1 ππξίδσλ Γ. Πινπκίδεο Ήηαν ο εθνικιζμός και ο εδαθικός επεκηαηιζμός αιηίες ηοσ Ψστρού Πολέμοσ; Η περίπηωζη ηων βαλκανικών κραηών (1944-1947) Σν 1921 ν Ακεξηθαλόο δεκνζηνγξάθνο Paul Scott Mowrer, αληαπνθξηηήο ηεο εθ. Chicago Daily News ζηελ Δπξώπε, έγξαςε ζε έλα βηβιίν ηνπ (Paul Scott Mowrer, Balkanized Europe: A Study in Political Analysis and Reconstruction, Νέα Τόξθε 1921): «Βαιθαληνπνίεζε είλαη ε δεκηνπξγία, ζε κηα πεξηνρή κε θπιεηηθά αλάκεηθην πιεζπζκό, ελόο αξηζκνύ κηθξώλ θξαηώλ κε ιίγν πνιύ ππαλάπηπθηνπο πιεζπζκνύο, νηθνλνκηθά αλίζρπξνπο, θνβηζκέλνπο, κε έληνλεο επεθηαηηθέο ηάζεηο εηο βάξνο ησλ γεηηόλσλ ηνπο, κόληκσλ ζπκάησλ ησλ κεραλνξξαθηώλ ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ θαη ησλ βίαησλ εθξήμεσλ ησλ εζσηεξηθώλ παζώλ ηνπο» 1. Σν 1928 ν Γεξκαλόο δεκνζηνιόγνο Hermann von Keyserling (Das Spektrum Europas, Υατδειβέξγε 1928) πξνζδηόξηζε ηε ζπκβνιηθή ζεκαζία ηεο «βαιθαληνπνίεζεο» σο ζπλώλπκε κε ηε «γεληθώο απνδεθηή άπνςε», όηη ηα Βαιθάληα είλαη ε «ππξηηηδαπνζήθε ηεο Δπξώπεο». πλέθδνρν απηήο ηεο ηειεπηαίαο άπνςεο ήηαλ, θαηά ηνλ ίδην, ην «γεγνλόο» ηεο «ηδηαίηεξα ηξνκαθηηθήο θαη αζπκθηιίσηεο θπιεηηθήο ερζξόηεηαο» κεηαμύ ησλ βαιθαληθώλ θξαηώλ. Ζ δπηηθή «θαληαζίσζε» ησλ Βαιθαλίσλ ήηαλ, ζύκθσλα κε ηελ αθήγεζε ηνπ Keyserling, ε εηθόλα κηαο «αδηάθνπεο πάιεο» κεηαμύ «πξσηόγνλσλ θπιώλ», δειαδή εζλώλ, θαη αηόκσλ 2. πσο ηνλίδεη ε Μαξία Σνληόξνβα, ε «βαιθαληνπνίεζε» δελ έθζαζε λα δειώλεη (ζηνλ ζσβηληζηηθό λαξθηζζηζκό ησλ Δπξσπαίσλ) κόλν ηνλ δηακειηζκό κεγάισλ θαη βηώζηκσλ πνιηηηθώλ ελνηήησλ, αιιά έγηλε θαη ζπλώλπκν ηεο επηζηξνθήο ζην θπιεηηθό, ζην ππαλάπηπθην, ζην πξσηόγνλν θαη ζην βάξβαξν 3. Ζ πεξίπησζε ησλ βαιθαληθώλ θξαηώλ ζην θαηώθιη ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ (1944-1947) δείρλεη ηζηνξηθά λα επηβεβαηώλεη απηήλ ηελ άπνςε. Σν ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη ηεο ζηξαηησηηθν-πνιηηηθήο θπξηαξρίαο ησλ Γπλάκεσλ ηνπ Άμνλα ζηελ 1 Αλαθέξεηαη ζην: Μαξία Σνληόξνβα, Τα Βαιθάληα: Η δπηηθή θαληαζίσζε, κεη. Ηνπιία Κνινβνύ, πξόινγνο επηκέιεηα Παζράιεο Μ. Κηηξνκειίδεο, Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο, 2000, ζζ. 92-93. 2 Οη απόςεηο ηνπ Keyserling αλαθέξνληαη ζην: Μ. Σνληόξνβα, ό.π., ζζ. 281-282. 3 Μ. Σνληόξνβα, ό.π., ζζ. 29, 88-89, 414.
2 πεξηνρή δελ ζεκαηνδόηεζε ηελ αλαηνιή κηαο πεξηόδνπ αδηαηάξαθηεο εηξήλεο θαη πνιηηηθήο ζηαζεξόηεηαο. Πξόζθαηεο θαη παιαηέο έρζξεο θαη εζληθέο αληηπαιόηεηεο επαλήιζαλ ζηελ επηθάλεηα θαη ε ξεπζηόηεηα ηεο δηεζλνπνιηηηθήο θαηάζηαζεο γέλλεζε επζεβείο πόζνπο γηα εδαθηθέο αλαθαηαηάμεηο. Οη ζύκκαρεο Γπηηθέο Γπλάκεηο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλώλ, πνπ αλαδείρζεθαλ ληθήηξηεο από ηνλ πόιεκν, είραλ πξνλνήζεη βέβαηα ήδε από ην 1941 λα απνζαξξύλνπλ νπνηεζδήπνηε λέεο πξνζδνθίεο. ύκθσλα κε ην ζεκείν 1 ηεο Υάξηαο ηνπ Αηιαληηθνύ (14 Ηαλνπαξίνπ 1941), νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ε Μεγάιε Βξεηαλία δεζκεύνληαλ όηη δελ ζα επηδίσθαλ εδαθηθή ή άιιε κεγέζπλζε. ην ζεκείν 2 δήισλαλ ξεηά ηε βνύιεζή ηνπο λα κελ επηηξέςνπλ εδαθηθέο κεηαβνιέο «νη νπνίεο δελ ζπλάδνπλ κε ηηο ειεύζεξα εθπεθξαζκέλεο επηζπκίεο ησλ ιαώλ» 4. Ζ απνθπγή νπνηαζδήπνηε ζπδήηεζεο γηα εδαθηθά δεηήκαηα όζν δηαξθνύζε ν πόιεκνο θαη ε κεηάζεζε ηεο όπνηαο ζρεηηθήο δηεπζέηεζεο ζην ηξαπέδη ησλ δηαπξαγκαηεύζεσλ ησλ όξσλ ηεο εηξήλεο απνηεινύζε πάγηα ζέζε ηεο βξεηαληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο απέλαληη ζηελ ειιεληθή εμόξηζηε θπβέξλεζε ηνπ Καΐξνπ 5. Απηή ε απνζηώπεζε βέβαηα ήηαλ πξαθηηθά αδύλαηνλ λα απνθξύςεη ηελ πξαγκαηηθόηεηα ησλ εδαθηθώλ αλαηξνπώλ πνπ είρε επηθέξεη ε επέιαζε ησλ δπλάκεσλ ηνπ Άμνλα ζηε Βαιθαληθή θαη ν δηακειηζκόο ηεο Γηνπγθνζιαβίαο, ηεο Διιάδαο θαη (ελ κέξεη) ηεο Ρνπκαλίαο. Ζ δηαθαηλόκελε κάιηζηα ζπκκαρηθή λίθε κεηά ηε κάρε ηνπ ηάιηλγθξαλη (1943) αλέηξεςε ηα δεδνκέλα ππέξ ησλ θαηερόκελσλ βαιθαληθώλ θξαηώλ θαη δεκηνύξγεζε λέεο πξννπηηθέο γηα αιιαγέο ζηνλ γεσγξαθηθό ράξηε ησλ Βαιθαλίσλ. Σν εζληθηζηηθό παξειζόλ ηνπ Μεζνπνιέκνπ, πνπ είρε επηθαζνξηζηεί από ηνλ βνπιγαξηθό ξεβηδηνληζκό, έξημε βαξηά ηε ζθηά ηνπ εηδηθόηεξα ζην πεδίν ησλ ειιελνβνπιγαξηθώλ ζρέζεσλ. Ζ βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία ηεο θνκκνπληζηηθήο πεξηόδνπ επηζεκαίλεη όηη νη βνπιγαξν-ειιεληθέο ζρέζεηο ήηαλ «έλαο ρώξνο γξήγνξεο θαη ζπγθξηηηθά πξώηκεο παγίσζεο ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ», ζεκεηώλνληαο όηη κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 ήηαλ εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλεο νη δπλαηόηεηεο γηα νκαιέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο δύν ρώξεο 6. Απηό ήηαλ θπζηθό θαη επόκελν, από ηε ζηηγκή πνπ ην 4 Martin McCauley, The Origins of the Cold War 1941-1949, Λνλδίλν θαη Νέα Τόξθε: Longman, 1998 2, ζ. 114. 5 Procopis Papastratis, British Policy towards Greece during the Second World War, 1941-1944, Cambridge University Press 1984, ζ. 68. 6 Zhrorzheta Grigorova, Balkanskata politika na sochialisticheska Bǔlgariya 1944-1970 [Ζ βαιθαληθή πνιηηηθή ηεο ζνζηαιηζηηθήο Βνπιγαξίαο 1944-1970], όθηα 1985, ζ. 330.
