ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 8 Abstract... 9 1.Εισαγωγή... 10 1.1 Σκοπός... 11 1.2 Στόχος... 12 1.3 Μέσα... 13 1.4 Μεθοδολογία... 14 1.5 Υπόθεση Εργασίας... 15 1.6 ιάρθρωση Κεφαλαίων... 16 2. Πληµµύρες... 18 2.1 Ορισµός - γενικά... 18 2.2Είδη... 18 2.3 Ποτάµιες πληµµύρες... 19 2.4 Αιτίες... 20 2.5 Επιπτώσεις... 20 2.6 Πρόληψη... 21 2.7 Απολογισµός πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο... 22 2.8 Απολογισµός πληµµυρών σε εθνικό επίπεδο... 22 3. Κοινοτικό θεσµικό πλαίσιο για τα ύδατα και τις πληµµύρες... 23 1
3.1 Η Οδηγία 2000/ 60/ ΕΚ - Οδηγία πλαίσιο για τα νερά... 23 3.2 Η Οδηγία 2007/ 60/ ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας... 24 3.3 Η συµπληρωµατικότητα των δυο Οδηγιών για µια ολοκληρωµένη διαχείριση υδάτων. 25 4. Εθνικό θεσµικό πλαίσιο για τα ύδατα και τις πληµµύρες... 26 4.1 Ο Ν.1650/ 1986 για την προστασία του περιβάλλοντος... 26 4.2 Ο Ν.1739/ 1987 για τη διαχείριση των υδατικών πόρων... 26 4.3 Η ενσωµάτωση των κοινοτικών Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο... 27 4.3.1 Η ενσωµάτωση της Οδηγίας 2000/ 60/ ΕΚ... 27 4.3.1.1 Ο Ν.3199/ 2003 για την προστασία και διαχείριση των υδάτων... 27 4.3.1.2 Το Π. 51/2007 για τον καθορισµό µέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωµένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συµµόρφωση µε την Οδηγία 2000/ 60/ ΕΚ... 28 4.3.2 Η ενσωµάτωση της Οδηγίας 2007/ 60/ ΕΚ... 28 5.Το εθνικό θεσµικό πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη και αντιµετώπιση πληµµυρικών φαινοµένων... 29 5.1 Ο Ν.3013/ 2002 περί αναβάθµισης της Πολιτικής Προστασίας... 29 5.2 Το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης»... 29 5.3 Η εγκύκλιος «Σχεδιασµός και δράσεις Πολιτικής Προστασίας για την αντιµετώπιση κινδύνων από την εκδήλωση πληµµυρικών φαινοµένων» της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας... 31 5.4 Συγκριτική ανάλυση των εγκυκλίων των ετών 2005 2006 2009... 34 5.4.1 Συµπέρασµα... 36 6. Οι ρόλοι και οι αρµοδιότητες της Τ.Α στην πρόληψη και αντιµετώπιση των πληµµυρικών φαινοµένων... 37 6.1 Εισαγωγή... 37 2
6.2 Ο ρόλος των Ο.Τ.Α Β βαθµού (Ν.Α) στο εθνικό θεσµικό πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη και αντιµετώπιση πληµµυρικών φαινοµένων... 37 6.3 Συµπέρασµα... 39 7. Μελέτη περίπτωσης: η περίπτωση του Έβρου... 40 7.1 Ο νοµός Έβρου... 40 7.1.1 Το Τµήµα Πολιτικής Προστασίας του Ν..Ε... 40 7.1.2 Το Σχέδιο Αντιµετώπισης Πληµµυρών του Τµήµατος Π.Π του Ν..Ε... 41 7.2 Ο ποταµός Έβρος... 44 7.2.1 Η θέση και η έκταση της λεκάνης απορροής του ποταµού... 45 7.2.2 Οι κυριότεροι παραπόταµοι... 46 7.2.3 Το έλτα του Έβρου... 47 7.2.4 Η διοικητική υπαγωγή της λεκάνης απορροής στις τρεις χώρες... 47 7.2.5 Χρήσεις γης και νερού στη λεκάνη απορροής του ποταµού από τις τρεις χώρες... 48 7.2.6 Φράγµατα, αρδευτικά δίκτυα και ταµιευτήρες... 49 8. Προσέγγιση των πληµµυρικών φαινοµένων του ποταµού Έβρου... 51 8.1 Ιστορικό συµφωνιών... 51 8.1.1 Οι συµφωνίες της Ελλάδας µε την Τουρκία... 51 8.1.2 Οι συµφωνίες της Ελλάδας µε τη Βουλγαρία... 52 8.2 Οι πληµµυρικές παροχές... 52 8.3 Τα υφιστάµενα αναχώµατα στο ελληνικό τµήµα της λεκάνης απορροής... 54 8.4 Τα µετεωρολογικά δεδοµένα των τριών χωρών... 56 8.5 Σύντοµο ιστορικό των πληµµυρών των τελευταίων ετών... 56 9. Το πρόβληµα των πληµµυρών του Έβρου... 58 9.1 Αίτια... 58 3
9.2 Η κρίσιµη διάσταση της διασυνοριακότητας του Έβρου... 61 9.2.1 Το ίκτυο Νοµαρχιών Ελλάδας Τουρκίας Βουλγαρίας... 61 9.3 Λύσεις Προτάσεις Προοπτικές... 62 10.Οι πληµµύρες του 2010 στο Νοµό Έβρου... 65 10.1 Το ιστορικό των πληµµυρών... 65 10.1.1 1 η Εβδοµάδα... 66 10.1.2 2 η Εβδοµάδα... 69 10.1.3 3 η Εβδοµάδα... 72 10.1.3 Λήξη των πληµµυρών... 72 10.2 Συµπεράσµατα... 73 11.Οι Ασκήσεις Πολιτικής Προστασίας... 76 11.1 Εισαγωγή... 76 11.2 Το χρηµατοδοτικό µέσο Πολιτικής Προστασίας της Ε.Ε... 76 11.3 Το εγχειρίδιο Σχεδιασµού, ιεξαγωγής και Αποτίµησης Ασκήσεων Π.Π... 77 11.3.1 Ο ορισµός της άσκησης... 77 11.3.2 Τα είδη των ασκήσεων... 77 11.3.3 Οι ασκήσεις επί χάρτου... 78 11.3.4 Οι «πρακτικές» ασκήσεις ή ασκήσεις επιχειρήσεων... 79 11.3.5 Οι ασκήσεις πεδίου πλήρους ανάπτυξης... 79 12. Η Ευρωπαϊκή Άσκηση Προσοµοίωσης Πληµµυρών «EVROS 2010» (26-31/05/10)... 80 12.1 Η προετοιµασία της άσκησης... 80 12.1.1 Οι στόχοι... 80 12.1.2 Οι συµµετέχοντες... 81 12.1.3 Τα σενάρια...... 82 4
12.1.4 Οι προβλεπόµενες δράσεις προετοιµασίας... 83 12.1.5 Οι προβλεπόµενες δράσεις υλοποίησης... 84 12.1.6 Τα προβλεπόµενα αναµενόµενα αποτελέσµατα... 84 12.2 Η υλοποίηση της άσκησης... 85 12.2.1 Παρατηρήσεις από την παρακολούθηση της Άσκησης... 85 12.2.2 Συµπεράσµατα... 88 13.Συµπεράσµατα Προτάσεις... 90 13.1 Συµπεράσµατα... 90 13.2 Προτάσεις... 95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 97 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 111 5
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ «Άσκηση» Γ.Γ.Π.Π.Ε.Κ.Ε.Ε.Σ.Ε Ε.Κ.Α.Β ΕΛ.Γ.Α Ε.Μ.Π.Π Κ.Ε.Π.Π Κ.Υ.Α Μ.Ε. Ν.Α Ν..Ε Ν..Ε Ο.Ε.Υ Ο.Τ.Α Π.Α.Μ Θ Π.Π Τ.Α Τ.Ο.Ε.Β «Τµήµα» «Τοπικό Σχέδιο» Υ.Π.Ε.Κ.Α Υ.Π.ΠΟ Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε Ευρωπαϊκή άσκηση προσοµοίωσης πληµµυρών «EVROS 2010» στο Ν. Έβρου (26-31 Μαΐου 2010) Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας ιεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων ιεύθυνση Ελέγχου Συντήρησης Έργων Εθνικό Κέντρο Άµεσης Βοήθειας Οργανισµός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων Ευρωπαϊκός Μηχανισµός Πολιτικής Προστασίας Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας Κοινή Υπουργική Απόφαση Μνηµόνιο Ενεργειών ράσης Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νοµαρχιακό ιαµέρισµα Έβρου Νοµαρχιακό ιαµέρισµα Έβρου Οργανισµός Εσωτερικών Υπηρεσιών Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Πολιτική Προστασία Τοπική Αυτοδιοίκηση Τοπικός Οργανισµός Εγγείων Βελτιώσεων Τµήµα Πολιτικής Προστασίας του Ν..Ε Τοπικό Σχέδιο Αντιµετώπισης Πληµµυρών του Τµήµατος Πολιτικής Προστασίας του Ν..Ε Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων 6
ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1 Συγκριτική ανάλυση των εγκυκλίων πληµµυρών του 2005, 2006, 2009 Πίνακας 2 Η κατανοµή της λεκάνης απορροής του ποταµού Έβρου σε Ελλάδα, Τουρκία, Βουλγαρία Πίνακας 3 Οι πληµµυρικές παροχές του ποταµού Έβρου για περίοδο επαναφοράς Τ=15 και Τ= 50 έτη Πίνακας 4 Τα υπερβλητά αναχώµατα του Νοµού Έβρου Πίνακας 5 Οι συµµετέχοντες φορείς στην Άσκηση «EVROS 2010» Εικόνα 1 Εικόνα 2 Εικόνα 3 Εικόνα 4 Εικόνα 5 Εικόνα 6 Εικόνα 7 Εικόνα 8 ΕΙΚΟΝΕΣ Οι λεκάνες απορροής του Έβρου και των παραποτάµων του Οι πληµµυρισµένες περιοχές το Φεβρουάριο του 2010 στο Νοµό Έβρου Οι σταθµοί µέτρησης των υδάτων Έβρου & παραποτάµων στην Ελλάδα Ξενάγηση στο χώρο της κατασκήνωσης Άσκηση επί χάρτου (03/2010) Έναρξη ενηµέρωσης για την Άσκηση επί πεδίου, ξενοδοχείο «Thraki Palace», Αλεξανδρούπολη (26/05/2010) Συγκέντρωση των επιχειρησιακών δυνάµεων στην Ορεστιάδα µια ηµέρα πριν την έναρξη των σεναρίων (27/05/2010) Ο χώρος συγκέντρωσης των επιχειρησιακών δυνάµεων του 1 ου σεναρίου έλτα του Έβρου (28/05/2010) Συζήτηση µε το Γερµανό παρατηρητή κ.swen Aust κατά την εκτέλεση του 2 ου σεναρίου στον ποταµό Άρδα (28/05/2010) Εικόνα 9 Η συνδροµή των ξένων επιχειρησιακών δυνάµεων στο 3 ο σενάριο εργοστάσιο Ζάχαρης Ορεστιάδα (28/05/2010) Εικόνα 10 Αποτίµηση αξιολόγηση της Άσκησης (31/05/2010) Εικόνα 11 Τελετή λήξης της Άσκησης Ορεστιάδα (31/05/2010) Εικόνα 12 Με τον επιβλέποντα της εργασίας κ. Απόστολο Παραλίκα, στο τέλος της παρατήρησης του 3 ου σεναρίου Ορεστιάδα (28/05/2010) 7
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία διαπραγραµατεύεται το ρόλο και τις αρµοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην πρόληψη και αντιµετώπιση των πληµµυρικών φαινοµένων, όπως παρουσιάζεται τόσο στο θεσµικό πλαίσιο ευρωπαϊκό και εθνικό όσο και στη µελέτη περίπτωσης της περιοχής του Νοµού Έβρου που έχει διττό χαρακτήρα. Στο θεωρητικό µέρος της εργασίας αναλύεται το προαναφερθέν θεσµικό πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που προκύπτει από αυτό. Εκτενής εξέταση γίνεται για το ρόλο των Ο.Τ.Α Β βαθµού (Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις), λόγω της αντιστοιχίας µε το πρακτικό µέρος της εργασίας που επικεντρώνεται στη µελέτη περίπτωσης του Έβρου. Στην συγκεκριµένη µελέτη περίπτωσης, αναλύεται τόσο η διαχείριση των πληµµυρών του Φεβρουαρίου του 2010 από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση του Νοµού µέσω του Τµήµατος Πολιτικής Προστασίας του Νοµαρχιακού ιαµερίσµατος Έβρου (Ο.Τ.Α Β βαθµού), όσο και η προετοιµασία και υλοποίηση της ευρωπαϊκής άσκησης προσοµοίωσης πληµµυρών «EVROS 2010» που διεξήχθη σε όλο το Νοµό από τις 26 έως τις 31 Μαΐου 2010. Τελικά, εξάγονται συµπεράσµατα για την εφαρµογή του θεωρητικού πλαισίου από την προκείµενη πρακτική µελέτη, µέσω της έµφασης στο ρόλο της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Έβρου τόσο για τη διαχείριση των πληµµυρών του 2010, όσο και για τη διοργάνωση και εκτέλεση της εν λόγω Άσκησης στον Νοµό. 8
Abstract The present study presents the role and responsibilities of Local Government regarding prevention and response to flood phenomena, as presented in the legal framework at a European and national level as well as through the case study of the Evros Prefecture which is subdivided in two parts. At the theoretical part of the study, there is an analysis on the previously mentioned framework of Civil Protection, as well as on the role of Local Government in it. The role of the second degree Local Authorities (prefectural self governed public legal entities) is being thoroughly examined, as it responds to the practical part of the study, which consists of the Evros case study. In this particular case study, there is an analysis on the way the Evros Prefecture managed the floods having taken place in February 2010 through its Department of Civil Protection, as well as on the preparation and implementation of the European flood joint simulation Exercise «EVROS 2010», which took place in the area of Evros from the 26 th to the 31 st of May 2010. In the end, conclusions are drawn on the implementation of the theoretical framework in this case study, through the emphasis laid on the role of Evros Prefecture regarding the management of the floods of February 2010, as well as of the organizing and conducting this specific Exercise in area of Evros. 9
1.Εισαγωγή Οι φυσικές καταστροφές, και ειδικά οι πληµµύρες, είναι ένας µεγάλος κίνδυνος, διαρκώς επίκαιρος στην καθηµερινή µας ζωή. Την ώρα που γράφεται η εργασία αυτή, η Ουγγαρία και η Πολωνία έχουν ήδη ενεργοποιήσει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Πολιτικής Προστασίας, µη δυνάµενες να αντιµετωπίσουν µόνο µε δικά τους µέσα τις πληµµύρες ευρείας έκτασης που αντιµετωπίζουν.(j.r.c, 2010) Λίγους µήνες νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 2010, το Ευρωατλαντικό Κέντρο Συντονισµού Αντιµετώπισης Καταστροφών (EADRCC) έλαβε αίτηµα για παροχή βοήθειας από την Αλβανία, η οποία αντιµετώπιζε εκτεταµένες πληµµύρες λόγω βροχοπτώσεων µεγάλης διάρκειας και είχε κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. (EADRCC, 2010) Τα προαναφερθέντα γεγονότα, σε συνδυασµό και µε τις καταστροφικές πληµµύρες που έπληξαν την Ευρώπη το 2002, αποδεικνύουν ότι οι πληµµύρες αποτελούν µια από τις φυσικές καταστροφές, οι οποίες απαντώνται συχνότατα κυρίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο την τελευταία δεκαετία. Στην Ελλάδα, οι ξαφνικές πληµµύρες είναι η δεύτερη συχνότερα απαντώµενη φυσική καταστροφή µετά τις δασικές πυρκαγιές. (Γ.Γ.Π.Π, 2009b ) Μια από τις περιοχές στις οποίες εκδηλώνονται περιοδικά πληµµύρες είναι ο Νοµός Έβρου τον οποίο διατρέχει ο οµώνυµος ποταµός. Η τελευταία τους εµφάνιση έγινε το Φεβρουάριο του 2010, όταν µεγάλος όγκος νερού διοχετεύθηκε από τη Βουλγαρία στην ελληνική πλευρά του ποταµού. Το µέγεθος του εν λόγω προβλήµατος και οι πολύπλευρες διαστάσεις του, λόγω και της διασυνοριακότητας της περιοχής µε τη Βουλγαρία και την Τουρκία, επιχειρείται να ερευνηθούν στην παρούσα εργασία τόσο µέσω του θεωρητικού όσο και του πρακτικού της σκέλους. Η ανάλυση επικεντρώνεται στο θεσµικό πλαίσιο της πρόληψης και αντιµετώπισης των πληµµυρών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, και στον τρόπο που αυτό αντικατοπτρίζεται, µέσα από το ρόλο της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Έβρου, η οποία δια του Τµήµατος Πολιτικής Προστασίας του Νοµαρχιακού ιαµερίσµατος Έβρου, διαχειρίστηκε τόσο τις πληµµύρες του ποταµού Έβρου τον Φεβρουάριο του 2010, όσο και την συνολική διοργάνωση της Ευρωπαϊκής Άσκησης Προσοµοίωσης Πληµµυρών µε την ονοµασία «EVROS 2010», η οποία 10
