ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ

Σύγχρονες τάσεις στην εμπορία των κηπευτικών Σημαντική αύξηση του ποσοστού των κηπευτικών που διακινούνται στην λιανική αγορά μέσω των super markets Αυξημένες απαιτήσεις του καταναλωτή σε ποιότητα και ασφάλεια τροφίμων Πιστοποίηση προϊόντων

Συγκριτικά δεδομένα κόστους & εισοδήματος: Θερμοκηπιακή καλλιέργεια πιπεριάς Almeria: Almeria: Ολλανδία: Καλλιέργεια στο έδαφος Υδροπονική καλλιέργεια Υδροπονική καλλιέργεια Παραγωγή (kg/στρ.) 10.500 16.000 26.000 Τιμή ( /kg) 0,53 0,66 1,62 Μεικτό εισόδημα ( /στρ.) 5.600 10.600 42.100 Μεταβλητό κόστος ( /στρ.) 3.100 3.800 26.500 Σταθερό κόστος ( /στρ.) 1.300 2.700 5.500 Απόσβεση κεφαλαίου ( /στρ.) 400 800 6.000 Καθαρό εισόδημα ( /στρ.) 800 3.300 4.100 Δεδομένα: Stanghellini and van Os, 2004; International Workshop on Alternatives to Methyl Bromide, Comiso, Italy

Πιστοποίηση διαδικασίας παραγωγής GLOBALG.A.P. (www.globalgap.org) (πρώην EUREPGAP) Βασίζεται σε ένα πρότυπο ορθών γεωργικών πρακτικών (Good Agricultural Practices, GAP) και πιστοποιείται η συμμόρφωση ως προς το πρότυπο αυτό. GLOBALG.A.P. Fruit and Vegetables Standard AGROCERT (www.agrocert.gr) (Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π.) AGRO 2-1 AGRO 2-2 Πρόκειται για εθνικά πρότυπα πιστοποίησης, τα οποία έχουν προβλήματα αναγνώρισης στις διεθνείς αγορές και επομένως η χρησιμότητά τους για τα εξαγώγιμα κηπευτικά είναι αμφίβολη.

Ολοκληρωμένη διαχείριση της παραγωγής Βασίζεται στον συνδυασμό όλων των μέσων και τεχνικών καλλιέργειας που είναι διαθέσιμα και επιτρεπτά, με στόχο την ελαχιστοποίηση των εισροών ενέργειας και αγροχημικών: Κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή θερμοκηπίου Υποκατάσταση χημικών επεμβάσεων με φυσικές μεθόδους και μέσα Όπου η χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι αναγκαία, επιλέγονται ουσίες χαμηλής τοξικότητας και υπολειμματικότητας.

Ολοκληρωμένη διαχείριση της παραγωγής Έμφαση στην πρόληψη φυτοασθενειών και άλλων διαταραχών ανάπτυξης και καρποφορίας Ορθολογική άρδευση λίπανση με στόχους: ελαχιστοποίηση απορροών, αποφυγή ρύπανσης υδάτινων πόρων, λαχανικά με χαμηλή περιεκτικότητα σε νιτρικά Στόχος δεν είναι μόνο η μέγιστη παραγωγή αλλά ταυτόχρονα και η άριστη ποιότητα του προϊόντος

Επιλογή κατάλληλου τύπου θερμοκηπίου Λειτουργικός σχεδιασμός με στόχο τον ορθολογικό έλεγχο του κλίματος: Επαρκής στατική αντοχή Κατάλληλος προσανατολισμός Μέγιστη δυνατή περατότητα για την ηλιακή ακτινοβολία (> 80%) Κατάλληλος εξοπλισμός για έλεγχο θερμοκρασίας - υγρασίας Μεγάλο ύψος (3-6 m)

