ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΩΤΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ Οµάδα έρευνας: Γιάννης Πολύζος, αρχιτέκτων πολεοδόµος, καθηγητής ΕΜΠ, Βάσω Τροβά, αρχιτέκτων, επ. καθηγήτρια Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, Νίκος Μπελαβίλας, αρχιτέκτων πολεοδόµος, λέκτορας ΕΜΠ. Μάρτιος 2006
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή Κεφ. 1 Πανεπιστήµιο και Πόλη Κεφ. 2 Προτεινόµενες χωροθετήσεις εκπαιδευτικών και διοικητικών λειτουργιών 2.1. Αµφίδροµη σχέση µεταξύ πανεπιστηµίου και πόλης 2.2. Πανεπιστηµιακές εγκαταστάσεις και υποστηρικτικές δραστηριότητες Κεφ. 3 Φάσεις ανάπτυξης των πανεπιστηµιακών εγκαταστάσεων Κεφ. 4 Συνοδευτικές παρεµβάσεις ανάπλασης του δηµόσιου χώρου της πόλης 4.1. ίκτυα ροής πεζών Αναγκαίες συνοδευτικές παρεµβάσεις 4.2. Ιεράρχηση και κατανοµή των µετακινήσεων µε τροχοφόρα στη ζώνη επιρροής του Πανεπιστηµίου Συµπεράσµατα Πηγές Κατάλογος χαρτών Σηµείωση: Το παρόν τεύχος αποτελεί την πρώτη Έκθεση Αξιολόγησης για τις προτεινόµενες χωροθετήσεις του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου στην πόλη της Λεµεσού. Στο σηµείωµα αυτό περιγράφονται οι πρώτες εκτιµήσεις όπως καταγράφηκαν µετά την επίσκεψη της ερευνητικής οµάδας στην Κύπρο (Φεβρουάριος 2006) και τη συνεργασία µε τις πανεπιστηµιακές και δηµοτικές αρχές της πόλης. 1
Κεφάλαιο 1 : Πανεπιστήµιο και Πόλη Κάθε χωροθέτηση µιας νέας πανεπιστηµιακής εγκατάστασης του µεγέθους του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου (7000 µε 8000 σπουδαστές, 500 µε 600 µέλη εκπαιδευτικού προσωπικού, 500 µε 600 µέλη διοικητικού προσωπικού, µε χρονικό ορίζοντα την επόµενη εικοσαετία), θέτει σοβαρά ζητήµατα σχέσης της µε το οικονοµικό, κοινωνικό, αλλά και πολεοδοµικό περιβάλλον υποδοχής του. Η µεταπολεµική πολεοδοµική πολιτική, ευνοώντας τον διαχωρισµό των λειτουργιών στις πόλεις (zoning), πριµοδότησε τη χωροθέτηση µεγάλων και ενιαίων εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στα όρια ή έξω από τον αστικό ιστό. Η εφαρµογή αυτού του µοντέλου αποδείχθηκε συχνά προβληµατική, ιδιαίτερα εκεί όπου υπήρχε η απαίτηση οικονοµικού και χρονικού σταδιασµού και, το κυριότερο, στέρησε από την ακαδηµαϊκή κοινότητα τη συνέχεια και τη πολυπλοκότητα της αστικής ζωής. Τα τελευταία χρόνια και κυρίως από τις αρχές της δεκαετίας του 80, όλο και πιο συχνά το µοντέλο των αυτοτελών πανεπιστηµιουπόλεων (campus) εγκαταλείπεται για ένα πιο ευέλικτο και πιο προσαρµοσµένο σχήµα εντός πόλης, το µοντέλο της διάχυτης αστικής χωροθέτησης. Πολλές φορές αυτό συνδυάζεται µε την επανάχρηση µεγάλων κτιρίων ή περιοχών που έχουν χάσει την αρχική τους λειτουργία (εγκαταλειµµένες βιοµηχανικές ζώνες, ιστορικά κτίρια, κλπ). Με τον τρόπο αυτό, αφ ενός η νέα εγκατάσταση αποκτά, εκ µεταφοράς, ιστορία και παρελθόν και αφ ετέρου µετατρέπεται σε µηχανισµό ανάπλασης της ευρύτερης περιοχής ή της ίδιας της πόλης όταν αυτή έχει τα κατάλληλα µεγέθη. Αυτό βρίσκει εφαρµογή στην περίπτωση της Λεµεσού, δυναµικής πόλης των 250.000 κατοίκων. Το Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου