ΘΕΩΡΙΑ & ΠΡΑΞΙΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Στρ. Καραϊσκάκη 62, Χαϊδάρι 12461, 210 5319707 708 E-mail : theoriapraxis@hotmail.com, Επιμέλεια : Σπανός Γιώργος ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑΣ ΓΡΑΠΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Το πιο δύσκολο στη μελέτη, το πιο δύσκολο στην εξέταση αλλά και το πιο δύσκολο στη βαθμολόγηση (απόδειξη το ρεκόρ αναβαθμολογήσεων) θεωρείται ότι είναι το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ας το απομυθοποιήσουμε και ας κάνουμε πιο εύκολη τη σχέση μας μαζί του με τον οδηγό εξόδου από τον «λαβύρινθό» του. 1
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Α.Η επεξεργασία του κειμένου 1. Επαναληπτική ανάγνωση και γλωσσική εξομάλυνση του κειμένου (ερμηνεία δυσνόητων όρων, κατανόηση μεταφορικών εκφράσεων κ.λ.π.). 2. Εντοπισμός της κύριας ιδέας και του σκοπού του κειμένου. Ο σκοπός εντοπίζεται συνήθως: στον τίτλο, στον πρόλογο, στον επίλογο, σε όλο το ανάπτυγμα του κειμένου. 3. Διάκριση παραγράφων ή ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων. Υπογράμμιση των θεματικών προτάσεων των παραγράφων και των σπουδαιότερων λεπτομερειώνπληροφοριών. Πλαγιοτιτλοδότηση κάθε παραγράφου εύστοχα και περιεκτικά. 4. Η κατανόηση του τρόπου οργάνωσης του κειμένου. Εντοπισμός των σχέσεων θεματικών προτάσεων και κύριας ιδέας. Β. Το Γράψιμο της Περίληψης 1. Αρχικά προτάσσουμε το κεντρικό θέμα του κειμένου. (Π.χ. Ο συγγραφέας αναφέρει ή παρουσιάζει + κεντρική ιδέα του κειμένου. Στο κείμενο παρουσιάζεται ή αναλύεται ). 2. Στη συνέχεια παρακολουθούμε τους συλλογισμούς του συγγραφέα και αναδιατυπώνουμε το σκεπτικό του στο γ ρηματικό πρόσωπο και στο δικό μας ύφος. Στόχος μας να αποδώσουμε τις βασικές ιδέες του κειμένου. 3. Χρησιμοποιώντας τον πλαγιότιτλο και τις πιο σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου, αποδίδουμε με δικές μας σύντομες φράσεις συνοπτικά την κάθε παράγραφο. 4. Μετασχηματίζουμε την καταληκτική παράγραφο του αρχικού κειμένου σε συμπερασματική περίοδο, στην οποία συμπυκνώνουμε τις τελικές κρίσεις του συγγραφέα. (Π.χ. Καταλήγοντας ο συγγραφέας, αναζητεί τρόπους άρσης του αδιεξόδου ). ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ-ΕΚΘΕΣΗ Α. Μελέτη-Διερεύνηση του θέματος Διαβάζουμε προσεκτικά το θέμα, όσες φορές χρειάζεται για να το κατανοήσουμε και να το διερευνήσουμε εφαρμόζοντας προσεκτικά τις οδηγίες. 1. Χωρισμός δεδομένων-ζητουμένων. 2. Εντοπισμός-υπογράμμιση της Κεντρικής Έννοιας και των δευτερευουσών εννοιών. 3. Ιδιαίτερη προσοχή στις «δύσκολες λέξεις» ή «λέξεις κλειδιά». 4. Δεν παίρνουμε θέση πριν καταλάβουμε τι ακριβώς ζητάει το θέμα. 5. Δεν απομονώνουμε φράσεις και δεν παρασυρόμαστε από μεμονωμένες φράσεις. 6. Αποκωδικοποίησης ζητουμένων. Στόχος να τα φέρουμε σε προσιτή μορφή: (1) αίτια ή λόγοι (2) Σημασία ή αξία (3) Θετικές-αρνητικές συνέπειες (4) Προτάσεις-λύσεις (κριτήρια-προϋποθέσεις) (5) Διλημματική διατύπωση ή σύγκριση-αντίθεση = θετικές- αρνητικές συνέπειες (6)περιγραφή-παρουσίαση. 7.Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στον τρόπο διατύπωσης των ζητουμένων. Κάποιο ή κάποια μπορεί να έχουν διπλό σκέλος. 2