Θερμοκήπια μεγάλου ύψους: Αριστερά: Μαρόκο Δεξιά: Ολλανδία

Πρόσφατες εξελίξεις στην ανάπτυξη τεχνολογιών πρόληψης φυτοασθενειών Κάλυψη ανοιγμάτων θερμοκηπίου με εντομοστεγή δίχτυα Παρεμπόδιση δραστηριότητας εντόμων με χρήση φωτοεκλεκτικών υλικών κάλυψης του θερμοκηπίου

Δίχτυα εντομοστεγανότητας Άμεση παρεμπόδιση επιζήμιων εντόμων Μείωση του αερισμού του θερμοκηπίου

Διαστάσεις οπών και αποκλεισμός εντόμων Αντί Θρίπα < 192 μm Αντί Αλευρώδη < 288 μm

Άτομα θρίπα ανά παγίδα α Άμεση παρεμπόδιση επιζήμιων εντόμων Επίδραση στον αριθμό των θριπών 900 750 600 450 300 150 0 Δεδομένα: Κίττας, Κατσούλας & συνεργάτες, 2007 Έξω Μάρτυρας Δίχτυ 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Αριθμός εβδομάδας έτους

Κανονικοποιημένη ταχύτητα του αέρα Μείωση του φυσικού αερισμού Επίδραση στην ταχύτητα του αέρα 0.9 0.8 0.7 0.6 Χωρίς δίχτυ 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Με δίχτυ 0 4 8 12 Πλάτος θερμοκηπίου, m Δεδομένα: Κίττας, Κατσούλας & συνεργάτες, 2007

Φωτοεκλεκτικά υλικά κάλυψης Είναι πλαστικά υλικά τα οποία τροποποιούν το μήκος κύματος της ηλιακής ακτινοβολίας που εισέρχεται στο θερμοκήπιο. Τα φωτοεκλεκτικά υλικά κάλυψης με φυτοπροστατευτικό ενδιαφέρον προκαλούν παρεμπόδιση των ακτινοβολιών στο φάσμα της Υπεριώδους Ακτινοβολίας (UV 280-400 nm). Η απουσία υπεριώδους ακτινοβολίας στο εισερχόμενο φάσμα αποπροσανατολίζει τα έντομα με συνέπεια να περιορίζεται η δραστηριότητα των επιζήμιων εντόμων μέσα στο θερμοκήπιο.

Αφίδες/Φυτό Επίδραση φωτοεκλεκτικών υλικών στον πληθυσμό αφίδων σε καλλιέργεια τομάτας 1,4 1,2 Μάρτυρας 3%UV 0%UV 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Εβδομάδες του έτους Δεδομένα: Κίττας, Κατσούλας & συνεργάτες, 2007

Αντιμετώπιση εδαφογενών ασθενειών Σε εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ για το περιβάλλον, το βρωμιούχο μεθύλιο αποσύρθηκε το 2005 από την χρήση ως απολυμαντικό εδάφους θερμοκηπίων στις αναπτυγμένες χώρες. Σύμφωνα με το ίδιο πρωτόκολλο, μέχρι το 2015 το βρωμιούχο μεθύλιο θα αποσυρθεί και από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αναζητούνται τρόποι υποκατάστασης του βρωμιούχου μεθυλίου με άλλες, πιο φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους αντιμετώπισης των εδαφογενών ασθενειών.

Παστερίωση με ατμό Ανύψωση θερμοκρασίας με ατμό στους 71 o C για 30. Ποσότητα ατμού: 25-30 kg/m 2 Δαπάνη σε καύσιμα (πετρέλαιο): 2,4 L/m 2 Πλεονεκτήματα: Αποτελεσματική στο στρώμα του εδάφους που εκτίθεται στην παραπάνω θερμοκρασία Μειονεκτήματα: Πολύ ψηλό κόστος Ορισμένοι ζωικοί εχθροί δεν αντιμετωπίζονται πλήρως γιατί μεταναστεύουν σε βαθύτερα εδαφικά στρώματα

