Παηηζίων 44, 106 82 Αθήνα Σηλ: 210 8217724, 210 8217717 Φαξ: 210 8230800, email: eam @culture.gr, www.yppo.gr Σίηλορ ππογπάμμαηορ: «αν ηο νόμιζμα κσλήζει, μύθος θε ν αρτινίζει» Ηλικία παιδιών: Γ, Γ & Δ Γεκνηηθνύ Γιάπκεια ππογπάμμαηορ: 2 ώξεο (10 π.κ. 12.00 κ.κ.) Απιθμόρ παιδιών ανά ππόγπαμμα: 25 ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟΙ ΣΟΥΟΙ Να γλσξίζνπλ ηα παηδηά ηε γέλεζε θαη ηελ εμέιημε ηνπ αξραίνπ ειιεληθνύ λνκίζκαηνο Να παξαηεξήζνπλ από θνληά ηα αξραία λνκίζκαηα θαη λα εκπινπηίζνπλ ηηο κπζνινγηθέο ηνπο γλώζεηο, αμηνπνηώληαο ηνπο κύζνπο, πνπ απεηθνλίδνληαη ζηηο όςεηο ησλ λνκηζκάησλ, αιιά θαη ζην ζύλνιν ησλ εθζεκάησλ ηεο έθζεζεο Να αληηιεθζνύλ ηελ πνηθηιία ησλ λνκηζκαηηθώλ εηθνλνγξαθηθώλ ηύπσλ Να νδεγεζνύλ ζε ζπκπεξάζκαηα θαη θξίζεηο κέζα από ηε ζύγθξηζε ησλ αξραίσλ λνκηζκάησλ κε ηα ζύγρξνλα Να αλαπηύμνπλ ηηο δεκηνπξγηθέο ηνπο ηθαλόηεηεο, εκπλεόκελα από ηα εθζέκαηα ηεο έθζεζεο, κέζα από δξαζηεξηόηεηεο ζε εηθαζηηθό εξγαζηήξη ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΣΟΤ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ Α. Διζαγωγική ενόηηηα (20 λεπηά) Γλσξηκία κε ηα παηδηά. Δμνηθείσζε κε ηνλ εθζεζηαθό ρώξν θαη εηζαγσγή ζην ζέκα ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σπδήηεζε γηα ην ξόιν ηνπ ρξήκαηνο ζε όιεο ηηο εθδειώζεηο ηεο αλζξώπηλεο δσήο. Σύληνκε παξνπζίαζε ηεο γέλεζεο ηνπ λνκίζκαηνο κε ρξήζε επνπηηθνύ πιηθνύ. Φξήζε πηζηώλ αληηγξάθσλ αξραίσλ λνκηζκάησλ. Β. Γιεξαγωγή έπεςναρ ζηον εκθεζιακό σώπο ηος μοςζείος (30 λεπηά) Με ηε βνήζεηα θπιιαδίνπ εξγαζίαο, ζρεδηαζκέλνπ σο κηθξνύ εθπαηδεπηηθνύ νδεγνύ, ηα παηδηά ρσξίδνληαη ζε νκάδεο θαη αλαπηύζζνληαη ηαπηόρξνλα ζηηο δηάθνξεο ελόηεηεο ηεο έθζεζεο γηα ηε δηεμαγσγή εξεπλεηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ. Με νδεγό ηνλ Πήγαζν, ηνλ θηεξσηό ίππν ηεο αξραίαο ειιεληθήο κπζνινγίαο, νη καζεηέο θαινύληαη λα εληνπίζνπλ ηνπο ζενύο θαη ηνπο κπζηθνύο ήξσεο ηεο νκάδαο ηνπο θαη ζηε ζπλέρεηα λα παξαηεξήζνπλ ηα ζύκβνιά ηνπο θαη ηνλ δηαθνξεηηθό ηξόπν αλαπαξάζηαζεο ησλ κνξθώλ ζηα γιππηά, ηα αγγεία, ηα ράιθηλα αληηθείκελα θαη ηα λνκίζκαηα ηεο έθζεζεο. 1
