ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( ) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γ.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΔΙΑΣΤΑΤΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1986-2006) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΤΟΚΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑΣ (MAI05/40) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Σεπτέμβριος 2006

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στην Πολυδιάστατη Στατιστική Ανάλυση ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1986-2006) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Γ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΟΚΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Σεπτέμβριος 2006 1

Οι πολλοί αναζητούν την ηδονή, oι εκλεκτοί την δόξα, oι επίλεκτοι την αρετή. 2

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1986-2006) Περίληψη Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη διαχρονική μελέτη της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων των φυσικών προσώπων στον ελλαδικό χώρο, όπως αυτές εκτυλίσσονται τα τελευταία είκοσι ένα χρόνια (από το 1986 έως το 2006). Σημείο εστίασης αποτελεί η αλλαγή της πολιτικής σε πλήθος εννέα φορολογικών παραμέτρων. Η αλλαγή της πολιτικής σηματοδοτείται με αύξοντα αριθμό ανά φορολογική παράμετρο κι έπειτα συγκεντρώνονται τα στοιχεία σε κοινό πίνακα, ο οποίος μετατρέπεται σε λογικό πίνακα (0 1). Στη συνέχεια, τη δράση της στατιστικής μελέτης αναλαμβάνει η Ανιούσα Ιεραρχική Ταξινόμηση και η Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών διαδοχικά. Σε κάθε μία εκ των δύο άνω μεθόδων, διεξάγονται οι πίνακες των αποτελεσμάτων τους, η ερμηνεία και τα συμπεράσματα αυτών. Τέλος, αναφέρονται τα συμπεράσματα τα οποία αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια της ανάλυσης των δεδομένων. Το λογισμικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε είναι το CHIC Analysis (Correspondence and Hierarchical Cluster Analysis ver. 1.0) ενώ παράλληλα πραγματοποιήθηκε και η ταυτοποίηση των αποτελεσμάτων με το λογισμικό MAD (Methodes d Analyses des Donnees ver. 3.0). Η σημαντικότερη αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων, κατά την εξεταζόμενη περίοδο, επισημαίνεται το έτος 2004, έπεται η αλλαγή το έτος 2006 και ακολουθεί η αντίστοιχη αλλαγή το έτος 1993. Πρόκειται για εξαιρέσεις εντός του δείγματος και όχι για τον κανόνα. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η αλλαγή της πολιτικής στο πλήθος των εννέα φορολογικών παραμέτρων συνοδοιπορεί με τα έτη κατά τα οποία λαμβάνει τόπο η εκλογική δραστηριότητα, με μοναδική εξαίρεση την πολιτική του έτους 2006. Μέθοδοι πειραματισμού στην πολιτική των φορολογικών παραμέτρων δεν διαφαίνονται ενώ η πολιτική πρωτοβουλία παρουσιάζεται, σκόπιμα ή μη, ανενεργή. Τέλος, η συχνότητα της αλλαγής της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων ανά χρονική περίοδο είναι η ελάχιστη. 3

Ευχαριστίες ανήκουν στον υπεύθυνο καθηγητή κ. Γιάννη Παπαδημητρίου. Η καθοδήγηση και υποστήριξή του αποτέλεσαν σωσίβια λέμβο στον ωκεανό της πολυδιάστατης στατιστικής ανάλυσης και ταυτόχρονα η επιμονή και η θέρμη του, κατά τη διάρκεια της διαπαιδαγώγησης, οδήγησαν στη λύση πολυδιάστατων αποριών. Ευχαριστίες ανήκουν επίσης στον καθηγητή κ. Αθανάσιο Βαζακίδη. Η συμβολή του στη μάζωξη, συμπλήρωση και επεξεργασία του υλικού υπήρξε πολύτιμη και καθοριστική. Τέλος, τα εγχειρίδια των οδηγιών για τη συμπλήρωση της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων παραχωρήθηκαν από την H Εφορία Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα από την κ. Αργυρώ Μπαρμπούνη της οποίας η ανταπόκριση και προθυμία υπήρξε άμεση. 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...3 Περιεχόμενα 5 Εισαγωγή.6 Κεφάλαιο 1: Ανάλυση Παραμέτρων 1.1 Παραμεθόριος.....8 1.2 Δύο Τέκνα.....10 1.3 Ιατρική Περίθαλψη...12 1.4 Τόκοι Δανείων Πρώτης Κατοικίας...13 1.5 Ασφάλιστρα...14 1.6 Μίσθωση Πρώτης Κατοικίας...17 1.7 Φροντιστήρια...19 1.8 Οικογενειακές Δαπάνες...22 1.9 Αφορολόγητο Όριο...25 1.10 Πίνακας Αρχικών Δεδομένων...28 Κεφάλαιο 2: Η Ανιούσα Ιεραρχική Ταξινόμηση 2.1 Εισαγωγή...34 2.2 Πίνακες Αποτελεσμάτων Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης...35 2.3 Ερμηνεία Αποτελεσμάτων...46 2.4 Συμπεράσματα Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης...52 Κεφάλαιο 3: Η Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών 3.1 Εισαγωγή...54 3.2 Πίνακες Αποτελεσμάτων Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών...58 3.3 Ερμηνεία Αποτελεσμάτων...63 3.4 Συμπεράσματα Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών...74 Συμπεράσματα...76 Παράρτημα...79 Βιβλιογραφία...92 5