Ηλιοθέρμανση εδάφους Η ορατή και η υπεριώδης ακτινοβολία παγιδεύονται στο έδαφος του θερμοκηπίου μέσω της κάλυψης του εδάφους με ένα διαφανές φύλλο πολύαιθυλενίου, το οποίο είναι αδιαπέραστο στο νερό και τον αέρα. Απαιτήσεις: Υγρό χώμα Υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες Τα ανοίγματα εξαερισμού του θερμοκηπίου πρέπει να είναι ερμητικά κλειστά. Χρόνος έκθεσης: 4-8 εβδομάδες το καλοκαίρι. Θερμοκρασία εδάφους που επιτυγχάνεται: 45-60 o C

Θανατηφόρα θερμοκρασία ( ο C) μετά από έκθεση για 30 min Lethal temperature ( o C) after exposure for 30 min 100 90 80 70 60 50 Resistant weed seeds Resistant plant viruses Most weed seeds All plant pathogenic bacteria Most plant viruses Soil insects Most plant pathogenic fungi Most plant pathogenic bacteria Botrytis Rhizoctonia solani Sclerotinia sclerotiorum, sclerotium rolfsi Nematodes 40

Εμβολιασμός Παραγωγικές ποικιλίες και υβρίδια καρποδοτικών λαχανικών με ευαίσθητο ριζικό σύστημα σε παθογόνα και ζωικούς εχθρούς εδάφους μπορούν να εμβολιάζονται πάνω σε ανθεκτικά υποκείμενα. Ορισμένα υποκείμενα μπορεί να είναι ανθεκτικά και σε άλλες αντίξοες συνθήκες για το ριζικό σύστημα (χαμηλή θερμοκρασία, ph, αλατότητα, κ.λπ.).

Υποκείμενα Εμβολιασμός τομάτας Lycopersicum esculentum L. esculentum L. hirsutum Solanum torvum Solanum aethiopicum Παθογόνα που αντιμετωπίζονται Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici F. oxysporum f. sp. radicis-lycopersici Verticillium dahliae Pyrenochaeta lycopersici Meloidogyne incognita, M. javanica & M. arenaria Ralstonia solanacearum

Εμβολιασμός κολοκυνθοειδών Υποκείμενο Cucumis melo Citrulus lanatus Cucurbita moschata Cucurbita ficifolia Πεπόνι Αγγού ρι NAI NAI Καρπού ζι NAI NAI C. maxima C. moschata NAI NAI NAI Lagenaria siceralia NAI Benincasa cerifera NAI

Μηχανή εμβολιασμού

Μηχανικός εμβολιασμός

Άλλοι τρόποι αντιμετώπισης παθογόνων εδάφους Χημικά απολυμαντικά, π.χ. Metham sodium, Dazomet 1,3-dichloropropene + chloropicrin Βιολογικοί παράγοντες (μικροοργανισμοί ανταγωνιστικοί προς τα παθογόνα) Καλλιέργεια εκτός εδάφους (υδροπονία) Συνδυασμός των παραπάνω μεθόδων

Παρέχουν ένα καθαρό ξεκίνημα από παθογόνα εδάφους όταν πρωτοχρησιμοποιούνται. Υδροπονία Αν το υπόστρωμα ξαναχρησιμοποιηθεί, μπορεί να απολυμανθεί ευκολότερα σε σύγκριση με το έδαφος (χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα) με ατμό, ηλιοθέρμανση ή χημικούς παράγοντες. ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

Η επίδραση της αζωτούχου λίπανσης στην ποιότητα των λαχανικών και οι επιπτώσεις της στο περιβάλλον

Σημαντικότερα αζωτούχα λιπάσματα Ζωικά περιττώματα Ουρία: CO(NH 2 ) 2 Ασβεστούχος νιτρική αμμωνία: ΝΗ 4 ΝΟ 3 +CaCO 3 Νιτρική αμμωνία: NH 4 NO 3 Θειικό αμμώνιο: (NH 4 ) 2 SO 4 Νιτρικό κάλιο: KNO 3 Νιτρικό μαγνήσιο: Mg(NO 3 ) 2 Νιτρικό νάτριο: NaNO 3

