εμπ_σχολή αρχιτεκτόνων μηχανικών δπμσ_πολεοδομία/χωροταξία γεωγραφικές δυναμικές και σύγχρονοι μετασχηματισμοί του ελληνικού χώρου θέμα: μεταλλαγές του χώρου στο δυτικό παραλιακόμέτωποτουηρακλείουκρήτης η γειτονιά της Αγ. Τριάδας σπουδαστής: 2010 κώστας φιλιππάκης
υπόθεση εργασίας: Η αύξηση της αξίας γης στα γειτνιάζοντα μετηνπαραλιακήλεωφόροοικοδομικά τετράγωνα εξαιτίας της ανάπλασης του παραλιακού μετώπου τείνει να εκτοπίσει την κατοικία μεταβάλλοντας την κοινωνική σύνθεση της περιοχής. Η εφαρμογή μιας σειράς σημειακών αναπλάσεων πρόκειται να δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για ανάλογα φαινόμενα σε ολόκληρη την έκταση της γειτονιάς λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει ο κοινωνικά απομονωμένος πληθυσμός και το υποβαθμισμένο κτιριακό απόθεμα. μεθοδολογία/δομή παρουσίασης: Θεωρητική αναφορά στο φαινόμενο του εξευγενισμού (gentrification) Ιστορική αναδρομή σχετικά με την εξέλιξη της συνοικίας της Αγίας Τριάδας Ανάλυση των υλοποιημένων και προγραμματιζόμενων παρεμβάσεων και των επιπτώσεών τους στη συνοικία Urban II Μελέτη Παλιάς Πόλης Ηρακλείου Μελέτη ανάπλασης παραλιακού μετώπου συμπεράσματα
Απο τα τέλη της δεκαετίας του 70 παρατηρούνται σημαντικές πολιτικές, παραγωγικές και κοινωνικές ανακατατάξεις. Έτσι, οι δεκαετίες του 1970 και 1980 αποτέλεσαν μια πειραματική περίοδο οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών αναπροσαρμογών σηματοδοτώντας το πέρασμα απο το φορντισμό στο ευέλικτο καθεστώς συσσώρευσης. Αποδόμηση του κράτους πρόνοιας και είσοδος στο νεοφιλελευθερισμό μετάβαση απο τις αναδιανεμητικές δημόσιες πολιτικές που είχαν σαν στόχο την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του συνόλου της πόλης σε επιλεκτικές ρυθμίσεις πεδίων με αποδυνάμωση του δημόσιου ελέγχου και ενίσχυση των μηχανισμών της αγοράς διόγκωση του τομέα των υπηρεσιών Μετάβαση απο την κάθετα ολοκληρωμένη φορντική επιχείρηση στην οριζόντια δικτυωμένη Μετάβαση απο τη σχετικά σταθερή αισθητική του μοντερνισμού στην αστάθεια και το εφήμερο του μεταμοντέρνου Μεταβιομηχανική κοινωνία που βασίζεται στην εξειδικευμένη γνώση σαν «κύρια παραγωγική δύναμη» Ανάδυση μιας «νέας μεσαίας τάξης» που στελεχώνουν τους νέους παραγωγικούς τομείς και αναζητούν νέα πολιτισμικά και καταναλωτικά πρότυπα (yuppies)
Gentrification: η διαδικασία αντικατάστασης της εργατικής τάξης απο τη μεσαία τάξη, μέσα απο την αύξηση των αξιών ιδιοκτησίας, την αλλαγή του κατασκευασμένου περιβάλλοντος και τη δημιουργία ενός νέου τρόπου ζωής στην πόλη (Savage&Warde) Η διεθνής βιβλιογραφία κατατάσει τις θεωρητικές προσεγγίσεις του φαινομένου σε δύο βασικές κατηγορίες: Πλευρά της προσφοράς (μαρξιστική θεώρηση) η επανάκτηση των κέντρων των πόλεων έχει σαν κινητήρια δύναμη την ανάγκη επανεπένδυσης του συσσωρευμένου κεφαλαίου σε μέρη όπου η επένδυση έλειπε ως τότε. Κεντρικό σημείο για την κατανόησή της η θεωρία περί «χάσματος ενοικίων»(rent gap) Πλευρά της ζήτησης (πολιτισμική θεώρηση) δίνει περισσότερο βάρος στις ατομικές επιλογές των «εξευγενιστών» που σαν φορείς ενός πολιτισμικού περισσότερο παρά οικονομικού κεφαλαίου προσπαθούν να αποδεσμευθούν απο τους περιορισμούς της προαστικής ζωής Ηεξέλιξητουφαινομένουσεμιαπεριοχήαπαιτείμιασυνεργασίατωνδυνάμεων προσφοράς και ζήτησης Στην εξέλιξη αυτή διακρίνονται τέσσερις φάσεις: 1.Τα μεσαία στρώματα εγκαταλείπουν το κέντρο της πόλης εποικίζοντας τα προάστια, στα αστικά κενά που δημιουργούνται βρίσκουν στέγη κατώτερα στρώματα. 2.Μια νέα ομάδα που αμφισβητεί την προαστιακή ζωή αναδύεται μέσα απο τα μεσαία στρώματα. 3.Η υποομάδα αυτή επιστρέφει στις περιοχές που είχε εγκαταλείψει στην πρώτη φάση. 4.Μια πιο εύπορη ομάδα οι κατεξοχήν εξευγενιστές αντικαθιστά το πρώτο κύμα των εξευγενιστών.