έχει ήδη επιλέξει την εγκατάστασή του µέσα στον ιστό της πόλης της Λεµεσού. Η σαφώς εκφρασµένη αυτή βούληση, µαζί µε την θετική συνηγορία της δηµοτικής αρχής της πόλης, µας οδηγεί στην παρακάτω πρόταση χωροθέτησης: ηµιουργία ενός ισχυρού µοντέλου διπολικής αστικής ανάπτυξης των πανεπιστηµιακών εγκαταστάσεων, µε δύο ειδικά διαµοιρασµένες ερευνητικές / εργαστηριακές µονάδες. Ειδικότερα, προτείνεται η εγκατάσταση του Πανεπιστηµίου σε δύο κύριους πόλους: στο «Κέντρο Πόλης» και στην περιοχή «Παλαιού Νοσοκοµείου». Αυτή η χωροθέτηση δηµιουργεί ένα δίπολο σε κοντινή απόσταση µεταξύ τους, όπου διαµοιράζονται ικανοποιητικά οι Σχολές, ώστε να µην δηµιουργηθεί µια 2
υπερβολική υπερσυγκέντρωση στην καρδιά της πόλης. Ταυτόχρονα, η κοντινή µεταξύ τους απόσταση ισχυροποιεί την απαραίτητη ακαδηµαϊκή συνοχή των λειτουργιών και των εγκαταστάσεων. Αναλυτικότερα: Η χωροθέτηση στην ζώνη του «Κέντρου Πόλης» γίνεται σε σηµαντικά κτίρια και σε κοµβικές θέσεις αναφοράς ( ηµαρχείο), δηµιουργώντας έναν πρώτο πυρήνα, µε µεγάλο συµβολικό βάρος. Έτσι δηµιουργείται ένας ισχυρός πόλος µε την αξιοποίηση οµάδας κτιρίων του ιστορικού κέντρου. Ο πόλος είναι αναγνωρίσιµος, δεσπόζει στο κέντρο της πόλης και στεγάζει την Πρυτανεία, τις ιοικητικές και Οικονοµικές Υπηρεσίες, την κεντρική Αίθουσα Τελετών του ιδρύµατος, καθώς και µία από τις µελλοντικές Σχολές. Στην πρώτη πενταετία καλύπτει όλες τις εκπαιδευτικές ανάγκες του Ιδρύµατος. Βορειοδυτικά της πόλης, στη περιοχή «Παλαιού Νοσοκοµείου» και σε κοντινή απόσταση από το ιστορικό κέντρο (400-500 µέτρα), δηµιουργείται ένας δεύτερος πόλος, µεγαλύτερης έκτασης (60-70 στρέµµατα), όπου στεγάζονται σε επόµενη φάση οι εκπαιδευτικές και εργαστηριακές µονάδες µε µεγάλες ανάγκες σε χώρους. Πέραν αυτού του βασικού διπόλου, το οποίο θα αναλάβει το κύριο βάρος της ανάπτυξης του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου την επόµενη 20ετία, σηµαντικό στοιχείο αποτελούν δύο δευτερεύουσες, αλλά σηµαντικές χωροθετήσεις: Η πρώτη, στο δυτικό θαλάσσιο µέτωπο της πόλης και σε επαφή µε το νέο λιµάνι και τη µαρίνα και η δεύτερη, στην περιφέρειά της, πλησίον δυναµικών αγροτικών εκτάσεων. Η πρώτη, µε την επανάχρηση υπαρχόντων κτιρίων κατά µήκος της παραλίας (βιοµηχανικά κτίρια κοντά στο λιµάνι µε προεξάρχοντα τα συγκροτήµατα των Σιταποθηκών ή του Κεραµοποιείου, καθώς και ορισµένα εκλεκτικιστικά κτίρια στην παράκτια λεωφόρο), θα ολοκλήρωναν την παρουσία του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου ως κοµβικού παράγοντα στην ολοένα ισχυροποιούµενη σπονδυλική στήλη ανάπτυξης της πόλης και θα συνέδεαν το Πανεπιστήµιο µε ένα από τα µεγαλύτερα πλεονεκτήµατα της Λεµεσού, το θαλάσσιο µέτωπό της. Η δεύτερη, µε την πιθανή αξιοποίηση αγροκτηµάτων του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών Κύπρου στην περιφέρεια της Λεµεσού, θα κάλυπτε τις εξειδικευµένες ανάγκες της λειτουργίας της Σχολής Γεωτεχνικών και Περιβαλλοντικών Σπουδών. 3
