Με ' την ό.νδ τν χαμηλών και μεσαίν εισδημάτν τν νικκυριών, αυξάνεται αρχικά η κατανάλση τν αναγκαίν αγαθών και ακλυθεί τν πλυτελών πρϊόντν. Επίσης ι υπηρεσίες παρυσιάζνται αυξημένες (1). αγαθά. σε σχέση με όλα τα καταναλτικά (1) Ιδι..98-100.
- 41 - ( UL ) iljiìii^i^idxa/vnarì και τι r.n-'-'yp^^^-ilsil-il τιεριβαλλντ ική δμή. 0 MOORE πρβλέπει σημαντικές διαφρπίησε ις στη δήμ-. γραφική σύνθεση τν αναπτυσσόμενν, κιννιών κατά τη διάρκεια της: εκ.ιμηχανι-.σής τυς. Αυτό.μπρεί,να εξηγν^ν. ί με διάφρες θερητικές θέσεις/'-υγκε- ' κριμένα; - Κ Θερία της δημγραφικής μεταβλής: -Πιστεύει ότι η μεγάλη αναλγία τν θανάτν πυ χαρακτηρίζει τις αναπτυσσόμενες περιχές θα περιρίζεται σταδιακά. Ετσι, θα επέλθει αύξηση και διαφρπίηση DXr ì σύνθεση τυ πληθυσμύ κατά ηλικία. - Υιρθετεί τις απαισιόδξες απόψεις τυ MALTHUS γ,ια τις συνέπειες πυ ιιρκαλεί υπερπληθυσμός. - Τα κίνητρα Y ta. τν περιρισμό τυ μεγέθυς της ικγένειας θα παίζυν σημαντικό ρόλ, και η κατεύθυνση πρς τ πρότυπ' της μικρής'ικγένειας θα επεκτείνετσ.ι σταδιακό, και στις αναπτυσσόμενες χώρες. - Επειδή υπάρχει σχέση μεταξύ εκί3ιμηχανησης και εξπλισμύ, θα πρκαλύνται διαφρπιήσεις στη γεγραφική κατανμή τυ πληθυσμύ εξαιτίας της εργατικής μετανάστευσης: (in) EjKß ι ιιηχάνη2il2ridaj12.^"yl'i'û_^lii'l. 0 i-'jooue.νακρίνε-u -την επίδραση της εκβιμηχάνησης και της ανάπτυξης στην κιν.-.νική δμή, στα''εξής σημεία: - Η μεγάλη κινητικ.ότητα τυ πληθυσμύ στις αναπτυσσόμενες κιννίες σε συ'νδυαμό με την εκβι.μηχύ.νησ'η, θα επιδράσυν αρνητικά στν ικγενειακό δεμό και γενικότερα στ θεσμό της συγγένειας. (1) Ιδι 100-101
- 42 - - ατμικισμός θα επηρεάσει τη σχέση μεταξύ γνιών και παιδιών και είναι βέβαι ότι θα εξασθενήσει θεσμός τυ γάμυ. Παράλληλα ι νέι θα εκπαιδεύνται και θα απκτύν γνώσεις έξ από τ ικγενειακό τυς περιβάλλν, ενώ πρηγύμενα τις απκτύσαν απκλειστικά από τυς γνείς τυς. - θα παύσει η ικγένεια να απτελεί παραγγική μνάδα από ικνμική -.άπψη. Ειδικά στις αστικές περιχές ίσς χειρτερεύσει η κιννική θέση τ ; ν γυναικών, παρ' όλ πυ θα αυ ξηθύν ι δυνατότητες για εργασία και -μετακίνηση. Στην πραγματικότητα., ι γυναίκες θα έχυν μεγσ.λύτερη εξυσία από πλευράς- διαπαιδαγώγησης τν παιδιών και της ι.