Τομζασ ΤΠΕ (Τεχνολογίεσ Πληροφορικήσ και Επικοινωνιών) Τυποποιημζνα ελληνικά προϊόντα και υπηρεςίεσ ςτισ διεθνείσ αγορζσ Πζτροσ ΚΑΒΑΣΑΛΗΣ, Παν Αιγαίου & ΙΤΥΕ 1
Μια τολμθρι, απαραίτθτθ, επιλογι... Μια ςφγχρονθ Βιομθχανικι Πολιτικι για τθν Ελλάδα Μια «ξεχαςμζνθ» κάπωσ ζννοια που επιςτρζφει δεν πρόκειται βζβαια να (ξανα)ςυηθτιςουμε για ενιςχφςεισ ςτθ βιομθχανία ι ςε ςυγκεκριμζνεσ τεχνολογίεσ Βιομθχανικι πολιτικι ςτθ ςθμερινι εποχι ςθμαίνει Να ενιςχφςουμε, με οριηόντιο τρόπο, τθν ανάπτυξθ «ικανοτιτων» (competences), δικτφων ςυνεργαςιϊν μεταξφ επιχειριςεων (που μπορεί να προζρχονται από διαφορετικοφσ τομείσ), τθν κινθτικότθτα των επιχειριςεων προσ τθν ανάπτυξθ νζων προιόντων και υπθρεςιϊν, τθν καινοτομία, τθν εκμετάλλευςθ νζων αγορϊν... Δφο ςυνεργαηόμενεσ εκδοχζσ 1 Μια ατηζντα για τθ βιομθχανία με κεντρικό κζμα τθν ενίςχυςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ μζςω τθσ ενίςχυςθσ τθσ «απορρόφθςθσ γνϊςθσ» 2 Ζνα ςφνολο από δθμόςιεσ πολιτικζσ που κα πριμοδοτοφν τθ «ςυνεργαςία για τθν καινοτομία» 2
Τεχνολογίεσ τθσ Πλθροφορικισ και των Επικοινωνιϊν (ΤΠΕ) Generic Purpose Technologies (γενικοφ ςκοποφ) Οι επενδφςεισ ςε ΤΠΕ αποδίδουν ενίςχυςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ και τθσ παραγωγικότθτασ τθσ βιομθχανικισ εργαςίασ και τθσ ανάπτυξθσ υπθρεςιϊν ΔΝΤ 2012 (+) ΤΠΕ (+) παραγωγικότθτα (+) οικονομικι μεγζνκυςθ 3
Το ερϊτθμα βζβαια είναι...... αν μπορεί θ ελλθνικι βιομθχανία ΤΠΕ να επιτφχει μια τζτοια ςυνειςφορά και πϊσ αυτό μπορεί να γίνει με ςυςτθματικό τρόπο; Στα προθγοφμενα χρόνια (μζχρι τθν κρίςθ του 2008), θ ελλθνικι βιομθχανία ΤΠΕ βελτίωνε ςτακερά τθ ςυμβολι τθσ ςτο εκνικό ΑΕΠ ςε ςφγκριςθ με τον μζςο κοινοτικό όρο και πολλζσ άλλεσ χϊρεσ τθσ Ζνωςθσ με τθ διάχυςθ βαςικϊν τεχνολογικϊν προιόντων και υποδομϊν (catching-up) Το κζμα τϊρα είναι: μια πιο «ενδογενισ» τεχνολογικι πρόοδοσ, με αιχμι τθν αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ και τθ διαφοροποίθςθ ςε προιόντα (και υπθρεςίεσ) περιςςότερο «τεχνολογικά προθγμζνα», και για τθ βιομθχανία ΤΠΕ και για τουσ άλλουσ κλάδουσ τθσ οικονομίασ... 4
Η πρόκλθςθ για τθν επόμενθ περίοδο Η παραγωγι τεχνολογικά προθγμζνων (product sophistication) προιόντων και εμπορεφςιμων υπθρεςιϊν (tradable goods and services) «Καταναλϊνονται» ςτθν καρδιά τθσ αλυςίδασ αξίασ των επιχειριςεων των άλλων κλάδων (για να βελτιϊςουν υφιςτάμενεσ παραγωγικζσ λειτουργίεσ και να αυτοματοποιιςουν επιχειρθςιακζσ διαδικαςίεσ) όχι μόνο ςε υποςτθρικτικζσ λειτουργίεσ Εξάγονται ςτισ διεκνείσ αγορζσ Β2Β (software consultancy and supply, data processing, database and enterprise IT activities, digital video support, other) B2C (applications markets, subscription-based products, video games ) 5
