ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ στην Έκφραση-Έκθεση Γ Λυκείου Δεκέμβριος 2013 Κείμενο Ο τρελός πίθηκος Albert Szent Υπάρχει ένα κυρίαρχο ερώτημα που μας αφορά όλους: πώς θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε απ' αυτόν το μοιραίο κύκλο, που μας περικλείει και μας οδηγεί στο χείλος του γκρεμού; Δεν υπάρχει κανένας τρόπος σωτηρίας. Πρέπει να ξαναρχίσουμε από την αρχή, αλλά μόνο οι νέοι θα μπορέσουν να επιτύχουν κτίζοντας έναν καινούργιο κόσμο. Τότε γεννιέται η ερώτηση: πάνω σε ποιες αρχές θα πρέπει να οικοδομηθεί ο καινούργιος αυτός κόσμος; Στη θρησκεία; Δυστυχώς δεν υπάρχει μία θρησκεία που να αγκαλιάζει όλη την ανθρωπότητα ή να είναι αρεστή σ' όλη την ανθρωπότητα. Είναι φανερό ότι ο κόσμος αυτός, το δημιούργημα της επιστήμης, είναι δυνατό να κυβερνηθεί με ασφάλεια μόνο σύμφωνα με το πνεύμα και τις μεθόδους της επιστήμης η οποία το δημιούργησε, με αυτά που δημιούργησαν και την επιστήμη την ίδια. Είναι αδύνατο να κατασκευάζουμε ένα νέο κόσμο με τα μέσα της επιστήμης και κατόπιν να τον κυβερνούμε με βάση απηρχαιωμένες, συναισθηματικές αρχές, όπως ο φόβος ή ο πόθος της δύναμης και της κυριαρχίας. Η επιστήμη προσφέρει δύο βασικές αρχές, που μπορούν να μας βοηθήσουν. Η μία είναι το πνεύμα της και η δεύτερη η μέθοδός της. Το πνεύμα της επιστήμης βασίζεται στην καλή θέληση, τον αλληλοσεβασμό, και την ανθρώπινη αλληλεγγύη. Αυτά προκύπτουν από το γεγονός ότι η επιστήμη δεν ανήκει σε ένα μοναδικό κράτος ή φυλή, αλλά αποτελεί κοινή ιδιοκτησία του ανθρώπου, γιατί δημιουργήθηκε από άτομα με την πιο ποικίλη καταγωγή. Οι επιστήμονες σχηματίζουν μια κοινότητα που δε γνωρίζει σύνορα τόπου ή χρόνου. Αν και σε έναν ορισμένο χρόνο κατοικώ σε μια ορισμένη κοινότητα, ο Νεύτονας, ο Παστέρ και ο Μπαχ είναι οι καθημερινοί μου σύντροφοι. Οποιοσδήποτε επιστήμονας μου είναι πιο κοντινός απ' ό,τι ο γαλατάς μου και όπως έδειξε το συνέδριο του Πάγκουας, εμείς οι επιστήμονες μπορούμε να συζητήσουμε τα προβλήματά μας ειρηνικά, ακόμη κι αν οι κυβερνήσεις θα ήθελαν να μας δουν χωρισμένους σαν εχθρούς. Η κυριότερη αξία που έχει να μας προσφέρει η επιστήμη για τη λύση των προβλημάτων μας, είναι η μέθοδός της, η οποία δημιούργησε και την επιστήμη την ίδια. Ως βασικό σημείο της μεθόδου της η επιστήμη βλέπει τα προβλήματα ως προβλήματα μόνο και ψάχνει για την καλύτερη λύση, ανεξάρτητα από
προκαταλήψεις και σοβινισμούς. Δε ρωτάμε ποιος έχει δίκιο, αλλά ποια είναι η αλήθεια. Ερευνώντας για την αλήθεια μαζεύουμε πληροφορίες και τις αναλύουμε με ψυχραιμία, με τιμιότητα που δε δέχεται συμβιβασμούς, ανεπηρέαστοι από συμφέρον ή συναισθήματα φόβου ή μίσους. Αν έχουμε έναν εχθρό, στη δουλειά μας τον βλέπουμε σαν συνεργάτη, μαζί με τον οποίο θα βρούμε την αλήθεια και την καλύτερη λύση. Δεν παραδεχόμαστε καμιά πρόταση χωρίς στέρεες αποδείξεις γνωρίζοντας ότι ακόμη και οι κυβερνήσεις κάνουν ψευδείς ανακοινώσεις. Αυτά είναι τα θεμέλια της επιστήμης και αποτελούν τη μοναδική μέθοδο για την οικοδόμηση ενός ασφαλούς νέου κόσμου που θα λύσει τις διαφορές ανάμεσα στα κράτη, θα δώσει ειρήνη χωρίς φόβο, πείνα και αρρώστιες, με αφάνταστο πλούτο, αξιοπρέπεια και ευτυχία. Έναν κόσμο βασισμένο όχι στη βία, αλλά στην ευπρέπεια, στην ισότητα και στην καλή θέληση. Η επιστήμη δεν προσφέρει κανένα σχέδιο για τον καινούργιο κόσμο