Συναισθηματική Νοημοσύνη Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη Καθηγήτρια
Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΣΝ) Εννοιολογικές διασαφήσεις Βιολογική υπόσταση Ιστορική εξέλιξη Διαστάσεις Αξιολόγηση Ο ρόλος της ΣΝ στο χώρο της εκπαίδευσης και της υγείας
Τι είναι συναίσθημα; Αρχαιότητα (Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Παρμενίδης, Παρμενίδης, Ηράκλειτος, Πρωταγόρας, Δημόκριτος, Σωκράτης, κ.ά.).) Λειτουργία του οργανισμού, η οποία συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου. Η εμφάνιση ενός συναισθήματος συνδέεται με συγκεκριμένες σωματικές καταστάσεις.
Τι είναι συναίσθημα; Σύγχρονες Ψυχολογικές Θεωρίες (Fredrickson, 1998, 2001) Διάφορες αντιδράσεις του οργανισμού στις περιβαλλοντικές εξελίξεις που εκδηλώνονται σε ποικίλα επίπεδα: το εκφραστικό, το γνωσιακό, το νευρολογικό, το φυσιολογικό ή βιολογικό κ.ά.
Συναισθήματα Θυμός Θλίψη Φόβος Απόλαυση Αγάπη Έκπληξη Αποστροφή Ντροπή Φόβος, Θυμός, Θλίψη, Απόλαυση
Συναισθήματα Θυμός: οργή, πικρία, αγανάκτηση, απόγνωση, αναβρασμός, ενόχληση, εκνευρισμός, εχθρότητα, μίσος, βία Θλίψη: λύπη, πίκρα, ακεφιά, κατήφεια, μελαγχολία, αυτολύπηση, μοναξιά, καημός, απελπισία, σοβαρή κατάθλιψη Φόβος: άγχος, αναστάτωση, νευρικότητα, έγνοια, κατάπληξη, τρόμος, ανησυχία, δέος, φρίκη, τρομάρα, φοβία, πανικός Απόλαυση: ευτυχία, χαρά, ανακούφιση, ικανοποίηση, ευεξία, ευαρέσκεια, διασκέδαση, καμάρι, ενθουσιασμός, τέρψη, ηδονή, ευφορία, κέφι, έκσταση, μανία Αγάπη: αποδοχή, φιλικότητα, εμπιστοσύνη, τρυφερότητα, ευγένεια, ταίριασμα, αφοσίωση, λατρεία, ξεμυάλισμα, έρωτας Έκπληξη: σοκ, κατάπληξη, θαυμασμός, απορία Αποστροφή: περιφρόνηση, δυσφορία, απέχθεια, σιχασιά, φρίκη, βδελυγμία, αηδία Ντροπή: ενοχή, αμηχανία, απογοήτευση, τύψεις, ταπείνωση, εξευτελισμός, καταισχύνη, συστολή, μετάνοια
Συναισθηματική Νοημοσύνη ή Νοημοσύνη της καρδιάς Συναίσθημα Νοημοσύνη
Νοημοσύνη; Ικανότητα διεκπεραίωσης γνωστικών λειτουργιών (μνήμη, προσοχή, αντίληψη, μάθηση, αφαιρετική σκέψη, γλώσσα, κλπ.) Συναισθηματική Νοημοσύνη; Ικανότητα αναγνώρισης, αποδοχής και έκφρασης των συναισθημάτων μας ΚΑΙ αναγνώρισης και αποδοχής των συναισθημάτων των άλλων Αξιολογείται με τεστ (ΔΝ) Αξιολογείται με τεστ (ΔΣΝ)
Βιολογική υπόσταση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
Το Νευρικό Σύστημα του Ανθρώπου (ΚΝΣ & ΠΝΣ) Κεντρικό Νευρικό Σύστημα= Εγκέφαλος & Νωτιαίος μυελός Περιφερειακό Νευρικό Σύστημα = δίκτυο περιφερειακών νεύρων που συνδεόυν το ΚΝΣ με το υπόλοιπο σώμα
O ανθρώπινος εγκέφαλος Βάρος: 1300-1500 1500 γρ. ζελατινοειδούς ιστού Αποτελείται από 100 δισεκατομμύρια νευρώνες Απορροφά το 10% της συνολικής ενέργειας του σώματος & το 25% του εισπνεόμενου οξυγόνου Στην ηλικία των 6 ετών έχει φθάσει στο 95% του συνολικού του μεγέθους
Διάφορα είδη νευρώνων α: από την παρεγκεφαλίδα, β: κύτταρο εγκεφάλου, γ: από τα γαγγλιακά κύτταρα του νωτιαίου μυελού, δ: από τον κινητικό φλοιό του εγκεφάλου, ε: κινητικό κύτταρο του νωτιαίου μυελού, στ: νευρικό κύτταρο του αμφιβληστροειδή χιτώνα. Πηγή: Russel & Dewar,, 1992.