Γ. Παισνίδι πόλων (20 λεπηά) Τα παηδηά, δηαηεξώληαο ηηο δνκέο ησλ νκάδσλ ηνπο, παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο ηνπο παίδνληαο ξόινπο. Σπγθεθξηκέλα, ε θάζε νκάδα, επηιέγεη ηα θαηάιιεια θνζηνύκηα θαη αληίγξαθα ζπκβόισλ θαη παξνπζηάδεη ηηο κπζηθέο κνξθέο, ρσξίο λα απνθαιύπηεη ηελ ηαπηόηεηά ηνπο. Τα ππόινηπα παηδηά παξαηεξνύλ ηα ζύκβνια, ηα ελδύκαηα θαη ηηο ζηάζεηο ησλ ζσκάησλ ησλ ζπκκαζεηώλ ηνπο θαη δηαηππώλνπλ ππνζέζεηο, πξνζπαζώληαο λα καληέςνπλ ηε ζσζηή ζεόηεηα ή ήξσα, πνπ αλαπαξηζηάηαη θάζε θνξά. Γ. Γημιοςπγική ζςνθεηική δπαζηηπιόηηηα (35 λεπηά) Τα παηδηά νδεγνύληαη ζε εηδηθά δηακνξθσκέλν ρώξν, όπνπ ζα έρνπλ ηελ επθαηξία, κε ηελ παξαθνινύζεζε εθπαηδεπηηθήο ηαηλίαο κηθξνύ κήθνπο (10 ιεπηά), λα γλσξίζνπλ ηα ζηάδηα παξαζθεπήο ηνπ αξραίνπ λνκίζκαηνο θαη ζηε ζπλέρεηα λα θαηαζθεπάζνπλ ηα δηθά ηνπο. Δ. Αξιολόγηζη (15 λεπηά) Τα παηδηά παξνπζηάδνπλ ηα έξγα ηνπο θαη αμηνινγνύλ ηηο ηερληθέο δπζθνιίεο ηεο παξαζθεπήο θαη δηαθόζκεζεο ελόο λνκίζκαηνο. Ταπηόρξνλα, εθθξάδνπλ ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο γηα ηελ θαιιηηερληθή αμία ηεο κηθξνγξαθηθήο ηέρλεο ηεο αξραίαο λνκηζκαηνθνπίαο θαη ηηο θξίζεηο ηνπο γηα ην ξόιν πνπ δηαδξακάηηζε ην αξραίν λόκηζκα ζηε δηάζσζε θαη δηάδνζε ηνπ ειιεληθνύ πνιηηηζκνύ. Κιείλνληαο, δσγξαθίδνπλ ην δηθό ηνπο πξνζσπηθό λόκηζκα θαη ζπλζέηνπλ έλα «ζεζαπξό», ν νπνίνο ζα θξπθηεί κέζα ζην κνπζείν. ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΔ ΜΔΘΟΓΟΙ Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο ζα αμηνπνηεζνύλ εθπαηδεπηηθέο κέζνδνη, πνπ βαζίδνληαη ζηε καζεζηαθή ζεσξία ηνπ επνηθνδνκηζκνύ. Δλδεηθηηθά αλαθέξνληαη: Γηαινγηθή δηεξεύλεζε ηνπ ζέκαηνο Γηακεζνιαβεηηθόο θαη ζπληνληζηηθόο ξόινο ηνπ κνπζεηνπαηδαγσγνύ Απηόλνκε εμεξεύλεζε ηνπ κνπζείνπ κε παξάιιειε ελίζρπζε ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμύ ησλ καζεηώλ Καζνδεγνύκελε αλαθάιπςε κε ρξήζε επνπηηθνύ πιηθνύ Αμηνπνίεζε βησκάησλ θαη ελίζρπζε ησλ ελδηαθεξόλησλ θαη ησλ θηλήηξσλ ηνπ καζεηή Γξαζηεξηόηεηεο πνπ πξνσζνύλ ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ αηζζήζεσλ θαη αληαπνθξίλνληαη ζε δηαθνξεηηθνύο ηξόπνπο κάζεζεο ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΔ ΠΡΙΝ ΣΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Μπνξείηε λα πξνεηνηκάζεηε ηα παηδηά γηα ηελ επίζθεςή ηνπο ζην κνπζείν κε 2