Η συνοικία της Αγίας Τριάδας αποτέλεσε διαχρονικά την πιο υποβαθμισμένη περιοχή της εντός των τειχών πόλης. Κατά την Ενετοκρατία, οι δυσμενείς συνθήκες αερισμού που δημιούργησαν τα υψηλά ενετικά τείχη σε συνδιασμό με την ανάπτυξη του βόρειου τμήματός της σε στάθμη 8 μέτρων κάτω απο αυτή της θάλασσας είχε σαν αποτέλεσμα την στέρηση της περιοχής απο τα επιφανή δημόσια ενετικά κτίσματα που οικοδομήθηκαν στην υπόλοιπη πόλη Μόνο κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας η γειτονιά αναπτύχθηκε ως το τείχος ακολουθώντας τα οικιστικά πρότυπα της παραδοσιακής τουρκόπολης με στενά ακανόνιστα σοκάκια πολλά απο τα οποία καταλήγουν σε αδιέξοδο, ανεπάρκεια ελεύθερων χώρων και πολλά «τυφλά οικόπεδα» Στα τέλη του 19 ου αιώνα σχηματίζεται στην περιοχή ένας πρώιμος βιομηχανικός πυρήνας που αφορούσε αρχικά στην κατεργασία καπνού, στην ποτοποιία, σε αλεύρι, λάδι, χαρούπια, ζυμαρικά ενώ αργότερα στο μεσοπόλεμο, σταφίδα, σαπούνι, οινόπνευμα και ηλεκτρική ενέργεια. Απο τα τέλη του 20 ου αιώνα παρατηρείται μια διαρκής συρρίκνωση του πληθυσμού της γειτονιάς με ταυτόχρονη αύξηση της ανεργίας, εγκατάλειψη του κτιριακού αποθέματος και υποβάθιση του περιβάλλοντος. Σαν παράγοντες αισθητικής υποβάθμισης του παραλιακού μετώπου λειτουργούν η εγκατάλειψη των βιομηχανικών κτιρίων και η γειτνίαση του δυτικότερου τμήματος της συνοικίαςμετηνπεριοχήαυθαιρέτων «Καράβολα». Τέλος, η μόλυνση του κόλπου του Δερματά απο οχετούς απαξιώνει πλήρως τον ιστορικό κόλπο που απολάμβαναν οι λουόμενοι μερικές δεκαετίες νωρίτερα
Με αφορμή τους Ολυμπιακούς αγώνες ξεκινούν κάποια έργα ανάπλασης του δυτικού παραλιακού μετώπου όπως η χάραξη του δυτκότερου τμήματος της παραλιακής λεωφόρου και η απομάκρυνση των αυθαιρέτων απο την παραλία. Σήμερα παρατηρούνται οι ακόλουθεσ τάσεις: Διείσδυση εμπορικών χρήσεων στα νοτιοανατολικά της συνοικίας Πώληση των ακινήτων στα βόρεια της συνοικίας Στην περιοχή Αγίας Τριάδας, μόλις 200 μέτρα από την παραλιακή Ηρακλείου, βρίσκεται το ισόγειο διαμέρισμα των 60τ.μ. Το 45 ετών κτίριο έχει θέα σε πλατεία με πεζόδρομο. Στην περιοχή Αγίας Τριάδας, μόλις 200 μέτρα από την παραλιακή Ηρακλείου, βρίσκεται στο δεύτερο όροφο το διαμέρισμα των 75τ.μ. Το 45 ετών κτίριο έχει υπέροχη θέα στη θάλασσα. Στην περιοχή Αγίας Τριάδας, μόλις 200 μέτρα από την παραλιακή Ηρακλείου, βρίσκεται στο ισόγειο η μεζονέτα των 60 τ.μ. Το 60 ετών κτίριο είναι γωνιακό σε πλατεία με πεζόδρομο, Έχει μεγάλο συντελεστή δόμησησ 1,8. (Real Estate Land Market)
URBAN II Το πρόγραμμα URBAN II στο δυτικό παραλιακό μέτωπο του Ηρακλείου αναπτύχθηκε σε τέσσερις άξονες πρωτεραιοτήτων. Στην πολυλειτουργική αναβάθμιση της περιοχής στη στήριξη των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην καταπολέμηση της ανεργίας στην τεχνική βοήθεια Στα πλαίσια των παραπάνω αξόνων ενεργοποιήθηκε (ως το 2007) το 90,12% του προγράμματος με σημαντικότερα έργα την επανάχρηση του κτιρίου της Παλιάς Ηλεκτρικής