προσφέρει μόνο το πνεύμα και τις μεθόδους της για τη δημιουργία αυτού του σχεδίου. Δεν ονειρεύομαι καμιά ουτοπία παρά μόνο έναν κόσμο, όπου τα προβλήματα δε θα λύνονται με τη βία, αλλά με την ευφυΐα, την καλή θέληση και την ισότητα. Έναν κόσμο, όπου οι φόνοι, ανεξάρτητα από την αιτία που τους προκαλεί, καθώς και η καταστροφή της ζωής ή του σπιτιού ενός συνανθρώπου θα αποτελούν έγκλημα έναν κόσμο, όπου οι νέοι μας δε θα πρέπει να χάνουν τα καλύτερα χρόνια τους σε σπουδές οργανωμένης ανθρωποκτονίας έναν κόσμο, όπου ούτε η ισχύς ούτε οι μεγατόνοι ούτε τα δηλητηριώδη αέρια θα κρίνουν τη θέση ενός κράτους παρά μάλλον το σύνολο των γνώσεων, η ηθική του, τα δώρα που προσφέρει στην ανθρωπότητα, η ευτυχία που δίνει στους ανθρώπους, το ύψος, όπου ανεβάζει την ανθρώπινη ζωή. Στην επιστήμη ενυπάρχει ο σπόρος της νέας θρησκείας την οποία ποθεί το σύγχρονο μυαλό. Όλες οι θρησκείες βασίζονται στην ιδέα ότι υπάρχουν δυνάμεις μεγαλύτερες από τις δικές μας, ότι δεν είμαστε οι κύριοι, αλλά οι καρποί της δημιουργίας. Η μεγαλύτερη φιλοφροσύνη που μπορεί κανείς να κάνει σε ένα δημιουργικό καλλιτέχνη, δεν είναι τα εγκώμια, αλλά η σπουδή και η αξιολόγηση της δημιουργίας του. Αν υπάρχει δημιουργός, η μεγαλύτερη τιμή που μπορούμε να του κάνουμε είναι η σπουδή, η κατανόηση και η εκτίμηση της δημιουργίας του. Αυτό κάνει η επιστήμη και όταν εγώ διεξάγω τις έρευνές μου, αισθάνομαι σαν να προσφέρω μια θεϊκή υπηρεσία, αισθάνομαι όπως ακριβώς ο Χάιντν, όταν συνέθετε: φορούσε, όποτε καθόταν να γράψει μουσική, τα καλύτερα ρούχα του, σαν να πήγαινε στην εκκλησία. Albert Szent, O τρελός πίθηκος, Βραβείο Νόμπελ.
Ερωτήσεις Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. (25 μονάδες) Β. 1. «Είναι αδύνατο να κατασκευάζουμε ή ο πόθος της δύναμης ή της κυριαρχίας». Αναπτύξτε το περιεχόμενο της περιόδου σε 80-100 λέξεις. (10 μονάδες) 2. Να βρείτε τους τρόπους και τα μέσα πειθούς στην τέταρτη παράγραφο. (10 μονάδες) 3. Να βρείτε πέντε παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας στην πέμπτη παράγραφο. 4. α. Να δώσετε συνώνυμες των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου. β. Να μετατρέψετε στις παρακάτω φράσεις την ενεργητική σύνταξη σε παθητική ή το αντίστροφο: - «Είναι αδύνατο κυριαρχία» (3 η παράγραφος) - «έναν κόσμο, όπου ούτε η ισχύς ούτε οι μεγατόνοι ούτε τα δηλητηριώδη αέρια θα κρίνουν τη θέση ενός κράτους» (7 η παράγραφος) Γ. Σε ένα άρθρο καταθέτετε τεκμήρια που βεβαιώνουν ότι η επιστήμη σήμερα δεν ανταποκρίνεται στο χρέος της απέναντι στην ανθρωπότητα και αναφέρετε τις προϋποθέσεις που απαιτούνται από την πολιτεία και τους επιστήμονες για να εκπληρωθεί η αποστολή της. (500-600 λέξεις) (40 μονάδες)
Απαντήσεις Α. Ο συγγραφέας στο κείμενο διαπραγματεύεται τους τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουμε να αναδημιουργήσουμε τον κόσμο. Πιστεύει πως σε αντίθεση με τη θρησκεία, η επιστήμη μπορεί να προσφέρει το πνεύμα και τις μεθόδους της. Εφόσον η επιστήμη αποτελεί κοινή ιδιοκτησία μπορεί να συμβάλει, κατά την άποψή του, στη δημιουργία κλίματος αλληλοσεβασμού και αλληλεγγύης. Άλλωστε, η διαρκής αναζήτηση της αλήθειας που δεν επηρεάζεται από συμφέροντα ή συναισθήματα μίσους θα οδηγήσει την ανθρωπότητα στην ειρήνη, την αξιοπρέπεια και την ισότητα. Καταλήγοντας, ο συγγραφέας τονίζει πως ένα κράτος θα