δξαζηεξηόηεηεο, πνπ ζηνρεύνπλ, ηόζν ζηελ εμνηθείσζή ηνπο κε ην κνπζείν θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ, όζν θαη κε ην ζέκα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πξνγξάκκαηνο. Σαο πξνηείλνπκε ελδεηθηηθά κεξηθέο δξαζηεξηόηεηεο πνπ κπνξείηε λα θάλεηε: 1. Δξοικείωζη με ηο μοςζείο Σπδεηήζηε κε ηα παηδηά γηα ηελ έλλνηα ηνπ κνπζείνπ π.ρ. Τη λνκίδεηε όηη είλαη έλα Μνπζείν; Γηα πνην ιόγν ππάξρεη; Πνηα κνπζεία έρεηε επηζθεθζεί; Πόζα δηαθνξεηηθά κνπζεία ππάξρνπλ; Σπδεηήζηε γηα ην Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν π.ρ. Τί θαληάδεζηε όηη πεξηέρεη ην Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν; Πώο βξέζεθαλ ηα αληηθείκελα απηά ζην κνπζείν; Πνηνο κπνξεί λα ηα έδσζε; Πνηνο κπνξεί λα ηα βξήθε; Σπιιέμηε θσηνγξαθηθό πιηθό κε ηα εθζέκαηα ηνπ Δζληθνύ Αξραηνινγηθνύ Μνπζείνπ. Πξνηείλνπκε λα επηζθεθηείηε ηελ ηζηνζειίδα ηνπ κνπζείνπ www.namuseum.gr, όπνπ ζα βξείηε παξνπζίαζε ηνπ Δζληθνύ Μνπζείνπ θαη αληηπξνζσπεπηηθέο θσηνγξαθίεο από όιεο ηηο Σπιινγέο. Φηηάμηε έλα ρξνλνδηάγξακκα, ηνπνζεηώληαο θσηνγξαθίεο αληηπξνζσπεπηηθώλ εθζεκάησλ ζε ρξνλνινγηθέο πεξηόδνπο. Εεηήζηε από ηα παηδηά λα δσγξαθίζνπλ πσο θαληάδνληαη ην Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν θαη λα γξάςνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο από ηελ επίζθεςή ηνπο. Θα καο ραξνπνηήζεη ηδηαίηεξα θαη ζα βνεζήζεη ζηνλ θαιύηεξν ζρεδηαζκό ησλ εθπαηδεπηηθώλ καο ππεξεζηώλ λα καο θέξεηε θσηνηππίεο κε ηηο ηδέεο ησλ παηδηώλ. Δληνπίζηε ζην ράξηε ηνπ κνπζείνπ ηηο αίζνπζεο ηεο Πεξηνδηθήο Έθζεζεο, ηελ ηνπαιέηα, ην πσιεηήξην. Σπδεηήζηε πσο ζα θηλεζείηε κε αζθάιεηα. Σπδεηήζηε γηα ην ηη κπνξείηε θαη ηη δε κπνξείηε λα θάλεηε ζην κνπζείν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςήο ζαο. Γεκηνπξγήζηε κηα κνπζεηαθή γσλία, όπνπ κπνξείηε λα ζπγθεληξώζεηε πιηθό ζρεηηθό κε ην Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν (θσηνγξαθίεο, δεκνζηεύκαηα από εθεκεξίδεο, απνθόκκαηα εηζηηεξίσλ, δσγξαθηέο παηδηώλ, αληίγξαθα λνκηζκάησλ θ.ά.). Μπνξείηε λα εκπινπηίδεηε ηε κνπζεηαθή γσλία θαη κεηά ηελ επίζθεςε. 2. Δξοικείωζη με ηο θέμα ηος εκπαιδεςηικού ππογπάμμαηορ Ξεθπιιίζηε ην βηβιίν ηεο ηζηνξίαο θαη εληνπίζηε εηθόλεο αξραίσλ λνκηζκάησλ. Σπιιέμηε πιεξνθνξίεο γηα ην πσο κπνξεί λα θαηαζθεπάδνληαλ ηα αξραία λνκίζκαηα, πνπ βιέπεηε ζηηο εηθόλεο ηνπ βηβιίνπ ζαο π.