Η Κλασσική Πολιτική Οικονομία (1776-1890) Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 2
2 Η Ευρώπη τον 18ο αι. «Επαναστατικές» αλλαγές στη γεωργία: περιφράξεις, εκχερσώσεις, αρδεύσεις, νέες καλλιέργειες, νέες αγροτεχνικές Αύξηση πληθυσμού και αστικοποίηση (1700: 11+1 πόλεις > 100χ) Επέκταση της βιοτεχνίας-βιομηχανίας Άνοδος εγχρηματισμού της οικονομίας Wisselbank 1609, ΚT Αγγλίας 1694, Χρηματιστήριο Αξιών Άμστερνταμ 1713, KT Γαλλίας 1716, Χρηματιστήριο Αξιών Παρισιού 1724 Οριστική μετατόπιση του παγκόσμιου κέντρου από τη Νότια στη Βόρεια Ευρώπη: παρακμή Ισπανίας, Πορτογαλίας, Ιταλίας. Άνοδος Ολλανδίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Γερμαν. κρατών
3 Γιατί στην Αγγλία; Γιατί τότε; 1. Αποικιακή εξάπλωση-διεθνές εμπόριο 2. Αγροτική επανάσταση 1680-1720 3. Α ύλες και υποδομές μεταφορών 4. Ενεργός συμμετοχή του κράτους 5. Από την οικοτεχνία στο εργοστάσιο 6. Αστική τάξη και πολιτικοί θεσμοί 7. Ανοιχτή κοινωνία: ασφάλεια+ ελευθερίες 8. Συσσώρευση τεχνολογικών γνώσεων
4 Ούτε επανάσταση, ούτε βιομηχανική! Σταδιακή μεταβολή του τρόπου παραγωγής με άνοδο του πλεονάσματος: Θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας με τη βοήθεια μηχανών & μηχανικής ενέργειας (αρχικά άλογα HP- και νερόμυλοι, μετά το 1780 ατμοκίνηση) Ξεκίνησε το 1760 περίπου στην Αγγλία και απλώθηκε ως το 1870 σε όλη την Δ. Ευρώπη, ΗΠΑ & Ιαπωνία Οι 3 τομείς αιχμής στην Αγγλία: Κλωστοϋφαντουργία, Σιδηρουργία, Ατμοκίνηση
5 Ποιος είναι κλασικός; Μια εκ των υστέρων ονομασία (Μαρξ) Φιλοσοφικές αρχές: 1. Η εργασία κύρια πηγή του πλούτου 2. Ατομική ιδιοκτησία μέσων &παραγόμενου πλούτου 3. Τρεις κοινωνικές τάξεις (Εργάτες, Κεφαλ., Γαιοκτημ.) 4. Πολιτικός Φιλελευθερισμός Οικονομικές αρχές: 1. Αντικειμενική ερμηνεία της αξίας 2. έμφαση στη μακροχρόνια μεγέθυνση 3. Νόμος φθίνουσας απόδοσης του εδάφους 4. Νόμος αύξησης του πληθυσμού 5. Ουδέτερος ρόλος του χρήματος, ποσοτική θεωρία ( νόμος των αγορών Say) 6. Ελεύθερος ανταγωνισμός
6 Adam Smith (1723-1790) Βιογραφικό: Καθηγητής της Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης Έργα: The Theory of Moral Sentiments, 1759 An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776 To λεγόμενο «πρόβλημα του Σμιθ»: Πως επιτυγχάνεται η κοινωνική τάξη μέσα από αντικρουόμενες ατομικές επιδιώξεις; Hobbes ή Mandeville? Η λύση Σμιθ: ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ & ΕΓΩΙΣΜΟΣ
7 Βασικές ιδέες του Πλούτου των Εθνών 1. Κριτική των εμποροκρατικών & Φυσιοκρατικών ιδεών: ούτε το εμπόριο, ούτε η γη, αλλά η εργασία 2. καταμερισμός της εργασίας: κοινωνικός / τεχνικός Θετικά: επιδεξ, χρόνος, Καινοτομία /αρνητικά: αλλοτρίωση 3. Η έκταση της αγοράς ορίζει το εύρος της εξειδίκευσης
