Αυτονομία της Σχολικής Μονάδας: διερευνώντας το πεδίο Ελευθερία Αργυροπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
Περίληψη 2 Η συζήτηση για την απόκτηση μεγαλύτερης διοικητικής ελευθερίας και την αυτοδιαχείριση της σχολικής μονάδας έχει τις ρίζες της στην δεκαετία του 1990 και [ανέκαθεν] επιχωριάζει στα εκπαιδευτικά συστήματα της Βόρειας Ευρώπης. Το θέμα της αυτονομίας της σχολικής μονάδας ως ευρωπαϊκής πολιτικής επιλογής εμφανίζεται εντονότερο μετά τα αποτελέσματα του PISA 2008 (Eurydice, 2008, PISA IN FOCUS, 2011). Και τούτο διότι ο βαθμός της αυτονομίας των σχολικών μονάδων στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τέθηκε ως πρωτεύον κριτήριο της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται κι η κατάταξη των εκπαιδευτικών συστημάτων των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ (2012), αφού ένας από τους κυριότερους δείκτες αποτελεσματικότητας (D6) αποτιμά τον βαθμό αυτονομίας των σχολικών μονάδων. Συνάμα, και στις δυο περιπτώσεις, η αυτονομία συναρτήθηκε και με την παράμετρο της σχολικής διοίκησης και ηγεσίας ως δείκτη μείζονος [ή/και το αντίθετο] αποτελεσματικότητας. Στην παρούσα εισήγηση γίνεται νοηματοδότηση και διεξοδική ανάλυση των συνισταμένων της αυτονομίας της σχολικής μονάδας και εξετάζονται εκείνα τα στοιχεία του συγκείμενου που προϋποθέτουν την εφαρμογή της στην πράξη. Ειδικότερα, εξετάζεται ο ρόλος του κράτους στην διοικητική διαμόρφωση των συστημάτων καθώς κι ο τύπος και το μέγεθος της εκάστοτε παρέμβασης της κρατικής εξουσίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επιπλέον, συζητούνται σε βάθος οι απαιτούμενες θεσμικές παράμετροι καθώς κι οι προϋποθέσεις, τις οποίες πρέπει να πληρούν τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν την διοίκηση και ηγεσία μιας σχολικής μονάδας, έτσι ώστε να είναι επιτυχής και πλήρης η αυτονομία της. ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
3 Συλλογιστική πορεία της παρουσίασης Εννοιολογικός-περιγραφικός ορισμός της αυτονομίας της σχολικής μονάδας Ανάλυση χαρακτηριστικών α επιπέδου: εμφανείς διαφορές Ανάλυση χαρακτηριστικών β επιπέδου: δομολειτουργικά στοιχεία του κρατικούπολιτικού-οικονομικού υποβάθρου ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
Ορισμός (α) 4 Αυτονομία της σχολικής μονάδας: Λειτουργία με τη λογική της αποκέντρωσης, αυτοδυναμίας και αυτοδιοίκησης. ΠΟΥ ΑΠΑΝΤΑΤΑΙ: σε εκπαιδευτικά συστήματα χωρών με ευρύτερο αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα Χαρακτηριστικά της αυτόνομης σχολικής μονάδας Μείωση της παρέμβασης της κεντρικής διοίκησης στα εσωτερικά θέματα της σχολικής μονάδας, με παράλληλη, όμως, αξιολόγηση του έργου και των συμμετεχόντων, απόδοση ευθυνών κι απολογισμού επί ετησίας ή εξαμηνιαίας βάσης Αναβαθμισμένος ρόλος του Διευθυντή της σχολικής μονάδας [με παράλληλες αυξημένες αποδοχές] Εξεύρεση και διάθεση κονδυλίων λειτουργίας Σύνταξη μεσοπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
