Μελέτη και Πρωτογενής Έρευνα για την Γυναικεία Επιχειρηματικότητα από την ICAP Group

Μελέτη και Πρωτογενής Έρευνα για την Γυναικεία Επιχειρηματικότητα από την ICAP Group 2017 leading women in business oι γυναίκες Ηγέτες των επιχειρήσεων στην Ελλάδα

Γυναικεία Επιχειρηματικότητα Εισαγωγή Η γυναικεία επιχειρηματικότητα έχει αξιόλογη παρουσία στο παγκόσμιο επιχειρηματικό στερέωμα και σταδιακά επιτυγχάνει βήματα προόδου. Οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες του κόσμου αλλά και διάφορες άλλες αναπτυξιακές οργανώσεις προσπαθούν να ενθαρρύνουν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα μέσω διαφόρων σχεδίων, κινήτρων και μέτρων προώθησης. Παρ όλα αυτά, οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν τη μειοψηφία επί του συνόλου των επιχειρηματιών. Σύμφωνα με τον ερευνητικό οργανισμό GEDI The Global Entrepreneurship and Development Institute, στην Ευρώπη οι γυναίκες αποτελούν περίπου το 52% του συνολικού πληθυσμού, αλλά αντιπροσωπεύουν μόνο το 35% των αυτοαπασχολούμενων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το 30% περίπου των νέων επιχειρηματιών. Σχετικά με τις δραστηριότητές τους, παρατηρείται μία τάση των γυναικών να ασχολούνται κυρίως με υπηρεσίες που είναι σχετικές (περισσότερο) με καταναλωτές. Χώρες με υψηλά ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση είναι η Φινλανδία, η Δανία, η Σουηδία και οι Κάτω Χώρες. Βεβαίως, υπάρχουν διάφοροι ανασταλτικοί παράγοντες της γυναικείας επιχειρηματικότητας παγκοσμίως, όπως είναι η δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδότηση, η έλλειψη κεφαλαίων, το θεσμικό πλαίσιο κάθε χώρας κ.α. Επίσης, οι κοινωνικοί παράγοντες που επικρατούν σε κάθε χώρα είναι πολύ σημαντικοί και επηρεάζουν ανάλογα την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να λάβει περισσότερα μέτρα και να δώσει κίνητρα για να κινητοποιηθεί μεγαλύτερο μέρος των γυναικών προς την επιχειρηματική δραστηριοποίηση. Γυναίκες Επικεφαλής Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται, συγκεντρωτικά, ορισμένα βασικά διαρθρωτικά στοιχεία και οικονομικά μεγέθη για τις τρεις (3) παρακάτω ομάδες-εταιρειών: Α. Σύνολο Εταιρειών: Αφορά 27.406 επιχειρήσεις όλων των κλάδων, που έχουν αντληθεί από τη βάση δεδομένων της ICAP Group και έχουν διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία για τη χρήση 2015. Επισημαίνεται ότι, για ένα μικρό ποσοστό αυτών και συγκεκριμένα μόνο για το 5,6% (1.532 επιχειρήσεις) υπήρχαν διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία και για τη χρήση 2016, μέχρι την περίοδο σύνταξης της παρούσης ανάλυσης. Β. Εταιρείες που Διοικούνται από Γυναίκες: Περιλαμβάνονται 6.476 εταιρείες του παραπάνω συνόλου, οι οποίες διοικούνται από γυναίκες (Διευθύνουσα Σύμβουλος, Γενική Διευθύντρια ή Διαχειρίστρια). Γ. Top 500 LWiB: Αφορά στις 500 μεγαλύτερες εταιρείες βάσει του συνολικού 1 κύκλου εργασιών τους την περίοδο 2015 2016 οι οποίες διοικούνται από Γυναίκες και παρουσιάζονται αναλυτικά στην παρούσα έκδοση. Οι εταιρείες αυτές προέκυψαν από το δείγμα των (παραπάνω) 6.476 εταιρειών. Διαρθρωτικά Στοιχεία Εταιρειών Στους πίνακες που ακολουθούν (1 έως 5) παρουσιάζεται η κατανομή των εταιρειών για καθεμία από τις προαναφερθείσες ομάδες, με βάση: i) τον κύκλο εργασιών ii) τον αριθμό απασχολούμενου προσωπικού iii) τη νομική μορφή των εταιρειών iv) το γεωγραφικό διαμέρισμα στο οποίο εδρεύουν και v) τον κλάδο δραστηριότητας. Στο συνολικό δείγμα των επιχειρήσεων (27.406), το ποσοστό αυτών που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη ανήλθε σε 23,6% (6.476 εταιρείες), ποσοστό αυξημένο συγκριτικά με προηγούμενες έρευνες (2014:21,07%, 2013: 19,6%). Διαπιστώνεται, επομένως, διεύρυνση της διείσδυσης των γυναικών στις υψηλόβαθμες θέσεις της ελληνικής επιχειρηματικής σκηνής τα τελευταία έτη. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες εντοπίζεται (διαχρονικά) στις πολύ μικρές ή τις μικρές επιχειρήσεις, με βάση την επίσημη κατηγοριοποίηση που ακολουθείται στην Ε.Ε. Χαρακτηριστικό είναι ότι, όσο αυξάνεται το μέγεθος των εταιρειών (βάσει ετήσιου κύκλου εργασιών και προσωπικού), το ποσοστό συμμετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες, στο σύνολο των εταιρειών του δείγματος, βαίνει μειούμενο (πίνακες 1 και 2). Ειδικότερα, μεταξύ του συνόλου των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες, το υψηλότερο μερίδιο συμμετοχής εντοπίζεται στις επιχειρήσεις με ετήσιο κύκλο εργασιών μικρότερο από 2 εκατ. (25,4%) και με αριθμό προσωπικού μικρότερο από 10 άτομα (24,9%). Εστιάζοντας στις «Top 500» εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη, διαπιστώνεται ότι το 46,6% αυτών αφορά τις εταιρείες με κύκλο εργασιών μεταξύ 2 εκ.- 10 εκ. την περίοδο 2015-2016 και ακολουθεί με μικρή διαφορά η κατηγορία των εταιρειών με πωλήσεις από 10 εκ. έως 50 εκ. (μερίδιο 45,2%). Επιβεβαιώνεται επομένως ότι, η συντριπτική πλειοψηφία ( 91,8% ) των μεγαλύτερων εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη, χαρακτηρίζονται, με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ως μικρομεσαίου μεγέθους. Αναφορικά με τη νομική μορφή με την οποία λειτουργούν οι εταιρείες, σημειώνονται τα εξής: Τα μεγαλύτερα ποσοστά συμμετοχής των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες, στο σύνολο του δείγματος, εντοπίζονται: l στις Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης (30,8%) l στις Ιδιωτικές Κεφαλαιουχικές Εταιρείες (27,6%). 1 Έχει ληφθεί υπόψη ο κύκλος εργασιών των εταιρειών για το έτος 2015, ενώ για όσες υπήρχαν οικονομικά στοιχεία και για το 2016 έχει υπολογιστεί ο κύκλος εργασιών του συγκεκριμένου έτους. 92 leading women in business

Αριθμός Συνόλου Εταιρειών Αριθμός Εταιρειών Διοικούμενων από Γυναίκες Συμμετοχή (%) Εταιρειών Διοικούμενων από Γυναίκες στο Σύνολο Αριθμός Εταιρειών Top 500LWiB Πίνακας 1. Κατανομή εταιρειών βάσει συνολικού κύκλου εργασιών * (2015-2016) Στις ανώνυμες εταιρείες, το αντίστοιχο ποσοστό διείσδυσης ανέρχεται σε 21%, κυμαινόμενο σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με το γενικό μέσο όρο του δείγματος (23,6%). Ωστόσο, στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι, το 83,6% των 500 κορυφαίων εταιρειών στη χώρα μας που διευθύνονται από γυναίκες ανώτατα στελέχη είναι ανώνυμης μορφής (Α.Ε.). Εξετάζοντας τη γεωγραφική κατανομή των επιχειρή- σεων του συνόλου του δείγματος, διαπιστώνεται ότι τα υψηλότερα ποσοστά διείσδυσης εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες εντοπίζονται: l στα Νησιά του Ιονίου (30,5%) l στην Κρήτη (26,0%) l στα Νησιά Αιγαίου (25,1%) και l στη Μακεδονία(24,7%). Η μικρότερη συμμετοχή γυναικών εντοπίζεται στη Θράκη (19,6%). Σχετικά με τις εταιρείες που βρίσκονται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς Ελλάδας / Εύβοιας, η πλειοψηφία των οποίων έχει έδρα την Αττική, από την έρευνα φαίνεται ότι το 23,1% αυτών διοικείται από γυναίκες. Αντίθετα, εστιάζοντας στις 500 μεγαλύτερες εταιρείες διαπιστώνεται ότι η πλειοψηφία αυτών ( 65,6% ) έχουν την έδρα τους στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και ακολουθούν με μεγάλη διαφορά οι εταιρείες στην Μακεδονία (17,0%). Αναλύοντας την κατανομή των εταιρειών με βάση τον ευρύτερο κλάδο δραστηριότητάς τους (Βιομηχανία, Εμπόριο, Χρηματοπιστωτικός Τομέας, Υπηρεσίες, Τουρισμός), φαίνεται ότι οι περισσότερες εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες ανήκουν στον τομέα του Τουρισμού ( 29,7% ) και ακολουθούν οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο κλάδο του Εμπορίου ( 25,2% ). Αντίθετα, στο δείγμα των 500 μεγαλύτερων εταιρειών διαπιστώνεται ότι το 44,6% αυτών δραστηριοποιείται στο Εμπόριο και ακολουθεί η κατηγορία των εταιρειών που ανήκουν στον Βιομηχανικό κλάδο (26,4%). Μόνο το 8% των μεγαλύτερων επιχειρήσεων που διοικούνται από γυναίκες δραστηριοποιούνται στον τομέα του Τουρισμού. Διάγραμμα 1. Συμμετοχή (%) Εταιρειών/Women στο Σύνολο Μεγέθη βάσει Πωλήσεων Κύκλος Εργασιών < 2 εκατ. (Micro) 21.211 5.391 25,4-2εκ.