Συνάψεις: Υπάρχουν 1000 τρισεκατομμύρια στον εγκέφαλο Ο κάθε νευρώνας δημιουργεί 1.000-10.000 10.000 συνάψεις με γειτονικούς νευρώνες
Συγκινησιακός εγκέφαλος προϋπήρχε του λογικού εγκεφάλου εγκεφαλικό στέλεχος συγκινησιακά κέντρα (συγκινησιακός εγκέφαλος) ο σκεπτόμενος εγκέφαλος ή «νεοφλοιός» μεταιχμιακό ή λιμβικό σύστημα
Βιολογική υπόσταση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης
Αμυγδαλή Συγκρατεί τη συγκινησιακή γεύση των γεγονότων Συνδέεται με τα πάθη μας, τα δάκρυά μας Απώλειά της; Συναισθηματική τύφλωση ή αλεξιθυμία Μεταιχμιακό σύστημα (MacLean, 1971, LeDoux,, 1986, 1992) Ιππόκαμπος Καταγράφει τα γεγονότα Θυμάται τα γεγονότα Ανακαλεί πληροφορίες Προμετωπιαίοι λοβοί (νευρο-θερμοστάτες) Ρυθμίζουν την αμυγδαλή-ελαττώνουν τις διεγέρσεις της αμυγδαλής Ελέγχουν το συναίσθημα Κυβερνούν τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις
Ιστορική εξέλιξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης Thorndike (1920( 1920)-Κοινωνική νοημοσύνη ικανότητα να καταλαβαίνει κανείς τους άνδρες και τις γυναίκες, τα αγόρια και τα κορίτσια και να χειρίζεται σοφά τις ανθρώπινες σχέσεις Gardner (1983( 1983) Πολλαπλή νοημοσύνη διαπροσωπική και ενδοπροσωπική νοημοσύνη
Mayer & Salovey (1993) Συναισθηματική νοημοσύνη Ικανότητα να κατανοεί κανείς τα συναισθήματα τόσο τα δικά του όσο και των άλλων Να κάνει λεπτές διακρίσεις ανάμεσα στα διάφορα συναισθήματα και να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες, ώστε να καθοδηγεί αναλόγως τις σκέψεις και τις πράξεις του
Συναισθηματική Νοημοσύνη (Goleman Goleman,, 1995) Ικανότητα: Αυτοεπίγνωσης Ελέγχου των παρορμήσεων Χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας Επιμονής και ζήλου Εύρεσης κινήτρων Αντοχής στις απογοητεύσεις Ρύθμισης της διάθεσης Προσαρμογής σε νέες καταστάσεις Επίλυσης διαφορών Συνεργασίας με άλλους Ενσυναίσθησης
Αυτοεπίγνωση Ικανότητα που μου επιτρέπει να: Παρατηρώ τον εαυτό μου (να στρέφομαι προς τα μέσα) Αναγνωρίζω τα συναισθήματά μου τη στιγμή που γεννιούνται και τα διακρίνω μεταξύ τους Αντλώ από αυτά στοιχεία που θα καθοδηγήσουν τις εμπειρίες μου Σχηματίζω ένα γνήσιο πρότυπο του εαυτού μου
Ενσυναίσθηση Ικανότητα που μου επιτρέπει να: Αναγνωρίζω τα συναισθήματα και τις ανάγκες του άλλου Αποδέχομαι τον άλλον όπως είναι και να μην προσπαθώ να τον αλλάξω
ΣΝ: Εννοιολογικές διασαφήσεις (Petrides,, Pita, & Kokkinaki,, 2007) ΣΝ ως συστατικό της προσωπικότητας (trait EI) συστάδα συμπεριφορικών προδιαθέσεων και αυτοαντιλήψεων που αφορούν στην ικανότητα που έχουν τα άτομα να αναγνωρίζουν, επεξεργάζονται, και χρησιμοποιούν συναισθηματικά φορτισμένες πληροφορίες προς ίδιον όφελος ΣΝ ως ατομική ικανότητα (ability EI) πραγματική ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει, επεξεργάζεται και να χρησιμοποιεί συναισθηματικά φορτισμένες πληροφορίες προς ίδιον όφελος (Petrides,, Frederickson, & Furnham,, 2004)