3 δήηεκα ηεο ειιεληθήο αζθάιεηαο ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν επηθαιύθζεθε από (ή θαη, ζε κεγάιν βαζκό, ηαπηίζηεθε κε) ηελ πξαγκαηηθόηεηα ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ, θαζώο ε Βόξεηα Διιάδα ήηαλ έλα από ηα ειάρηζηα ζεκεία ρεξζαίαο επαθήο κεηαμύ ησλ δύν κεγάισλ ζηξαηησηηθώλ ζπλαζπηζκώλ 7. Χο θύξην επηθαζνξηζηηθό αίηην απηήο ηεο πξαγκαηηθόηεηαο ε βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία ζεσξεί ηελ «ερζξόηεηα ηεο ειιεληθήο θπβεξλώζαο αζηηθήο ηάμεο θαη ησλ κνλαξρηθώλ θύθισλ [ηεο Αζήλαο] πξνο ηηο ιατθνδεκνθξαηηθέο ρώξεο», θαη ηελ «αληεπαλαζηαηηθή δξαζηεξηόηεηα ζηε ρώξα [ζ.ζ. ζηελ Διιάδα], πνπ είρε σο ζθνπό ηε δηαθνπή ηνπ επαλαζηαηηθνύ πξνηζέο δηακέζνπ ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ», θαζώο επίζεο ηελ επξύηεξε αληηπαξάζεζε ηεο Βνπιγαξίαο κε ηα «ηκπεξηαιηζηηθά πνιεκηθά κπινθ» 8. Χο βαζηθνύο παξάγνληεο δηακόξθσζεο ησλ δηκεξώλ ζέζεσλ αλαγλσξίδεη επίζεο ηνλ εζληθηζκό θαη ηηο «ηκπεξηαιηζηηθέο ηάζεηο» (ελλνείηαη: ηεο Διιάδαο) 9. Ζ ειιεληθή επίθιεζε ηνπ «από Βνξξάλ θηλδύλνπ» εξκελεύεηαη από ηε βνπιγαξηθή πιεπξά σο ε «ηδηαίηεξε έθθαλζε ηνπ αληηθνκκνπληζκνύ» θαη σο κηα «πεξηθεξεηαθή εθδνρή ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ» 10. Παξάιιεια όκσο κε ηελ ηδενινγηθή ζηξάηεπζε θαη ηε κνλνδηάζηαηε καξμηζηηθή εξκελεία, ε βνπιγαξηθή ηζηνξηθή αθήγεζε ηεο ζνζηαιηζηηθήο πεξηόδνπ επηζεκαίλεη θαη ελδνγελείο παξάγνληεο ηεο ειιελνβνπιγαξηθήο δηακάρεο, θάλνληαο ιόγν γηα «αληηβνπιγαξηθή θαηεύζπλζε» ηεο ειιεληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο 11. Χο απόδεημε ηνπ ηειεπηαίνπ ηζρπξηζκνύ ηεο θέξεη ηελ ειιεληθή δηεθδίθεζε γηα ζηξαηεγηθή δηαξξύζκηζε ησλ ειιελνβνπιγαξηθώλ ζπλόξσλ. ύκθσλα κε ηε βνπιγαξηθή εξκελεία, βάζεη ελόο ππνκλήκαηνο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο πξνο ην Foreign Office από 14 Φεβξνπαξίνπ 1945, ε δηεθδίθεζε απηή ηζνδπλακνύζε κε ζπγθαιπκκέλε πξνζάξηεζε πεξίπνπ 12.000 η.ρικ., ηνπ 1/10 ηεο βνπιγαξηθήο επηθξάηεηαο. Σν λέν ζηξαηεγηθό ζύλνξν πνπ δηεθδηθνύζε ε Διιάδα πεξηειάκβαλε εληόο ησλ νξίσλ ηνπ νιόθιεξε ηελ πεδηάδα ηνπ Άξδα κέρξη ηελ θνξπθή 7 Δπάλζεο Υαηδεβαζηιείνπ, Σηα ζύλνξα ησλ θόζκσλ: Η Διιάδα θαη ν Ψπρξόο Πόιεκνο, 1952-1967, Αζήλα 2008, ζ. 28. 8 Zh. Grigorova, ό.π., ζ. 333. 9.π., ζ. 331. 10.π., ζ. 334. Ο «από Βνξξάλ θίλδπλνο» δελ ήηαλ σζηόζν κηα αληίιεςε πνπ πξσηνεκθαλίζηεθε κε ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο ζην ΝΑΣΟ ην 1952. Ζ βνπιγαξνθνβία ελππήξρε ζην Βαιθαληθό ύκθσλν ηνπ 1934 θαη είρε θαζηεξσζεί σο θπξίαξρε παξάκεηξνο ζην ειιεληθό δόγκα αζθαιείαο ην 1936 επί θαζεζηώηνο Μεηαμά θαη Αξρεγίαο Αιεμάλδξνπ Παπάγνπ ζην ΓΔ. Βι. ζρεηηθά Δ. Υαηδεβαζηιείνπ, Σηα ζύλνξα ησλ θόζκσλ, ό.π., ζζ. 22, 29, 32-33. ππξίδσλ Γ. Πινπκίδεο, «Δμσηεξηθή θαη ακπληηθή πνιηηηθή, 1936-1940», ζην: Δπάλζεο Υαηδεβαζηιείνπ (επηκ.), Η δηθηαηνξία ηνπ Ισάλλε Μεηαμά 1936-1941, εθεκεξίδα Σα Νέα, Αζήλα 2010, ζ. 149. 11 Zh. Grigorova, ό.π., ζ. 345.