- 10 εκ. (Small) 4.460 813 18,2 233 10 εκ.- 50 εκ. (Medium) 1.373 230 16,7 226 > 50 εκ. (Large) 362 42 11,6 41 Σύνολο 27.406 6.476 23,6 500 Πίνακας 2. Κατανομή εταιρειών βάσει απασχολούμενου προσωπικού (2015-2016) Αριθμός Προσωπικού 1-9 (Micro) 9.187 2.287 24,9 35 10-49 (Small) 6.571 1.363 20,7 230 50-249 (Medium) 1.562 265 17,0 186 >250 (Large) 350 43 12,3 38 Μ.Δ. 9.736 2.518 25,9 11 Σύνολο 27.406 6.476 23,6 500 Νομική Μορφή Ήπειρος 467 94 20,1 5 Θεσσαλία 942 191 20,3 16 Θράκη 433 85 19,6 3 Κρήτη 1.344 349 26,0 19 Μακεδονία 4.756 1.175 24,7 85 Νησιά Αιγαίου 1.134 285 25,1 17 Νησιά Ιονίου 742 226 30,5 6 Πελοπόννησος 1.470 344 23,4 21 Στερεά Ελλάδα/ Εύβοια 16.118 3.727 23,1 328 Σύνολο 27.406 6.476 23,6 500 Κλάδος Πίνακας 3. Κατανομή εταιρειών βάσει νομικής μορφής (2015-2016) Ανώνυμη Εταιρεία 16.736 3.515 21,0 418 Ε.Π.Ε. 4.449 1.369 30,8 59 Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε. 3.251 792 24,4 23 Ιδιωτ. Κεφαλαιουχική Ετ. 1.765 488 27,6 - Μονοπρόσωπη Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία 846 232 27,4 - Ομόρρυθμη Εταιρεία 190 40 21,1 - Λοιπές 169 40 23,7 - Σύνολο 27.406 6.476 23,6 500 Πίνακας 4. Κατανομή εταιρειών ανά γεωγραφικό διαμέρισμα (2015-2016) Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πίνακας 5. Κατανομή εταιρειών βάσει κλάδου δραστηριότητας (2015-2016) Βιομηχανία 5.059 1.128 22,3 132 Εμπόριο 7.707 1.944 25,2 223 Χρηματοπιστωτικός Τομ. 701 143 20,4 14 Λοιπές Υπηρεσίες 11.048 2.401 21,7 91 Τουρισμός 2.891 860 29,7 40 * Έχει υπολογιστεί ο κύκλος εργασιών του 2015, ενώ για όσες εταιρείες υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία και για το 2016 έχει ληφθεί υπόψη ο κύκλος εργασιών τους για το συγκεκριμένο έτος. ΜΔ: Μη Διαθέσιμα Στοιχεία Πηγή: ICAP Databank Διάγραμμα 2. Συμμετοχή (%) Εταιρειών/Women στο Σύνολο Μεγέθη βάσει Προσωπικού 25,4 18,2 16,7 11,6 23,6 24,9 20,7 17,0 12,3 23,6 < 2 εκατ. (Micro) 2 εκατ. - 10 εκατ. (Small) 10-50 εκατ. (Medium) > 50 εκατ. (Large) Σύνολο 1-9 (Micro) 10-49 (Small) 50-249 (Medium) > 250 (Large) Σύνολο leading women in business 93

Βασικά Οικονομικά Στοιχεία Εταιρειών Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται, σε ομαδοποιημένη μορφή, ορισμένα βασικά οικονομικά μεγέθη των τριών ομάδων εταιρειών που παρουσιάστηκαν στην προηγούμενη ενότητα («Σύνολο Εταιρειών», «Εταιρείες που Διοικούνται από Γυναίκες» και «Top 500 LWiB»). Επισημαίνεται ότι, από το δείγμα έχουν εξαιρεθεί οι επιχειρήσεις που εντάσσονται στον κλάδο των Τραπεζών- Ασφαλειών, καθώς τα οικονομικά τους μεγέθη, λόγω της φύσης του αντικειμένου τους, διαφοροποιούν σημαντικά τους επιμέρους αριθμοδείκτες. Το δείγμα στη φετινή έκδοση περιλαμβάνει σαφώς μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων με διαθέσιμα δημοσιευμένα οικονομικά στοιχεία για τη διετία 2014-2015 ( σύνολο 27.116 επιχειρήσεις) έναντι της περσινής έκδοσης (16.621 επιχειρήσεις). Το δείγμα αυτό θεωρείται πιο αντιπροσωπευτικό, καθώς αντικατοπτρίζει περισσότερο τις τάσεις που επικράτησαν στον εταιρικό τομέα τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Περαιτέρω, σχεδόν διπλάσιο είναι και το δείγμα των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες στη φετινή ανάλυση ( 6.400 επιχειρήσεις) συγκριτικά με την περσινή (3.717 επιχειρήσεις). Από τα ομαδοποιημένα στοιχεία των οικονομικών καταστάσεων των τριών ομάδων επιχειρήσεων, προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα: Η ομάδα των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες είχε σαφώς καλύτερες επιδόσεις συγκρινόμενες με το σύνολο, εφόσον οι πωλήσεις τους αυξήθηκαν κατά 4,0% το 2015/2014, σε αντίθεση με το σύνολο των εταιρειών της έρευνας, οι συνολικές πωλήσεις του οποίου κατέγραψαν μικρή μείωση (-1,3%). Επίσης, ο κύκλος εργασιών τους απέσπασε το 11,5% των συνολικών πωλήσεων όλων των εταιρειών του δείγματος, το 2015. Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες βελτίωσαν σημαντικά την κερδοφορία τους, αφού παρουσίασαν συνολικά κέρδη (προ φόρου) ύψους 682 εκατ. το 2015, αυξημένα κατά 47,1% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Βέβαια, το έτος 2015 αποτέλεσε ένα έτος ορόσημο για ολόκληρο τον εταιρικό τομέα, με την καταγραφή σημαντικών κερδών από το σύνολο των εταιρειών όλων των κλάδων (πλην τραπεζών-ασφαλειών). Συγκεκριμένα, το σύνολο του δείγματος εμφάνισε κέρδη (προ φόρου) ύψους 2,1 δισ., έναντι κερδών 120 εκατ. το 2014. Επισημαίνεται ότι τα αμέσως προηγούμενα έτη (2012-2013) το σύνολο του εταιρικού τομέα κατέγραφε ζημιές. Τα κέρδη των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες κάλυψαν το 32,2% των κερδών (προ φόρου) του συνόλου των εταιρειών της έρευνας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι εταιρείες «Top 500 LWiB» που παρουσιάζονται στην παρούσα έκδοση, παρά το γεγονός ότι αριθμητικά αντιστοιχούν μόνο στο 7,8% της ομάδας των 6.400 εταιρειών (που διοικούνται από γυναίκες), εν τούτοις οι πωλήσεις τους καλύπτουν ποσοστό 73,6% στο συνολικό κύκλο εργασιών αυτών και τα κέρδη τους αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα το 83,4% των συνολικών κερδών της συγκεκριμένης ομάδας εταιρειών. Συγκρίνοντας βασικούς χρηματοοικονομικούς δείκτες διαπιστώνεται ότι, οι εταιρείες που διοικούνται από Δείκτες Κερδοφορίας - 2015 (%) Συμμετοχή (%) Εταιρειών/Women στο Σύνολο ανά κλάδο 30,0 28,4 30,0 29,7 25,0 20,0 22,8 25,0 20,0 21,7 20,4 25,2 22,3 15,0 15,0 10,0 5,0 0 8,6 9,8 1,5 4,3 2,8 4,8 10,0 5,0 0 Περιθώριο EBITDA Περιθώριο Καθαρού Κέρδους Περιθώριο Λειτουργικού Κέρδους Περιθώριο Μικτού Κέρδους Λοιπές Υπηρεσίες Τουρισµός Χρηµατοπιστωτικός Τοµέας Εµπόριο Βιοµηχανία Σύνολο Εταιρειών Εταιρείες Διοικ. από Γυναίκες 94 leading women in business

γυναίκες παρουσίασαν καλύτερες επιδόσεις σε όλους τους αριθμοδείκτες κερδοφορίας, αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και ρευστότητας, σε σύγκριση με το σύνολο των εταιρειών του δείγματος. Από τους εξεταζόμενους δείκτες, εντονότερη είναι η υπεροχή τους στο επίπεδο του περιθωρίου μικτού και καθαρού κέρδους το 2015. Ειδικότερα, οι προαναφερόμενοι δείκτες κυμαίνονται σε υψηλότερα επίπεδα και υπερτερούν κατά 5,6 και 2,8 ποσοστιαίες μονάδες, σε σχέση με τους αντίστοιχους του συνόλου των εταιρειών. Επίσης, το περιθώριο EBITDA ήταν υψηλότερο κατά 1,2 ποσοστιαίες μονάδες. Το γεγονός αυτό ενισχύει την άποψη ότι οι γυναίκεςανώτατα στελέχη των επιχειρήσεων διακρίνονται για την αποτελεσματικότητα της διοίκησής τους, καθώς φαίνεται ότι διαχειρίζονται καλύτερα τα κόστη τους. Βάσει των δεικτών του έτους 2015, τα περιθώρια μικτού και καθαρού κέρδους των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες ανήλθαν σε 28,4% και 4,3% αντίστοιχα. Επίσης, το περιθώριο κερδών EBITDA των εν λόγω εταιρειών ανήλθε σε 9,8% υπερβαίνοντας τον αντίστοιχο δείκτη του συνόλου των εταιρειών (8,6%). Επιπλέον, η σχέση ξένων προς ίδια κεφάλαια κυμαίνεται σε σαφώς πιο ικανοποιητικά επίπεδα (0,78:1) στις συγκεκριμένες εταιρείες, συγκριτικά με τον δείκτη του συνόλου του δείγματος (1,53:1). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι μεταξύ των 500 πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων στην Ελλάδα το 2015 με βάση τα αποτελέσματα EBITDA (σχετική έκδοση ICAP Group: Business Leaders in Greece ), ένα ποσοστό 9,2% εξ αυτών (46 επιχειρήσεις) διοικούνται από γυναίκες. Οι συνολικές πωλήσεις των προαναφερόμενων 46 εταιρειών ανήλθαν σε περίπου 4,2 δισ. το 2015, καλύπτοντας το 5,1% του κύκλου εργασιών των 500 πιο κερδοφόρων εταιρειών (έναντι αντίστοιχου 3,9% το 2014). Επίσης, τα κέρδη EBITDA των συγκεκριμένων εταιρειών διαμορφώθηκαν σε 780,4 εκατ. το ίδιο