Ορισμός (Β) 5 Πρόσληψη και πληρωμή διδακτικού προσωπικού σε τοπική βάση [όχι, κεντρικά] Ελευθερία στην διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων [υπάρχει ένα γενικό περίγραμμα, όχι πάντοτε με τους περιορισμούς του ΑΠ] και στην επιλογή διδακτικής μεθοδολογίας [έμφαση στην μεθοδολογία του project] Χωρίς τους περιορισμούς της σχολικής περιφέρειας Στόχος: η προσέλκυση όσον το δυνατόν μεγαλυτέρου αριθμού μαθητών σε επίπεδο ανταγωνισμού με τα όμορα [και μη] σχολεία Αυξημένη η συμμετοχή των γονέων και της τοπικής κοινωνίας ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
Στόχος-Προέλευση 6 Στόχος: αύξηση της αποτελεσματικότητας του σχολείου και της παραγωγικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος Προέλευση: συστάσεις και οδηγίες των οργάνων της Ε.Ε. αλλά και των Διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ, Διεθνής Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο). ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ
Ανάλυση α επιπέδου(α) 7 Δυο διαφορετικές προσεγγίσεις συγκέντρωση αποκέντρωση Σε δυο διαφορετικά επίπεδα Λήψη αποφάσεων
8 Ανάλυση α επιπέδου (β) Ρόλοι κι αρμοδιότητες ΚΡΑΤΟΣ Εκπαιδευτής Ρυθμιστής-Συντονιστής Λειτουργός «ΥΠΟΤΑΓΜΕΝΟΙ» Επαγγελματίας «ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ»
Ανάλυση α επιπέδου (γ): Ρόλος και βαθμός συμμετοχής συντελεστών ανά μοντέλο (α) 9 1. Συγκεντρωτικό-ιεραρχικό μοντέλο : κυρίαρχο ρόλο παίζει το κράτος ενώ οι εκπαιδευτικοί εκτελούν τις εντολές (μεταβίβαση εκτέλεση) και οι μαθητές γονείς (κοινωνία) υποβιβάζονται σε παθητικούς αποδέκτες της δημόσιας υπηρεσίας [εκπαιδευτικής πολιτικής, ποιότητας εκπαίδευσης και εκπαιδευτικού αποτελέσματος]. 2. Αποκεντρωτικό μοντέλο: μεταφορά και απόδοση όλων των αρμοδιοτήτων λήψης απόφασης στην περιφερειακή κοινωνίατο κράτος παίζει το ρόλο του συντονιστή, με επιτελικό ρόλο και οι γονείς-κοινωνία έχουν ουσιαστική συμμετοχή στην εκπαιδευτική πραγματικότητα, με παραχώρηση αυτοτέλειας στις εκπαιδευτικές μονάδες. (διαπραγμάτευση εφαρμογή της πολιτικής).
Ανάλυση α επιπέδου (γ): Ρόλος και βαθμός συμμετοχής συντελεστών ανά μοντέλο (β) 10 3. Παράγωγο- υβριδικό μοντέλο αποσυγκεντρωμένο μοντέλο: διοικητικά αποσυγκεντρωμένο και πολιτικά αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης. Αποτελεί ένα ενδιάμεσο σύστημα, αλλά και στάδιο της πορείας από την συγκέντρωση προς την αποκέντρωση. Το κράτος διατηρεί κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία της ρύθμισης αλλά παραχωρεί εξουσία [αρμοδιότητες] στις περιφερειακές δομές της ιεραρχίας, της οποίας ο βαθμός καθορίζεται [και πάλι] από το κράτος.
11 Ανάλυση β επιπέδου (α): Κράτος και «ρύθμιση» Ως Ρύθμιση ορίζεται ως η δυνατότητα του κράτους να προβαίνει σε διαδικασίες παραγωγής κανόνων και προσανατολισμού διεύθυνσης των συμμετεχόντων στις διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής-πολιτικής-οικονομικής ζωής [εκπαίδευση, υγεία, ασφάλεια, άμυνα, οικονομία, κοκ].