ρ. πιηθό, δηαθόζκεζε, αμία θ.ι.π. Πξνζπαζήζηε λα ζθεθηείηε αλ ηα αξραία λνκίζκαηα, πνπ είδαηε ζην βηβιίν ζαο, ζάο ζπκίδνπλ ηα ζύγρξνλα. Αλαθεξζείηε ζηε δηαρξνληθόηεηα ηνπ λνκίζκαηνο. Μπνξείηε λα ζθεθηείηε νκνηόηεηεο θαη δηαθνξέο κεηαμύ αξραίσλ θαη ζύγρξνλσλ λνκηζκάησλ; Σπδεηήζηε ζε ηη κπνξεί λα σθέιεζε ηνλ άλζξσπν ε εθεύξεζε ηνπ λνκίζκαηνο (θνηλσλία, εκπόξην, νηθνλνκία, επαθέο, νξγάλσζε, θ.η.ι.). Πξνζπαζήζηε λα ζπγθεληξώζεηε ζηνηρεία γηα ηα αξραία λνκίζκαηα Θπκεζείηε κύζνπο γηα ζενύο θαη ήξσεο ηεο αξραίαο ειιεληθήο κπζνινγίαο θαη εκπινπηίζηε ηηο κπζνινγηθέο ζαο γλώζεηο. Καηεγνξηνπνηήζηε ηα κπζηθά πξόζσπα, ζύκθσλα κε ηα γλσξίζκαηά ηνπο π.ρ. Γσδεθάζεν, Μπζηθά όληα, Γεπηεξεύνπζεο Θεόηεηεο, Μπζηθνί Ήξσεο θ.ι.π. 3
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΔ ΓΙΑ ΣΗΝ ΗΜΔΡΑ ΣΗ ΤΜΜΔΣΟΥΗ ΣΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πξνηείλεηε ζηα παηδηά λα θνξνύλ άνεηα πούσα και παπούηζια. Σηνλ εθζεζηαθό ρώξν ζα θαζόκαζηε ζε καμηιαξάθηα ζην δάπεδν. Δνημεπώζηε ην Τκήκα Δθπαηδεπηηθώλ Πξνγξακκάησλ ηνπ Δζληθνύ Αξραηνινγηθνύ Μνπζείνπ για ιδιαίηεπερ ανάγκερ πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ ζηελ νκάδα ζαο (π.ρ. θηλεηηθά πξνβιήκαηα ή άιιεο αλαπεξίεο, καζεζηαθέο δπζθνιίεο, όρη θαιή θαηαλόεζε ηεο ειιεληθήο γιώζζαο, αιιεξγίεο θ.ά.). Δμαζθαιίζηε ηελ άθημή ζαο 15 λεπηά ππιν ηην έναπξη ηος ππογπάμμαηορ. Τα παηδηά ζα ρξεηαζηνύλ 5-15 ιεπηά πξηλ ηελ έλαξμε ηνπ πξνγξάκκαηνο: 5 λεπηά γηα λα αθήζνπλ ηα παλσθόξηα ηνπο ζηελ ηκαηηνζήθε ηνπ κνπζείνπ θαη πεπίπος 10 λεπηά γηα λα κεηαβνύλ ζην ρώξν δηεμαγσγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ παποςζία ζαρ και η ενεπγόρ ζςμμεηοσή ζαρ ζηο ππόγπαμμα σο κέινο ηεο νκάδαο είναι απαπαίηηηη, ηόζν γηα ηελ επνπηεία ηεο νκάδαο, όζν θαη γηα ηελ αμηνπνίεζε ηεο εκπεηξίαο ησλ παηδηώλ κεηά ην εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα ζηελ ηάμε. Δίλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθό γηα καο, να ζςμπληπώζεηε ηο θύλλο αξιολόγηζηρ πνπ ζα ζαο δνζεί, γηαηί έηζη ζπκβάιιεηε ζηε βειηίσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ππεξεζηώλ. Τν εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα δηαξθεί 2 ώξεο θαη δε γίλεηαη δηαθνπή γηα δηάιεηκκα. Δλεκεξώζηε ηα παηδηά ώζηε λα έρνπλ θάεη θαιό πξσηλό. Θα ρξεηαζηείηε ηοςλάσιζηον ένα ηέηαπηο κεηά ηε ιήμε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηηο 12:00 π.