έτος, καλύπτοντας αντίστοιχα το 7,2% των συνολικών κερδών EBITDA των 500 κερδοφόρων επιχειρήσεων (έναντι 4,2% το 2014). Τέλος, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το μέσο περιθώριο καθαρού κέρδους EBITDA για τις πλέον κερδοφόρες εταιρείες που διοικούνται από γυναίκες (46 επιχειρήσεις) ανήλθε σε 18,6%, κυμάνθηκε δηλαδή σε υψηλότερα επίπεδα από τον αντίστοιχο δείκτη του συνόλου των 500 πιο κερδοφόρων εταιρειών στην Ελλάδα (περιθώριο κέρδους EBITDA-2015 : 13,07%). Εν κατακλείδι, η ομάδα των ελληνικών εταιρειών που διευθύνονται από γυναίκες-ανώτατα στελέχη παρουσίασε καλύτερες επιδόσεις το 2015 σε σύγκριση με το σύνολο των ελληνικών εταιρειών, όσον αφορά τον κύκλο εργασιών αλλά και τα περιθώρια κερδοφορίας. Παρ όλα αυτά, η διείσδυση των γυναικών στις ανώτατες βαθμίδες διοίκησης των ελληνικών επιχειρήσεων υστερεί ακόμα σημαντικά σε σχέση με τους άνδρες. Το ποσοστό των εταιρειών που διοικούνται από γυναίκες δεν ξεπερνά το 30% σε όλους τους κλάδους δραστηριότητας. Επομένως, είναι εμφανές ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για την περαιτέρω ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας και την είσοδο των γυναικών σε υψηλές διοικητικές θέσεις των επιχειρήσεων στη χώρα μας. Πίνακας 6. Ομαδοποιημένα Οικονομικά Μεγέθη Εταιρειών- Αριθμοδείκτες (2015-2014) Εταιρείες που διοικούνται από Γυναίκες Σύνολο Εταιρειών* Top 500 LWiB Λογαριασμός/Δείκτης 2015 2014 Μεταβολή 2015/14 (%) Συμμετοχή Μεταβολή στο σύνολο 2015/14 2015 (%) 2015 2014 (%) 2015 2014 Μεταβολή 2015/14 (%) Κύκλος εργασιών 15.736 15.127 4,03 11,51 136.712 138.472-1,27 11.592 11.113 4,30 Κέρδη προ φόρων 682 463 47,11 32,23 2.115 120 1.663,60 569 337 68,52 EBITDA 1.549 1.357 14,13 13,13 11.798 10.101 16,80 1.185 962 23,16 Σύνολο Ενεργητικού 28.645 27.830 2,93 11,66 245.662 242.798 1,18 19.251 18.659 3,17 Ίδια Κεφάλαια 16.134 15.860 1,73 16,62 97.062 96.913 0,15 11.027 10.837 1,76 Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) 28,4% 27,6% 3,15-22,8% 20,7% 10,31 26,4% 25,2% 4,76 Περιθώριο Λειτουργικού Κέρδους (%) 4,8% 3,8% 28,32-2,8% 1,5% 83,52 5,0% 3,3% 53,30 Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) 4,3% 3,1% 41,42-1,5% 0,1% 1.686,29 4,9% 3,0% 61,57 Περιθώριο EBITDA (%) 9,8% 9,0% 9,71-8,6% 7,3% 18,30 10,2% 8,7% 18,08 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) 4,2% 2,9% 44,61-2,2% 0,1% 1.660,89 5,2% 3,1% 65,61 Γενική Ρευστότητα 1,31 1,37-4,48-1,05 1,11-5,13 1,21 1,30-6,40 Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια (:1) 0,78 0,75 2,74-1,53 1,51 1,70 0,75 0,72 3,32 Ποσά σε εκατ. ευρώ * Σύνολο Εταιρειών: 27.116 επιχειρήσεις Πηγή: ICAP Databank Σημείωση: Οι εταιρείες που εντάσσονται στον κλάδο «Τράπεζες-Ασφάλειες» έχουν εξαιρεθεί και από τις τρεις ομάδες εταιρειών, για λόγους ορθότερης αποτύπωσης και συγκρισιμότητας των οικονομικών τους αποτελεσμάτων leading women in business 95

Αποτελέσματα Πρωτογενούς Έρευνας για τη Γυναικεία Επιχειρηματικότητα Tα αποτελέσματα δειγματοληπτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε για 6η συνεχή χρονιά από τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της ICAP Group για τη «Γυναικεία Επιχειρηματικότητα», με εστίαση στη Γυναίκα-Ανώτατο Στέλεχος παρουσιάζονται στην παρούσα ενότητα. Σκοπός της έρευνας είναι: u Ο εντοπισμός των βασικών χαρακτηριστικών που διαθέτουν οι γυναίκες επιχειρηματίες/ ανώτατα στελέχη και τα οποία τις οδήγησαν στην κορυφή της ιεραρχίας. u Η αποτύπωση των κινήτρων που οδήγησε τις γυναίκες να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα και την καριέρα σε ανώτατο επίπεδο, καθώς και οι παράγοντες που συνέβαλαν στην επαγγελματική τους καταξίωση. u Η καταγραφή των προβλημάτων και εμποδίων που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ανέλιξης. u Η διερεύνηση των χαρακτηριστικών που υπερτερούν οι γυναίκες ανώτατα στελέχη σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους, από την οπτική των γυναικών. H πρώτη ερώτηση στην οποία κλήθηκαν να απαντήσουν οι γυναίκες ανώτατα στελέχη αφορούσε πόσες ώρες απασχολούνται κατά μέσο όρο ημερησίως στην εταιρεία τους. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι η μεγάλη πλειοψηφία εργάζεται πέραν του καθιερωμένου οχτάωρου ενώ το 45% παραμένουν στο γραφείο τους παραπάνω από 10 ώρες (διάγραμμα 1). Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις το 7% εργάζεται λιγότερες από 8 ώρες. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω ευρήματα δεν προκαλεί εντύπωση ότι η επιμονή /εργατικότητα κατέλαβε ποσοστό 58% των απαντήσεων στην ερώτηση που αφορά τα κυριότερα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τις γυναίκες ανώτατα στελέχη (διάγραμμα 2). Μεγάλο ποσοστό απαντήσεων κατέλαβε και η ηθική (49%), γεγονός το οποίο καταδεικνύει ότι οι γυναίκες-ηγέτες λειτουργούν με ακεραιότητα και πιστεύουν στις προσωπικές τους αξίες, οι οποίες τις οδηγούν στη λήψη των επιχειρηματικών τους αποφάσεων. Σημαντικό επίσης είναι και το χαρακτηριστικό της επικοινωνίας, αφού περισσότερες από 4 στις 10 θεωρούν ότι αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του χαρακτήρα τους. Επιπλέον, οι γυναίκες στην κορυφή της εταιρικής διακυβέρνησης είναι δημιουργικές (40%) και διαθέτουν πνεύμα ομαδικότητας (33%). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η ικανοποίηση και προσωπική ανάπτυξη αποτελεί τη σημαντικότερη ανταμοιβή για τις γυναίκες. Περισσότερες από 7 στις 10 επέλεξαν τη συγκεκριμένη απάντηση (διάγραμμα 3), ενώ πιο χαμηλά, αλλά με εξίσου σημαντικό ποσοστό (61%) ακολούθησε η καταξίωση και αναγνώριση. Επίσης, τόσο η ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής (34%), όσο και η δυνατότητα καινοτομίας (26%) που τους παρέχει η υψηλή διοικητική τους θέση αποτελούν σημαντικά, επίσης, κίνητρα για μια επιτυχημένη καριέρα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μόλις το 19% των ερωτηθεισών επέλεξαν τις οικονομικές απολαβές, εύρημα που εν μέρει καταρρίπτει το στερεότυπο ότι οι οικονομικές απολαβές αποτελούν το μεγαλύτερο κίνητρο για μια Ταυτότητα της Έρευνας Χρόνος διεξαγωγής: 5 Ιουλίου - 31 Ιουλίου 2017 Μεθοδολογία: Χρησιμοποιήθηκε δομημένο ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις: i) μιας μόνο απάντησης ii) πολλαπλών απαντήσεων και iii) ιεράρχησης των απαντήσεων κατά σημαντικότητα με βάση συγκεκριμένη κλίμακα. Στις ερωτήσεις απάντησαν οι Γυναίκες Επιχειρηματίες ή/και Ανώτατα Στελέχη των εταιρειών του δείγματος. Πληθυσμός της έρευνας: Το ερωτηματολόγιο απεστάλη στις 1.150 μεγαλύτερες εταιρείες που διευθύνονται από γυναίκες (βάσει κύκλου εργασιών 2015-2016), μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και οι κορυφαίες 500 που αναφέρονται στην παρούσα έκδοση. Δείγμα: 178 επιχειρήσεις (15,5% του πληθυσμού της έρευνας) από διάφορους κλάδους της ελληνικής οικονομίας (βιομηχανία, εμπόριο, υπηρεσίες), που δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. 9% 48% Διάγραμμα 1. Πόσες ώρες εργάζεστε κατά μέσο όρο την ημέρα στην εταιρεία 6-8 ώρες 10-12 ώρες 7% 36% Περισσότερες από 12 ώρες 8-10 ώρες 98 leading women in business

επιτυχημένη καριέρα. Επίσης, το παραπάνω εύρημα επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι γυναίκες αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες για την παροχή ίδιας εργασίας. Σύμφωνα μάλιστα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπάρχει ένα μισθολογικό χάσμα ύψους 15% μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η ισχυρή επιθυμία για επιτυχία και πραγματοποίηση καριέρας αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα που συνέβαλε στην επαγγελματική καταξίωση των γυναικών ανώτατων στελεχών σύμφωνα με το 83% του δείγματος (διάγραμμα 4). Υψηλό, επίσης, αριθμό απαντήσεων έλαβαν τόσο το μορφωτικό επίπεδο (81%), όσο και οι ηγετικές ικανότητες (76%), που όπως