Ανάλυση β επιπέδου : Κράτος και «Δίκαιο» (α) 12 Α. Τυπικά, τρεις αλληλένδετες κι αλληλεξαρτώμενες παράμετροι συνδυάζονται κατά την ρυθμιστική διαδικασία κάθε κράτους: το πολιτειακό πλαίσιο ο πολιτικός-οικονομικός προσανατολισμός το είδος δικαίου, [δικαιακό σύστημα]
Ανάλυση β επιπέδου : Κράτος και «Δίκαιο» (β) 13 Β. Διάκριση δικτυακών συστημάτων Κριτήριο: η δικαιακή βάση Ρωμαιο-γερμανικό Δίκαιο Αγγλικό Δίκαιο κώδικας νομολογία [σοσιαλιστικό] κοινωνικό κράτος [φιλελεύθερο] έμφαση στο εμπόριοοικονομία
Η ταξινόμηση του ΟΟΣΑ: αφετηρία για το Νέο Σχολείο. 14 COUNTRY POSITION IN OECD CLASSIFI- CATION SCHOOL LEVEL LOCAL LEVEL REGIONAL LEVEL CENTRAL GOVERNMENT LEVEL ITALY 19 40% 2% 18% 40% FRANCE 21 +/-30 % - +/-30 % +/-30 % SPAIN 25 +/-23% - +/-17% 60% PORTUGAL 27 +/-31% - - 79% GREECE 35 +/-5% +/-5% 12% 78%
Η ταξινόμηση του ΟΟΣΑ: δείκτες αυτονομίας 15 Ελλάδα: Κάτω από τον μέσο όρο, στην τελευταία θέση (OECD,2012, D6 Indicator : DATA taken in 2011, from LOWER SECONDARY SCHOOLS) Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν: Λήψη αποφάσεων στα διάφορα επίπεδα διοίκησης Κεντρική διοίκηση, Περιφερειακή διοίκηση, Τοπική διοίκηση, Επίπεδο σχολικής μονάδας Οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν οργάνωση διδασκαλίας, διαχείριση προσωπικού, προγραμματισμός και δομή, διαχείριση πόρων
Ο Διευθυντής στο αυτόνομο σχολείο 16 Επαγγελματίας με υψηλό επίπεδο προσόντων [διοικητικών-ηγετικών] Υψηλή αμοιβή- Αυξημένη ευθύνη Απομάκρυνση από το μοντέλο primus inter pares
Ο Διευθυντής στο αυτόνομο σχολείο 17 Ειδική εκπαίδευση-κατάρτιση για την ανάληψη της θέσης
Ερώτημα: 18 Τι χρειαζόμαστε πραγματικά στην Ελλάδα; Πως θα το αποκτήσουμε;
Βιβλιογραφία 19 Αργυροπούλου, Ε. (2014) Προσεγγίζοντας το αβέβαιο μέλλον: η Λειτουργία του Προγραμματισμού στην Εκπαίδευση, εκδόσεις Δίσιγμα, Θεσσαλονίκη Argyropoulou, E. (2013) The role of the State in the Southern European Countries: Why and how the educational system organization can be affected, Key-note speech, Latin Leadership Conference, Universitá Roma III, Dipartimento di Scienze della Formazione, Rome, 4-5 December Legrand, P. (1999) Droit Comparé, Paris, PUF (in French) Μουσταϊρα, Ε. (2012) Συγκριτικό Δίκαιο, Athens, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα OECD (2012) Education at a Glance, Indicators, Indicator D6 Barroso, J., (2001) Autonomie et modes de régulation locale dans le système éducatif, Revue Française de Pédagogie, No 130, pp57-72. Παπακωνσταντίνου, Γ. (2012) Κράτος - Αποκέντρωση Αυτοτέλεια: σκοπούμενες αλλαγές, Νέα Παιδεία, τεύχος 141, pp.25-52
20 Ευχαριστώ