Β. Κατάστρωση Σχεδιαγράμματος Έχουμε πάντα στο νου μας τα δεδομένα και κυρίως, τα ζητούμενα, τι δηλαδή πρέπει να αποδείξουμε και έτσι καταστρώνουμε ένα γενικό σχεδιάγραμμα. 1. Καταγράφουμε τα βασικά σημεία-άξονες, όπως τα σκεφτόμαστε. 2. Σκεφτόμαστε-συγκεντρώνουμε το υλικό κατά τομείς (οικονομικός, πολιτικός ) με βάση τα διαγράμματα για το άτομο και την κοινωνία. 3. Τροποποιούμε-βελτιώνουμε το σχεδιάγραμμά μας με βάση τις απαιτήσεις του θέματος. Στόχος μας είναι κάθε σημείο του σχεδιαγράμματος να ισοδυναμεί με τον πλαγιότιτλο που μας δίνει το θέμα κάθε παραγράφου. Γ. Δομή-Οργάνωση του κειμένου. 1. Η ισόρροπη ανάπτυξη των ζητουμένων είναι το θεμέλιο για την πετυχημένη ανάπτυξη του θέματος. 2. Προσέχουμε ιδιαίτερα την οργάνωση δομή της έκθεσης, ώστε να μην περιέχει παραγράφους ή ενότητες «εκτός θέματος». 3. Δεν παρασυρόμαστε από παρόμοια θέματα γράφοντας ακατάσχετα για την κεντρική έννοια. Έχουμε υπόψη μας: α. Κάθε θέμα έχει τις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις, όπως προσδιορίζονται από τα ζητούμενα. β. Δεν γράφουμε ο,τιδήποτε είναι σχετικό με την έννοια ή το πρόβλημα του θέματος εφόσον δεν αναπτύσσει άμεσα τα ζητούμενα. Με άλλα λόγια αποφεύγουμε φλυαρίες και «σάλτσες» που ανατρέπουν την ισόρροπη ανάπτυξη των ζητουμένων. Δ. Περιεχόμενο 1. Διατυπώνουμε πριν από ή στον επίλογο με σαφήνεια την προσωπική μας θέση για το θέμα. Δίνουμε ευθείες απαντήσεις στα ερωτήματα. 2. Η προσωπική μας άποψη είναι σαφέστατα διατυπωμένη, χωρίς όμως να είναι και απόλυτη. Παίρνουμε υπόψη δεδομένα του θέματος. 3. Αποφεύγουμε απόλυτες και δογματικές διατυπώσεις. Να μη διατυπώνουμε βιαστικά, αναπόδεικτα και αυθαίρετα συμπεράσματα. 4. Να αποφεύγουμε την καταστροφολογία. Με άλλα λόγια να μη δίνουμε την εντύπωση ότι από το φαινόμενο ή το πρόβλημα που εξετάζουμε θα προκύψει και το τέλος της ανθρωπότητας. 5. Αποφεύγουμε ακόμα: παραινέσεις-συμβουλές. προεκτάσεις-παρεκβάσεις, επίδειξη εγκυκλοπαιδισμού, αντιφάσεις-αμφιβολίες. Ε. Έκφραση/διατύπωση-ύφος 1. Προσέχουμε το είδος του κειμένου που μας ζητάνε. Αν, δηλαδή, είναι άρθρο, δοκίμιο, ομιλία ή κάτι άλλο, ώστε αν χρησιμοποιήσουμε το κατάλληλο ύφος. 2. Να είμαστε ακριβόλογοι, έτσι ώστε κάθε πρόταση-και κάθε λέξη- να λέει κάτι ουσιαστικό. Παράλληλα γράφουμε μόνο για πράγματα που γνωρίζουμε καλά. 3