κ. γηα ηε κεηάβαζή ζαο ζην πνύικαλ. ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΔ ΜΔΣΑ ΣΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Σπδεηήζηε κε ηα παηδηά ηελ εκπεηξία ηνπο από ην εθπαηδεπηηθό πξόγξακκα: ηηο ηνπο άξεζε, ηη δελ ηνπο άξεζε, αλ επηβεβαηώζεθαλ νη πξνζδνθίεο ηνπο. Μπνξείηε λα δσγξαθίζεηε νκαδηθά ζε ραξηί ηνπ κέηξνπ ηηο εληππώζεηο ζαο (πξόζσπα, αληηθείκελα, δξαζηεξηόηεηεο). Γεκηνπξγήζηε ζηαηηθνύο πίλαθεο κε ηηο πξνηηκήζεηο ηεο νκάδαο από ην πξόγξακκα π.ρ. Τη ζαο άξεζε πεξηζζόηεξν; Σπδήηεζε, δσγξαθηθή ζην θπιιάδην, παηρλίδη κε ηα λνκίζκαηα θαη ηνπο κύζνπο. Θα καο είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκν λα καο ζηείιεηε ηνπο πίλαθεο απηνύο. Κάληε παηρλίδη παληνκίκαο: έλα ή δύν παηδηά κηκνύληαη κπζηθά πξόζσπα ή όληα θαη ηα ππόινηπα παηδηά θαινύληαη λα καληέςνπλ. Παίμηε ην παηρλίδη ησλ εξσηήζεσλ: έλα παηδί βάδεη ζην λνπ ηνπ έλα ζεό, ή ήξσα ή κπζηθό όλ θαη ηα ππόινηπα κε εξσηήζεηο, πνπ ηνπ απεπζύλνπλ, πξνζπαζνύλ λα καληέςνπλ (π.ρ. είλαη αλδξηθή ή γπλαηθεία ζεόηεηα; Αλήθεη ζην Γσδεθάζεν; Φσξίζηε ηελ ηάμε ζε δύν νκάδεο: Ζ κία ζα γξάςεη ζηε κία πιεπξά ελόο ραξηηνύ ηα πιηθά, ηε κνξθή θαη ηνλ ηξόπν θαηαζθεπήο ελόο αξραίνπ λνκίζκαηνο. Ζ άιιε νκάδα ζα γξάςεη ζηελ άιιε πιεπξά ηνπ ίδηνπ ραξηηνύ ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνύκε ζήκεξα 4
γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ λνκηζκάησλ, ηνλ ηξόπν παξαζθεπήο ηνπο, ηα είδε ηνπ ρξήκαηνο, π.ρ. θέξκα, ραξηνλόκηζκα, θάξηεο, επηηαγέο θ.η.ι. Καλή επιηςσία! ΔΝΓΔΙΚΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγειίδνπ Μαξία, Ελληνική Μσθολογία Από ηοσς θεούς ζηοσς ανθρώποσς, εθδ. Παπαδόπνπινο, Αζήλα 2007, 2 ε έθδνζε Αγγειίδνπ Μαξία, Ελληνική Μσθολογία Από ηοσς ανθρώποσς ζηοσς ήρωες, εθδ. Παπαδόπνπινο, Αζήλα 2007 Bengston Hermann, Ιζηορία ηης Αρταίας Ελλάδος, κηθξ. Αληξέαο Γαβξίιεο, εθδ. ΜΔΛΗΣΣΑ, Αζήλα 1991 Γηαλλαθνύξνπ-Γαιέξνπ Μαξή, Οι Δώδεκα θεοί ηοσ Ολύμποσ, εθδ. Παπαδόπνπινο, Αζήλα 2003 ΓΤΝΑΙΚΩΝ ΛΑΣΡΕΙΕ Σελεηοσργίες και καθημερινόηηηα ζηην κλαζική