Επίδραση μικροβιακής δραστηριότητας Ανοργανοποίηση οργανικής ουσίας ΝΗ 4 + ΝΗ 3 + H + Νιτροποίηση αμμωνίας Nitrosomonas sp.: 2ΝΗ 3 + 3Ο 2 2NO - 2 + 2H + + 2H 2 O Nitrobacter sp.: 2NO 2 - + O 2 2NO 3 -

Βροχή Συσσώρευση νιτρικών στα φυτικά τρόφιμα Αζωτούχος λίπανση Ανοργανοποίηση οργανικής ουσίας Νιτρικά (ΝΟ 3- ) εδάφους Πρόσληψη νιτρικών από τα φυτά Έκπλυση νιτρικών (συσσώρευση στα υπόγεια νερά)

Μεταβολισμός αζώτου στους φυτικούς ιστούς Άζωτο αμινοξέων & πρωτεϊνών (-ΝΗ 2 ) ΝΗ 3 Συνθετάση γλουταμίνης, κ.λπ. ΝΟ 2 - Ρεδουκτάση νιτρωδών Ρεδουκτάση νιτρικών - ΝΟ 3 Συσσώρευση ΝΟ 3 - στα χυμοτόπια

Επίδραση νιτρικών στην ανθρώπινη υγεία Τροφή Νιτρικά (ΝΟ 3- ) Μικροβιακή αναγωγή Νιτρώδη (ΝΟ 2- ) Αντίδραση με αμίνες Νιτροζαμίνες Πόσιμο νερό

Ανώτατο όριο πρόσληψης νιτρικών ανά ημέρα σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας: 220 mg NO 3 - Η ποσότητα νιτρικών που προσλαμβάνει ο άνθρωπος προέρχεται: από λαχανικά: 70% από το πόσιμο νερό: 15% από τα υπόλοιπα τρόφιμα: 15%

Σημασία συγκέντρωσης ΝΟ 3 - στο πόσιμο νερό Παράδειγμα Κατανάλωση νερού ανά ημέρα: 1,2 λίτρα με 10 mg NO 3 - ανά λίτρο νερού: Ημερήσια πρόσληψη 12 mg ΝΟ 3 - με 50 mg NO 3 - ανά λίτρο νερού: Ημερήσια πρόσληψη 60 mg NO 3 -

Σημασία συγκέντρωσης ΝΟ 3 - στα λαχανικά Παράδειγμα Κατανάλωση μαρουλιού ανά ημέρα: 100 g με 500 mg NO 3 - ανά kg μαρουλιού: Ημερήσια πρόσληψη 50 mg ΝΟ 3 - με 3.000 mg NO 3 - ανά kg μαρουλιού: Ημερήσια πρόσληψη 300 mg NO 3 -

Η περιεκτικότητα των φυτικών ιστών σε νιτρικά εξαρτάται: Από το είδος του φυτικού οργάνου (ρίζα, φύλλο, καρπός, κ.λπ.) Από την ηλικία του φυτικού οργάνου Από το είδος και την ποικιλία του φυτού Από την αζωτούχο λίπανση Από την επικρατούσα ηλιοφάνεια Από την επεξεργασία που υφίστανται (μαγείρεμα, κ.λπ.)