παρακολουθήθηκε επί τόπου για όλη της τη διάρκεια και η οποία, µαζί µε τη διαχείριση των πληµµυρών που προαναφέρθηκαν, αποτελούν τη διττή µελέτη περίπτωσης της παρούσας εργασίας. 1.1 Σκοπός Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η λεπτοµερής ανάλυση της πρόληψης και της αντιµετώπισής των πληµµυρών µέσω του διαµορφωθέντος θεσµικού πλαισίου σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο µε έµφαση στο ρόλο και στην αρµοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Τ.Α). Ο παραπάνω στόχος θα εξειδικευθεί και θα εµπεδωθεί διττά µέσω: i. Αφενός, της µελέτης περίπτωσης των πληµµυρών του ποταµού Έβρου και της διαχείρισής τους από την οικεία Τ.Α κατά το 2010 στον οµώνυµο νοµό. Ειδικότερα, ερευνάται ο τρόπος διαχείρισης των πληµµυρών του Φεβρουαρίου του 2010 από το Τµήµα Πολιτικής Προστασίας του Νοµαρχιακού ιαµερίσµατος Έβρου (Ν..Ε). ii. Αφετέρου, της µελέτης της ευρωπαϊκής άσκησης προσοµοίωσης πληµµυρών «EVROS 2010», η οποία έλαβε χώρα από τις 26 έως τις 31 Μαΐου στο νοµό Έβρου και είναι αλληλένδετη µε τις δράσεις πρόληψης πληµµυρών που πραγµατοποιεί το οικείο Ν..Ε. Κρίθηκε απαραίτητο η µελέτη περίπτωσης της εργασίας αυτής να είναι διττή, καθώς θα ήταν παράλειψη να µην ερευνηθεί ένα τόσο µεγάλο εγχείρηµα που για πρώτη φορά πραγµατοποιείται σε εθνικό επίπεδο στον τοµέα της Πολιτικής Προστασίας (Π.Π) µε αντικείµενο τις πληµµύρες στον Νοµό Έβρου. Η συνολική και συνδυαστική εξέταση της διαχείρισης των πληµµυρών του ποταµού Έβρου το 2010 και της διοργάνωσης της άσκησης «EVROS 2010» από την οικεία Τ.Α φωτίζουν ιδιαίτερα την πτυχή του ρόλου και των αρµοδιοτήτων της Τ.Α στην πρόληψη και αντιµετώπιση των πληµµυρών. Η πτυχή αυτή είναι κοµβικής σηµασίας στο πλαίσιο της Εθνικής Σχολής Τοπικής Αυτοδιοίκησης καθώς καταδεικνύει το κατά πόσο βοηθούν οι τοπικές αρχές στην διαχείριση και 11
των θεµάτων Πολιτικής Προστασίας και συγκεκριµένα στη διαχείριση κρίσεων προκυπτουσών από τις πληµµύρες. 1.2 Στόχος Οι επιδιωκόµενοι στόχοι της εργασίας είναι οι παρακάτω: Η παρουσίαση της φύσης των πληµµυρών και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η παρουσίαση της ισχύουσας κοινοτικής νοµοθεσίας στο επίπεδο της πρόληψης και αντιµετώπισης των πληµµυρικών φαινοµένων. Η παρουσίαση της ισχύουσας εθνικής νοµοθεσίας στο επίπεδο της πρόληψης και αντιµετώπισης των πληµµυρικών φαινοµένων. Έµφαση δίδεται στην εγκύκλιο που αφορά τις πληµµύρες και εκδίδεται από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π) καθώς οριοθετεί και καθορίζει µε ακρίβεια το ρόλο των Ο.Τ.Α στη διαχείρισή τους. Η παρουσίαση της περίπτωσης της διαχείρισης των πληµµυρών του ποταµού Έβρου ως ένα άκρως αντιπροσωπευτικό παράδειγµα διαχείρισης πληµµυρικής κρίσης από την οικεία Τ.Α και συγκεκριµένα κατά την εκδήλωση των ισχυρότατων πληµµυρών που έπληξαν τον Νοµό Έβρου το Φεβρουάριο του 2010. Στόχος είναι να καταδειχθεί η αποτελεσµατικότητα ή µη του σχεδιασµού αντιµετώπισης πληµµυρών της οικείας Τ.Α κρινόµενης κατά το εν λόγω χρονικό διάστηµα. Μέσω αυτής της µελέτης περίπτωσης, τα δεδοµένα της πραγµατικής υφιστάµενης κατάστασης, όπως αυτά διαµορφώθηκαν στη διαχείριση των συγκεκριµένων πληµµυρών από την οικεία Τ.Α, υπάγονται στις προϋποθέσεις που θέτει το προηγουµένως αναλυθέν νοµοθετικό πλαίσιο και διαπιστώνονται τυχόν αδυναµίες και προβλήµατα. Η παρουσίαση της προετοιµασίας και διενέργειας της Ευρωπαϊκής Άσκησης Προσοµοίωσης Πληµµυρών «EVROS 2010» (εφεξής «Άσκηση»), όπως αυτή αναλήφθηκε και διενεργήθηκε από το Τµήµα Π.Π του Ν..Ε (εφεξής «Τµήµα»). Στόχος είναι να διερευνηθεί η συµβολή της στην αντιµετώπιση µελλοντικών 12
πληµµυρών στην περιοχή, δεδοµένου ότι είναι η πρώτη φορά που διοργανώνεται πανελλαδικά και από φορέα Τ.Α µια τέτοιας κλίµακας άσκησ 1.3 Μέσα Τα µέσα που χρησιµοποιήθηκαν ώστε να συγγραφεί η εν λόγω εργασία είναι τα κάτωθι: Ανασκόπηση ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας σχετική µε τις πληµµύρες. Εθνικά και κοινοτικά νοµοθετικά κείµενα σχετικά µε τις πληµµύρες. Μελέτη πρακτικών συνεδρίων σχετικών µε τις φυσικές καταστροφές και ειδικότερα µε τις πληµµύρες. Συζήτηση µε και καθοδήγηση από τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Απόστολο Παραλίκα για όλες τις υπό έρευνα πτυχές και διαστάσεις της εργασίας. Συνέντευξη συζήτηση µε τον Προϊστάµενο του Τµήµατος κ. Ευθύµιο Ουλιανούδη για δέκα ηµέρες τόσο για τη διαχείριση των πληµµυρών του Φεβρουαρίου στον Έβρο όσο και για την διεξαγωγή της Άσκησης. Συνέντευξη συζήτηση µε τον Project Manager (P.M) της παραπάνω Άσκησης κ. Σταύρο Κιορογλανίδη σχετικά µε τις επιµέρους λεπτοµέρειες της προετοιµασίας και υλοποίησής της. Συζήτηση µε τους υπαλλήλους του Τµήµατος κ. Γεώργιο Παντίρη και κ. Χρήστο Παπαποστόλου, οι οποίοι διέθεσαν και παρείχαν όλο το απαραίτητο έντυπο και ηλεκτρονικό αρχειακό υλικό του Τµήµατος, χάρτες, φωτογραφίες από τις φετινές πληµµύρες, βιβλία και τεχνικές µελέτες της περιοχής του Έβρου από το αρχείο του Τµήµατος και ό,τι άλλο χρειάστηκε για τη συγγραφή της εργασίας. Συζήτηση µε τον εξωτερικό συνεργάτη του Τµήµατος κ. Θάνο Πανταζή για τις ευρωπαϊκές διαδικασίες για την Άσκηση. Συµµετοχή µου στην προετοιµασία της Άσκησης κατά τη διάρκεια της πρακτικής µου άσκησης στο πλαίσιο της Ε.Σ.Τ.Α, από Σεπτέµβριο µέχρι και Νοέµβριο 2010, στο εν λόγω Τµήµα. Παρακολούθηση της τελικής φάσης προετοιµασίας της Άσκησης για δέκα µέρες κατά τη διάρκεια της παροχής του υλικού για την εργασία αυτή από το Τµήµα. 13
ιαδικτυακές ιστοσελίδες παροχής πληροφοριών σε όλα τα επίπεδα της εργασίας: τόσο στο θεωρητικό, όσο και στο πρακτικό µέρος της. Συµµετοχή µου στην Άσκηση ως παρατηρήτρια (observer). Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης της Άσκησης, δόθηκε η πολύτιµη ευκαιρία να γίνει: Συζήτηση µε τον εµπειρογνώµονα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Laurent de Pierrefeu, εκπρόσωπο της νσης Πολιτικής Προστασίας της Γενικής ιεύθυνσης Ανθρωπιστικής Βοήθειας (ECHO). Συζητήσεις µε τον ελεγκτή (controller) της Άσκησης, κ. Paul Hedley, από την Πυροσβεστική Υπηρεσία του Νορθάµπερλαντ του Ηνωµένου Βασιλείου. Συζητήσεις µε τους υπόλοιπους παρατηρητές (observers) κ. Robert McAlister, κ. Swen Aust και κ. Jiri Pernicek, οι οποίοι έθεσαν καίριες επισηµάνσεις για τον τρόπο εκτέλεσης της εν λόγω Άσκησης. 1.4 Μεθοδολογία Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία καθορίστηκε από κοινού µε τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Παραλίκα. Συµφωνήθηκε να γίνει πρώτα η συλλογή του απαραίτητου υλικού για τη διαχείριση των πληµµυρών και την διοργάνωση της Άσκησης από το Τµήµα και στη συνέχεια η εκ νέου µετάβαση στο Ν. Έβρου ώστε να γίνει η παρακολούθηση της Άσκησης. εδοµένης της υποβολής της εργασίας σε έντυπη µορφή την 3 η Ιουνίου 2010, κρίθηκε απαραίτητη η επί τόπου παρακολούθησή της Άσκησης έως και τη λήξη της στις 31 Μαΐου 2010 και η παράλληλη προσθήκη και συµπλήρωση των τελικών παρατηρήσεων και σχολίων στο σχετικό µε αυτή κεφάλαιο µέχρι και τον τελικό χρόνο υποβολής της εργασίας. Σε όλη τη διάρκεια συγγραφής της εργασίας υπήρχε επικοινωνία µε τον επιβλέποντα καθηγητή, ώστε να συστηµατοποιηθεί η επιτόπια έρευνα µέσω συνέντευξης της γράφουσας µε τους αρµόδιους φορείς διαχείρισης του πρακτικού σκέλους της εργασίας. 14