3. Να αποφεύγουμε στην έκθεσή μας να επαναλαμβάνουμε συνέχεια την κεντρική έννοια. Μπορούμε πριν αρχίσουμε να σημειώσουμε συναφείς λέξεις και φράσεις ή αντίθετες. 4. Αποφεύγουμε: επαναλήψεις. μακροπερίοδο λόγο, άστοχη εναλλαγή χρόνων και προσώπων των ρημάτων, πεζολογία και αργκό εκφράσεις, πλεονασμούς ΣΤ. Πρακτικές οδηγίες 1. Η προσφώνηση στον πρόλογο διαμορφώνεται ανάλογα με το είδος του επικοινωνιακού λόγου και τον δέκτη. - Ομιλία: Αγαπητοί συμμαθητές/καθηγητές, Κυρίες και κύριοι κ.λ.π. - Επιστολή: Αξιότιμε κύριε, Κύριε υπουργέ/πρόεδρε, Αξιότιμοι κύριοι - Συζήτηση ή άρθρο/δοκίμιο πειθούς: Δεν χρειάζεται προσφώνηση. Χρησιμοποιούμε β ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο ή και α πληθυντικό ανάλογα με την περίσταση. 2. Το κείμενο δεν πρέπει να έχει έντονο/υπερβολικό υποκειμενικό χαρακτήρα. 3. Η έμφαση δίδεται στην επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση των απόψεων, που διανθίζονται με εκφράσεις-δείκτες της συγκεκριμένης επικοινωνιακής ανάγκης ή συνθήκης. (Θα ήθελα να αναφερθώ, επισημαίνω ότι, θα υπογραμμίσω άλλο ένα βασικό σημείο κ.λ.π.). 4. Η επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση των απόψεων ακολουθούν τις βασικές δομές του λόγου: - Δομή κειμένου (πρόλογος/κύριο θέμα/επίλογο). - Δομή παραγράφου [θεματική περίοδο/λεπτομέρειες/κατακλείδα (προαιρετικά)]. Φροντίζουμε για τις βασικές αρετές: Ενότητα-συνοχή-αλληλουχία. 5.Το ύφος επιβάλλεται να διαθέτει αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα. Ωστόσο πρέπει να αποφεύγουμε την πεζολογία και τη χρήση ιδιωμάτων του προφορικού λόγου (π.χ. νεολαιίστικη αργκό). 6. Η ομιλία έχει πιο επίσημο ύφος από τη συζήτηση, όπως και η επιστολή σε δημόσιο φορέα συγκριτικά με το άρθρο μιας σχολικής εφημερίδας. 7. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχήματα λόγου που αποφεύγονται στην παραδοσιακή «έκθεση ιδεών». Ωστόσο οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι ρητορικές ερωτήσεις και τα άλλα σχήματα λόγου πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο. 8. Με τα σχήματα αυτά αξιοποιείται η βιωματική χρήση της γλώσσας και γίνεται επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη: χιούμορ, ειρωνεία, κολακεία, αίσθημα ευθύνης, χρέους κ.λ.π. 4
ΠΩΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΕΙΤΑΙ Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. Περίληψη 0-25 Α. Περιεχόμενο Β. Γλώσσα/Έκφραση-Ύφος Γ. Δομή 2. Ερωτήσεις διαφόρων τύπων 0-25 Οι ερωτήσεις βαθμολογούνται ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΟΙ ΜΟΝΑΔΕΣ 0-12 0-8 0-5 0-25 3. Κείμενο/Έκθεση (500-600 λέξεις) 0-50 Α. Περιεχόμενο Β. Οργάνωση του λόγου- Έκφραση 0-25 0-25 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 0-100 ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΥΜΕ Η αδυναμία κατανόησης των ζητουμένων κυρίως, αλλά και του είδους του επικοινωνιακού λόγου που πρέπει να χρησιμοποιούν οι μαθητές οδηγούν σε σοβαρά λάθη, όπως : 1. Προβολή μιας φανερά παράλογης ή ακαθόριστης θέσης. 