Επίδραση είδους & ηλικίας φυτικού οργάνου Περιεκτικότητα των κυριότερων φυτικών τμημάτων της μελιτζάνας σε NO 3 - Φυτικό τμήμα mg NO 3 ανά g ξηρής μάζας mg NO 3 ανά kg νωπής μάζας Ρίζες 2,5 - Μίσχοι παλιών φύλλων 38,7 2340 Μίσχοι νεαρών φύλλων 23,0 2170 Ελάσματα φύλλων Ελάσματα φύλλων παλιών νεαρών 15,9 2050 6,9 1100

Επίδραση είδους λαχανικού Περιεκτικότητα βρώσιμου τμήματος ορισμένων λαχανικών σε νιτρικά (NO 3 ) Είδος φυτού mg/kg νωπής μάζας Παντζάρι 150 5.700 Σπανάκι 350 3.900 Μαρούλι 380 3.500 Ραπανάκι 260 1.200 Φασολάκι 80 820 Κουνουπίδι 60 660 Αγγούρι 20 300 Τομάτα 10-100

Ταξινόμηση βρώσιμων φυτών ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε νιτρικά Περιεκτικότητα σε νιτρικά υψηλή μέτρια χαμηλή Είδος φυτού μαρούλι, σπανάκι, αντίδι, παντζάρι, ραπανάκι, σέσκουλο, κινέζικο λάχανο σέλινο, καρότο, κεφαλωτό λάχανο, πατάτα, κουνουπίδι τομάτα, αγγούρι, πιπεριά, πεπόνι, λάχανο βρυξελλών, αρακάς, φρούτα, σιτηρά

Επίδραση αζωτούχου λίπανσης στην περιεκτικότητα (mg kg -1 νωπού βάρους) ορισμένων λαχανικών σε νιτρικά Ύψος αζωτούχου κουνουπίδι γογγύλι μαρούλι καρότο λίπανσης (Kg Ν/στρ.) Καθόλου 26-154 47 307 150 720 105 335 7,5 - - 490 1980-10 - 120 625-220 540 15 - - 885-2200 - 20 110-415 380-1120 - 250 615 40 210 550 - - -

mg NO 3 - ανά kg νωπού λαχανικού Επίδραση ηλιοφάνειας Διακύμανση συγκεντρώσεων νιτρικών σε φύλλα μαρουλιού στην διάρκεια του έτους

Αναγωγή νιτρικών σε νιτρώδη μέσα στους φυτικούς ιστούς Μο +4 Μο +6

Μέτρα μείωσης περιεκτικότητας λαχανικών σε νιτρικά Ορθολογική αζωτούχος λίπανση (οργανική ή ανόργανη) Όχι συγκομιδή λαχανικών σε συνθήκες χαμηλής ηλιοφάνειας Τερματισμός χορήγησης νιτρικών λιπασμάτων αρκετά πριν την λήξη της καλλιέργειας Δημιουργία ποικιλιών με περιορισμένη ικανότητα συσσώρευσης νιτρικών

Άλλες επιπτώσεις υπερβολικής λίπανσης Ν στην ποιότητα των λαχανικών Υδαρείς φυτικοί ιστοί Πιο μαλακοί καρποί Ζημιές από παθογόνα στο προϊόν λόγω μεγαλύτερης ευπάθειας σε ασθένειες

Επιπτώσεις αζωτούχου λίπανσης στο περιβάλλον

ΕΚΠΛΥΣΗ ΝΙΤΡΙΚΩΝ Νιτρικά άλατα: υψηλή διαλυτότητα Υπόκεινται σε έντονο κίνδυνο έκπλυσης Βροχή Άρδευση - ΝΟ Στράγγιση 3 Υπόγεια νερά: Υποβάθμιση ποιότητας πόσιμου νερού Πηγές Λίμνες, ποτάμια, θάλασσες: Ευτροφισμός

Μέγιστα επιτρεπτά όρια συγκέντρωσης νιτρικών στο πόσιμο νερό 50 mg l -1 NO 3 - (Ευρωπαϊκή Ένωση) 25 mg l -1 NO 3 - (Εθνική νομοθεσία πολλών Ευρωπαϊκών χωρών)

Η ποσότητα νιτρικών που εκπλένεται εξαρτάται από: I. την υπάρχουσα ποσότητα νιτρικών στο έδαφος II. την ποσότητα νερού που στραγγίζει στον υδροφόρο ορίζοντα