Επιπρόσθετα, πραγµατοποιήθηκε ενδελεχής µελέτη της κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας στο θέµα της πρόληψης και αντιµετώπισης των πληµµυρικών φαινοµένων µε έµφαση στο ρόλο των Ο.Τ.Α και ειδικότερα στους Ο.Τ.Α Β βαθµού, δεδοµένου του κυρίαρχου ρόλου της Ν.Α Έβρου κατά τη µελέτη περίπτωσης της εν λόγω εργασίας και στις δυο υποπεριπτώσεις της (πληµµύρες 2010 & Άσκηση). Παράλληλα µε τη µελέτη του θεσµικού πλαισίου έγινε και βιβλιογραφική καθώς και διαδικτυακή έρευνα για το θεωρητικό και πρακτικό µέρος της εργασίας. Η µεθοδολογία του πρακτικού µέρους εστιάστηκε στην επί δύο εβδοµάδες επιτόπια µελέτη του παρεχόµενου υλικού από το Τµήµα, όπως ήταν οι τεχνικές µελέτες του ποταµού Έβρου από το αρχειακό υλικό του, χάρτες της περιοχής, φωτογραφίες, µαγνητοσκοπηµένο υλικό από την καταγραφή των πληµµυρών από ελικόπτερο κ.α. Η παραπάνω µελέτη συνδυάστηκε κατά προτεραιότητα µε τις συνεντεύξεις - συζητήσεις που λήφθηκαν από όλο το προσωπικό του Τµήµατος, κυρίως, όµως, από τον εµπειρότατο και µε µακρόχρονη παρουσία στη διαχείριση των πληµµυρών του Έβρου κ. Ευθύµιο Ουλιανούδη που είναι ο Προϊστάµενος του Τµήµατος. Στόχος των συνεντεύξεων συζητήσεων ήταν η σκιαγράφηση σε πρακτικό επίπεδο των ιδιαιτεροτήτων του Νοµού Έβρου, του ποταµού Έβρου λόγω της διασυνοριακότητάς του (εγγύτητα µε την Βουλγαρία και την Τουρκία) και το πώς αυτές επηρέασαν ή όχι τη διαχείριση της πληµµυρικής κρίσης του Φεβρουαρίου του 2010 καθώς και τη διεξαγωγή της Άσκησης από το Τµήµα. 1.5 Υπόθεση Εργασίας Η υπόθεση εργασίας της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι διττή. Γίνονται οι υποθέσεις: i. Αφενός, ότι η εφαρµογή του τοπικού Σχεδίου Αντιµετώπισης Πληµµυρών του Νοµαρχιακού ιαµερίσµατος Έβρου (εφεξής «Τοπικό Σχέδιο») ήταν επιτυχής. ii. Αφετέρου, ότι η προετοιµασία, διοργάνωση και διεξαγωγή της Άσκησης από το ίδιο Τµήµα ήταν επιτυχής δεδοµένης της πρώτης φοράς που πραγµατοποιείται µια τέτοιας εµβέλειας άσκηση σε πανελλαδικό επίπεδο. Επιπλέον, γίνεται η υπόθεση ότι η άσκηση 15
αυτή θα συµβάλλει στη δηµιουργία εµπειρίας και θα αποτελέσει κίνητρο και στους υπόλοιπους Ο.Τ.Α ώστε να λαµβάνουν ανάλογες πρωτοβουλίες στο µέλλον στον τοµέα της Πολιτικής Προστασίας. Το δίπολο αυτό της εν λόγω µελέτης περίπτωσης θα ειδωθεί υπό την γενικότερη υπόθεση ότι οι ρόλοι και οι αρµοδιότητες της Τ.Α µπορούν να συµβάλουν τα µέγιστα στην πρόληψη και στην αντιµετώπιση των πληµµυρικών φαινοµένων στην Ελλάδα. Για το λόγο αυτό και θα διερευνηθεί το ελληνικό νοµοθετικό πλαίσιο σε αλληλεξάρτηση µε το κοινοτικό. 1.6 ιάρθρωση Κεφαλαίων Στο 1 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι στόχοι και σκοποί της παρούσας εργασίας, τα µέσα και η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκαν κατά τη συγγραφή της, οι υποθέσεις εργασίας στις οποίες στηρίχτηκε και η διάρθρωση των κεφαλαίων της. Στο 2 ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα είδη των πληµµυρών, οι ποτάµιες πληµµύρες, εφόσον σε αυτές ανήκει η περίπτωση των πληµµυρών του Έβρου, οι αιτίες, οι επιπτώσεις και η πρόληψή τους. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένας απολογισµός των πληµµυρών σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Στο 3 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεσµικό πλαίσιο της Ε.Ε για τα ύδατα και για την αξιολόγηση και διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας. Στο 4 ο κεφάλαιο παρατίθεται το εθνικό θεσµικό πλαίσιο για τα ύδατα και τις πληµµύρες που περιλαµβάνει τους βασικούς περιβαλλοντικούς νόµους και αυτούς που εναρµονίζουν τις κοινοτικές Οδηγίες στο εθνικό δίκαιο. Στο 5 ο κεφάλαιο αναλύεται το εθνικό θεσµικό πλαίσιο Π.Π για την πρόληψη και αντιµετώπιση των πληµµυρικών φαινοµένων που εξειδικεύεται στο Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης», στο Ν.3013/ 2002 περί αναβάθµισης της Πολιτικής Προστασίας και την εγκύκλιο για τις πληµµύρες που συντάσσεται από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π). Μετά την παρουσίαση της εγκυκλίου γίνεται µια συγκριτική ανάλυση των εγκυκλίων των ετών 2005, 2006, 2009. 16
Στο 6 ο κεφάλαιο γίνεται ειδική αναφορά στο ρόλο και στις αρµοδιότητες της Τ.Α στην πρόληψη και αντιµετώπιση των πληµµυρικών φαινοµένων µέσω της παρουσίασης του ρόλου των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ν.Α), όπως προβλέπεται από το εθνικό θεσµικό πλαίσιο. Το 7 ο κεφάλαιο αποτελεί την αφετηρία της µελέτης περίπτωσης της εν λόγω εργασίας που αφορά στο Νοµό Έβρου. Έτσι, κρίθηκε αναγκαίο να δοθούν παρατεθούν κάποια εισαγωγικά στοιχεία για το Νοµό και τον οµώνυµο ποταµό Έβρο. Έµφαση δίνεται στο Τοπικό Σχέδιο του Τµήµατος, του οποίου η εφαρµογή θα ερευνηθεί στο 10 ο κεφάλαιο. Στο 8 ο κεφάλαιο, επιχειρείται µια πρώτη προσέγγιση στα πληµµυρικά φαινόµενα του ποταµού Έβρου. Παρουσιάζεται το γενικό πλαίσιο που περιβάλλει την ιδιαίτερη περιοχή του Νοµού, η οποία έχει ιστορικό πληµµυρών, ώστε να γίνουν κατανοητά τα αίτιά τους και οι παράµετροι διαχείρισής τους. Στο 9 ο κεφάλαιο αναλύονται τα αίτια που οδηγούν στις κατ εξακολούθηση εκδηλωνόµενες πληµµύρες του ποταµού Έβρου. Επίσης, τονίζεται η διασυνοριακότητα της περιοχής, η οποία προσδίδει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην πρόληψη και την αντιµετώπιση των πληµµυρών σε αυτή. Στο 10 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται το ιστορικό των πληµµυρών του Φεβρουαρίου 2010 και εξάγονται συµπεράσµατα για την εφαρµογή του τοπικού Σχεδίου Αντιµετώπισης Πληµµυρών του Ν.. Έβρου. Στο 11 ο κεφάλαιο γίνεται µια εισαγωγή στις ασκήσεις Π.Π και δίνεται έµφαση στις ασκήσεις επιχειρήσεων και ειδικά στις ασκήσεις πεδίου πλήρους ανάπτυξης, όπως είναι η Άσκηση «EVROS 2010» που παρουσιάζεται στο αµέσως επόµενο κεφάλαιο. Στο 12 ο κεφάλαιο παρατίθενται τα στάδια προετοιµασίας και υλοποίησης της Άσκησης. Η φάση της υλοποίησης περιγράφεται όπως προέκυψε από το ηµερολόγιο εργασίας κατά την επί τόπου παρακολούθησή της, από τις 26 έως και τις 31 Μαΐου. Τέλος, στο 13 ο κεφάλαιο, παρατίθενται τα εξαχθέντα συµπεράσµατα και οι προτάσεις τόσο σχετικά µε το ρόλο της Τ.Α σε θεωρητικό επίπεδο βάσει του θεσµικού πλαισίου, όσο και µε τη διαχείριση των πληµµυρών του Φεβρουαρίου 2010 και την προετοιµασία και υλοποίηση της Άσκησης από το εν λόγω Τµήµα. Σηµειώνεται ότι στο Παράρτηµα παρατίθενται τα 7 σενάρια της Άσκησης καθώς και φωτογραφίες από την παρατήρησή της. 17