2. Έλλειψη προσπάθειας για λογική τεκμηρίωση μιας αρχικής θέσης. 3. Εκφραστική φτώχεια που συχνά συνοδεύεται από τη μονότονη επανάληψη λέξεων και εκφράσεων. 4. Απεραντολογία με επαναλήψεις νοημάτων. 5. Εκφραστική ανομοιομορφία, φλυαρία, ρητορισμό, επιφανειακό εκφραστικό πλούτο. 6. Μη ορθή χρήση των σημείων στίξης, συχνές διαγραφές λέξεων, μουντζούρες. 7. Έλλειψη καθορισμένης πορείας και άτακτη παράθεση των σκέψεων. 8. Κυκλική πορεία στην ανάπτυξη που την επαναφέρει στο σημείο αφετηρίας με επαναλήψεις και «αναμασήματα». 5
Τρόποι μετάβασης από παράγραφο σε παράγραφο 1. Επανάληψη της κατακλείδας της τελευταίας παραγράφου και πρόσθεση της κύριας ιδέας της νέας παραγράφου. 2. Επανάληψη μιας λέξης-κλειδί από την προηγούμενη παράγραφο. 3. Χρησιμοποίηση συνδετικών λέξεων. Α) Αρχή παραγράφου αιτιών - Πρωταρχική αιτία αποτελεί - Την πρώτιστη ευθύνη φέρει - Στη διαμόρφωση του σημαντικότατο ρόλο διαδραματίζει - Για το φαινόμενο ευθύνεται - Στην επίταση του φαινομένου συντελεί Β) Στην αρχή συνεπειών - Άμεσο αποτέλεσμα όλων αυτών είναι - Πρωταρχικό αποτέλεσμα όλων αυτών - Επόμενο, λοιπόν, είναι - Με δεδομένα τα παραπάνω δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι - Απόρροια όλων αυτών είναι Γ) Αρχή δεοντολογίας (τρόποι αντιμετώπισης) - Για την άρση του φαινομένου χρειάζεται - Είναι επιτακτική ανάγκη λοιπόν - Ο βασικότερος τρόπος ίασης του προβλήματος είναι - Χρέος λοιπόν είναι - Ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος θα επιτελεστεί Δ) Σύνδεση όμοιων όρων - επιπλέον - εξάλλου - επιπροσθέτως - αφενός-αφετέρου - παράλληλα - εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία - ας σημειωθεί ακόμη ότι Ε) Αντίθεση - αντιθέτως - όμως - από την άλλη μεριά - ωστόσο - αλλά 6
- σε αντίθεση μ αυτό - απεναντίας - παρ όλα αυτά - εντούτοις - δε συμβαίνει όμως το ίδιο - παρόλο που Στ) Όρο-Προϋπόθεση - με τον όρο ότι - με την προϋπόθεση ότι - εκτός αν - σε περίπτωση που Ζ) Βεβαιότητα - είναι γενικά παραδεκτό - είναι γεγονός - αποτελεί κοινή διαπίστωση - αναμφισβήτητα - αναντίρρητα - είναι σαφές - είναι φανερό - δεν υπάρχει αμφιβολία ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΕΠΕΙ 1. απαιτείται 2. είναι ανάγκη 3. είναι απαραίτητο αρμόζει αποτελεί αναγκαιότητα είναι επιβεβλημένο χρειάζεται προβάλλει ως αναγκαιότητα το αίτημα πρέπον είναι επιβάλλεται είναι επιτακτική ανάγκη χρήσιμο είναι οφείλει κρίνεται αναγκαίο ωφέλιμο είναι 4. χρέος είναι 5. η μόνη διέξοδος που διαφαίνεται καθήκον είναι αποτελεί ευθύνη αποτελεί υποχρέωση τη μόνη λύση αποτελεί επιβάλλεται η συνεισφορά επιβάλλεται η συνδρομή επιβάλλεται η συμβολή 7