4 Μπεο ηεπέ θαη ην Σζεπειάξε ηεο Ρνδόπεο, ηηο πεξηνρέο ηνπ Μαζηαλιί (Μόκηζηιγθξαδ), ηνπ Κίξηδαιη, ηνπ Παζκαθιί (κνιηάλ), ηνπ Νεπξνθνπίνπ (Γθόηζε Νηέιηζεθ), ηνπ Πεηξηηζίνπ καδί κε ην όξνο Πηξίλ κέρξη ηα ζηελά ηεο Κξέζλαο 12. Ζ βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία απνζησπά ην γεγνλόο όηη ε αξηζηεξή θπβέξλεζε ηνπ Παηξησηηθνύ Μεηώπνπ, πνπ είρε εγθαζηδξπζεί ζηε όθηα ζηηο 9 επηεκβξίνπ 1944, θάλεθε απξόζπκε λα απνρσξήζεη από ηα ειιεληθά εδάθε ηεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Γπηηθήο θαη ρξεηάζηεθε έληνλε δηπισκαηηθή πίεζε από ηηο Γπηηθέο Γπλάκεηο, γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε βνπιγαξηθή απνρώξεζε 13. Ζ βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία δελ παξαιείπεη σζηόζν λα αλαθεξζεί θαη ζηε βνπιγαξηθή αληαπαίηεζε γηα ηε Γπηηθή Θξάθε, ε νπνία (ράξε ζηελ ακέξηζηε ζνβηεηηθή θαη γηνπγθνζιαβηθή ππνζηήξημε) ήιζε λα εμηζνξξνπήζεη θαη λα εμνπδεηεξώζεη ηηο ειιεληθέο δηεθδηθήζεηο εηο βάξνο ηεο Βνπιγαξίαο. Τπνγξακκίδεη κάιηζηα όηη ε βνπιγαξηθή δηεθδίθεζε ηεο Γπηηθήο Θξάθεο, ε νπνία βαζηδόηαλ ζην άξζξν 48 ηεο πλζήθεο ηνπ Νετγύ (ην νπνίν παξαρσξνύζε ζηε Βνπιγαξία «νηθνλνκηθή δηέμνδν» ζην Αηγαίν), ήηαλ ε κνλαδηθή εδαθηθή δηαθνξά κε ηηο γεηηνληθέο ρώξεο 14. Ζ βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία επηζεκαίλεη νξζά ην ηέινο ηνπ 1946 σο terminus post quem ν αληηθνκκνπληζκόο γίλεηαη «ην θαζνξηζηηθό ζεκέιην ηεο όιεο πνιηηηθήο ησλ δύν θαπηηαιηζηηθώλ ρσξώλ ηεο Βαιθαληθήο» (ηεο Διιάδαο θαη ηεο Σνπξθίαο) 15. Σν ρξνληθό όκσο απηό όξην δελ θαζνξίδεηαη από ηελ πύθλσζε από ηόηε θαη ζην εμήο ησλ αηκαηεξώλ επεηζνδίσλ ζηελ ειιελνβνπιγαξηθή κεζόξην, όπσο ε βνπιγαξηθή ηζηνξηνγξαθία ηζρπξίδεηαη, αιιά από ηελ απόξξηςε ησλ ειιεληθώλ εδαθηθώλ δηεθδηθήζεσλ έλαληη ηεο Βνπιγαξίαο θαη ηεο Αιβαλίαο από ηε Γηάζθεςε Δηξήλεο ησλ Παξηζίσλ (Οθηώβξηνο 1946). Ζ απόξξηςε απηή ήιζε λα δηαςεύζεη ηηο πξνζδνθίεο ελόο επξένο ηδενινγηθνύ ξεύκαηνο πνπ είρε θπξηαξρήζεη ζηνπο θόιπνπο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο από ηα κέζα ηνπ 1943. ην δεύηεξν κηζό ηνπ 1943, όηαλ πιένλ, κεηά ηε κάρε ηνπ ηάιηλγθξαλη θαη ηηο αξκαηνκαρίεο ηνπ Κνπξζθ θαη ηνπ Υαξθόβνπ, είρε δηαθαλεί ε ήηηα ηνπ Άμνλα, ν ειιεληθόο εζληθηζκόο πξαγκαηνπνίεζε έλα ζεκαληηθό δηαλνεηηθό 12.π., ζ. 349. 13 Γηώξγνο Α. Καδακίαο, «Σν δηεζλέο δηπισκαηηθό παξαζθήλην θαη ε απνρώξεζε ησλ Βνπιγάξσλ από ηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη ηε Θξάθε», ζην Ξαλζίππε Κνηδαγεώξγε-Επκάξε (επηκ.), Η βνπιγαξηθή Καηνρή ζηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη ηε Θξάθε, 1941-1944 (Θεζζαινλίθε: ΗΜΥΑ θαη Παξαηεξεηήο, 2002), ζζ. 235-272. 14 Zh. Grigorova, ό.π., ζζ. 346, 351-352. 15.π., ζ. 358.