2. Πληµµύρες 2.1 Ορισµός - γενικά Αρχίζουµε τη διερεύνηση της φύσης των πληµµυρών δίνοντας αρχικά έναν γενικότερο ορισµό για αυτές. «Πληµµύρα είναι η προσωρινή κάλυψη από νερό εδάφους, το οποίο υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν καλύπτεται από νερό. Αυτό περιλαµβάνει πληµµύρες από ποτάµια, ορεινούς χείµαρρους, εφήµερα ρεύµατα της Μεσογείου και πληµµύρες από τη θάλασσα σε παράκτιες περιοχές, δύναται δε να εξαιρεί πληµµύρες από συστήµατα αποχέτευσης». (E.Ε, 2007, σελ.29) 2.2Είδη Σύµφωνα µε το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης», το είδος της πληµµύρας µπορεί να είναι (Υ.Α 1299/2003): i. Αστική Τα αίτιά της είναι οι έντονες βροχοπτώσεις, η υπερχείλιση ποταµών φραγµάτων, τα παλιρροιακά κύµατα. Τα παραγόµενα πρωτογενή φαινόµενα είναι ο κατακλυσµός αστικών περιοχών, τα παραγόµενα δευτερογενή είναι οι κατολισθήσεις, οι µετατοπίσεις, η διάβρωση εδαφών. Οι συνέπειές της που είναι κοινές µε αυτές της ποτάµιας πληµµύρας περιλαµβάνουν τον αποκλεισµό περιοχών, τη ρύπανση υδάτων, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα, ζηµιές σε κτίρια και σε αρχαιολογικούς χώρους και µουσεία, σε εγκαταστάσεις, σε αγροτικές καλλιέργειες, στο οδικό και σιδηροδροµικό δίκτυο καθώς και τον εγκλωβισµό των ατόµων, νεκρούς και τραυµατίες. ii. Ποτάµια Τα αίτιά της οφείλονται σε υπερχείλιση ποταµού από έντονη βροχόπτωση. Τα πρωτογενή της φαινόµενα περιλαµβάνουν τον κατακλυσµό γεωργικών περιοχών, χωριών και πόλεων, ενώ τα δευτερογενή της κατολισθήσεις, µετατοπίσεις και διάβρωση εδαφών. Οι συνέπειές της είναι κοινές µε αυτές της αστικής πληµµύρας. 18
iii. Παράκτια Προκαλείται από παλιρροιακά κύµατα βαρύτητας (tsunamis), ισχυρούς ανέµους και κυµατισµό. Τα πρωτογενή της φαινόµενα είναι η άνοδος της θαλάσσιας στάθµης και ο κατακλυσµός των παράκτιων περιοχών. Τα δευτερογενή της φαινόµενα είναι οι κατολισθήσεις, η διάβρωση και οι µετατοπίσεις εδαφών. Οι βλαπτικές επιπτώσεις της περιλαµβάνουν τη ρύπανση υδάτων, τον αποκλεισµό περιοχών, ζηµιές σε κτίρια, εγκαταστάσεις και το οδικό δίκτυο, εγκλωβισµό ατόµων και νεκρούς ή τραυµατίες. Μια παρόµοια κατηγοριοποίησή τους δίνεται παρακάτω (Παραλίκας και συν, 2009): i. Ποτάµιες πληµµύρες Προκαλούνται από έντονες βροχοπτώσεις σε συνδυασµό µε το λιώσιµο του χιονιού στις λεκάνες απορροής των ποταµών. ii. Ξαφνικές πληµµύρες λόγω ισχυρών καταιγίδων Προκαλούνται από καταρρακτώδεις βροχές, κλιµακώνονται απότοµα και είναι το είδος των πληµµυρών που προκαλεί τα πιο πολλά θύµατα. iii. Παράκτιες πληµµύρες Προκαλούνται από θυελλώδεις ανέµους και γεωλογικά φαινόµενα κοντά στις ακτές. Μια άλλη κατηγοριοποίηση είναι η ακόλουθη (EXCIMAP, 2007, σελ.10): i. Ποτάµιες πληµµύρες ii. Παράκτιες πληµµύρες iii. Πληµµύρες λόγω ραγδαίων ορεινών βροχοπτώσεων iv. Στιγµιαίες πληµµύρες (Flash floods) v. Πληµµύρες υπόγειων υδάτων (Groundwater flooding) vi. Λιµναίες πληµµύρες 2.3 Ποτάµιες πληµµύρες εδοµένης της ενασχόλησής µας µε τις ποτάµιες πληµµύρες, καθώς αυτές εκδηλώνονται στη µελέτη περίπτωσης του Έβρου, θα προχωρήσουµε δίνοντας τον ορισµό τους. 19
«Η πλάγια µετανάστευση της κοίτης των ποταµών και η υπερχείλιση της ροής τους συνδυάζονται στη διαµόρφωση της λεκάνης, η οποία περιοδικά κατακλύζεται από νερό και ιζήµατα (ποτάµια πληµµύρα). Ο όρος «στάδιο πληµµύρας» δηλώνει ότι η στάθµη της επιφάνειας του νερού είναι ψηλότερα από το κανονικό και είναι πιθανόν να προκληθούν καταστροφές σε κατασκευές που βρίσκονται στη λεκάνη κατάκλισης». (Λέκκας, 2000, σελ. 73) Οι ποτάµιες πληµµύρες διακρίνονται σε (Λέκκας, 2000): i. Πληµµύρες στα ανάντι Είναι στα υψηλά τµήµατα της αποστράγγισης και γενικά είναι το αποτέλεσµα έντονων βροχοπτώσεων µικρής διάρκειας πάνω από µια σχετικά µικρή περιοχή. ii. Πληµµύρες στα κατάντι Καλύπτουν µια ευρεία περιοχή και είναι το αποτέλεσµα µακράς διάρκειας καταιγίδων που διαποτίζουν το έδαφος και έχουν αυξηµένη επιφανειακή απορροή. 2.4 Αιτίες Οι πληµµύρες µπορεί να έχουν τόσο φυσικά όσο και ανθρωπογενή αίτια (Λέκκας, 2000). Στα φυσικά αίτια πρόκλησής τους συγκαταλέγονται: ο ρυθµός και η διάρκεια παροχής του νερού, η έκταση της βροχόπτωσης, οι συνθήκες της επιφάνειας της λεκάνης, οι κλιµατικές αλλαγές κ.α. Στα ανθρωπογενή αίτια πρόκλησής τους συγκαταλέγονται: η ανθρώπινη δραστηριότητα που εκδηλώνεται µε την κοπή των δέντρων στα ορεινά, η αυξανόµενη δόµηση σε παραποτάµιες περιοχές, οι λανθασµένες χρήσεις γης σε πληµµυρικές λεκάνες, η µη συντήρηση των αντιπληµµυρικών έργων και αναχωµάτων σε παραποτάµιες περιοχές κ.α. 2.5 Επιπτώσεις Οι επιπτώσεις των πληµµυρών εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσµα που περιλαµβάνει εν πρώτοις τον κίνδυνο για τη ζωή των πολιτών (θάνατοι, τραυµατισµοί, κίνδυνος για τη δηµόσια υγεία), 20
την περιουσία τους αλλά και την δηµόσια περιουσία (καταστροφές σε κτίρια και δηµόσιες υποδοµές). Επίσης, περιλαµβάνει τον αντίκτυπο στην οικονοµία µέσω πλήγµατος που επιφέρουν στην παραγωγή αγαθών και στις υπηρεσίες, την απώλεια αποθεµάτων και εισοδηµάτων σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Τέλος, οι πληµµύρες έχουν µεγάλο κόστος για το περιβάλλον καθώς οδηγούν σε φυσικές παράλληλες επιπτώσεις (πχ κατολισθήσεις) και στην απώλεια υδάτινων πόρων. 2.6 Πρόληψη Αναφορικά µε την πρόληψη των πληµµυρών, η κυρίαρχη τάση που πρέπει να ακολουθείται είναι ο σεβασµός των φυσικών διαδικασιών, οι περιορισµένες αλλοιώσεις στο περιβάλλον, οι κατά το δυνατόν λιγότερες παρεµβάσεις στη φύση και η πολιτική µε άξονα τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Οι προληπτικές δράσεις αφορούν αφενός τον έλεγχο και τη µείωση της τρωτότητας έναντι των πληµµυρών και αφετέρου τα σχέδια αντιµετώπισης πληµµυρών που περιλαµβάνουν τα σχέδια έκτακτης ανάγκης και τα συστήµατα προειδοποίησης. ύναται να πραγµατοποιηθούν δράσεις όπως (Κούσης, 2007): Μέτρα αντιπληµµυρικής προστασίας (διαχείριση χειµάρρων, φράγµατα κλπ). Μέτρα µείωσης πληµµυρικής τρωτότητας. Μέτρα ελέγχου της πολεοδοµικής επέκτασης. Μέτρα που προβλέπουν τη δηµιουργία χαρτών πληµµυρικού κινδύνου, ώστε να επαναπροσδιορίζονται οι χρήσεις γης στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον. Μέτρα ανάπτυξης µιας βάσης δεδοµένων πληµµυρικών συµβάντων σε Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π). Μέτρα συντήρησης και ελέγχου των κατασκευασθέντων τεχνικών και αντιπληµµυρικών έργων. Μέτρα ορθολογικής παρέµβασης στην κοίτη και στα πρανή των ρεµάτων. Η εφαρµογή αυτών και άλλων προληπτικών αντιπληµµυρικών µέτρων όπως προβλέπονται και από το κοινοτικό και εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο αναλύονται σε παρακάτω κεφάλαιο. 21
2.7 Απολογισµός πληµµυρών σε ευρωπαϊκό επίπεδο «Η µεγαλύτερη πληµµύρα των τελευταίων ετών και η πλέον επιζήµια από οικονοµικής απόψεως καταστροφή στην ιστορία της Ευρώπης σηµειώθηκε το 2002. Οι πληµµύρες συνέβησαν στους ποταµούς ούναβη και Έλβα, επηρεάζοντας µεγάλο µέρος της Κεντρικής Ευρώπης σηµειώθηκαν, επίσης, σηµαντικές πληµµύρες στο Ηνωµένο Βασίλειο και τη Γαλλία. 600 000 άνθρωποι επλήγησαν και 80 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε 11 χώρες. Οι οικονοµικές απώλειες ανήλθαν σε τουλάχιστον 15 δισεκατοµµύρια ευρώ». (Estrela, 2006) Βάσει έρευνας του Α.Π.Θ, «κατά την περίοδο 1998 2002 οι πληµµύρες αποτέλεσαν το 43% του συνόλου των καταστροφικών γεγονότων στην Ευρώπη». (Γιαννόπουλος και συν, 2008) 2.8 Απολογισµός πληµµυρών σε εθνικό επίπεδο Αρχικά, πρέπει να σηµειωθεί ότι οι λεκάνες απορροής ποταµών στην Ελλάδα διαφέρουν από αυτές της Κεντρικής Ευρώπης ως προς την έκταση τους και συνεπώς ως προς τον τύπο των παρατηρουµένων πληµµυρών: Οι πληµµύρες στον Ελληνικό χώρο χαρακτηρίζονται ως ταχείας απόκρισης και δίνουν µικρά χρονικά περιθώρια αντίδρασης σε επίπεδο Π.Π. (Τ.Ε.Ε, 2007) Το Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας (Κ.Ε.Π.Π) ενηµερώθηκε για δέκα σοβαρά πληµµυρικά φαινόµενα το 2008, 41 το 2007 και 25 το 2006. (Κ.Ε.Π.Π, 2009) Το 2009, από τις δέκα φορές για τις οποίες κρίθηκε αναγκαία η κήρυξη διάφορων περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης Πολιτικής Προστασίας, οι έξι αφορούσαν σε πληµµύρες. (Κ.Ε.Π.Π, 2009) 22
