ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γεράσιµος Π. Βανδώρος ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρµα είναι το µεγαλύτερο σε έκταση και όγκο όργανο του ανθρώπινου σώµατος[1] Πριν από 100 περίπου χρόνια ο Rudolph Virchow, ένας από του θεµελιωτές της σύγχρονης Παθολογικής Ανατοµικής, σκιαγραφούσε το δέρµα σαν «προστατευτικό κέλυφος των ευαίσθητων σπλάχνων», σύµφωνα µε την ορολογία της εποχής.[2] Η πρώτη εκτίµηση της λειτουργίας του δέρµατος,σύµφωνα πάντα µε τα δεδοµένα των αρχών του προηγούµενου αιώνα, αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά την προστασία από τραυµατισµούς και την αποτροπή απώλειας υγρών. Προοδευτικά η µελέτη του δέρµατος ανέδειξε πολύ περισσότερα στοιχεία και σήµερα είµαστε σε θέση να γνωρίζουµε µε λεπτοµέρεια τις φυσιολογικές δοµές και λειτουργίες του. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ Περίπου στην 4 η µε 5 η εβδοµάδα της κύησης σχηµατίζεται το δέρµα (επιδερµίδα από εκτόδερµα, χόριο από µεσόδερµα). Η επιδερµίδα αποτελείται από ένα απλό κυβικό επιθήλιο. Στην 7 η εβδοµάδα διαµορφώνονται δύο στίχοι -απλό πλακώδες επιθήλιο (περιδέρµιο ή επιτρίχιο) και - βασική στιβάδα Στη συνέχεια, περίπου στον 4 ο µήνα αναπτύσσεται µια ενδιάµεση στιβάδα στην επιδερµίδα, η οποία αποτελείται από µερικούς στίχους κυττάρων. 1
Το περιδέρµιο παραµένει περίπου µέχρι την 21 η εβδοµάδα και στη συνέχεια αποπίπτει µέσα στο αµνιακό υγρό. Στην πρώϊµη εµβρυϊκή περίοδο γίνεται µετανάστευση µελανοβλαστών στο χόριο, από την νευρική ακρολοφία. Οι µελανοβλάστες ωριµάζουν σε µελανοκύτταρα τα οποία συνθέτουν την χρωστική ουσία µελανίνη η οποία προσδίδει και την χροιά στο δέρµα. Μια επίσης σηµαντική διεργασία (3ος µήνας): σχηµατισµός τριχοθυλάκων από πολλαπλασιασµο και προβολή των κυττάρων της επιδερµίδος στο χόριο (18η εβδοµάδα): Σχηµατισµός του ελύτρου της ρίζας της τρίχας και της τρίχας. Από τα περιφερικά επιθηλιακά κύτταρα του ελύτρου της τρίχας σχηµατίζονται οι σµηγµατογόνοι αδένες. Κατά τον ίδιο τρόπο σχηµατίζονται οι ιδρωτοποιοί αδένες 23-28η εβδ 2
ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΜΑΤΟΣ Πηγή: Life MapDiscovery 3
Γενική σχηµατική παράσταση ώριµου δέρµατος και υποδορίου ιστού. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ Όπως αναφέραµε στην αρχή το δέρµα είναι το µεγαλύτερο σε έκταση και όγκο όργανο του ανθρώπινου σώµατος. Κατά µέσο όρο περιλαµβάνει δύο δισεκατοµµύρια κύτταρα και σε ένα φυσιολογικό σωµατότυπο έχει έκταση περίπου 1,80 m². Τοπογραφικά διαιρείται σε επιδερµίδα, χόριο και υπόδερµα. Η φυσιολογική λειτουργία του δέρµατος είναι αποτέλεσµα της συνεργικής δραστηριότητας των επιµέρους στοιχείων που το αποτελούν. 4