Κεφάλαιο 2: Προτεινόµενες χωροθετήσεις εκπαιδευτικών, ερευνητικών και διοικητικών λειτουργιών 2.2. Αµφίδροµη σχέση Πανεπιστηµίου και Πόλης Η επιλογή της ένταξης του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου εντός του αστικού ιστού της Λεµεσού παρουσιάζει πλεονεκτήµατα, τόσο για το ίδρυµα, όσο και για την ίδια την πόλη. Α. Όσον αφορά την πόλη : ηµιουργία πολλαπλών πόλων δραστηριοτήτων διάσπαρτων στον αστικό ιστό Συµβολή σε µια πλουραλιστική και ισόρροπη αστική ανάπτυξη Ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων σχετικών µε την ακαδηµαϊκή κοινότητα (υποστήριξη εκπαίδευσης, αναψυχή, πολιτισµός, κλπ) προσβάσιµες από όλο τον πληθυσµό Ανάδειξη κτιριακού πλούτου Ανάπλαση περιοχών που έχουν χάσει τις παλιότερες χρήσεις τους (πχ παράκτια ζώνη ανάµεσα σε νέο και παλιό λιµάνι) Β. Όσον αφορά το Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου Ανάδειξη του πανεπιστηµίου ως σηµαντικού παράγοντα αστικής ζωής. Χρήση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέµατος. Ιδιαίτερα η εγκατάσταση σε σηµαντικά ιστορικά κτίρια της πόλης ενισχύει την εικόνα του Πανεπιστηµίου και εµµέσως του αποδίδει ιστορικότητα. Αναγνωρισιµότητα µέσω της επανάχρησης των ιστορικών κτιρίων. Προσπελασιµότητα λόγω της ένταξης του στις κεντρικές περιοχές της πόλης. Χρήση των αστικών υποδοµών (δρόµοι, δίκτυα, αθλητικές εγκαταστάσεις, υπηρεσίες υγείας, µέσα µαζικής µεταφοράς, κλπ) Περιβάλλον σε συνεχή λειτουργία µε πολλές υποστηρικτικές χρήσεις 2.3. Πανεπιστηµιακές εγκαταστάσεις και υποστηρικτικές δραστηριότητες Οι χωροθετήσεις και οι φάσεις ανάπτυξης πρέπει να καλύψουν την ανάπτυξη του Πανεπιστηµίου µε τις Σχολές του και µε τις παράλληλες υπηρεσίες του, σε βάθος εικοσαετίας. 4
Το Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου προβλέπεται να περιλάβει τις ακόλουθες σχολές. Σχολή ιοίκησης και Οικονοµικών Σχολή Επικοινωνίας και Εφαρµοσµένων Τεχνών Πολυτεχνική Σχολή Σχολή Γεωτεχνικών και Περιβαλλοντικών Επιστηµών Σχολή Επιστηµών Υγείας (Λευκωσία) Προβλέπεται ή διερευνάται επίσης η δυνατότητα να λειτουργήσουν οι παράλληλες υπηρεσίες και χώροι Πρυτανεία Αίθουσες τελετών, εκδηλώσεων, πολλαπλών χρήσεων ιοικητικές και οικονοµικές υπηρεσίες Βιβλιοθήκη Φοιτητική Εστία (σε δύο ενότητες) Φοιτητικό Εστιατόριο Ξενώνας καθηγητών Γυµναστήριο Χώροι στάθµευσης Κεφάλαιο 3: Φάσεις ανάπτυξης Το προτεινόµενο διπολιτκό σχήµα ανάπτυξης για το Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου θα περιλαµβάνει τα εξής κτίρια ανά φάση: 1. Κύριος πόλος: Ιστορικό Κέντρο Στα εξής κτίρια και οικόπεδα: Ταχυδροµείο ικαστήριο Κτηµατολόγιο ηµοτική Βιβλιοθήκη (προσωρινά) 5
Α Φάση (2006-2010) Παραλαµβάνει το σύνολο των απαραίτητων λειτουργιών για την εκκίνησή του κατά το ακαδηµαϊκό έτος 2007-2008, και εξαπλώνεται σε ένα ευέλικτο σύστηµα χώρων διαρκώς µετασχηµατιζόµενο. Β Φάση (2010-2025) Στεγάζει την Πρυτανεία, τις αίθουσες τελετών, εκδηλώσεων και πολλαπλών χρήσεων, τις διοικητικές και οικονοµικές υπηρεσίες, τη Βιβλιοθήκη (Νέο Κτίριο;), καθώς και τον Ξενώνα Καθηγητών. Στεγάζει πιθανόν και κάποιες εκπαιδευτικές χρήσεις (µία από τις αποκαλούµενες µικρές Σχολές, π.