φαίνεται διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην επαγγελματική τους ανέλιξη. Δεν εκπλήσσει και το γεγονός ότι πολύ υψηλά ποσοστά έλαβαν η υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον (68%), όπως και η αξιοποίηση ευκαιριών (67%). Εντούτοις, ο δρόμος προς την κορυφή της επαγγελματικής ιεραρχίας δεν υπήρξε εύκολος. Περισσότερες από 6 στις 10 γυναίκες (64%) απάντησαν ότι οι οικογενειακές υποχρεώσεις τους αποτέλεσαν εμπόδιο στην καριέρα τους (διάγραμμα 5). Αν και το παραπάνω εύρημα ήταν αναμενόμενο, ενισχυμένο είναι το ποσοστό (55%) που θεωρεί ότι δεν έτυχε της δέουσας υποστήριξης από συναδέλφους, καθώς το αντίστοιχο ποσοστό στην έρευνα του 2016 δεν υπερέβη το 38%. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις, οι γυναίκες είχαν να αντιμετωπίσουν προκαταλήψεις λόγω φύλου, γεγονός που επέδρασε αρνητικά στην επαγγελματική τους ανέλιξη (53%). Είναι προφανές ότι πολλοί εργοδότες πιστεύουν ακόμη ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να αφιερώσουν στην εργασία τους το χρόνο και την ενέργεια που απαιτείται στον ίδιο βαθμό με τους άνδρες, εξαιτίας των οικογενειακών τους υποχρεώσεων. Συνοψίζοντας, συμπεραίνεται ότι ακόμη και στις Διάγραμμα 2. Ποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά σας διακρίνουν; (Επιλέξτε έως 5 από τα παρακάτω) Ανταγωνιστικότητα Ανάληψη ρίσκου Πειθώ / Μεταδοτικότητα Αισιοδοξία Καινοτοµία Ενθουσιασµός Δίνω το παράδειγµα στους άλλους Φιλοδοξία Πρωτοβουλία και διαχείριση αλλαγών Αφοσίωση στους στόχους Διορατικότητα/ Ενόραση Αποτελεσµατική διαχείριση κρίσεων Κατανόηση/Ενσυναίσθηση Αυτοπεποίθηση Οµαδικότητα Δηµιουργικότητα Επικοινωνία 4% 11% 12% 12% 13% 16% 21% 21% 23% 25% 25% 26% 27% 29% 33% 40% 44% Ηθική 49% Επιµονή / Εργατικότητα 58% 0 10 20 30 40 50 60 Άσκηση επιρροής Υψηλές οικονοµικές απολαβές Διάγραμμα 3. Ποια από τα παρακάτω σας προσφέρει η επαγγελματική σας θέση; (Επιλέξτε έως 5 από τα παρακάτω) Networking Νέες ευκαιρίες Δυνατότητες για καινοτοµία Ισορροπία µεταξύ προσ. και επαγγ. ζωής Καταξίωση και Αναγνώριση Ικανοποίηση και προσωπική ανάπτυξη 19% 19% 21% 21% 26% 34% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 61% 72% leading women in business 99

μέρες μας δεν παρέχονται στις γυναίκες οι ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες. Σε ποιους τομείς, όμως, θεωρούν ότι υπερτερούν ή υστερούν οι γυναίκες ανώτατα στελέχη έναντι των ανδρών; Παραπάνω από 8 στις 10 ερωτηθείσες θεωρούν ότι οι γυναίκες κατανοούν καλύτερα τους συναδέλφους τους (80%). Οι γυναίκες-ηγέτες έχουν αφθονία συναισθηματικής νοημοσύνης. Έχουν αυτογνωσία και είναι σε αρμονία με τα συναισθήματά τους, καθώς και τα συναισθήματα των άλλων. Οι επικοινωνιακές τους δεξιότητες (74%) είναι υψηλότερες από τους άνδρες (διάγραμμα 6), γεγονός το οποίο σημαίνει ότι είναι και καλές ακροάτριες. Επίσης, το 65% πιστεύει ότι η γυναίκα ανώτατο στέλεχος έχει αυξημένη διορατικότητα και το 60% ότι αποτελούν παράδειγμα για τους συναδέλφους τους, ποσοστό ενισχυμένο σε σχέση με την αντίστοιχη έρευνα του 2016 (53%). Εντούτοις, η πλειοψηφία των ερωτηθεισών γυναικών θεωρεί ότι οι γυναίκες είναι πιο διστακτικές στο να αναλαμβάνουν ρίσκα (μόλις 10% δήλωσε ότι υπερτερούν), ενώ φαίνεται ότι είναι και λιγότερο φιλόδοξες (11%) και ανταγωνιστικές (15%). Επίσης, φαίνεται να έχουν και μειωμένη αυτοπεποίθηση για τις ικανότητές τους σε σχέση με τους άνδρες (17%). Τέλος, όσον αφορά την επαγγελματική τους δικτύωση οι γυναίκες ανώτατα στελέχη απάντησαν ότι χρησιμοποιούν τόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (41%), όσο και τα Συνέδρια/Εταιρικές εκδηλώσεις (41%). Εντύπωση προκαλεί ότι λιγότερες από 1 στις 3 (25%) χρησιμοποιεί τα επαγγελματικά γεύματα (διάγραμμα 7). Διάγραμμα 4. Σε τι βαθμό οι παρακάτω παράγοντες έχουν συμβάλει στην επαγγελματική σας καταξίωση; Ευνοϊκές συγκυρίες 34% Ύπαρξη µέντορα 40% Networking 45% Αξιοποίηση ευκαιριών 67% Υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον 68% Ηγετικές Ικανότητες 76% Μορφωτικό επίπεδο Ισχυρή επιθυµία για επιτυχία και πραγµατοποίηση καριέρας 81% 83% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Διάγραμμα 5. Ποια είναι τα εμπόδια που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής σας ανέλιξης; Οικογενειακές υποχρεώσεις 64% Έλλειψη υποστήριξης από συναδέλφους Προκαταλήψεις λόγω φύλου Μειωµένες ευκαιρίες προώθησης σε σχέση µε τους άνδρες 51% 53% 55% Άνισες χρηµατικές απολαβές σε σχέση µε τους άνδρες Εταιρική κουλτούρα 49% 48% Οικογενειακές αντιρρήσεις 20% 100 leading women in business 0 10 20 30 40 50 60 70

Διάγραμμα 6. Σε ποιους τομείς θεωρείτε ότι υπερτερούν ή υστερούν οι γυναίκες ανώτατα στελέχη έναντι των ανδρών; Ανάληψη ρίσκου 10% 38% 52% Φιλοδοξία 11% 63% 26% Ανταγωνιστικότητα 15% 48% 37% Αυτοπεποίθηση 17% 46% 37% Αποτελεσµατική διαχείριση κρίσεων 27% 53% 20% Αφοσίωση στους στόχους 29% 64% 7% Καινοτοµία 29% 61% 10% Πρωτοβουλία και διαχείριση αλλαγών 30% 55% 15% Οµαδικότητα 31% 53% 16% Αισιοδοξία 31% 58% 11% Πειθώ / Μεταδοτικότητα 33% 57% 10% Ηθική 36% 60% 4% Ενθουσιασµός Επιµονή / Εργατικότητα 42% 54% 48% 10% 46% 0% Δηµιουργικότητα 56% 43% 1% Δίνω το παράδειγµα στους άλλους 60% 37% 3% Διορατικότητα/ Ενόραση 65% 30% 5% Επικοινωνία 74% 21% 5% Κατανόηση / Ενσυναίσθηση 80% 17% 3% 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Υπερτερούν Ίδιο επίπεδο Υστερούν Διάγραμμα 7. Ποια μέσα χρησιμοποιείτε για την επαγγελματική σας δικτύωση; Χρήση των µέσων κοινωνικής δικτύωσης (Linkedin, Τwitter, κ.ά) 41% Συνέδρια / Εταιρικές εκδηλώσεις 41% Κοινωνικές / Πολιτιστικές εκδηλώσεις 28% Επαγγελµατικά γεύµατα 25% Εθελοντισµός 23% 0 10 20 30 40 50 leading women in business 101

Σταματίνα Παντελαίου ICAP Group Director Economic Research & Sectorial Studies Ελένη Δεμερτζή ICAP Group Senior Manager Economic Research & Sectorial Studies Μάρκος Κοντοές ICAP Group Senior Consultant Economic Research & Sectorial Studies Δημογραφικά Στοιχεία Η πλειοψηφία των γυναικών του δείγματος ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 40-49 έτη (43%), ενώ ακολουθούν οι ηλικίες 50 έως 59 με 28% (διάγραμμα 8). Σημαντικό ποσοστό καταλαμβάνει και η ηλικιακή ομάδα 30 έως 39 (26%). Επίσης, το 76% του δείγματος έχει σύζυγο, ενώ το 78% έχουν και παιδιά. Σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης, 1 στις 2 γυναίκες (50%) έχουν αποκτήσει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, ενώ το 37% του δείγματος κατέχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (διάγραμμα 10). Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το 42% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα, πέραν από τη διευθυντική/διοικητική θέση που κατέχουν στην εταιρεία τους, συνδέονται και μετοχικά με αυτήν (ελέγχουν δηλαδή κάποιο ποσοστό μετοχών). Περαιτέρω, με βάση το προσωπικό των εταιρειών και σύμφωνα με τα πρότυπα που ακολουθούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρατηρείται ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων που διευθύνονται ή/και ελέγχονται από γυναίκες είναι μικρού και μεσαίου μεγέθους (Micro, Small, Medium). Ειδικότερα, το 80% των εταιρειών του δείγματος απασχολούν λιγότερα από 250 άτομα (διάγραμμα 9). Οι μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (με προσωπικό μεταξύ 50-249 ατόμων) αποτελούν το 30% των εταιρειών, ενώ οι μεγάλου μεγέθους (με προσωπικό >250 ατόμων) το 20%. Διάγραμμα 8. Σε ποια ηλικιακή ομάδα ανήκετε; Διάγραμμα 9. Ποιος είναι ο αριθμός του απασχολούμενου προσωπικού της εταιρείας σας; 26% 3% 28% 43% 30% 20% 22% 28% 40-49 ετών 50-59 ετών 30-39 ετών > 60 ετών 1-9 10-49 50-249 >250 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 9% Διάγραμμα 10. Ποιο είναι το επίπεδο της εκπαίδευσής σας; 37% 50% Δευτεροβάθµια Τριτοβάθµια Μεταπτυχιακό Διδακτορικό 4% 102 leading women in business