Συστατικά της ΣΝ, τα οποία αναδείχθηκαν από τις απαντήσεις που έδωσαν διάφορα άτομα σε ερωτήσεις των τεστ αυτό-αναφοράς αναφοράς ή/και των τεστ ατομικών ικανοτήτων, με τα οποία αξιολογήθηκε η ΣΝ τους (Petrides et al., 2007; Petrides, Furnham & Frederickson, 2004) 1. Προσαρμοστικότητα 2. Διεκδικητικότητα 3. Αντίληψη των συναισθημάτων μου και εκείνων των άλλων 4. Έκφραση συναισθημάτων 5. Διαχείριση των συναισθημάτων των άλλων 6. Ρύθμιση των συναισθημάτων των άλλων 7. Παρορμητικότητα 8. Σχέσεις 9. Αυτοεκτίμηση 10. Κινητοποίηση 11. Κοινωνική αντίληψη 12. Διαχείριση άγχους 13. Ενσυναίσθηση 14. Ευτυχία 15. Αισιοδοξία
Τεστ αντικειμενικής ικανότητας Κοίταξε τα πρόσωπα στη φωτογραφία.προσδιόρισε σε ποιο βαθμό αισθάνονται: θυμό (1,2,3,4,5) Λύπη (1,2,3,4,5) Ευτυχία (1,2,3,4,5) Έκπληξη (1,2,3,4,5)
Τεστ αυτο-αναφοράς (Bar-On, 1997, 2000) Διαπροσωπικές ικανότητες Ενσυναίσθηση Διαπροσωπικές σχέσεις Κοινωνική υπευθυνότητα Ενδοπροσωπικές ικανότητες Συναισθηματική αυτοσυνειδησία Θετική διεκδικητικότητα Αυτοσεβασμός Διαπίστωση ατομικού δυναμικού Ανεξαρτησία Ικανότητα προσαρμογής Ανοχή στο άγχος Έλεγχος των παρορμήσεων Διαχείριση του άγχους Λύση προβλημάτων Έλεγχος της πραγματικότητας Ευελιξία Γενική διάθεση Ευτυχία Αισιοδοξία Μέτρηση: Bar-On (EQ-i),1997 Τεστ αυτό-αναφοράς [Εύκολα κάνω σχέσεις με τους ανθρώπους Μπορώ να καταλάβω πώς νιώθει κάποιος, ακόμη κι όταν δεν το εκφράζει με λόγια Συχνά ανησυχώ δίχως λόγο]
Κριτική της έννοιας της Συναισθηματικής νοημοσύνης Δεν υπάρχει ως αυθύπαρκτη έννοια επειδή συμπίπτει σε σημαντικό βαθμό με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας Δεν υπάρχει επαρκής ερευνητική τεκμηρίωση των μοντέλων ΣΝ Υπάρχουν μεθοδολογικά προβλήματα όσον αφορά στην μέτρησή της ΟΜΩΣ Η Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι διδακτή και επιδέχεται εξάσκηση
Προγράμματα συναισθηματικής ανάπτυξης Να στηρίζονται στο: Σεβασμό του εαυτού μου και του άλλου Στην αποδοχή του εαυτού μου και του άλλου Στην ανάδειξη των θετικών χαρακτηριστικών του εαυτού μου και του άλλου
Προγράμματα συναισθηματικής ανάπτυξης Να στοχεύουν: Στον εντοπισμό και κατονομασία των συναισθημάτων Στην έκφραση των συναισθημάτων Στην αξιολόγηση της έντασης των συναισθημάτων Στον χειρισμό των συναισθημάτων Στην χαλιναγώγηση της ανυπομονησίας Στον έλεγχο των παρορμήσεων Στην ελάττωση του άγχους Στην κατανόηση της άποψης του άλλου Στο διάλογο με τον εαυτό Στην αποδοχή του εαυτού Στην αποδοχή του άλλου Υιοθέτηση θετικής διεκδικητικής συμπεριφοράς απέναντι στη ζωή
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ WONG & LAW EI SCALE* Διαφωνώ Απόλυτα 1....... 2....... 3....... 4....... 5....... 6....... 7 Συμφωνώ Απόλυτα SEA OAE UOE ROE 1. Τις περισσότερες φορές αντιλαμβάνομαι το λόγο για τον οποίον αισθάνομαι το πώς νιώθω. 2. Πάντα μπορώ να καταλάβω πως αισθάνονται οι φίλοι μου με βάση τη συμπεριφορά τους. 3. Πάντα θέτω στόχους για τον εαυτό μου και μετά βάζω τα δυνατά μου για να τους πετύχω. 4. Μπορώ με τη λογική να ελέγχω το θυμό μου και να αντιμετωπίζω τις δυσκολίες. 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 SEA 5. Κατανοώ καλά τα συναισθήματά μου. 1 2 3 4 5 6 7 OAE 6. Αντιλαμβάνομαι καλά το πώς αισθάνονται οι άλλοι. 