5 άικα θαη έιαβε εθ λένπ αιπηξσηηθέο θαη επεθηαηηθέο δηαζηάζεηο. ηνπο θόιπνπο ηεο ρεηκαδόκελεο ειιεληθήο θνηλσλίαο δηακνξθώζεθε ζηαδηαθά ζηελ αξρή δηζηαθηηθά ην ηδενινγηθό ξεύκα κηαο λέαο «Μεγάιεο Ηδέαο». Οη κε εακηθέο αληηζηαζηαθέο νξγαλώζεηο επηδόζεθαλ ζηε δεκόζηα δηαηύπσζε θαη πξνβνιή καμηκαιηζηηθώλ εδαθηθώλ δηεθδηθήζεσλ εηο βάξνο γεηηνληθώλ βαιθαληθώλ θξαηώλ. Γηα παξάδεηγκα, ζην θύιιν ηεο Γόμαο (ηεο ΠΔΑΝ) ηεο 10 Ηνπλίνπ 1943 γηλόηαλ ιόγνο γηα ηε «Μεγάιε Διιάδα πνπ λα εμαζθαιίδεη ζην ιαό ηεο ην ρώξν πνπ εζλνινγηθά, γεσπνιηηηθά θαη ηζηνξηθά ηνπ αλήθεη θαη ζα ηνπ επηηξέςε λα αλαπηπρζή νηθνλνκηθά». ε απηνηειέο θπιιάδην ηεο νξγάλσζεο (Τη πξνζέθεξε θαη ηη δηθαηνύηαη λα δεηήζε ε Διιάο) ην νπνίν θπθινθόξεζε ηνλ επόκελν κήλα θαη ην νπνίν είρε ζπληάμεη ν λεαξόο ηόηε δηθεγόξνο Γεώξγηνο Αιεμηάδεο (ν «ζεσξεηηθόο» θαη δηάδνρνο ηνπ Κώζηα Πεξξίθνπ ζηελ εγεζία ηεο ΠΔΑΝ), δεισλόηαλ: «δεηνύκε εθείλα πνπ καο πήξαλ θαη απηά πνπ καο αλήθνπλ ηζηνξηθά, εζλνινγηθά, γεσνηθνλνκηθά». πγθεθξηκέλα, ε ΠΔΑΝ δηεθδηθνύζε, γηα ινγαξηαζκό ηεο κεηαπνιεκηθήο Διιάδαο, ηόζν εζλνινγηθά «ειιεληθέο» πεξηνρέο (ηελ απόδνζε ησλ Γσδεθαλήζσλ, ηεο Κύπξνπ θαη ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ) όζν θαη «γεσπνιηηηθά αλαγθαίεο»: ηελ πξνζάξηεζε νιόθιεξεο ηεο πξώελ Αλαηνιηθήο Ρσκπιίαο (Ννηίνπ Βνπιγαξίαο), πεξηνρέο ηνπ λνηίνπ ηκήκαηνο ηεο γηνπγθνζιαβηθήο Μαθεδνλίαο (ην Μνλαζηήξη, ηελ Αρξίδα, ηε ηξώκληηζα, ηε Γεγεπιή, ηνλ Πεξιεπέ) θαη, ζηηο παξακνλέο ηεο απνρώξεζεο ησλ γεξκαληθώλ ζηξαηεπκάησλ ηνλ επηέκβξην ηνπ 1944, ηελ Αλαηνιηθή Θξάθε, ηελ Ίκβξν θαη ηελ Σέλεδν 16. Ζ πξώηε σζηόζν νινθιεξσκέλε παξνπζίαζε ησλ ειιεληθώλ αμηώζεσλ έγηλε κεηαπειεπζεξσηηθά ην 1945 από ηνλ Κσλζηαληίλν Υξηζηόπνπιν (ηαθηηθό θαζεγεηή ζηε Γεσπνληθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Θεζζαινλίθεο). Χο όξην ησλ ειιεληθώλ δηεθδηθήζεσλ ν Υξηζηόπνπινο νξίδεη ηε γξακκή Αίκνπ- Κνζζπθνπεδίνπ κε θαηάιεμε ηνλ πνηακό Γελνύζν (θνύκπη) ζηελ θεληξηθή Αιβαλία, «επηηπγράλνληεο ζπγρξόλσο ηε κεηαηόπηζη από εθεί [δει. «λνηίσο ησλ θπζηνινγηθώλ θαη ηζηνξηθν-θπιεηηθώλ απηώλ νξίσλ»] ησλ πιεζπζκώλ εθείλσλ πνπ έρνπλ ράζεη εληειώο ηελ Διιεληθή ζπλείδεζί ησλ» 17. 16 Π.Δ.Α.Ν., Τη πξνζέθεξε θαη ηη δηθαηνύηαη λα δεηήζε ε Διιάο, [Αζήλα 1943], ζζ. 20, 22-27. ύιινγνο «Φίινη ηεο Π.Δ.Α.Ν.», Μπζηηθόο Τππόο ηεο Καηνρήο, ό.π., ζ. 228 (εθ. Γόμα αξ. 44 [1 επηεκβξίνπ 1944] ζ. 2). Δπάλζεο Υαηδεβαζηιείνπ, ΠΔΑΝ (1941-1945): Παλειιήληνο Έλσζηο Αγσληδνκέλσλ Νέσλ, Αζήλαη 2004, ζζ. 42-43, 56-57, 155-157, 283-285, 290-293. Οληέη Βαξώλ-Βαζάξ, Η ελειηθίσζε κηαο γεληάο. Νένη θαη λέεο ζηελ Καηνρή θαη ζηελ Αληίζηαζε, Αζήλα 2009, ζζ. 128, 157-158. 17 Κσλζηαληίλνο Π. Υξηζηόπνπινο, Τν Διιεληθό Πξόβιεκα, Θεζζαινλίθε 1945 1, ζζ. 31-32.
6 Σα έηε 1945-46 ζεκεηώζεθε θπξηνιεθηηθά «έθξεμε» από ειιεληθά δεκνζηεύκαηα γεσπνιηηηθήο, ηα νπνία ηεθκεξίσλαλ «βάζεη απζηεξώο επηζηεκνληθώλ δεδνκέλσλ» 18 ηηο εδαθηθέο δηεθδηθήζεηο. Απηή ε πνηνηηθή κεηάιιαμε ηνπ ειιεληθνύ εζληθηζκνύ ε νπνία δελ ηζνδπλακνύζε κε απηνύζηα επαλάθακςε ηεο Μεγάιεο Ηδέαο, αιιά ζπληζηνύζε έλα λέν δηαλνεηηθό θαηλόκελν ζθπξειαηήζεθε κέζα ζε κηα πεξηξξένπζα αηκόζθαηξα ξεβαλζηζκνύ θαη ελζνπζηαζκνύ γηα ηε πκκαρηθή λίθε 19 θαη πήγαδε από όια ηα ζηξώκαηα ηεο αζηηθήο θνηλσλίαο αιιά θαη θνηλνηήησλ ηεο ππαίζξνπ. Ζ θξηθηή εκπεηξία ηεο ηξηπιήο Καηνρήο θαη ηδίσο ηα εγθιήκαηα ησλ βνπιγαξηθώλ θαηνρηθώλ ζηξαηεπκάησλ, ηα νπνία ηζνδπλακνύζαλ κε ζηνρεπκέλε εθζηξαηεία γελνθηνλίαο ηνπ ειιεληζκνύ θαη εζλνθάζαξζεο ηεο ειιεληθήο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Γπηηθήο Θξάθεο 20, είραλ σο κνηξαίν απνηέιεζκα ην εζληθηζηηθό θιίκα ζηνπο θόιπνπο ησλ Διιήλσλ λα είλαη πξαγκαηηθά δηάρπην. ηε εθζηξαηεία ησλ εζληθώλ δηεθδηθήζεσλ ζπζηξαηεύζεθαλ κε δεκνζηεύζεηο ηνπο δεθάδεο κέιε ηεο θαηεζηεκέλεο θαη ηεο αλεξρόκελεο λέαο ειίη ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ. Με ππόκλεκα («δηαθήξπμή») ηεο πξνο ην Τπνπξγείν Δμσηεξηθώλ ηνλ επηέκβξην ηνπ 1945 ε ειίη ηεο πξσηεύνπζαο δήηεζε «λα ζηεξεσζή θαιώο [ν ειιεληθόο ιαόο] επί ηεο ρεξζνλήζνπ ηνπ». ζνλ αθνξά ζηα «εδαθηθά δίθαηα», σο πξνο ηε Βνπιγαξία ε ειιεληθή κεζόξηνο έπξεπε λα ζπκπεξηιάβεη «νινθιήξνπο ηνπο νξεηλνύο όγθνπο ηνπ Οξβήινπ θαη ηεο Ρνδόπεο κέρξη ηνπ Έβξνπ πνηακνύ εηο ηελ Βνξείαλ Θξάθελ (ηελ θνηλώο θαινπκέλελ Αλαηνιηθήλ Ρσκπιίαλ)» θαζώο θαη ηελ θνηιάδα ηνπ πνηακνύ ηξνύκηηζα (ζεκ. ηξνπκέζληηζα, παξαπνηάκνπ ηνπ ηξπκώλα) κέρξη ηα ζηελά ηεο Κξέζλαο, ελώ σο πξνο ηε Γηνπγθνζιαβία έπξεπε λα πξνζαξηεζνύλ ην νξνπέδην ηεο Πειαγσλείαο (ηνπ Μνλαζηεξίνπ, Κξνπζόβνπ θαη ηνπ Πξηιάπνπ [Πεξιεπέ]) θαη ε θνηιάδα ηνπ πνηακνύ Αμηνύ κέρξη ηε ζηελσπό ηνπ Κξίβνιαθ (ζηα λνηηναλαηνιηθά ηεο ζεκεξηλήο ΠΓΓΜ ζε απόζηαζε πεξίπνπ 80 ρηιηνκέηξσλ βνξείσο ησλ ειιεληθώλ ζπλόξσλ). Ζ «δηαθήξπμηο» έθεξε, κεηαμύ άιισλ, ηηο ππνγξαθέο 18.π., Θεζζαινλίθε 1946 3, ζ. γ. 19 Υξήζηνο Υαηδεησζήθ, «Απόςεηο γύξσ από ηε βησζηκόηεηα ηεο Διιάδαο θαη ηνλ ξόιν ηεο βηνκεραλίαο», ζην: Βαζίιεο Κξεκκπδάο, Υξύζα Μαιηέδνπ θαη Νηθόιανο Μ. Παλαγησηάθεο (επηκ.), Αθηέξσκα ζηνλ Νίθν Σβνξώλν, ηόκ. Β, Ρέζπκλν 1986, ζζ. 357-358. Ioannis D. Stefanidis, Stirring the Greek Nation: Political Culture, Irredentism and Anti-Americanism in Post-War Greece, 1945-1967, Aldershot, Hampshire 2007, ζζ. 49, 55, 58. 20 Ξαλζίππε Κνηδαγεώξγε, «Ζ βνπιγαξηθή Καηνρή ζηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη ηε Θξάθε», Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο ηεο Δθδνηηθήο Αζελώλ, ηόκ. ΗΣ, Αζήλα 2000, ζζ. 65-66, 68-69. Σεο ηδίαο (επηκ.), Η βνπιγαξηθή Καηνρή ζηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη ηε Θξάθε 1941-1944. Καζεζηώο Παξάκεηξνη Σπλέπεηεο, Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο, 2002, ζζ. 61-70, 137-153.