Τεχνολογικά προθγμζνα προιόντα: περιςςότερα... Πθγι: Natixis Η ηιτθςθ ςτισ διεκνείσ αγορζσ δεν εξαρτάται από τθν τιμι τουσ: Μειωμζνθ ελαςτικότθτα ςτισ εξαγωγζσ Πϊσ αναπτφςςονται; Αυτι είναι θ δουλειά των επιχειριςεων... Σε τομείσ αιχμισ, με υψθλό δυναμικό καινοτομίασ και περικϊριο κζρδουσ (βλ. παρουςίαςθ ΙΤΕ που ακολουκεί) Κοντά ςτο «τεχνολογικό ςφνορο» (technological frontier), ακόμθ και ςε τομείσ που εξελίςςονται πιο «γραμμικά... Προτυποποίθςθ (ανάπτυξθ πάνω ςε ιςχυρζσ τεχνολογικζσ βάςεισ - πλατφόρμεσ) Διαφοροποίθςθ (... όςο το δυνατόν πιο ψθλά ςτθν κλίμακα «ποιότθτα-τιμι», εςτίαςθ ςε τομείσ τθσ αγοράσ - market segments) Άλλο; 6
Η ελλθνικι βιομθχανία ΤΠΕ μπορεί: αδυναμίεσ και πλεονεκτιματα (1) Ζχουμε ςυηθτιςει το κζμα (και αρκετά από τα κζματα που περιζχονται ςε αυτι τθν παρουςίαςθ) ςε 2 πάνελ με ςτελζχθ τθσ βιομθχανίασ (2011-12 και τϊρα) Περιςςότερα: http://www.atlantis-group.gr/projects/sev To προβλθματικό παρελκόν τθσ ελλιποφσ παραγωγικισ εξειδίκευςθσ του τομζα (εςωςτρζφεια, εςτίαςθ ςτθν κάλυψθ μιασ «μονολικικισ» εςωτερικισ ηιτθςθσ... ) Αδφναμθ εξαγωγικι ικανότθτα Περιοριςμζνθ δυνατότθτα καινοτομίασ Χαμθλι επζνδυςθ ςε Ζρευνα και Ανάπτυξθ (R&D) Πολφ διεςπαρμζνθ οργανωτικι δομι (Πλθροφορικι) Μικρι και αδφναμθ εςωτερικι αγορά Μεγάλοσ ςχετικά ο αρικμόσ των επιχειριςεων ΤΠΕ που «βρίςκονται ςε κρίςθ», ι είναι «χαμθλισ ζνταςθσ τεχνολογίασ» (δείγμα μελζτθσ ΙΟΒΕ-ΕΜΠ) (+) Η αντιπαραγωγικι οργανωςιακι κουλτοφρα των ζργων του δθμοςίου... 7
Η ελλθνικι βιομθχανία ΤΠΕ μπορεί: αδυναμίεσ και πλεονεκτιματα (2) Τα πλεονεκτιματα τθσ βιομθχανίασ ΤΠΕ Η καλι υγεία των δυναμικϊν επιχειριςεων του κλάδου (ανταπεξιλκαν ςτθν ζνταςθ τθσ κρίςθσ) Οι αναδυόμενεσ, υψθλισ ζνταςθσ τεχνολογίασ, ICT start-ups Καλά καταρτιςμζνο ανκρϊπινο δυναμικό (ςυμφωνοφν ςε αυτό όλεσ οι μελζτεσ!) Περιλαμβάνει μια εξαιρετικά δυναμικι ερευνθτικι κοινότθτα ςτα ΑΕΙ και ςτα Ερευνθτικά Κζντρα (που όμωσ... δεν ςυνδζεται με τθν τοπικι βιομθχανία) Υψθλόσ δείκτθσ ςυμμετοχισ ςτα ευρωπαικά ερευνθτικά προγράμματα 8