8 Βασικές ιδέες του Πλούτου των Εθνών 4. ο ρόλος του χρήματος: μέσο συναλλαγών, μέτρο αξιών, αποθεματικό αξίας 5. Αξία χρήσης & ανταλλακτική: το παράδοξο της αξίας του νερού και του διαμαντιού 6. η θεωρία της αξίας
9 η θεωρία της αξίας του Smith ποια είναι η πηγή της αξίας; (η ανθρώπινη εργασία) ποιο είναι το μέτρο της; (η αμοιβή της εργασίας) τι περιέχει η τιμή των αγαθών; (αμοιβή συντελεστών) Σχέση της αξίας ή φυσικής τιμής και αγοραίας τιμής; ο μηχανισμός έλξης (gravitation) η τελέσφορος ζήτηση και η προσαρμογή μέσω παραγόμ. Q
10 Η θεωρία της διανομής του Smith p = w + r + R Μισθός (w): προσφορά και ζήτηση φυσικός μισθός απόθεμα μισθών Κέρδος (r): περιλαμβάνει αμοιβή + τόκο + αμοιβή ρίσκου αντιστρόφως ανάλογο του ποσοστού συσσώρευσης αντιστρόφως ανάλογο του μισθού Γαιοπρόσοδος (R) : ενοίκιο για το μονοπώλιο της γης εξαρτάται από τιμές, παραγωγικότητα και απόσταση
11 Ο Ρόλος του κράτους Φυσιοκράτες (1750-1775): κάθε εξωτερική παρέμβαση επηρεάζει τη φυσική λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς Βιβλίο V «Περί του εισοδήμ. του ηγεμόνα» Ενεργός ρόλος του κράτους: 1. Παραγωγή δημόσιων αγαθών (άμυνα, ασφάλεια, δικαιοσύνη) 2. Παραγωγή έργων κοινής ωφέλειας (δρόμοι, λιμάνια, κανάλια, φωτισμός, ταχυδρομεία) 3. Παραγωγή υπηρεσιών δημόσιας εκπαίδευσης
12 Ο Adam Smith για τη φορολογία Αρχές άμεσης φορολογίας 1. Αρχή της ισότητας 2. Αρχή της βεβαιότητας 3. Αρχή της προσφορότητας 4. Αρχή της οικονομικότητας Μελέτη της επίπτωσης των φόρων στη γη στα κέρδη, στους μισθούς / έμμεσοι φόροι Περί δημοσίων χρεών (καλύτερα φόροι αντί δημόσιου δανεισμού)
David Ricardo (1772-1823) Το ιστορικό πλαίσιο στην Αγγλία των 1810 ς Βίος: Χρηματιστής από 14 ετών, ασχολείται με Πολ. Οικονομία από 1799, Εισοδηματίας-συγγραφέας 1815, Ανεξάρτητος Βουλευτής 1819-1823. Έργο: The price of gold (1809), The high price of bullion (1810), An essay on the influence of a low price of corn on the profits (1815), Principles of Political Economy and taxation (1817). Συμβολή: το πρώτο θεωρητικό υπόδειγμα διανομής του εισοδήματος μιας οικονομίας που παράγει σιτηρά, η αξία των οποίων αντιπροσωπεύει το συνολικό (εθνικό) κόστος παραγωγής Μέθοδος Ρικάρντο: Αφαίρεση υποθέσεις λογική παραγωγή επιστημονικοί νόμοι 13
14 Νόμος Φθίνουσας Απόδοσης 1815, η χρονιά της (ξανα)ανακάλυψης του νόμου φθίνουσας απόδοσης του Turgot: Ricardo, West, Malthus, Torrens Εκτατική άποψη: όσο αυξάνεται ο πληθυσμός, άρα και η ζήτηση τροφίμων, τόσο χρησιμοποιούμε εδάφη μικρότερης γονιμότητας και τόσο αυξάνεται η γαιοπρόσοδος των γονιμότερων και εγγύτερων εδαφών Εντατική άποψη: όσο αυξάνεται ο πληθυσμός, άρα και η ζήτηση τροφίμων, τόσο εντείνεται η καλλιέργεια του εδάφους με τη χρήση περισσότερου κεφαλαίου και εργασίας. Η γαιοπρόσοδος εμφανίζεται λόγω της ολοένα φθίνουσας απόδοσης