3. Κοινοτικό θεσµικό πλαίσιο για τα ύδατα και τις πληµµύρες 3.1 Η Οδηγία 2000/ 60/ ΕΚ - Οδηγία πλαίσιο για τα νερά Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων ή αλλιώς Οδηγία-Πλαίσιο για τα Νερά, τέθηκε σε ισχύ στις 22 εκεµβρίου 2000. Τα κύρια σηµεία της είναι τα παρακάτω (Ε.Ε, 2000): Ο προσδιορισµός της περιοχής λεκάνης απορροής ποταµού ή συνόλου λεκανών απορροής µε τη µορφή µιας υδρολογικής περιφέρειας (µε συνυπολογισµό υπόγειων και παράκτιων νερών) και οι διοικητικές διευθετήσεις για τη συγκρότηση αρµόδιας τοπικής αρχής της λεκάνης αφενός και συντονισµού δράσεων αφετέρου. Ο χαρακτηρισµός και η συνολική περιγραφή της κατάστασης της υδρολογικής περιφέρειας και η ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων αυτών στην κατάσταση των συστηµάτων επιφανειακών και υπόγειων υδάτων συµπεριλαµβανοµένης και της οικονοµικής ανάλυσης των χρήσεων του νερού. Η εγκατάσταση και λειτουργία αντιπροσωπευτικών δικτύων παρακολούθησης της ποσοτικής και ποιοτικής κατάστασης των υδάτων. Η κατάστρωση των διαχειριστικών σχεδίων (προγράµµατα διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταµού) που θα περιλαµβάνουν τα απαραίτητα διαχειριστικά µέτρα για την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας. Ο βασικός της στόχος είναι η επίτευξη µέχρι το 2015 της καλής κατάστασης για όλα τα επιφανειακά και υπόγεια νερά της Ευρώπης, µέσω της κατάρτισης ολοκληρωµένων σχεδίων διαχείρισης σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταµού. Επιπλέον, η εν λόγω Οδηγία εισάγει µια νέα θεώρηση στη διαχείριση των υδατικών πόρων µέσω: Της διαχείρισης ανά λεκάνη ή ανά οµάδα λεκανών απορροής (καινοτόµο στοιχείο). Μιας ενιαίας θεώρησης όλων των τύπων υδατικών σωµάτων. Της διασυνοριακής συνεργασίας µεταξύ των χωρών. Του πλήρη καταµερισµού του συνολικού κόστους χρήσης του ύδατος κατά τοµείς δραστηριότητας και ανάκτησής του βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων και ο χρήστης πληρώνουν». 23
Της εξασφάλισης της ενεργής συµµετοχής όλων των φορέων, συµπεριλαµβανοµένων των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (Μ.Κ.Ο) και των τοπικών κοινοτήτων στις δραστηριότητες διαχείρισης των υδάτων. Της διασφάλισης και ενίσχυσης της συµµετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων. 3.2 Η Οδηγία 2007/ 60/ ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας εδοµένου ότι η Οδηγία πλαίσιο για τα νερά δεν έχει ως στόχο της τη µείωση του κινδύνου από πληµµυρικά φαινόµενα, χρειάστηκε να δηµιουργηθεί µια νέα δεσµευτική Οδηγία (Ε.Ε, 2007a), η οποία θα εστιάζει στην αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας ώστε να ενισχυθεί η προστασία από αυτές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. (Κουφάκη, 2007) Η Οδηγία αυτή προτάθηκε από την Κοµισιόν στις 18/01/2006, τελικά δηµοσιεύτηκε στην επίσηµη εφηµερίδα της Ε.Ε στις 06/11/2007 και τέθηκε σε ισχύ στις 26 Νοεµβρίου 2007. Ο βασικός στόχος της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ είναι να βοηθήσει τα Κράτη Μέλη στην πρόληψη, τον περιορισµό και την αντιµετώπιση των πληµµυρών. Με την Οδηγία δηµιουργείται το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας, το οποίο επεκτείνει και συντονίζεται στενά µε την Οδηγία Πλαίσιο (2000/60/ΕΚ) για τα Νερά. Η νέα αυτή Οδηγία προβλέπει, στο πλαίσιο µιας προσέγγισης µακροπρόθεσµου σχεδιασµού, µια διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου πληµµυρών, η οποία υλοποιείται σε τρία στάδια: Μέχρι το τέλος του 2011 τα Κράτη Μέλη θα πρέπει έχουν προβεί σε προκαταρκτική εκτίµηση των κινδύνων πληµµύρας για τις λεκάνες απορροής ποταµών και να προσδιορίσουν, µε τον τρόπο αυτό, τις περιοχές µε σοβαρή πιθανότητα πληµµύρας. Σε περιοχές, στις οποίες υφίστανται όντως κίνδυνοι για ζηµιές από πληµµύρες, τα Κράτη Μέλη οφείλουν να εκπονήσουν, µέχρι το τέλος του 2013, χάρτες επικινδυνότητας και χάρτες κινδύνων πληµµύρας, στους οποίους θα αποτυπώνονται οι αρνητικές συνέπειες των πληµµυρών (σε πληθυσµό, εγκαταστάσεις, κ.λπ.). Σύµφωνα µε τις απαιτήσεις της Οδηγίας, το αργότερο µέχρι το 2015, για τις περιοχές αυτές πρέπει να καταρτισθούν σχέδια διαχείρισης των κινδύνων πληµµύρας. Τα σχέδια διαχείρισης πρέπει να περιλαµβάνουν µέτρα για τη µείωση της πιθανότητας πληµµύρας και τον περιορισµό των πιθανών της επιπτώσεων. Τα σχέδια αυτά θα καλύπτουν µεν όλες τις φάσεις του κύκλου 24
διαχείρισης των κινδύνων πληµµύρας αλλά θα εστιάζονται ιδίως στην πρόληψη, την προστασία και την ετοιµότητα. (Υ.Π.Ε.Κ.Α, 2010) Η συγκεκριµένη Οδηγία δεν έχει εναρµονιστεί ακόµη στο εθνικό δίκαιο. 3.3 Η συµπληρωµατικότητα των δυο Οδηγιών για µια ολοκληρωµένη διαχείριση υδάτων Η Οδηγία 2007/ 60/ ΕΚ συµπληρώνει την Οδηγία για τα νερά στο πεδίο διαχείρισης των πληµµυρικών κινδύνων. Η σχέση συµπληρωµατικότητάς τους προκύπτει από τη φάση εφαρµογής που σχετίζεται µε τους χάρτες επικινδυνότητας πληµµύρας, τα σχέδια διαχείρισης των πληµµυρικών κινδύνων, τη διαβούλευση και τη δηµόσια συµµετοχή. Έτσι, η ολοκληρωµένη διαχείριση της λεκάνης απορροής ποταµού προκύπτει από την ανάπτυξη σχεδίων διαχείρισης των λεκανών απορροής ποταµού στο πλαίσιο της Οδηγίας για τα νερά σε συνδυασµό µε τα σχέδια διαχείρισης στο πλαίσιο της Οδηγίας 2007/ 60/ ΕΚ. «Οι δυο διαδικασίες πρέπει να αξιοποιούν αµοιβαία τη δυνατότητα κοινών συνεργιών και κοινού οφέλους έχοντας υπόψη τους περιβαλλοντικούς στόχους της Οδηγίας για τα νερά, ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσµατική και εύλογη χρήση των υδατικών πόρων, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι οι αρµόδιες αρχές και οι µονάδες διαχείρισης µπορούν να είναι διαφορετικές στα πλαίσια των δύο Οδηγιών. Η Οδηγία 2007/ 60/ ΕΚ υποχρεώνει τα κράτη µέλη να βασίζουν τις αξιολογήσεις, τους χάρτες και τα σχέδια σε κατάλληλες «βέλτιστες πρακτικές» και «βέλτιστες τεχνολογίες», που δεν συνεπάγονται υπερβολικό κόστος στον τοµέα της διαχείρισης των κινδύνων πληµµύρας. Τέλος, η διαχείριση των κινδύνων πληµµύρας θεωρείται στην Οδηγία 2007/ 60/ ΕΚ ότι είναι ένα κρίσιµο στοιχείο για την προσαρµογή στην αλλαγή του κλίµατος γι αυτό και απαιτεί από τα Κράτη Μέλη να τη λάβουν υπόψη τους στην προκαταρκτική αξιολόγηση των κινδύνων πληµµύρας ανάλογα µε τις συγκεκριµένες ανάγκες τους». Συµπερασµατικά, η εφαρµογή των δυο Οδηγιών απαιτεί τόσο την αναγκαία υποδοµή όσο και εργασία, µακροπρόθεσµο προγραµµατισµό, αλλαγή νοοτροπίας, οικονοµικό κόστος και πολιτική βούληση. (Τάτσης, 2008) 25