χ. Σχολή Επικοινωνίας και Εφαρµοσµένων Τεχνών). 2. Κύριος Πόλος: Παλαιό Νοσοκοµείο Στα εξής κτίρια και οικόπεδα: Νοσοκοµείο Αστυνοµία Τεχνική Σχολή Α Φάση (2006-2010) Αποµακρύνονται οι υπάρχουσες υπηρεσίες. Ξεκινούν οι µελέτες και η ανέγερση των εγκαταστάσεων. Β Φάση (2010-2025) Παραλαµβάνει το σύνολο ή το µεγαλύτερο τµήµα των Σχολών (µε εξαίρεση τη Σχολή Επιστηµών Υγείας η οποία χωροθετείται στη Λευκωσία), όπως και το σύνολο ή το µεγαλύτερο τµήµα των ερευνητικών δραστηριοτήτων. Επίσης, περιλαµβάνει τους αναγκαίους αθλητικούς χώρους, καθώς και χώρους στάθµευσης. 3. ευτερεύον Πόλος: Θαλάσσιο µέτωπο Στα εξής κτίρια και οικόπεδα: Σιταποθήκες (ή) Κεραµοποιείο Β Φάση (2010-2030) Στεγάζει ερευνητικά εργαστήρια µε µεγάλες επιφάνειες και βαριές υποδοµές. 6
4. ευτερεύον Πόλος : Αγρόκτηµα Α ή Β Φάση (;) Στεγάζει τα Αγροκτήµατα Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών Κύπρου. Για ορισµένες ειδικές εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες του Πανεπιστηµίου, π.χ. Εργαστήρια Οπλισµένου Σκυροδέµατος, Υλικών, Λιµενικών Έργων, Υψηλών Τάσεων, κλπ., οι σχετικές προτάσεις χωροθέτησής τους θα αναπτυχθούν στην τελική έκθεση, µετά την ιεράρχηση και προσδιορισµό του αντικειµένου τους. Κεφ. 4 Συνοδευτικές παρεµβάσεις ανάπλασης του δηµόσιου χώρου της πόλης 4.1. ίκτυα ροής πεζών Αναγκαίες συνοδευτικές παρεµβάσεις Ένα σοβαρό ζήτηµα που απορρέει από το µοντέλο χωροθέτησης πανεπιστηµιακών εγκαταστάσεων εντός πόλης, είναι ο τρόπος σύνδεσης των διαφορετικών πόλων µεταξύ τους, ώστε να είναι εύκολη και απρόσκοπτη η κίνηση της ακαδηµαϊκής κοινότητας. Η υπάρχουσα πρόταση ανάπλασης εκ µέρους του ήµου της Λεµεσού για το ιστορικό κέντρο της πόλης είναι ολοκληρωµένη και συµβαδίζει σε µεγάλο βαθµό µε τις παρούσες προτάσεις χωροθέτησης των επιµέρους δραστηριοτήτων του Τεχνολογικού Πανεπιστηµίου Κύπρου. Στο άµεσο µέλλον προτείνεται µία αναλυτική και συντονισµένη επεξεργασία των απαραίτητων αστικών παρεµβάσεων που οφείλουν να ληφθούν υπόψη στην κατεύθυνση αυτή εκ µέρους του ήµου Λεµεσού, όπως: διαµόρφωση πεζοδρόµων και δρόµων ήπιας κυκλοφορίας συνοδεία σηµάνσεων ή επιδεικτικών παρεµβάσεων και δηµιουργία διαδροµής εν οίδη «αστικού µονοπατιού», που θα συνδέει µεταξύ τους τα κτίρια όπου προβλέπεται η εγκατάσταση δραστηριοτήτων του πανεπιστηµίου. Επιπλέον, πρέπει να αναζητηθεί ικανοποιητική προσέγγιση µε την παράκτια ζώνη, αλλά και τους άλλους τόπους όπου προβλέπεται να τονωθούν οι δραστηριότητες µετά την πλήρη ανάπτυξη του πανεπιστηµίου, π.χ. εµπόριο και αναψυχή. 7
4.2. Ιεράρχηση και κατανοµή των µετακινήσεων µε τροχοφόρα στη ζώνη επιρροής του Πανεπιστηµίου Ένα αντίστοιχο δίκτυο κίνησης τροχοφόρων µε χαρακτηριστικά ήπιας κυκλοφορίας πρέπει να προβλεφθεί για την σύνδεση του «Κέντρου» µε τον πόλο του «Παλαιού Νοσοκοµείου», αλλά και γενικότερα να ιεραρχηθούν οι τρόποι µετακίνησης στην πόλη οι οποίοι δεν µπορούν να συνεχίζουν να βασίζονται µόνο στο ΙΧ αυτοκίνητο (προτεραιότητα στα µέσα µαζικής µεταφοράς). Τα παραπάνω είναι αρµοδιότητα συγκοινωνιολόγων σε στενή συνεργασία µε την πολεο 8