7 ηνπ πξνέδξνπ ηεο Αθαδεκίαο Αζελώλ Γεσξγίνπ Μπαιή, ηνπ πξύηαλε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ Γεκεηξίνπ Μπαιάλνπ, ησλ πξπηάλεσλ ηνπ Δζληθνύ Μεηζνβείνπ Πνιπηερλείνπ θαη ηεο ΑΟΔΔ (Γεκεηξίνπ Καιηηζνπλάθη), ησλ δηεπζπληώλ (sic) ηεο Αλσηάηεο Γεσπνληθήο ρνιήο (Παλαγηώηε Αλαγλσζηόπνπινπ), ηεο ρνιήο Καιώλ Σερλώλ θαη ηνπ Χδείνπ Αζελώλ, ησλ πξνέδξσλ ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο, ηεο Ηζηνξηθήο θαη Δζλνινγηθήο Δηαηξείαο, ηνπ Παξλαζζνύ, ηεο Διιεληθήο Γεσξγηθήο Δηαηξείαο, ηεο Γεσγξαθηθήο Δηαηξείαο, ηνπ Γηθεγνξηθνύ πιιόγνπ (Αζελώλ), ηνπ Ηαηξηθνύ πιιόγνπ, ηνπ Δκπνξηθνύ θαη Βηνκεραληθνύ Δπηκειεηεξίνπ Αζελώλ, ηνπ Σερληθνύ Δπηκειεηεξίνπ, ηνπ Δπαγγεικαηηθνύ θαη ηνπ Βηνηερληθνύ Δπηκειεηεξίνπ, ηνπ πλδέζκνπ Διιήλσλ Βηνκεράλσλ θαη Βηνηερλώλ, ηεο Παλειιελίνπ πλνκνζπνλδίαο Δλώζεσλ Γεσξγηθώλ πλεηαηξηζκώλ, ηνπ Δκπνξηθνύ πιιόγνπ Αζελώλ, ηεο Δλώζεσο Δθνπιηζηώλ θαη ηνπ Υξπζνύ Δπειπίδε, σο πξνέδξνπ ηνπ Γηνηθεηηθνύ πκβνπιίνπ ηεο Παληείνπ ρνιήο 21. Από ηελ πιεπξά ηνπ, κε ςήθηζκά ηνπ, θαηόπηλ ζπιιαιεηεξίνπ (18 Ηνπιίνπ 1945), ν «ιαόο ηεο Θεζζαινλίθεο», κε πξσηνβνπιία ηεο Παηξησηηθήο Δλώζεσο θαη ησλ «Δζληθώλ Οξγαλώζεσλ», αμίσζε ηελ αλαγλώξηζε (από ηηο ληθήηξηεο Γπλάκεηο) ησλ εζληθώλ δηεθδηθήζεσλ «επί όισλ ησλ εδαθώλ» (ηεο Βνξείνπ Μαθεδνλίαο, ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ θαη ηεο Βνξείνπ Θξάθεο/Αλαηνιηθήο Ρσκπιίαο), «ηα νπνία ηζηνξηθώο, εζλνινγηθώο θαη νξγαληθώο αλήθνπλ εηο ηελ Διιάδα θαη δηα ησλ νπνίσλ ζα εμαζθαιηζζώζηλ ε επεκεξία ηνπ ιανύ θαη ε αζθάιεηα ηεο ρώξαο» 22. Ζ ειιελνβνπιγαξηθή αληηπαξάζεζε ηνπ 1945-46 είρε, αζθαιώο, ηζηνξηθό ππόβαζξν θαη θηλείην ζε παξαδνζηαθά πιαίζηα. Ο Γεκνζζέλεο ηεθαλίδεο (1896-1975), ηαθηηθόο θαζεγεηήο ηεο Πνιηηηθήο Οηθνλνκίαο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Θεζζαινλίθεο, έζεζε ζε απηνηειή δεκνζίεπζή ηνπ ηελ αληεθδίθεζε σο βαζηθή παξάκεηξν ζηε ζπλεγνξία ππέξ ηεο δηεθδίθεζεο ηεο (πξώελ) Αλαηνιηθήο Ρσκπιίαο/Βνξείνπ Θξάθεο, ζπκίδνληαο ζηνπο αλαγλώζηεο ηνπ ηνλ «δηά ππξόο θαη ζηδήξνπ εθβνπιγαξηζκόλ ηεο Αλαηνιηθήο Ρσκπιίαο» (1906), ε νπνία «κέρξη ηνπ έηνπο 1878 παξνπζίαδελ εληόλσο ειιεληθόλ ραξαθηήξα» («αη πεξηνραί Μειελίθνπ, θαηά πξώηνλ ιόγνλ, σζαύησο Νεπξνθνπίνπ θαη Πεηξηηζίνπ ήζαλ άιισζηε εζηίαη αθκαίνπ ειιεληθνύ πιεζπζκνύ») 23. Χζηόζν, νη 21 ΑΤΔ, 1945, 21/1, «Γηαθήξπμηο», Αζήλαη επηέκβξηνο 1945. 22 Δθ. Διιεληθόο Βνξξάο αξ. 144 (19 Ηνπιίνπ 1945) ζ. 2. 23 Γεκνζζέλεο. ηεθαλίδεο, Έιιελεο θαη Βνύιγαξνη σο νηθνλνκηθνί παξάγνληεο εηο ηελ Βαιθαληθήλ, Αζήλαη 1945, ζζ.