15 Θεωρία της αξίας 1 1. Μόνο τα αγαθά που έχουν αντικειμενική χρησιμότητα έχουν αξία 2. Δύο παράγοντες καθορίζουν την αξία, η σπανιότητα και η ποσότητα της εργασίας που χρειάζονται για να παραχθούν 3. Πηγή της αξίας των δεύτερων είναι η εργασία 4. Μέτρο της αξίας τους δεν μπορεί να είναι η ποσότητα εργασίας που μπορεί να αγοράσει το αγαθό (ή αμοιβή), αλλά η ποσότητα της εργασίας που ενσωματώθηκε στο προϊόν
16 Θεωρία της αξίας 2 5. Αν δεν απαιτείται κεφάλαιο για την παραγωγή, τότε η αξία της ανταλλαγής καθορίζεται από τον λόγο των ποσοτήτων των δύο εργασιών: Va / Vb = La w / Lb w = Pa / Pb 6. Όταν απαιτείται κεφάλαιο, τότε πρέπει να ενσωματωθεί στην αξία του προϊόντος ως αποτέλεσμα παρελθούσας εργασίας: «η σχετική αξία των εμπορευμάτων τροποποιείται σημαντικά από τη χρησιμοποίηση μηχανών και άλλων στοιχείων παγίου και διαρκούς κεφαλαίου» [Principles 29]
17 Υποθετικό παράδειγμα υπολογισμού της αξίας αγαθών 2 διαφορετ. κλάδων Έστω 2 επιχειρήσεις (Α, σιτάρι, Β μηχανές) που απασχολούν 100 εργάτες, για ένα χρόνο με ετήσιο μισθό 50 λίρες και με κέρδος 10%. Αξία παραγωγής Α: (La w) (1+ r) = 5000 (1,10) = 5500 Αξία παραγ. B: (100 x 50) (1+ r) = 5000 (1,10) = 5500 Το επόμενο έτος, με χρήση παγίου Κ μόνο στο Β: Αξία παραγωγής Α: (La w) (1+ r) = 5000 (1,10) = 5500 Αξία Β: [L b t0 w + L b t1 w (1+ r)] (1+r) = [5000 +500] (1,10)= = 6050, άρα: V a /V b = L a (1+r) t0 / L b (1+r) t1 = L a / L b (1+r) t0-t1 2 αίτια: αναγκαία ποσότητα εργασίας και χρόνος παραμονής του κεφαλαίου σε αδράνεια 7%
18 Θεωρία της αξίας 3 Τι συμβαίνει όταν αλλάζει η αμοιβή της εργασίας; (αφού ρυθμίζεται εξωγενώς) Είναι αδύνατον να αυξηθεί η αξία της εργασίας χωρίς να μειωθούν τα κέρδη! Αυτό σημαίνει ότι αν αυξηθούν οι μισθοί και τα κέρδη πέσουν από 10% σε 9%, τότε Αξία Α: 5500 (1,09) = 5995 (!) Μία άνοδος των μισθών θα επηρέαζε περισσότερο τους κλάδους που παράγουν αγαθά με περισσότερη εργασία σε σχέση με αυτούς που παράγουν αγαθά με περισσότερο κεφάλαιο: Ricardo effect
19 Θεωρία της αξίας 4 Ένα αμετάβλητο μέτρο της αξίας θα πρέπει να διαθέτει διαχρονικά την ίδια σταθερή ποσότητα παρούσας και παρελθούσας εργασίας ΑΔΙΕΞΟΔΟ Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε την αξία του αμετάβλητου μέτρου χωρίς να ξέρουμε από πριν το ποσοστό κέρδους, το οποίο όμως ορίζεται εξωγενώς και εκ των υστέρων, από τη διανομή του εισοδήματος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας! η πίτα μεταβάλλεται όσο αλλάζουν οι μερίδες