Η συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος επηρεάζεται από: Ανόργανη λίπανση Οργανική λίπανση Φυτικά υπολείμματα από προηγούμενη καλλιέργεια Χρονική κατανομή αζωτούχου λίπανσης

Η ποσότητα νερού που στραγγίζει στον υδροφόρο ορίζοντα 1. Ύψος βροχοπτώσεων 2. Άρδευση 3. Κλίση εδάφους επηρεάζεται από: 4. Τύπο εδάφους (ικανότητα συγκράτησης νερού, κ.λ.π.) 5. Ποσοστό φυτοκάλυψης 6. Ένταση εξάτμισης

ΜΕΤΡΑ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΚΠΛΥΣΗΣ ΝΙΤΡΙΚΩΝ Προσθήκη λιπασμάτων Ν σε κατάλληλες ποσότητες και σε κατάλληλο χρόνο Συνυπολογισμός υπολειμμάτων καλλιέργειας & οργανικής ουσίας στην αζωτούχο λίπανση Σωστή εφαρμογή άρδευσης Εφαρμογή διαφυλλικών ψεκασμών Εκλογή κατάλληλης καλλιέργειας

Θερμοκηπιακές Καλλιέργειες -Συμπεράσματα

Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη αγορά, η υψηλή ποιότητα των νωπών προϊόντων θερμοκηπίου είναι το κλειδί για την διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των θερμοκηπιακών εκμεταλλεύσεων όχι μόνο στη Βόρεια Ευρώπη αλλά και στις χώρες της μεσογειακής λεκάνης. Η επίτευξη υψηλών αποδόσεων σε συνδυασμό με υψηλή ποιότητα απαιτεί θερμοκήπια με αυξημένες δυνατότητες τροποποίησης του εσωτερικού περιβάλλοντος πέραν της παγίδευσης της επανακτινοβολούμενης από την γη ηλιακής ενέργειας.

Βασικά ζητούμενα από ένα σύγχρονο θερμοκήπιο για ικανοποιητικές αποδόσεις και υψηλή ποιότητα με αποδεκτό κόστος: Ύπαρξη εξοπλισμού για ρύθμιση της εσωτερικής θερμοκρασίας (δυνατότητα θέρμανσης τους ψυχρούς μήνες και δροσισμού τους θερμούς μήνες) Αυτοματοποίηση ρύθμισης του κλίματος για μεγιστοποίηση σχέσης οφέλους/κόστους. Κατασκευή θερμοκηπίων με ικανοποιητικό ύψος (αυξημένο ύψος αποτελεί πλεονέκτημα). Ορθολογική λίπανση με κατάλληλης σύστασης θρεπτικά διαλύματα τόσο στις καλλιέργειες στο έδαφος όσο και στις υδροπονικές καλλιέργειες.

Βασικά ζητούμενα από ένα σύγχρονο θερμοκήπιο για ικανοποιητικές αποδόσεις και υψηλή ποιότητα με αποδεκτό κόστος: Έμφαση στις προληπτικές και όχι στις κατασταλτικές επεμβάσεις φυτοπροστασίας: ελεγχόμενη είσοδος στο θερμοκήπιο, ελεγχόμενα ανοίγματα θερμοκηπίου (π.χ. εντομοστεγή δίχτυα) κατάλληλη ρύθμιση εσωτερικού κλίματος, χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, εμβολιασμός φυτών, καλλιέργεια σε υποστρώματα, φωτοεκλεκτικά υλικά κάλυψης, κ.λ.π. Εφαρμογή βιολογικών μεθόδων καταπολέμησης με έγκαιρη εξαπόλυση ωφέλιμων οργανισμών.

Μετά την συγκομιδή Ποιοτικός έλεγχος Κατάλληλη συσκευασία Πιστοποίηση Σταθερή και αξιόπιστη προσφορά του προϊόντος στην αγορά οργάνωση σε ομάδες παραγωγών