8 αλεπίζεκεο απηέο ειιεληθέο εζληθέο δηεθδηθήζεηο πξνζέιαβαλ, ιόγσ ηεο λσπήο εκπεηξίαο ηεο Καηνρήο, καμηκαιηζηηθό ραξαθηήξα. Καηά ηνλ Γ. Αιεμηάδε, «ε κόλε δίθαηε, αζθαιήο θαη θπζηθή πξνο βνξξάλ δηεπζέηεζε ζπλόξσλ» ήηαλ «απηή πνπ ζα πεξηθιείε κέζα ζηελ απξηαλή Διιάδα νιόθιεξε ηε Ρσκπιία, νιόθιεξε ηε Μαθεδνλία θαη νιόθιεξε ηελ Ήπεηξν κέρξη ηα θπζηθά ηεο όξηα» 24. Ο (πξώελ βνπιεπηήο Αζελώλ θαη Κπβεξλεηηθόο Αληηπξόζσπνο Ηνλίσλ Νήζσλ) Λέσλ Μαθθάο θαληάζηεθε κηα Διιάδα «Μεγάιε θαη επηπρηζκέλε», «εθηεηλνκέλε επί 158.000 η.ρικ.» (πεξηιακβάλνληαο ηε «Νόηην Ρσκπιία»). ηε ρνξεία απηή πξνζηέζεθαλ επίζεο ν Ξελνθώλ Ενιώηαο 25, ν ππνδηνηθεηήο ηεο ΔΣΔ Αζαλάζηνο κπαξνύλεο 26, ν αξραηνιόγνο θαζεγεηήο πύξνο Μαξηλάηνο 27, ν δηδάθηνξαο ησλ νηθνλνκηθώλ επηζηεκώλ Βαζίιεηνο Βνγηαηδήο (κεηέπεηηα θαζεγεηή ηεο Πνιηηηθήο Οηθνλνκίαο ζηελ Αλσηάηε Βηνκεραληθή ρνιή ηεο Θεζζαινλίθεο) 28, ν πξύηαλεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Θεζζαινλίθεο Ησάλλεο Βνγηαηδίδεο 29 θ.ά.. Οη καμηκαιηζηηθέο δηεθδηθήζεηο απέλαληη ζηα όκνξα θξάηε παξέκεηλαλ ηειηθά ζε αλεπίζεκν ή εκηεπίζεκν επίπεδν θαη δελ πηνζεηήζεθαλ από ηελ ειιεληθή πνιηηηθή εγεζία ζε αληίζεζε κε ό,ηη ζπλέβε λσξίηεξα ζηε κεζνπνιεκηθή Βνπιγαξία, όπνπ νη κεγαιντδεαηηθέο δηεθδηθήζεηο είραλ (κε εμαίξεζε ηε βξαρύβηα θπβέξλεζε ηνπ Εβελό, 1934-35) θαζνιηθή απνδνρή. πγθεθξηκέλα, νη απαηηήζεηο ηεο θπβέξλεζεο Κσλζηαληίλνπ Σζαιδάξε έλαληη ηεο Βνπιγαξίαο πεξηνξίζηεθαλ (κε ππόκλεκα πξνο ην πκβνύιην ησλ Τπνπξγώλ Δμσηεξηθώλ ησλ ληθεηξηώλ Γπλάκεσλ ζηηο 10 Απξηιίνπ 1946) ζηε ζηξαηεγηθή δηαξξύζκηζε ησλ ειιελνβνπιγαξηθώλ ζπλόξσλ γηα ιόγνπο «αζθαιείαο» (γηα ηελ απνηξνπή βνπιγαξηθώλ επηδξνκώλ ζην ειιεληθό έδαθνο) 30. Παξ όια απηά, αθόκε θαη απηέο νη κηληκαιηζηηθέο ειιεληθέο εδαθηθέο αμηώζεηο ζπλάληεζαλ ηε ιπζζώδε αληίδξαζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ησλ λέσλ δνξπθόξσλ ηεο θαη ηε ριηαξή ππνζηήξημε ησλ Γπηηθώλ ζπκκάρσλ Γπλάκεσλ ζηε πλδηάζθεςε ηεο Δηξήλεο, ε νπνία 24 Γεώξγηνο. Αιεμηάδεο, Γεσνηθνλνκία θαη γεσπνιηηηθή ησλ ειιεληθώλ ρσξώλ, Αζήλαη 1946 2, ζ. 83. 25 Ξελνθώλ Δ. Ενιώηαο, Η Διιάο πξέπεη λα γίλε βηώζηκνο, Αζήλαη 1945. 26 Αζαλάζηνο Η. κπαξνύλεο, Σθέςεηο ηηλέο δηα κεηαπνιεκηθήλ βηώζηκνλ Διιάδα, ελ Αζήλαηο 1945. 27 πύξνο Ν. Μαξηλάηνο, Η Διιάο θαη ν ειιεληθόο πνιηηηζκόο σο ζπλαξηήζεηο νηθνλνκηθήο δηεμόδνπ, Αζήλαη 1945. 28 Βαζίιεηνο Θ. Βνγηαηδήο, Λαόο ρσξίο ρώξν, Θεζζαινλίθε 1946. 29 Ησάλλεο Κ. Βνγηαηδίδεο, Τα πξνο Βνξξάλ ζύλνξα ηνπ ειιεληζκνύ, Θεζζαινλίθε 1946. 30 Βαζίιεηνο Κόληεο, «Ζ πεξίνδνο ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ», Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο ηεο Δθδνηηθήο Αζελώλ, ηόκ. ΗΣ, Αζήλα 2000, ζζ. 126-127.