20 Θεωρία διανομής του εισοδήματος 1 Α) ΕΡΓΑΤΙΚΟΣ ΜΙΣΘΟΣ φυσική τιμή: «η αναγκαία τιμή που επιτρέπει στους εργάτες να επιβιώσουν και να διαιωνίσουν το είδος τους χωρίς αύξηση ή μείωση» εξαρτάται από: 1. τιμή αγαθών πρώτης ανάγκης και βασικών ανέσεων 2. φυσικό ένστικτο αναπαραγωγής 3. συνήθειες και έθιμα του κάθε λαού αγοραία τιμή: «αυτή που πράγματι πληρώνεται για την εργασία, όπως καθορίζεται από τη σχέση της προσφοράς με τη ζήτηση. Η εργασία είναι ακριβή όταν είναι σπάνια και φτηνή όταν είναι άφθονη» Προσφορά εργασίας εξαρτάται από το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού Ζήτηση εργασίας (βραχυχρόνια): από το απόθεμα μισθών. Μακροχρόνια: από το ρυθμό συσσώρευσης του κεφαλαίου
21 Θεωρία διανομής του εισοδήματος 2 Β) ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Κέρδος είναι η αμοιβή του απασχολούμενου κεφαλαίου (τόκος) αλλά και του κινδύνου «Τα κέρδη θα είναι υψηλά ή χαμηλά ανάλογα με το αν οι μισθοί είναι χαμηλοί ή υψηλοί» Ο ανταγωνισμός σε ένα κλάδο τείνει να εξισώνει τα κέρδη προς τα κάτω Μακροχρόνια τα κέρδη μηδενίζονται λόγω της ανόδου των μισθών και των προσόδων της γης: κατάσταση στασιμότητας «Ο νόμος της βαρυτικής έλξης του κέρδους, αναχαιτίζεται συχνά από τις βελτιώσεις των μηχανών όπως και από τις ανακαλύψεις της γεωπονικής επιστήμης»
22 Θεωρία διανομής του εισοδήματος 3 Γ) Η Γαιοπρόσοδος «Είναι το μέρος της παραγωγής που πληρώνουμε για τη χρήση των πρωτογενών και ανεξάντλητων δυνάμεων του εδάφους» Δεν αποτελεί αμοιβή συντελεστή παραγωγής, αλλά αντίτιμο για τη χρήση της γης Οφείλεται στην ατομική ιδιοκτησία της γης (οιονεί μονοπώλιο) και στην ύπαρξη εδαφών διαφορετικής γονιμότητας Βραχυχρόνια, το ύψος της καθορίζεται από την αξία του προϊόντος (και όχι το αντίστροφο) Μακροχρόνια, το ύψος της εξαρτάται από το νόμο της φθίνουσας απόδοσης και το νόμο αύξησης του πληθυσμού
23 Θεωρία μεγέθυνσης Ricardo Η αύξηση του πληθυσμού ωθεί στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής = αύξηση καλλιέργειας εδαφών μικρότερης γονιμότητας / μεγαλύτερη ένταση Αύξηση γαιοπροσόδου, με σταθ. Μισθούς, τα κέρδη εκμηδενίζονται = stationary state Προϊόν R μετά Y=f(N) μισθοί Προϊόν - R Κατάσταση στασιμότητας Καθηγητής Μ. Ζουμπουλάκης -Ιστορία Οικονομικών Θεωριών 2
24 Ο David Ricardo για τη φορολογία 12 κεφάλαια περί φόρων: «όλοι οι φόροι τείνουν να μειώσουν τη συσσώρευση κεφαλαίου» Έγγειος Φόρος (-ΔR αν K, w ct.) Φόροι επί των κερδών (άνοδος p αν Μ ct.) Φόροι μισθών-εργοδοτών (-Δπ, +Δw / +ΔD lab ) Φόροι στις κατοικίες / στο χρυσό (-ΔQ g, +ΔP g ) Έμμεσοι φόροι στα εμπορεύματα (άνοδος p i ) Έμμεσοι φόροι πολυτελείας (-εισόδημα πλουσίων) Η λεγόμενη «ρικαρντιανή ισοδυναμία» μεταξύ φόρων και κρατικών ομολόγων ως πηγές δημοσίων εσόδων ΠΜΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ- Θέματα Ιστορίας Οικονομικής Πολιτικής