4. Εθνικό θεσµικό πλαίσιο για τα ύδατα και τις πληµµύρες 4.1 Ο Ν.1650/ 1986 για την προστασία του περιβάλλοντος Ο Ν. 1650/ 1986 για την προστασία του περιβάλλοντος αντιµετώπισε το νερό ως στοιχείο του περιβάλλοντος και προέβλεπε µέτρα οργανωτικά και θεσµικά για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ποιότητας των υδατικών πόρων. (Ν.1650, 1986) Σκοπός του είναι: «η θέσπιση θεµελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και µηχανισµών για την προστασία του περιβάλλοντος». (Γ.Γ.Ε.Α, 2010) 4.2 Ο Ν.1739/ 1987 για τη διαχείριση των υδατικών πόρων Ο Ν. 1739/ 1987 θεσµοθέτησε τη διαίρεση της χώρας σε 14 υδατικά διαµερίσµατα δηλ. χωρικές µονάδες, σύνολα λεκανών απορροής µε κατά το δυνατόν όµοιες υδρολογικές και υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τοµέα της διαχείρισης του νερού. (Ν.1739/ 1987) Προέβλεπε τη θεσµοθέτηση διαδικασιών και οργάνων για τη διαχείριση και προστασία των υδάτων, τον προγραµµατισµό της ανάπτυξης των υδατικών πόρων και τη διαµόρφωση ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης νερού, χωρίς ωστόσο να προχωρήσει η πλήρης εφαρµογή του. Χαρακτηριστικό του γνώρισµα είναι οι πολυάριθµες συναρµοδιότητες που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι όλα τα Υπουργεία και οι οργανισµοί Κοινής Ωφέλειας είναι συναρµόδιοι σε µικρό ή µεγάλο βαθµό στη διαχείριση των υδατικών πόρων. (Αγγελάκης, 2003) Βασικός λόγος για τη µη υλοποίηση του ν. 1739/1987 είναι οι ιδιαίτερα γραφειοκρατικές δοµές που προβλέπει, καθώς και η πολυδιάσπαση των αρµόδιων εθνικών αρχών για τη διαχείριση του νερού. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στην αλληλοεπικάλυψη αρµοδιοτήτων, στην 26
έλλειψη συντονισµού, πολλές φορές στον ανταγωνισµό των συναρµόδιων αρχών και έτσι στην αναποτελεσµατικότητα. 4.3 Η ενσωµάτωση των κοινοτικών Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο 4.3.1 Η ενσωµάτωση της Οδηγίας 2000/ 60/ ΕΚ 4.3.1.1 Ο Ν.3199/ 2003 για την προστασία και διαχείριση των υδάτων Ο Ν.3199/ 2003 για την προστασία και διαχείριση των υδάτων και οι κανονιστικές πράξεις που προβλέπει, ενσωµατώνουν την Οδηγία 2000/60/ΕΚ στο ελληνικό δίκαιο. (Ν.3199/2003) Είναι άξιο αναφοράς ότι ο Ν.3199/2003 αντικαθιστά σταδιακά τον προηγούµενο νόµο της Ελλάδας για τη διαχείριση των υδατικών της πόρων 1739/87. Ο εν λόγω νόµος αποτελείται από 17 άρθρα και θεωρητικά έχει ως στόχο να εισάγει στη χώρα µας το πνεύµα της ολοκληρωµένης διαχείρισης και προστασίας των υδάτων, βάσει των επιταγών της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα. Σε αυτόν ορίζονται ως Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταµού τα 14 υδατικά διαµερίσµατα της Ελλάδας, των οποίων η διάκριση είχε υλοποιηθεί στα πλαίσια του Ν.1739/87. (Τάτσης, 2008) Βασικά του στοιχεία είναι: «η ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων της Ελλάδας, η ανάκτηση του κόστους για τις παρεχόµενες υπηρεσίες υδάτων, η συµµετοχή όλων των ενδιαφερόµενων φορέων στη διαδικασία διαχείρισης του νερού, η συµµετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας και των χρηστών του νερού». (Τάτσης, 2008) Ο 3199/2003 προτείνει αναδιάρθρωση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο της προϋπάρχουσας περίπλοκης δοµής διοίκησης που είχε εισαγάγει ο Ν. 1739/1987 αλλά ποτέ δεν εφαρµόστηκε. 27
4.3.1.2 Το Π. 51/2007 για τον καθορισµό µέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωµένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συµµόρφωση µε την Οδηγία 2000/ 60/ ΕΚ Με το εν λόγω Προεδρικό ιάταγµα (Π. 51/2007), επιδιώκεται η εφαρµογή συγκεκριµένων διατάξεων των Ν.1650/ 1986 και Ν.3199/ 2003 και ταυτόχρονα η συµµόρφωση µε την Οδηγία πλαίσιο για τα νερά, ώστε να θεσπίζονται τα αναγκαία µέτρα «για την επίτευξη της ολοκληρωµένης προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης των εσωτερικών επιφανειακών, των µεταβατικών, των παράκτιων και υπόγειων νερών» που αναλύονται σε ειδικότερες παραµέτρους. Παρόλο που το εν λόγω διάταγµα βελτιώνει το Ν.3199/ 2003 και ενσωµατώνει σηµαντικές διατάξεις της Οδηγίας πλαίσιο για τα νερά, «εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά ασαφές και να παραπέµπει σε νέες αποφάσεις Υπουργών που συνεπάγονται περαιτέρω καθυστερήσεις στην εφαρµογή του και περιπλοκή του συστήµατος διαχείρισης των υδατικών πόρων». (Τάτσης, 2008) 4.3.2 Η ενσωµάτωση της Οδηγίας 2007/ 60/ ΕΚ Οδηγίας. Όπως αναφέρθηκε στην παράγραφο 3.2, εκκρεµεί ακόµα η ενσωµάτωση της εν λόγω 28
5.Το εθνικό θεσµικό πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη και αντιµετώπιση πληµµυρικών φαινοµένων 5.1 Ο Ν.3013/ 2002 περί αναβάθµισης της Πολιτικής Προστασίας Στο Α Μέρος του Νόµου παρατίθεται αρχικά ο σκοπός της Πολιτικής Προστασίας: «Η πολιτική προστασία της Χώρας αποβλέπει στην προστασία της ζωής, υγείας και περιουσίας των πολιτών από φυσικές (ταχείας ή βραδείας εξέλιξης), τεχνολογικές (συµπεριλαµβανοµένων βιολογικών, χηµικών και πυρηνικών συµβάντων) και λοιπές καταστροφές που προκαλούν καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου». (Ν.3013/2002, σελ. 1527) Στη συνέχεια παρατίθενται έννοιες και ορισµοί των καταστροφών αναλόγως της χωρικότητας που συµβαίνουν και κατηγοριοποιούνται σε γενικές καταστροφές, σε περιφερειακές καταστροφές µικρής και µεγάλης έντασης και σε τοπικές καταστροφές µικρής και µεγάλης έντασης. Εξηγείται η κατάσταση ετοιµότητας και έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας. Τέλος, παρατίθενται το δυναµικό και τα µέσα πολιτικής προστασίας. Στο Β Μέρος δίνονται τα όργανα σχεδιασµού και εφαρµογής Πολιτικής Προστασίας που διαιρούνται σε κεντρικά και αποκεντρωµένα Στο Γ Μέρος γίνεται λόγος στην εθελοντική υποστήριξη και στον τρόπο που οργανώνονται οι εθελοντικές οργανώσεις, ενώ στο Μέρος παρατίθεται η οργάνωση της Γ.Γ.Π.Π. και στο Ε Μέρος δίνονται κάποιες τελικές διατάξεις. 5.2 Το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης» Το Σχέδιο αυτό (Γ.Γ.Π.Π, 2009), «αποτελεί τη βάση σχεδίασης και ενέργειας του κρατικού µηχανισµού για τη διαχείριση εκτάκτων αναγκών που προκύπτουν από την εκδήλωση πάσης φύσεως καταστροφών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης». (Γ.Γ.Π.Π, 2009b, σελ 39) 29