σαν Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και κέντρο κατάρτισης, τη διαμόρφωση του χώρου της Παλιάς Λαχαναγοράς σε πλατεία και κατασκευή στον ίδιο χώρο συγκροτήματος συνεδριακών χώρων. ο άξονας της στήριξης της επιχειρηματικότητας δεν ενεργοποιήθηκε ενώ και εκείνος της κατάρτισης για την καταπολέμηση της ανεργίας δεν είχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα με αποτέλεσμα τη μερική αποτυχία του προγράμματος ως προς τις κοινωνικά εξισορροποιητικές προθέσεις του.
Η πρόταση προστασίας και ανάδειξης της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου, προτείνει μεταξύ άλλων έργα ανάπλασης τόσο στο παραλιακό μέτωπο όσο και στο εσωτερικό της συνοικίας τηςαγ. Τριάδας Προβλέπεται η διαμόρφωση ενός πολιτιστικού πυρήνα γύρω απο τον κόλπο Δερματά, η μελέτη προτείνει την ενοποίηση του χώρου της παλιάς λαχαναγοράς με τα βιομηχανικά κελύφη του Καπνοκοπτηρίου και της Ηλεκτρικής Εταιρείας χαρακτηρίζοντας την περιοχή «Ειδικό πολεοδομικό κέντρο», αποδίδοντάς του το χαρακτήρα ενός «Διεθνούς Κέντρου Αγιογραφίας» με χρήσεις όπως: πινακοθήκη (στο Καπνοκοπτήριο) και μια σειρά απο σχολές διδασκαλίας και εργαστηρία λαϊκής τέχνης με ανάλογους χώρους εκθετηρίων, πωλητηρίων, αναψυκτηρίων κ.λ.π. Τονίζεται μάλιστα ότι ο σχεδιασμός πρέπει να είναι ο κατάλληλος ώστε να υπάρχει «προοπτική να αποκτήσουν διεθνή εμβέλεια και να συγκεντρώσουν προϊόντα και εκθέματα και απο άλλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου» Η εν λόγω μελέτη προτείνει την εισροή των παραπάνω χρήσεων και στο εσωτερικό της συνοικίας χαρακτηρίζοντας σαν «τοπικό κέντρο γειτονιάς» την περιοχή του παλιού παραδοσιακού κέντρου (Τσαρσάκι) και ορίζοντας σαν επιτρεπόμενες, χρήσεις όπως τα επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής όχλησης, τα πολιτιστικά κτίρια, τα εστιατόρια αναψυκτήρια κ.α. δίκτυο πεζορδόμων και «πολιτιστικών διαδρομών» νέο ρυμοτομικό σχέδιο
Στα πλαίσια του προγράμματος «Δράσειςπροβολήςπεριοχής παρέμβασης του Περιφεριακού Επιχειρισιακού Προγράμματος Κρήτης 2000 2006» σε συνεργασία με το τμήμα παλιάς πόλης του Ηρακλείου, πραγματοποιήθηκαν στην γειτονιά της Αγ. Τριάδας τα γυρίσματα της ταινίας της Γωγώς Πετραλή «Ρυτίδες και όνειρα». Το δελτίο τύπου την περιγράφει ως εξής: «Πρόκειται για έναν περίπατο στις αναμνήσεις, δοσμένο με μορφή χορευτικού ντοκιμαντέρ. Πρωταγωνιστής είναι ένας κάτοικος της Αγίας Τριάδας που περιπλανιέται στα σοκάκια της γειτονιάς όπου μεγάλωσε, ανακαλώντας μνήμες αλλοτινών καιρών καθώς και τον παιδικό, χαμένο πλέον, έρωτά του που παίρνει ξανά μορφή μέσα σε αυτή τη νοσταλγική περιπλάνηση» Γίνεται μια προσπάθεια δημιουργίας μιας φαντασιακής εικόνας του παρελθόντος που θα δημιουργήσει μια νοσταλγία που ο σύγχρονος κάτοικος της μεγαλούπολης μπορεί να βιώσει μόνο σε τέτοιες συνοικίες. Δεδομένης της προτίμησης της «νέας μεσαίας τάξης» σε εναλλακτικές μορφές κατοίκισης και αναψυχής, οι πιθανότητες προτίμησης μιας τέτοιας συνοικίας αυξάνονται κατά πολύ.