25 Θεωρία διεθνούς εμπορίου Το απόλυτο πλεονέκτημα (SMITH): κάθε χώρα εξειδικεύεται στα προϊόντα στα οποία έχει μικρότερο κόστος παραγωγής ευημερία για όλους Τι γίνεται αν μια χώρα έχει γενικά μικρότερο κόστος; Το συγκριτικό πλεονέκτημα (RICARDO): κάθε χώρα εξειδικεύεται στα προϊόντα στα οποία έχει σχετικά μικρότερο κόστος παραγωγής Μολονότι μια χώρα μπορεί να παράγει φθηνότερα τα προϊόντα, «θα είναι πλεονεκτικό γι αυτήν να χρησιμοποιήσει το κεφάλαιο της για την παραγωγή του [σχετικά φθηνότερου] για το οποίο θα λάβει περισσότερο από την άλλη» της οποίας το σχετικό κόστος είναι υψηλότερο
26 Αξίες σε ώρες εργασίας ανά έτος για 1 μονάδα προϊόντος
27 Thomas R. Malthus 1766-1834 Βίος: Υιός γαιοκτήμονα, Ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας, Καθηγητής Ιστορίας και Πολ. Οικονομίας East India College Έργο: An Essay on the principle of population (1798, 1803, έκτη εκδ. 1826), Principles of Political Economy (1820) Συνεισφορά: 1. Η αρχή του πληθυσμού και η παγίδα του Malthus (επίδραση στο Δαρβίνο) 2. Θεωρία της αξίας: έμφαση στη ζήτηση/ καθορισμός τιμών αγαθών και συντελεστών από Π/Ζ 3. Τεχνολογική εξέλιξη και διανομή του εισοδήματος: οι γεωργικές βελτιώσεις αυξάνουν παραγωγικότητα, κέρδη & γαιοπρόσοδο / σημασία αγροτικού τομέα ανάγκη προστασίας 4. Ενεργός ζήτηση: εξασφαλίζει τιμές που καλύπτουν κόστος και ένα (λογικό) κέρδος 5. Πρόβλημα υποκατανάλωσης όταν το πλεόνασμα δεν επενδύεται αλλά αποθησαυρίζεται = κίνδυνος γενικής υπερπαραγωγής (general glut) λόγω ανεπάρκειας ενεργούς Ζ. Θετικός ρόλος «μη παραγωγικής κατανάλωσης» πλουσίων στην τόνωση της Ζ
28 Jean Baptiste SAY (1767-1832) Βίος: Τραπεζικός, επιχειρηματίας και αρθρογράφος, μέρος της ομάδας των «Ιδεολόγων». Διδάσκει στο Athénée, και στο Conservatoire des Arts et Métiers, 1oς Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Collège de France 1831. Έργο: Traité d Economie Politique 1803 Cours complet d Economie Politique 1828 Θεωρία της αξίας 1. Πηγή της αξίας είναι η υποκειμενική χρησιμότητα που αποδίδουν οι άνθρωποι στα πράγματα 2. Οι τιμές των αγαθών και των παραγωγικών συντελεστών καθορίζονται από Π / Ζ 3. Η αγορά καθορίζει την αμοιβή της συνεισφοράς του κάθε συντελεστή
29 J. B. SAY συνέχεια Ρόλος του επιχειρηματία (Entrepreneur) 1. Οργανώνει την παραγωγή 2. Λαμβάνει αποφάσεις 3. Αναλαμβάνει ρίσκα 4. Εισάγει καινοτομίες στην παραγωγή και τη διανομή «Ο Νόμος των αγορών» Ότι παράγεται δημιουργεί τη δική του ζήτηση (πωλείται) Το εισόδημα της πώλησης καταναλώνεται ή επενδύεται H συνολική προσφορά ισούται (εν τέλει) με τη συνολική ζήτηση Δύο ερμηνείες Ταυτότητα του Say: αξία της Συν. Ζ = αξία Συν. Π Ισότητα του Say: Μερική Υπερζήτηση = Μερικό ελλ. Προσφοράς