Στο 1 ο Μέρος του Σχεδίου παρατίθεται ο σκοπός του που είναι η διαµόρφωση ενός συστήµατος αποτελεσµατικής αντιµετώπισης καταστροφικών φαινοµένων και ως εκ τούτου, στα πλαίσια του δυνατού, της προστασίας της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Στο 2 ο Μέρος παρατίθενται, όπως και στον νόµο περί αναβάθµισης της Πολιτικής Προστασίας, οι έννοιες των καταστροφών και οι ορισµοί του δυναµικού και των µέσων Πολιτικής Προστασίας. Στο 3 ο Μέρος αναλύονται οι βασικές απαιτήσεις σχεδίασης. Στο 4 ο Μέρος βλέπουµε το σύστηµα κινητοποίησης Πολιτικής Προστασίας που περιλαµβάνει τις τέσσερεις φάσεις: ΦΑΣΗ 1 συνήθης ετοιµότητα ΦΑΣΗ 2 αυξηµένη ετοιµότητα ΦΑΣΗ 3 άµεση κινητοποίηση και επέµβαση Στο 5 ο Μέρος δίδεται η στρατηγική και τακτική οργάνωσης και η επιχειρησιακή φιλοσοφία των εµπλεκόµενων φορέων. Όλα τα Υπουργεία καταρτίζουν ειδικά σχέδια αναλόγως της αρµοδιότητάς τους και βάσει αυτών προχωρούν στη σύνταξη σχεδίων και οι Περιφέρειες και οι Νοµαρχίες της χώρας. Ειδικότερα, οι Ν.Α συντάσσουν σχέδια αντιµετώπισης κινδύνων για κάθε είδος φυσικής καταστροφής και, φυσικά, και για τις πληµµύρες. Στο πρακτικό µέρος της παρούσας εργασίας θα παρατεθεί το Τοπικό Σχέδιο του Τµήµατος. Επιπλέον, εισηγούνται στο Γενικό Γραµµατέα Πολιτικής Προστασίας την έκδοση της απόφασης για την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης στις περιπτώσεις τοπικών καταστροφών και συγκροτούν το Σ.Ν.Ο, όπως θα αναλυθεί και στην περίπτωση του Έβρου. Στο 6 ο Μέρος γίνεται λόγος για τη διοικητική µέριµνα, το συντονισµό των επιχειρήσεων και τις επικοινωνίες. Το παράρτηµα Α αποτελείται από την Προσθήκη 1 που δίνει µια σύντοµη περιγραφή για τα αίτια και τις επιπτώσεις των φυσικών, τεχνολογικών και λοιπών καταστροφών και την Προσθήκη 2 που καθορίζει ποιοι φορείς οφείλουν να συντάσσουν Σχέδια αντιµετώπισης αναλόγως του είδους των προαναφερθέντων καταστροφών. 30
Σηµειώνεται ότι ανάµεσα στους φορείς που οφείλουν να συντάξουν Σχέδια αντιµετώπισης πληµµυρών είναι οι Περιφέρειες και οι Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Βάσει της θεσµικής αυτής πρόβλεψης, θα µελετήσουµε το Τοπικό Σχέδιο του Τµήµατος για τη διαχείριση των πληµµυρών του Έβρου το Φεβρουάριο του 2010. 5.3 Η εγκύκλιος «Σχεδιασµός και δράσεις Πολιτικής Προστασίας για την αντιµετώπιση κινδύνων από την εκδήλωση πληµµυρικών φαινοµένων» της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας Η εν λόγω εγκύκλιος (Γ.Γ.Π.Π, 2009b), αποτελεί τον εξειδικευµένο οδηγό δράσης των εµπλεκόµενων θεσµικών και επιχειρησιακών φορέων κατά την αντιµετώπιση κινδύνων από την εκδήλωση πληµµυρικών φαινοµένων. Βασιζόµενη στο προαναφερθέν νοµικό πλαίσιο της Π.Π παρέχει περισσότερη εξειδίκευση και πληροφορίες για τις ακριβείς δράσεις που πρέπει να λάβουν οι εµπλεκόµενοι φορείς στη διαχείριση των πληµµυρικών φαινοµένων. Αποτελείται από έξι Μέρη: i. Μέρος Α Αρχικά, γίνεται µια εισαγωγή για την ιδιόµορφη γεωµορφολογία της Ελλάδας και τα αίτια πρόκλησης των πληµµυρών (παρεµβάσεις στην κοίτη και τα πρανή των ρεµάτων, πληµµελής συντήρηση των κατασκευασµένων τεχνικών έργων για τη διευκόλυνση απορροής των όµβριων υδάτων κ.α). Στη συνέχεια περιλαµβάνονται τα έργα, οι δράσεις και τα προληπτικά µέτρα που πρέπει να λαµβάνονται για την αντιµετώπιση πληµµυρικών φαινοµένων ανά θεµατική ενότητα: Έλεγχος και συντήρηση των αντιπληµµυρικών έργων. Μελέτη και εκτέλεση έργων συγκράτησης εδαφών σε περιοχές πληγείσες από πυρκαγιές. Καθαρισµός των κοιτών των ρεµάτων για αποκατάσταση της ροής τους.. Επαγρύπνηση των Εταιρειών Ύδρευσης και Αποχέτευσης, ειδικά στα αντλιοστάσια και υδραγωγεία. 31
Αποµάκρυνση των απορριµµάτων για αποφυγή εµφράξεων στα φρεάτια απορροής όµβριων υδάτων στον αστικό χώρο. Επιτάχυνση της ολοκλήρωσης των αντιπληµµυρικών έργων σε περιοχές µε βεβαρυµµένο ιστορικό. Ενηµέρωση του κοινού για τη λήψη µέτρων αυτοπροστασίας από τις πληµµύρες. Αναβάθµιση των Σχεδίων αντιµετώπισης εκτάκτων αναγκών από πληµµύρες. Σύγκληση Συντονιστικού Νοµαρχιακού Οργάνου (Σ.Ν.Ο) και Συντονιστικού Τοπικού Οργάνου (Σ.Τ.Ο). ii. Μέρος Β Στο Μέρος αυτό παρουσιάζονται οι αρµοδιότητες των φορέων στην πρόληψη αντιµετώπισης πληµµυρικών φαινοµένων σε θέµατα συντήρησης των αντιπληµµυρικών έργων, µελέτης και εκτέλεσης των έργων συγκράτησης, καθαρισµού και συντήρησης των φρεατίων, συντήρησης των υπολοίπων οδών κ.α. Τονίζεται ότι «τα αντιπληµµυρικά έργα, λόγω της θέσης τους και του µεγέθους τους ανήκουν στην αρµοδιότητα των υπηρεσιών της Νοµαρχίας και της Περιφέρειας». (Γ.Γ.Π.Π, 2009b, σελ. 7) Τέλος, η ενηµέρωση του κοινού για τη λήψη µέτρων αυτοπροστασίας σε κεντρικό επίπεδο γίνεται από τη Γ.Γ.Π.Π και την ευθύνη περαιτέρω ενηµέρωσης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο έχουν αντίστοιχα τα Γραφεία Π.Π των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και ήµων και οι ιευθύνσεις Π.Π της Περιφέρειας. iii. Μέρος Γ Στο Μέρος αυτό γίνεται λεπτοµερής παρουσίαση των µέτρων και των δράσεων πρόληψης πληµµυρικών φαινοµένων σε επίπεδο περιφερειών, νοµαρχιακών αυτοδιοικήσεων και δήµων και κοινοτήτων. Οι δράσεις που οφείλουν να αναλάβουν είναι οι περισσότερες από τις προαναφερθείσες στο Μέρος Α ανά θεµατική ενότητα. Έτσι, οι φορείς αυτοί ανά επίπεδο πρέπει να δώσουν εντολή στις αρµόδιες υπηρεσίες τους για: τη συντήρηση των αντιπληµµυρικών έργων εντός της αρµοδιότητάς τους, για τον καθαρισµό των κοιτών των ρεµάτων και την αποµάκρυνση των 32
απορριµµάτων εντός του αστικού χώρου για αποφυγή των εµφράξεων στα φρεάτια απορροής όµβριων υδάτων. Για τις Ν.Α, είναι πολύ σηµαντικό ότι µετά τη λήψη της εγκυκλίου πρέπει να συγκληθεί Σ.Ν.Ο µε θέµα τη λήψη µέτρων για την αντιµετώπιση των πληµµυρών. (Γ.Γ.Π.Π, 2009b, σελ. 14) iv. Μέρος Το Μέρος αυτό περιλαµβάνει τις εξής υποενότητες: I. ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΚΑΙΡΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ II. ΑΡΧΙΚΗ ΕΙ ΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚ ΗΛΩΣΗ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ III. ΕΜΠΛΟΚΗ ΦΟΡΕΩΝ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ IV. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΙΑΣΩΣΗΣ V. ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΕΠΑΓΟΜΕΝΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ VI. ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΡΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΣΤΗ ΙΑΘΕΣΗ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ VII. ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝ ΡΟΜΗ VIII. ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΛΟΓΩ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ IX. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΠΛΗΓΕΝΤΕΣ X. ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ XI. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΟΙΝΟΥ v. Μέρος Ε Το προτελευταίο Μέρος εξειδικεύει τους φορείς που υποχρεούνται σε σύνταξη Μνηµονίου Ενεργειών και καθορίζει ό,τι πρέπει αυτό να περιλαµβάνει. Τέλος, παρατίθενται πληροφορίες για την τήρηση στοιχείων ειδικού φακέλου καταστροφής από τη Γ.Γ.Π.Π. 33