χε ίρ ίσης μέσα στην ικγένεια. Επειδή η βιμηχανική κιννία δημιυργεί συνθήκες για κινινική και πνευματική ανάπτυξη, είναι ενδεχόμεν ν' αδυνατήσυν ι κιντικί παραδσιακί κανόνες. ' Η ανάγκη για μάθηση κ cu ειδίκευση 6α. δηγήσει στην "πρώθηση τ ν θεμάτν πυ αφρύν στην εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση.. 0 εκσυγχρνισμός θα πρκαλέσει τη σύσταση ργανώσεν ερασιτεχνών πυ δεν είναι επαγγελματικές ύτε ικνμικές αλλά εκφράζυν διάφρες πρτιμήσεις ή συνήθειες (χόμπυ). Η συμμετχή σ ' αυτές, χ ι, ς ργάνσε ι ς θα είναι άνιση "στν πληθυσμό, θα είναι δε αυξημένες σε άτμα πυ κατέχυν υπεύθυνες και δημιυργικές θέσεις." Σύμφνα με τα παραπσν, μπρεί να λεχθεί ότι η θερία τυ εκσυγχρνισμύ τυ MOORE δίνει έμψαση στις διάφρες συνθήκες πυ χαρακτηρίζυν μια κιννία και τη διαφρπιύν από την άλλη, ι πίες εκφράζυν τ ην δυναμική σχέση μεταξύ εκβιμηχάνισης και ανάπτυξης. Διαπιστώνει επίσης ότι ι βιμηχανικές κιννίες χαρακτηρίζνται από έλλειψη ειδικευμένν και υπερπρσφρά ανειδίκευτυ ν εργατώ* ' ι αταόψ'ετς; Λ.τυ MOORE βασίσθηκαν στις"διαδικασίες _της. εκβιμηχάνισης'και της επίδρασης της στην κιννία. Επίσης επιβεβαίσε ότι ι ρυθμί- ανάπτυξης θα συνεχισθύν, και -'θα βαδίζυν με την ικνμική πρόδ και με τυς ρυθμ'δ-ς"-:ε'εέλιξης, της-κιννίας. / (1) Τ Λ ι P.P. "I 02-10 4."
- 43-2^z?" ^ -3 θερία της ακαθόριστης πρσςράς Εργασίας Όσ γ uà την θερΰα της ακαθόριστης και χρύς ópua πρσφράς "cric εργασίας, ARTHUR LEWIS πιστεύει ότι πλλές από τις αναπτυσσόμενες χώρες,, στην Αφρική και την Ασύα μαστ ίζντα.ι από την υπέρμετρη xau χρίς ópu- πρσφρά της εργασίας. Hau ειδικότερα από π λύ εργατικό δυναμικό στν-αγρτικό τμέα, πράγμα τ πί δηγεί στην πτώση της παραγγικότητας, την εξάπλση της λανθάνυσας ανεργίας, με απτέλεσμα την αδυναμία πρσπόριης κάπιας φέλειας, από αυτήν την επώδυνη κατάσταση. Με την πρώθηση τν διαδικασιών ικνμικής ανάπτυξης στις χώρες αυτές, η κατάσταση δηγείται πρς την κατεύθυνση αύξησης τυ 7-ί.εφα.λαίυ, είτε στν δημόσι, είτε στν ιδιτικό τμέα, με' α.πτέλεσμα τη σταδιακή απρρόφηση τυ πλενάζντς εργα^κύ δυναμικύ τυ πρτγενύς τμέα από τν αναπτυσσόμεν βιμηχανικό τμέα. Επισημαίνεται ότι βαθμός απρρφητικότητας τυ πλενάζντς αγρτικύ εργατικύ δυναμικύ θα εξαρτό:ται και από τις σ.μιβες πυ θα καταβάλλνται στυς εργαζόμενυς στν βιμηχανικό τμέα. Έτσι, ι υψηλές αμιβές περιρίζυν την απθεματπίηση κερδών πυ είναι απαραίτητη για περαιτέρ επενδύσεις και κατά συνέπεια, για αύξηση της απασχόλησης στν τμέα αυτόν. 1.2.5 Η θερία, της ζήτησης εργασίας Αναφρικά με την θερία της ζήτησης της εργασίας, SYDNEY 2 COOKTZ πιστεύει ότι η ζήτηση τν εργαζμένν,επηρέαζε ι μακρπρόθεσμα την αύξηση τυ πληθυσμύ, μιά και όπς παρατηρεί η είσδς της βιμηχανίας, για πρώτη φρά, στις ικνμίες τν αναπτυσ- 1- ARTHUR LEWIS : THE THEORY OF ECONOMIC GROWTH. 1L0ND.0N 1960 2. SYHNEY COONTS: Productibe labour and effective demand, London,Roytledge.Κ.Paul,1965