30 Nassau W. Senior 1790-1864 Βίος: Δικηγόρος, Καθηγητής της πρώτης αυτόνομης έδρας Πολιτικής Οικονομίας (Οξφόρδη 1826), Στέλεχος και Βουλευτής Κόμματος Φιλελευθέρων, Μέλος Κυβερνητικών Επιτροπών Έργο: An Introductory Lecture on Political Economy 1826 An Outline of the Science of Political Economy (1836) Four Introductory Lectures on Political Economy (1852) Θεωρητική συνεισφορά: 1. Αξιωματική διατύπωση των βασικών υποθέσεων Γενική επιθυμία πλούτου Αρχή αύξησης πληθυσμού Αναλογικές αποδόσεις εργασίας- κεφαλαίου Φθίνουσες αποδόσεις γης
2. Θεωρία της αξίας Nassau William Senior συνέχεια Τρεις παράγοντες καθορίζουν την «εσωτερική αξία» των αγαθών: η χρησιμότητα, η σπανιότητα, η δυνατότητα ιδιοποίησης Οι ίδιοι καθορίζουν και την «εξωτερική αξία» (αξία ανταλλαγής) με κυριότερο την σπανιότητα 3. Θεωρία κεφαλαίου 31 Το κεφάλαιο είναι αποτέλεσμα της «αποχής από την κατανάλωση» (abstinence). Η αμοιβή του Κ μεγαλώνει όσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος της αποχής (θυσίας) Το Κ αυξάνει την παραγωγικότητα εργασίας & φύσης χωρίς όρια 4. Θεωρία μονοπωλίου: όπου παύει το κόστος να καθορίζει τιμές Α) Τεχνολογική υπεροχή. Β) Περιορισμένη προσφορά ενός αγαθού χωρίς ανταγωνιστή. Γ) Ένας παραγωγός που προστατεύεται νομικά. Δ) Πολλοί κάτοχοι φυσ. συντελεστών με διαφορετικές αποδόσεις
32 John Stuart Mill 1806-1873 Βίος: Ιδιωτική εκπαίδευση, Υπάλληλος Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας & Πρύτανης St. Andrews, Ανεξάρτητος Βουλευτής 1865-1868 Έργο (επιλογή): o Essays on some unsettled questions of Polit. Economy (1836) o System of Logic (1843) o Principles of Political Economy (1848) o On Liberty (1859), o Utilitarianism (1861) Θεωρητική συνεισφορά: 1. H μέθοδος της Ρικαρντιανής Πολιτικής Οικονομίας: Υποθέσεις Λογική Παραγωγή Εμπειρικός έλεγχος
33 John Stuart Mill συνέχεια 2. Θεωρία της αξίας - τιμών Τιμή αγοράς καθορίζεται από προσφορά και ζήτηση: o τιμή αγαθών με δεδομένη προσφορά (σπάνια) καθορίζεται από ζήτηση, o τιμή αγαθών με απεριόριστη προσφορά (βιομηχανικά) καθορίζεται από κόστος παραγωγής o τιμή αγαθών με σχετικά περιορισμένη προσφορά και αύξων κόστος παραγωγής (γεωργικά) καθορίζεται από τη ζήτηση και το κόστος παραγωγής 3. Τιμές αγαθών συμπαραγωγής (joint production): άθροισμα των τιμών πώλησης πρέπει να καλύπτει το κοινό κόστος 4. Μακροχρόνια Δυναμική Ανάπτυξη - Στασιμότητα = Ευημερία 5. Θεωρία Διεθνούς Εμπορίου: με ποιους όρους εμπορίου διεξάγεται το διεθνές εμπόριο βάσει της αρχής του συγκριτικού πλεονεκτήματος; Ρόλος της αμοιβαίας ζήτησης