Αθήνα, επηκ. Νηθόιανο Καιηζάο θαη Alan Shapiro, Κνηλσθειέο Ίδξπκα Αιέμαλδξνο Σ. Ωλάζεο (ΖΠΑ), Νέα Υόξθε 2009 Ελληνική Μσθολογία, εθδ. ΑΛΜΑ, Αζήλα 1987 Διιεληθή Μπζνινγία, η.2, Οι Θεοί, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1986 Διιεληθή Μπζνινγία, η.3, Οι Ήρωες, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1986 Διιεληθή Μπζνινγία, η.4, Ο Ηρακλής και οι Πανελλήνιες εκζηραηείες, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1986 Διιεληθή Μπζνινγία, η.5, Ο Σρωικός Πόλεμος, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1986 Ελληνική Μσθολογία, η. Α εθδ. Σηξαηίθε, Αζήλα 1984 Ελληνική Μσθολογία, η. Β εθδ. Σηξαηίθε, Αζήλα 1987 Εεξληώηε Βέξγε Γέζπνηλα, ΣΟ ΝΟΜΙΜΑ Ω ΜΕΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΣΙΚΩΝ ΤΝΑΛΛΑΓΩΝ - Από ηις ανηαλλαγές ηων αγαθών ζηις ζσναλλαγές ζηο διαδίκησο, ΥΠ.ΠΟ., Αζήλα 2002 Honour Hugh-Fleming John, Ιζηορία ηης Σέτνης, κηθξ. Αλδξέαο Παππάο, εθδ. Υπνδνκή, Αζήλα 1998 Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο, η.β, Αρταϊκός Ελληνιζμός, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1971, 2000 Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο, η.γ1, Κλαζικός Ελληνιζμός, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1971, 2000 Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο, η.γ2, Κλαζικός Ελληνιζμός, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1971, 2000 5
Μύθος και Νόμιζμα - Παραζηάζεις, σμβολιζμοί και Ερμηνείες από ηην Αρταία Ελληνική Μσθολογία, ΥΠ.ΠΟ.Τ.-Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν-Ννκηζκαηηθό Μνπζείν-Alpha Bank, Αζήλαη 2011 Νομίζμαηα και Νομιζμαηική, ΥΠ.ΠΟ., Αζήλα 1996 Ο Πρώηος Αιώνας ηοσ Νομιζμαηικού Μοσζείοσ 1829-1922,ΥΠ.ΠΟ., Αζήλα 1988 Ομήροσ Ιλιάδα, εθδ. Σηξαηίθε, Αζήλα 1983 Ομήροσ Οδύζζεια, εθδ. Σηξαηίθε, Αζήλα 1983 Οηθνλνκίδνπ Μαληώ, Ελληνική Σέτνη, Αρταία Νομίζμαηα, εθδ. Δθδνηηθή Αζελώλ, Αζήλα 1996 Pollitt J.J., Η Σέτνη ζηην Ελληνιζηική Εποτή, κηθξ. Αλδξνκάρε Γθαδή, εθδ. Γεκ. Παπαδήκα, Αζήλα 1999 Σο νόμιζμα ζηον αρταίο ελληνικό κόζμο, ΥΠ.ΠΟ. - Ννκηζκαηηθό Μνπζείν, Αζήλα 2004, Α έθδνζε Φαηδεαζιάλε Κνξλειία, Σο Δωδεκάθεο Εκπαιδεσηική Μοσζειοζκεσή, Υπεξεζία Σπληήξεζεο Μλεκείσλ Αθξόπνιεο Τνκέαο Δλεκέξσζεο & Δθπαίδεπζεο, Αζήλα 2006 6