Η συνολική μελέτη (masterplan) για την ανάπτυξη του λιμένα Ηρακλείου περιλαμβάνει 5 μεγάλα έργα: Η αξιοποίηση και ανάδειξη του λιμανιού σε κύρια οδό ακτοπλοϊκής σύνδεσης της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα επισκευή, συντήρηση και διαμόρφωση της ανωδομής της χερσαίας ζώνης από την πλατεία 18 Άγγλων μέχρι το Λιμενικό Περίπτερο βελτίωση της όψης της Παραλιακής Λεωφόρου και παρεμβάσεις για την κυκλοφοριακή οργάνωση της με τη δημιουργία δύο κόμβων ανάπλαση της Παραλιακής προς τα ανατολικά, αναβαθμίζοντας παράλληλα την πρόσβαση στην περιοχή της Ν.Αλικαρνασού δημιουργία μαρίνας megayachts,στον κόλπο του Δερματά,των 450 θέσεων που θα συνδυάζεται με τη δημιουργία ήπιων υποδομών υποδοχής Στη δημιουργία μαρίνας στον κόλπο του Δερματά αντιτίθεται τόσο ο Δήμος Ηρακλείου όσο και ο σύλλογος αρχιτεκτόνων λόγω της ασυμβατότητας με το ΓΠΣ 2003, του κυκλοφοριακού φόρτου, της ιστορικότητας της περιοχής και του γεγονότος ότι, πέρα απο τις εγκαταστάσεις της μαρίνας,θα προσθέσει μια νέα έκταση επιφανείας 10 έως 15 χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων κατοικίας και επιχειρηματικών εκμεταλλεύσεων και χωρίς καμία προηγούμενη κοινωνική διαβούλευση.
Η εμπορευματοποίηση του χώρου στο δυτικό παραλιακό μέτωπο, μετά την ανάπλασή του. (παραλιακό τμήμα συνοικίας Καμινίων)
Συμπεράσματα Η Αγία Τριάδα αποτελεί μια ιδανική προς εξευγενισμό περιοχή λόγω: κεντρικότητας εγκατάλειψης/εγκλωβισμένη υπεραξία ιστορικότητας εισροής πολιτισμικών και εμπορικών χρήσεων με τη βοήθεια του κρατικού παρεμβατισμού Στόχος των αναπλάσεων θα πρέπει να είναι η δημιουργία υποδομών για τους ντόπιους και όχι η αναθέρμανση της οικονομίας μέσω της επιχειρηματικότητας που αναπτύσεται στην περιοχή. Λόγω χαμηλής ποιότητας του κτιριακού αποθέματος η περιοχή πρόκειται σε μεγάλο βαθμό να ανανεωθεί κτιριακά (και πληθυσμιακά). Έμφαση πρέπει να δοθεί στην τήρησητουνέουρυμοτομικούσχεδίουκαιστην μεταφορά του κοινωνικά αποκλεισμένου πληθυσμού σε κάποια άλλη περιοχή. Μια περαιτέρω διερεύνηση του θέματος θα μπορούσε να περιλαμβάνει στοιχείασχετικά με: την αύξηση των αγοραπωλησιών Την ύπαρξη στο Ηράκλειο κάποιας «νέας μεσαίας τάξης» που θα «εξευγενίσει» την περιοχή