1 2 3 4 5 6 7 UOE 7. Πάντα λέω στον εαυτό μου ότι είμαι ένα άξιο και ικανό άτομο. 1 2 3 4 5 6 7 ROE 8. Νομίζω ότι είμαι απόλυτα ικανός στο να ελέγχω τα συναισθήματά μου. 1 2 3 4 5 6 7 SEA 9. Πάντα καταλαβαίνω πώς πραγματικά αισθάνομαι. 1 2 3 4 5 6 7 OAE 10. Συγκινούμαι εύκολα με τη συγκίνηση των άλλων. 1 2 3 4 5 6 7 UOE 11. Είμαι ένα άτομο με ισχυρά κίνητρα. 1 2 3 4 5 6 7 ROE 12. Ηρεμώ γρήγορα, όποτε θυμώνω. 1 2 3 4 5 6 7 SEA 13. Πάντα γνωρίζω αν είμαι χαρούμενος ή όχι. 1 2 3 4 5 6 7 OAE 14. Κατανοώ καλά τα συναισθήματα των ανθρώπων που είναι γύρω μου. 1 2 3 4 5 6 7 UOE 15. Πάντα παρακινώ τον εαυτό μου να καταφέρει το καλύτερο. 1 2 3 4 5 6 7 ROE 16. Έχω καλό έλεγχο των συναισθημάτων μου. 1 2 3 4 5 6 7 SEA Self emotion appraisal Κατανόηση των συναισθημάτων μου OAE Other emotion appraisal Κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων UOE Use of emotion Διαχείριση των συναισθημάτων μου ROE Regulation of emotion Έλεγχος των συναισθημάτων μου
Ερωτηματολόγια αξιολόγησης ΣΝ ως χαρακτηριστικού της προσωπικότητας Trait Emotional Intelligence Questionnaire κατασκευάστηκε από τον Petrides, K. (Mikolajczak, Luminet, Leroy, & Roy, 2007) ; Trait Emotional Questionnaire in Children I, II, III (Mavroveli, Petrides, Shove, & Whitehead, 2008; Mavroveli, Petrides, Sangareau, & Furnham, 2009
Υπάρχει σχέση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ευφυΐα και τη συναισθηματική ζωή;
Έρευνες έχουν δείξει ότι: Άτομα με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, με υψηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις και με πολλές επαγγελματικές επιτυχίες Είχαν χαμηλές επιδόσεις σε τεστ ΣΝ (Δεν ήταν ικανοποιημένα από τη ζωή τους ούτε ευτυχισμένα από τις φιλίες τους, την οικογένειά τους και τις πολύ στενές προσωπικές τους σχέσεις) Άνθρωποι με υψηλό δείκτη Νοημοσύνης είναι δυνατόν να χειρίζονται εντυπωσιακά άστοχα την προσωπική τους ζωή (Arnold, 1992; Felsman & Vaillant,, 1987; Gardner, 1992; Herrnstein & Murray, 1994; Vaillant,, 1977)
Ποιος είναι ο ρόλος της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στο χώρο της Εκπαίδευσης και της εργασίας;
Έρευνες έχουν δείξει ότι: Υπάρχει σχέση ανάμεσα στη ΣΝ και τις ακαδημαϊκές ή σχολικές επιδόσεις (Βουτυρά,, 2009; Maridaki-Kassotaki Kassotaki,, 2004; Petrides, Frederickson, & Furnham, 2004) Η ΣΝ σχετίζεται με την ικανοποίηση και τις επιδόσεις των ατόμων στο χώρο της εργασίας και επηρεάζει τις αποφάσεις των νέων για την επιλογή των ακαδημαϊκών τους σπουδών (Petrides et al., 2004; Kafetsios, Maridaki-Kassotaki Kassotaki, Zammuner, Zampetakis & Vouzas,, 2009)
Ποιος είναι ο ρόλος της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στο χώρο της υγείας;
Αποτελέσματα πρόσφατων μελετών στον ελληνικό χώρο έχουν δείξει ότι: Η αδυναμία διαχείρισης και ρύθμισης των συναισθημάτων αποτελούν παράγοντα πρόβλεψης της στεφανιαίας νόσου Η συχνότητα έκφρασης αρνητικών συναισθημάτων αποτελεί παράγοντα πρόβλεψης της στεφανιαίας νόσου [Vlachaki & Maridaki-Kassotaki Kassotaki,, 2008; Kravvariti, Maridaki-Kassotaki & Kravvaritis,, 2010]