9 άξρηζε ηηο εξγαζίεο ηεο ζην Παξίζη ζηηο 29 Ηνπιίνπ. Οη Βνύιγαξνη (Γθεόξγθη Κνπιίζεθ), νη νβηεηηθνί (Νηεκήηξη Μαλνπήιζθπ) θαη νη Γηνπγθνζιάβνη (Moša Pijade θαη Γεκήηαξ Βιαρώθ) αληηπξόζσπνη θαηεγόξεζαλ ηελ Διιάδα γηα «θαζαξόλ ηκπεξηαιηζκόλ» 31. Ο Γηνπγθνζιάβνο αληηπξόζσπνο (M. Pijade) πξνέβε κάιηζηα (6 επηεκβξίνπ 1946) ζε επζεία ακθηζβήηεζε ηεο ειιεληθήο θπξηαξρίαο ζηελ «Αηγαηαθή» Μαθεδνλία θαη δήηεζε ηελ αλαγλώξηζε ηνπ δηθαηώκαηνο ηνπ «Μαθεδνληθνύ» ιανύ γηα «ειεπζεξία θαη εζληθή ελόηεηα» 32. Δλώπηνλ ησλ βνπιγαξηθώλ θαη ησλ γηνπγθνζιαβηθώλ αληαπαηηήζεσλ θαη θαηόπηλ «θηιηθώλ» ππνδείμεσλ ηεο βξεηαληθήο αληηπξνζσπείαο, ε δηεθδηθνύκελε από ηε Βνπιγαξία εδαθηθή δώλε πεξηνξίζηεθε αθόκε πεξηζζόηεξν (από 6.680 η.ρικ., ζύκθσλα κε κεηξηνπαζείο εθηηκήζεηο) ζε κηα έθηαζε πεξίπνπ 2.000 η.ρικ. πνπ ν πιεζπζκόο ηεο άγγηδε ηνπο 40.000 θαηνίθνπο, ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (κνπζνπικάλνπο) Πνκάθνπο 33. Παξ όια απηά, ζηηο 2 Οθησβξίνπ ε ζηξαηησηηθή επηηξνπή θαη ζηηο 15 Οθησβξίνπ ε πνιηηηθή θαη εδαθηθή επηηξνπή γηα ηε Βνπιγαξία απέξξηςαλ ηελ ειιεληθή απαίηεζε θαη όξηζαλ όηη ηα ειιελνβνπιγαξηθά ζύλνξα ζα έκελαλ «εθεί όπνπ ήζαλ» 34. Ζ πλζήθε Δηξήλεο ησλ πκκάρσλ θξαηώλ κε ηε Βνπιγαξία (10 Φεβξνπαξίνπ 1947) όξηδε όηη «ηα ζύλνξα ηεο Βνπιγαξίαο ζα είλαη απηά ηα νπνία ππήξραλ ηελ 1 Ηαλνπαξίνπ 1941» 35. Παξά ηε ζπζηεκαηηθή εξγαιεηνπνίεζή ηνπο ζην λέν εκθπιηαθό πιαίζην, νη ειιεληθέο εδαθηθέο δηεθδηθήζεηο δελ πξέπεη λα εξκελεπζνύλ ηζηνξηθά ζαλ έλα επηθαηλόκελν ηνπ αληηεακηζκνύ θαη ηνπ αληηθνκκνπληζκνύ 36, αιιά σο κηα πνιηηηθή θαη δηαλνεηηθή 31 Δθ. Μαθεδνλία αξ. 11.616 (27 Ηνπιίνπ 1946) ζ. 1 θαη αξ. 11.656 (12 επηεκβξίνπ 1946) ζ. 3. Αιέμεο Αδ. Κύξνπ, Όλεηξα θαη πξαγκαηηθόηεο. Χξόληα δηπισκαηηθήο δσήο (1923-1953), Αζήλαη [1972], ζ. 245. Βαζίιεο Κόληεο, Η αγγινακεξηθαληθή πνιηηηθή θαη ην ειιεληθό πξόβιεκα: 1945-1949, Θεζζαινλίθε 1984, ζζ. 180-181. Πεξηθιήο Υ. Υξηζηίδεο, Γηπισκαηία ηνπ αλέθηθηνπ. Η Διιάδα ζηε Σπλδηάζθεςε γηα ηελ Δηξήλε ζην Παξίζη, 1946, Θεζζαινλίθε 2009, ζζ. 238-239, 248-249. 32 Stephen G. Xydis, Greece and the Great Powers 1944-1947. Prelude to the Truman Doctrine, Θεζζαινλίθε 1963, ζζ. 326, 329-331, 350. Ηάθσβνο Γ. Μηραειίδεο, Τα πξόζσπα ηνπ Ιαλνύ: Οη ειιελνγηνπγθνζιαβηθέο ζρέζεηο ηηο παξακνλέο ηνπ ειιεληθνύ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ (1944-1946), Αζήλα 2003, ζζ. 97-98, 224. Π. Υξηζηίδεο, ό.π., ζ. 249. 33 ΑΤΔ, 1946, 43/3, Speech delivered by Monsieur Constantin Tsaldaris. Plenary Session of Peace Conference, Παξίζη 11 Οθησβξίνπ 1946, ζ. 6. Πξβι. S. Xydis, Greece and the Great Powers, ό.π., ζζ. 331. Π. Υξηζηίδεο, ό.π., ζζ. 119, 249. Ο Αιέμεο Κύξνπ (ό.π., ζ. 244) θάλεη ιόγν γηα δηεθδίθεζε από ηε Βνπιγαξία πεξηνρήο «εηο έθηαζηλ όρη κεγαιεηηέξαλ ησλ 875 ηεηξαγσληθώλ ρηιηνκέηξσλ θαη κε αξηζκόλ πιεζπζκνύ όρη αλώηεξνλ ησλ 45.000, εθ ησλ νπνίσλ νη 25.000 κνπζνπικάλνη Πνκάθνη». 34 Δθ. Διιεληθόο Βνξξάο αξ. 511 (2 Οθησβξίνπ 1946) ζ. 1. Αι. Κύξνπ, ό.π., ζζ. 240, 247. Π. Υξηζηίδεο, ό.π., ζζ. 272-273, 288-289. 35 ππξίδσλ Γ. Πινπκίδεο, Δζλνηηθή ζπκβίσζε ζηα Βαιθάληα. Έιιελεο θαη Βνύιγαξνη ζηε Φηιηππνύπνιε, 1878-1906, Αζήλα 2006, ζ. 401 (ππνζ. 146). 36 Πξβι. Υ. Υαηδεησζήθ, ό.π., ζ. 357.
10 δηαδηθαζία ε νπνία αλ θαη όρη απνκνλσκέλε δηέζεηε ηε δηθή ηεο απηνλνκία 37. Ζ δηάςεπζε ησλ όπνησλ ειπίδσλ εδαθηθήο επέθηαζεο πξνο Βνξξά δελ εμνκάιπλε απηόκαηα ηελ ειιελνβνπιγαξηθή αληηπαιόηεηα. ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο, ην πξόβιεκα αζθαιείαο δηακνξθώζεθε από κηα ώζκσζε παιαηόηεξσλ πεξηθεξεηαθώλ αληηπαινηήησλ θαη ηεο πξνγελέζηεξεο εκπεηξίαο ηεο ρώξαο κε ηε γεληθόηεξε πνιηηηθνζηξαηησηηθή πνξεία ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ 38. Ζ (νξζή) αληίιεςε ησλ Διιήλσλ ηζπλόλησλ ήηαλ όηη ν κεζνπνιεκηθόο βνπιγαξηθόο αλαζεσξεηηζκόο ζπλερηδόηαλ (κηληκαιηζηηθά, αλαθνξηθά κε ηε Γπηηθή Θξάθε 39 ) θαη απνθηνύζε λέα δπλακηθή, σο βαζηθόο πεξηθεξεηαθόο εηαίξνο κηαο ερζξηθήο ππεξδύλακεο (ηεο ΔΓ). Αληηθεηκεληθέο ινηπόλ πξαγκαηηθόηεηεο ζην βαιθαληθό ηεο πεξίγπξν αλάγθαδαλ ηελ επίζεκε Διιάδα λα ηεξεί επηθπιαθηηθή θαη «ςπρξή» ζηάζε απέλαληη ζηνπο βόξεηνπο γείηνλέο ηεο. Πεξηζζόηεξν νπζηαζηηθή από ηελ αληαπαίηεζε ηεο Γπηηθήο Θξάθεο από ηελ εηηεκέλε Βνπιγαξία ήηαλ ζαθώο ε κεζόδεπζε ηεο ηηηντθήο Γηνπγθνζιαβίαο (1944-48) γηα «επαλέλσζε» ησλ ηξηώλ ηκεκάησλ ηεο Μαθεδνλίαο θαη γηα απνξξόθεζε ηεο ειιεληθήο Μαθεδνλίαο «ηνπ Αηγαίνπ (θαη ηεο βνπιγαξηθήο «ηνπ Πηξίλ») ζηε λεόθνπε νκόζπνλδε γηνπγθνζιαβηθή Λατθή Γεκνθξαηία ηεο Μαθεδνλίαο, ε νπνία είρε ηδξπζεί παλεγπξηθά ζηηο 2 Απγνύζηνπ 1944 40. Ζ πξνζαξκνγή ζηε λέα δηεζλή πξαγκαηηθόηεηα, όπνπ ε αληηπαξάζεζε γηλόηαλ πιένλ θπξίσο κε ηδενινγηθνύο (θνκκνπληζκόο αληηθνκκνπληζκόο) θαη όρη κε εζληθνύο όξνπο (Έιιελεο ιάβνη), ήηαλ ζίγνπξα δύζθνιε: ζην α κηζό ηνπ 1945 ε θπξίαξρε άπνςε ζηελ ειιεληθή δηπισκαηία επλννύζε ηελ επαλέλαξμε ησλ δηπισκαηηθώλ ζρέζεσλ κε ην Βειηγξάδη, πνληάξνληαο ζηελ παξαδνζηαθή ειιελνζεξβηθή θηιία, ελώ ν Σύπνο ηεο Θεζζαινλίθεο, πνπ είρε γαινπρεζεί κε ην όλεηξν ηεο ειιελνζεξβηθήο ζπκκαρίαο, εθζείαδε ηελ «ηζηνξηθήλ πξνο ηνπο γείηνλαο έξβνπο θηιίαλ» 41. Σν ελδερόκελν όκσο απόζρηζεο ηεο ειιεληθήο Μαθεδνλίαο εξέζηδε ηνπο Έιιελεο (ηδίσο ηεο Βνξείνπ 37 Γηα ηε ζύλδεζε ηεο εζληθνθξνζύλεο θαη ησλ εζληθώλ δηεθδηθήζεσλ κε ηνλ αληηθνκκνπληζκό ζηελ ειιεληθή Μαθεδνλία ην 1945-46 βι. Βαζίιεο Κ. Γνύλαξεο, Δγλσζκέλσλ θνηλσληθώλ θξνλεκάησλ. Κνηλσληθέο θαη άιιεο όςεηο ηνπ αληηθνκκνπληζκνύ ζηε Μαθεδνλία ηνπ Δκθπιίνπ Πνιέκνπ (1945-1949), Θεζζαινλίθε 2002, ζζ. 71-92. 38 Δ. Υαηδεβαζηιείνπ, Σηα ζύλνξα ησλ θόζκσλ, ό.π., ζ. 29. 39 Βι. παξαηεξήζεηο ηνπ Δπάγγεινπ Κσθνύ (Nationalism and Communism in Macedonia, Θεζζαινλίθε 1964, ζζ. 155-158) γηα ηε ζπλερηδόκελε βνπιγαξηθή ακθηζβήηεζε ηεο ειιεληθήο θπξηαξρίαο ζηε Γπηηθή Θξάθε κέρξη θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950. 40 Δ. Κσθόο, ό.π., ζζ. 166-168, 174-175. Η. Μηραειίδεο, ό.π., ζζ. 195, 209-210, 216-217, 232-233. 41 Η. Μηραειίδεο, ό.π., ζζ. 38, 114, 120-121.
11 Διιάδαο), απμάλνληαο ηα αληηβνπιγαξηθά ηνπο αηζζήκαηα θαη ηελ παξαδνζηαθή ζιαβνθνβία ηνπο 42. ηελ κεηαπειεπζεξσηηθή θαη ζηελ εκθπιηαθή ειιεληθή Μαθεδνλία, ε αξλεηηθή εκπεηξία ηεο Καηνρήο, κε ηε θηινβνπιγαξηθή ζηάζε κηαο κεξίδαο ιαβνθώλσλ (ππό ηνλ Ζιία Γεκάθε/Κάιηζεθ), νη πεξηπεπιεγκέλεο ζρέζεηο ηνπ ΔΛΑ κε ηνπο γηνπγθνζιάβνπο παξηηδάλνπο θαη ην ζιαβνκαθεδνληθό απνζρηζηηθό θίλεκα ηνπ ΝΟΦ/ΝΟΦ, ήηαλ κνηξαίν λα ηαπηίζνπλ ηνλ αληηβνπιγαξηζκό θαη ηνλ αληηζιαβηζκό κε ηνλ αληηθνκκνπληζκό 43. Ζ ιέμε «ιαύνο» θαη ηα παξάγσγά ηεο ζπλόδεπαλ θάζε αξάδα πεξί θνκκνπληζηώλ ζηνλ πνιηηηθό ιόγν ησλ εθεκεξίδσλ ηεο Μαθεδνλίαο (νη αληάξηεο ηνπ ΓΔ δελ ήηαλ Έιιελεο αιιά «Βνύιγαξνη», «ζιαπνπξάθηνξεο, «Δακνζιαύνη» θαη «ζιαπόδνπινη») θαη ν Δκθύιηνο Πόιεκνο ζπλδέζεθε, κέζσ ηεο αλάθιεζεο ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο, κε ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα 44. Άιισζηε, αλάινγα παξαδείγκαηα ώζκσζεο θαη ελζσκάησζεο ηνπ παιαηνύ κε ην λέν εληνπίδνληαη θαη ζηελ θεληξηθή ζθελή ηνπ πξώηκνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ. ύκθσλα κε ηνλ ηζηνξηθό Martin McCauley, ζηελ αλαδήηεζε ησλ αηηηώλ ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ αλάιπζε ηεο άπνςεο πνπ είρε ε Μόζρα γηα ηνλ θόζκν (έσο ην 1949) πξέπεη λα ιάβνπκε ζνβαξά ππόςε καο όρη κόλνλ ηε καξμηζηηθή-ιεληληζηηθή ζεσξία (πνπ ζεσξνύζε ηε ζύγθξνπζε αλάκεζα ζηνλ θαπηηαιηζηηθό θαη ζηνλ ζνζηαιηζηηθό θόζκν ληεηεξκηληζηηθά αλαπόθεπθηε), αιιά θαη ηελ ηζηνξηθή εκπεηξία ηεο απηνθξαηνξηθήο Ρσζίαο 45. Δπ απηνύ, παξαδνζηαθέο εζληθέο θαη απηνθξαηνξηθέο αληηπαιόηεηεο ηεο γεξαηάο επείξνπ, όπσο απηή κεηαμύ ηεο Ρσζίαο θαη ηεο Βξεηαλίαο (πνπ ζην Αλαηνιηθό Εήηεκα είραλ εθδεισζεί κε έλνπιν ηξόπν ην 1855 θαη κε απεηιή ρξήζεο βίαο ην 1878, όπσο θαη ζην δήηεκα ηεο Πεξζίαο), ελζσκαηώζεθαλ θαη ππνδαύιηζαλ ην θνύλησκα ηνπ Φπρξνύ Πνιέκνπ ζηα πξώηα ζηάδηά ηνπ. 42.π., ζ. 36. 43 Β. Γνύλαξεο, ό.π., ζ. 57. 44.π., ζζ. 61-62, 64. 45 M. McCauley, ό.π., ζ. 31.