Μια ατηζντα για τθ βιομθχανία ΤΠΕ : πρζπει να γνωρίηουμε ότι... Η οικονομία τθσ γνϊςθσ κινθτιρια δφναμθ τθσ ανάπτυξθσ Στθν Ελλάδα, ςτα προθγοφμενα χρόνια θ παραγωγικότθτα ιταν κυρίωσ αποτζλεςμα τθσ αφξθςθσ των διακζςιμων κεφαλαίων, και ςτθν υψθλι παραγωγικότθτα του κεφαλαίου, όχι από αυτό που λζγεται «Total Factor Productivity» (T. Kollintzas et al, 2012)... Η ενίςχυςθ τθσ παραγωγικότθτασ των επιχειριςεων του Ευρωπαικοφ Νότου, μζςω μεταφοράσ τεχνολογίασ, και ενίςχυςθσ τθσ εςωτερικισ βιομθχανικισ ηιτθςθσ, πρζπει να είναι οι προτεραιότθτεσ των δθμοςίων πολιτικϊν (Aiginger, 2012 - Stobbe & Pawlicki, 2012) Επιχειριςεισ με μεγάλουσ ρυκμοφσ μεγζνκυςθσ είναι Αυτζσ που κάνουν ςθμαντικι Ζρευνα και Ανάπτυξθ Επιχειριςεισ που ζχουν αναπτφξει τθν οργανωςιακι ικανότθτα τθσ ευελιξίασ ςτθ δομι των προιόντων-υπθρεςιϊν τουσ (modularity) και ςτθ διαφοροποίθςθ του προιόντοσ (in terms of quality, specificity, design ) Διεκνοποιθμζνεσ επιχειριςεισ, με επενδφςεισ και δραςτθριότθτεσ ςτο εξωτερικό (και εκτόσ ΕΕ)... 9
Μια ατηζντα για τθ βιομθχανία ΤΠΕ: οριηόντιεσ δράςεισ και ςυγκλίςεισ Βιομθχανικοί τομείσ με τεχνολογικά προθγμζνα προιόντα ενιςχφουν τθ κζςθ τουσ ςτο διεκνζσ εμπόριο και διαδραματίηουν ζνα ρόλο «ατμομθχανισ τθσ ανάπτυξθσ» ςτισ χϊρεσ τουσ (Anand et al, 2012, IMF paper) Δ1: Ενίςχυςθ τθσ παραγωγικότθτασ των άλλων κλάδων τθσ οικονομίασ: Ανάπτυξθ δικτφων ςυνεργαςίασ, δθμιουργία ςυνεργατικϊν προιόντων Δ2: Ενίςχυςθ τθσ ικανότθτασ «απορρόφθςθσ-παραγωγισ γνϊςθσ» τθσ ίδιασ τθσ βιομθχανίασ ΤΠΕ με τθν: Αναηιτθςθ ςυνεργαςιϊν με το ερευνθτικό δυναμικό των ΑΕΙ και Ερευνθτικϊν Κζντρων Συγκλίςεισ, ςυνεργαςίεσ, εξαγορζσ των δυναμικϊν start-ups Αναηιτθςθ ςυνεργαςιϊν και ςυμμαχιϊν με ξζνεσ επιχειριςεισ («ζχουν κακυςτεριςει πολφ...», είπε ζνα ςτζλεχοσ τθσ βιομθχανίασ πρόςφατα ςε μια ςυηθτθςθ ςτο Πάνελ ΤΠΕ του ΣΕΒ Συνδυαςμόσ των Δ1 & Δ2: clustering και δίκτυα «ικανοτιτων», με τθν πρωτοβουλία τθσ ίδιασ τθσ βιομθχανίασ ΤΠΕ (θ απόλυτθ προτεραιότθτα το «καλό παράδειγμα» των mobile apps). 10
Μια ατηζντα για τθ βιομθχανία ΤΠΕ: ευκαιρίεσ ςτθν «οικονομία των εφαρμογϊν» και ςτισ υπθρεςίεσ Η βιομθχανία πρζπει να εκμεταλλευκεί 2 ιςχυρζσ αναδυόμενεσ τάςεισ 1 ICT consumerization & θ αναδυόμενθ αγορά των «εφαρμογϊν» και των ςυνδρομθτικϊν προιόντων 2 Οι υπθρεςίεσ ΤΠΕ αυξάνονται ςθμαντικά: «Πλθροφοριακζσ υπθρεςίεσ» ωσ αυτόνομα αγακά (online digital content) Το τμιμα «υπθρεςίεσ» τθσ αλυδίςασ αξίασ παραγωγισ λογιςμικοφ, προιόντων και «ομογενϊν» υπθρεςιϊν (τθλεπικοινωνίεσ) κλπ. αυξάνεται ςθμαντικά Οδθγοφν: Cloud computing, θ ςυνεχισ εξζλιξθ του Web... Ο τομζασ που αναπτφςςεται περιςςότερο: Knowledge Intensive Business Services (λζνε, «one of the main engines for future growth