πρέπει να αξιολογείται από την προσφορά του στην ανθρωπότητα και ένας επιστήμονας από την ποιότητα του έργου του. Β. 1. Είναι αδύνατο να κατασκευάζουμε ένα νέο κόσμο με τα μέσα της επιστήμης και κατόπιν να τον κυβερνούμε με βάση απηρχαιωμένες, συναισθηματικές αρχές, όπως ο φόβος ή ο πόθος της δύναμης και της κυριαρχίας. Εφόσον ο βασικός στόχος της επιστήμης και των εφαρμογών της είναι η βελτίωση της ζωής του ανθρώπου σε κάθε τομέα, οφείλουμε όλοι να κινούμαστε με βάση τις αξίες του ανθρωπισμού, της ισότητας και της αλληλεγγύης. Η εκμετάλλευση των επιστημονικών πορισμάτων ή των τεχνολογικών εφαρμογών από ισχυρούς για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων εις βάρος των συμφερόντων της παγκόσμιας κοινότητας είναι ανεπίτρεπτη και ασυμβίβαστη με την ίδια την ουσία της επιστήμης. 2. Τρόπος πειθούς: Επίκληση στη λογική. Μέσα πειθούς: Επιχειρήματα: «το πνεύμα της επιστήμης ποικίλη καταγωγή». Συμπέρασμα «το πνεύμα της επιστήμης αλληλεγγύη». Προκείμενες «αυτά προκύπτουν καταγωγή». Τεκμήρια: «Αν και σε έναν ορισμένο σαν εχθρούς». Παραδείγματα. 3. η επιστήμη βλέπει τα προβλήματα μαζεύουμε πληροφορίες στέρεες αποδείξεις τα θεμέλια της επιστήμης οικοδόμηση ενός κόσμου 4. α. αναζητά, τεκμήρια, βάσεις, οξύνοια, έπαινοι. β. - είναι αδύνατο να κατασκευάζεται ( από εμάς ) ένας νέος κόσμος με τα μέσα της επιστήμης και κατόπιν να κυβερνιέται με βάση - έναν κόσμο, όπου ούτε από την ισχύ ούτε από τους μεγατόνους ούτε από τα δηλητηριώδη αέρια θα κρίνεται η θέση ενός κράτους Γ. Τεκμήρια που βεβαιώνουν ότι η επιστήμη σήμερα δεν ανταποκρίνεται στο χρέος της Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Καταναλωτισμός-εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων αναγκώνθεοποίηση του χρήματος.
Απομάκρυνση από την παράδοση με την επικράτηση ενός άκρως τεχνοκρατικού πολιτισμού-επιβράδυνση του πνευματικού πολιτισμού. Απώλεια της αίσθησης του μέτρου, καθώς ο άνθρωπος, βασισμένος στην παντοδυναμία της μηχανής, γίνεται υπερόπτης και αλαζόνας, φθάνοντας συχνά στην ύβρη. Από την άλλη, η έλλειψη αξιών τον οδηγεί στο υπαρξιακό κενό με αποτέλεσμα να βρίσκεται αντιμέτωπος με το φάσμα της δυστυχίας. Υποβάθμιση των ανθρώπινων σχέσεων, αποξένωση, μοναξιά, αδιαφορία προς τον συνάνθρωπο, εξαιτίας του φθοροποιού τρόπου ζωής και της εξατομικευμένης ψυχαγωγίας. Επίταση του άγχους, λόγω των απαιτήσεων και των αποτελεσμάτων της τεχνολογικής προόδου (μεγαλουπόλεις, αποπροσωποποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, άγχος, ανεργία, υλικός ευδαιμονισμός). Προϋποθέσεις που απαιτούνται για να εκπληρωθεί η αποστολή της επιστήμης ή τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών Ανθρωπιστική παιδεία, με στόχο το πρότυπο του ανθρωπιστή, του πολύπλευρα καλλιεργημένου, του ανθρώπου με ιδανικά, αξίες και σωστούς προσανατολισμούς. Ανάληψη των ευθυνών που έχει η επιστημονική κοινότητα, ώστε η επιστήμη να κινείται με βάση τις αξίες του ανθρωπισμού και της ισότητας και να υπηρετεί τον άνθρωπο. Ο επιστήμονας οφείλει να μην υπηρετεί οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα ούτε την ανθρώπινη ματαιοδοξία. Να προσφέρει ανυστερόβουλα τις γνώσεις του, υπηρετώντας το καθολικό συμφέρον. Η πολιτεία οφείλει να ελέγχει τις εφαρμογές της επιστήμης και να μην υποτάσσει τους επιστήμονες σε ιδιοτελή συμφέροντα.