Η επιδερµίδα χρησιµεύει σαν αποτρεπτικός φραγµός σε αντιγονικούς παράγοντες, µέσω της δράσης των κυττάρων Langerhans, τα οποία αναγνωρίζοντας τα αντιγόνα προκαλούν την παρέµβαση των Τα-λεµφοκυττάρων µε σκοπό την εξουδετέρωση του αντιγόνου εισβολέα. Τα µελανοκύτταρα, µέσω της παραγωγής µελανίνης, προστατεύουν το σώµα από την επίδραση της υπεριώδους κυρίως ακτινοβολίας. Μελανοκύτταρο Τα κερατινοκύτταρα, ευθύνονται για την διαδικασία της κερατινοποίησης, της δηµιουργίας φολίδων κεράτινων πλακών, που σε συνεργασία µε τη βασική µεµβράνη διατηρούν την συνοχή και ακεραιότητα της επιδερµίδας. [1] Βασική στιβάδα Κερατίνη στιβάδα 5
Άµορφη κερατίνη Κύταρρα Langerhans ενδριτικά κύτταρα της επιδερµίδας (στην ακανθωτή στιβάδα), τα οποία περιέχουν τα κοκκία του Birbeck. Αντιγονο-παρουσιαστικά κύτταρα στους λεµφαδένες. ιάσπαρτα στην ακανθωτή στιβάδα. Προέρχονται από τον µυελό των οστών. Κύτταρα Langerhans Συνοπτικά και ανά τύπο επιµέρους στοιχείων του δέρµατος µπορούµε να πούµε ότι οι βασικές του λειτουργίες είναι: Προστασία από: Χηµικά : - Κερατίνη Υπεριώδη ακτινοβολία : - Μελανίνη Αντιγόνα : - Langerhans Μικρόβια : - Langerhans Απώλεια H2O-ηλεκτρολυτών : - Κερατίνη Απορρόφηση κραδασµών : - Χόριο-Υπόδερµα 6
Ρύθµιση: Θερµοκρασίας: - Αγγεία - Εκκρινείς Ιδρωτοποιοί Αισθητικότητας : - Νευρικές απολήξεις Οσµής : - Αποκρινείς Ιδρωτοποιοί αδένες Λίπανση: - Σµηγµατογόνοι αδένες Αποθήκη θερµίδων : - Λιπώδης ιστός Σύνθεση βιτ. D : - Κερατινοκύτταρο Ψυχο-κοινωνική συµπεριφορά : - Μαλλιά-Νύχια [3] Στη συνέχεια µε σχήµατα και εικόνες παρατίθενται συνοπτικά µορφολογικά και λειτουργικά στοιχεία, αρχίζοντας από την περιγραφή των νευρικών απολήξεων και σωµατίων (εικ.α) Εικόνα Α.(υποδοχείς) Εν τω βάθει πίεση Θέση στον χώρο Υφή,σχήµατα,γωνίες Πόνος,κνησµός 7
Σωµάτια Paccini σε ιστολογική τοµή Ιδρωτοποιοί αδένες (εκκρινείς και αποκρινείς) (εικ.2) Ο ιδρώτας παράγεται από τους ιδρωτοποιούς αδένες. Υπάρχουν περίπου 4-5 εκατ ιδρωτοποιοί αδένες. Η ποσότητα του παραγόµενου ιδρώτα φθάνει περίπου τα 500-700 ml την ηµέρα. Πρόκειται για υπέρτονο διάλυµα που περιέχει κυρίως νερό, βαρέα µέταλλα και οργανικά συστατικά (γαλακτικό οξύ, ουρία, αµµωνία, αµινοξέα, γλυκοπρωτεϊνες, και όξινους βλεννοπολυσακχαρίτες). Η απεκκριτική λειτουργία περιλαµβάνει την αποβολή από το δέρµα απορριµµατικών ουσιών του οργανισµού βασικά για σκοπούς αποτοξίνωσης (www.dermaline.gr, Ν. Ασπιώτης, 1984, Εγκυκλοπαίδεια Υγεία, 1995). Εικόνα 2 Ιδρωτοποιοί αδένες 8
Σµηγµατογόνοι αδένες (εικ.3) Εικόνα 3. Το σµήγµα, που παράγουν οι σµηγµατογόνοι αδένες, παίζει τον ρόλο προστατευτικού φίλµ, εµποδίζοντας την αποβολή θερµότητας για ικανό χρονικό διάστηµα όταν το σώµα βρίσκεται µέσα σε κρύο νερό. Χρησιµεύει στη λίπανση των τριχών και δίνει στο δέρµα τη χαρακτηριστική του οσµή. Βιβλιογραφικές αναφορές 1. Histology for Pathologists, Stephen S, Sternberg,2 nd Edition 1997 2. Pathologic basis of Disease, Robbins, 4 th Edition 1989 Χρησιµοποιήθηκαν εικόνες από ελεύθερες πηγές του διαδικτύου. 9