within the European Union») Είςοδοι τεχνολογικισ ζνταςθσ ςτισ επιχειρθςιακζσ διαδικαςίεσ άλλων επιχειριςεων και οργανιςμϊν Προςφζρουν τθ γνϊςθ (κωδικοποιθμζνθ) που οι επιχειριςεισ-πελάτεσ τουσ δεν ζχουν και είναι απαραίτθτθ για τθν ολοκλιρωςθ των προιόντων-υπθρεςιϊν τουσ και τθν καινοτομία Μεταφορζσ και Τουριςμόσ οι ιδανικοί ςτόχοι πελατϊν για τθν ελλθνικι βιομθχανία ΤΠΕ αν κζλει να αναπτφξει KIBS. 11
Χρθματοδότθςθ όμωσ... Ποφ; Περιοριςμζνθ χρθματοδότθςθ (γενικά), κυρίωσ ίδιοι πόροι Βεβαίωσ, θ κερδοφορία αποκακίςταται, οι επιχειριςεισ όμωσ προτιμοφν να αποπλθρϊνουν δάνεια... Ο νζοσ κεςμόσ των επενδυτικϊν funds (πολλζσ επιφυλάξεισ διατυπϊκθκαν για τθν αποτελεςματικότθτα του ςτο Πάνελ ΤΠΕ...) Η νζα προγραμματικι περίοδοσ (διατυπϊςτε ιδζεσ για τισ προτεραιότθτεσ και τουσ τρόπουσ χρθματοδότθςθσ) Μια νζα ιδζα: Η Ευρωπαικι Τράπεηα να περιορίςει τθν αςυμμετρία Βορρά-Νότου, ςτο επίπεδο τθσ «απορρόφθςθσ γνωςθσ», μζςω τθσ αγοράσ μετοχικοφ κεφαλαίου καινοτόμων επιχειριςεων ςτο Νότο Η «ροι πλθροφορίασ/γνϊςθσ», και θ ςυςςϊρευςθ γνϊςθσ, παρουςιάηουν χαμθλι ζνταςθ ςτισ χϊρεσ του ευρωπαικοφ νότου (Artus & Gravet, Natixis, 2012) 12
Μποροφν οι δθμόςιεσ πολιτικζσ να βοθκιςουν; Μια ατηζντα για το κράτοσ Όλεσ οι δθμόςιεσ επιχορθγιςεισ (ςυμπεριλαμβανομζνου του ΕΣΠΑ) να ζχουν ωσ προυπόκεςθ: Συνεργαςίεσ μεταξφ επιχειριςεων, μόνιμεσ ςυγκλίςεισ μεταξφ των επιχειριςεων και του ερευνθτικοφ δυναμικοφ τθσ χϊρασ, ςυμμαχίεσ με «ξζνουσ παίκτεσ» Τθν ανάπτυξθ δραςτθριοτιτων clustering (ςε μεςαία και μεγάλθ κλίμακα), και ςε ςυνεργαςία με ευρωπαικά clusters Το κράτοσ ωσ αγοραςτισ e-government υπθρεςίεσ που να διατρζχουν πολλοφσ οργανιςμοφσ και να παράγουν «τελικό αποτζλεςμα» με τθ διαδοχικι, ελεγχόμενθ, εκτζλεςθ των απαραίτθτων δραςτθριοτιτων (workflow) Κάκε νζο ςφςτθμα-υπθρεςία που κα αναπτφςςεται από εδϊ και πζρα, από το δθμόςιο τομζα, κα είναι υποχρεωτικά ςτο cloud Δθμόςιεσ προμικειεσ, μετά από μια θμερομθνία, κυρίωσ με τθ μορφι «managed services» 13
Θζλουμε τθ γνϊμθ ςασ... ΙΤΕ: Τεχνολογίεσ αιχμισ και ο ςυνδυαςμόσ τουσ ςτισ παραγωγικζσ αλυςίδεσ Τυποποιθμζνα ελλθνικά προϊόντα και υπθρεςίεσ ςτισ διεκνείσ αγορζσ 1. Προοπτικζσ μεταςτροφισ του τομζα από τθν εμπορία ςτθν ανάπτυξθ ςφγχρονων υπθρεςιϊν, προϊόντων και υποδομϊν ΤΠΕ 2. Τεχνολογίεσ με δυναμικι για τθν ανάπτυξθ εξειδικευμζνων (τυποποιθμζνων, εμπορεφςιμων) ελλθνικϊν προϊόντων 3. Η ςυμβολι των ΤΠΕ ςτθν αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ ςτο ςφνολο τθσ οικονομίασ 14