Εισαγωγή Η έννοια της φορολογίας και του φόρου διασαφηνίζεται από την εξής παράγραφο:...η φορολογία αποτελεί μία από τις πηγές εσόδων του δημοσίου τομέα, πηγές οι οποίες καλύπτουν τις δημόσιες δαπάνες. Οι φόροι είναι χρηματικά ποσά τα οποία πολίτες και επιχειρήσεις υποχρεούνται να καταβάλλουν χωρίς ειδική αντιπαροχή του δημοσίου τομέα που να συνδέεται άμεσα με την καταβολή του φόρου. Το ποσό του πληρωτέου φόρου εξαρτάται από τη φορολογική βάση (εισόδημα, περιουσία και δαπάνες) και το φορολογικό συντελεστή του φορολογούμενου προσώπου. Τα φορολογικά έσοδα χρηματοδοτούν τα μέτρα αναδιανομής του εισοδήματος, τα οποία λαμβάνονται από το Κράτος και έχουν σκοπό την εξάλειψη περιπτώσεων μεγάλης φτώχειας σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού... (Πολιτική Οικονομία, Γ Λυκείου 1996) Στο ίδιο βιβλίο αναγράφεται ότι η συνύπαρξη πλούτου και φτώχειας αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνική αρμονία διότι γίνεται αιτία κοινωνικών αναταραχών. Και για αυτό το λόγο το Κράτος προβαίνει σε μέτρα αναδιανομής του εισοδήματος. Αυτό το οποίο δεν αναφέρεται είναι ότι η κοινωνική αρμονία διασφαλίζει την οικονομική «αρμονία» και κατά συνέπεια την παραμονή, στη θέση εξουσίας, της κυρίαρχης ομάδας συμφερόντων (λόμπι). Θεωρητικώς, το Κράτος εμφανίζεται ως διαιτητής στην καπιταλιστική αρένα προσπαθώντας να επιβάλλει το κοινωνικό δίκαιο. Κατά την άποψη του Ν. Πουλαντζά:...το Κράτος αποτελεί υλική συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων, ένα στρατηγικό πεδίο όπου διασταυρώνονται κόμβοι και δίκτυα εξουσίας. Οι κρατικοί μηχανισμοί καθιερώνουν και αναπαράγουν την ηγεμονία βάζοντας σε λειτουργία προσωρινούς συμβιβασμούς ανάμεσα στο συνασπισμό εξουσίας και σε ορισμένες δυναστευόμενες τάξεις... (Θεωρίες περί Κράτους, Κατριβέσης Νικόλαος) Η κατανομή του κοινωνικού δικαίου ορίζεται εν μέρει από το βαθμό της σχετικής αυτονομίας του Κράτους από τα δίκτυα εξουσίας κι άρα εν μέρει στη σφαίρα του «οικονομικού δικαίου» κι αυτό αντικατοπτρίζεται πλήρως στον ελλαδικό χώρο, όπου η ασυδοσία λειτουργεί νόμιμα. Η μελέτη της δομής της φορολογίας ενός κράτους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δύναται να αναδείξει οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές 6

πτυχές μίας οικονομίας. Υπό το πρίσμα αυτό, η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη διαχρονική μελέτη της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων φυσικών προσώπων. Η μελέτη επεκτείνεται στη χρονική περίοδο 1986 2006 και σε πλήθος εννέα φορολογικών παραμέτρων. Να σημειωθεί ότι τα έτη 1986 2006 αποτελούν τα λεγόμενα οικονομικά έτη και αναφέρονται στην διαχειριστική περίοδο 1985 2005 αντίστοιχα. Όσον αφορά τις φορολογικές παραμέτρους, αυτές είναι οι φορολογικές μειώσεις λόγω παραμεθορίου, δύο τέκνων, ιατρικής περίθαλψης, δανείων πρώτης κατοικίας, ασφαλίστρων, μίσθωσης πρώτης κατοικίας, φροντιστηρίων, οικογενειακών δαπανών και τέλος, το αφορολόγητο όριο μισθωτών και συνταξιούχων. Σε κάθε φορολογική παράμετρο αναγράφεται η μέγιστη φορολογική μείωση την οποία απολαμβάνει το φορολογούμενο, φυσικό, πρόσωπο. Η άντληση των πληροφοριών των φορολογικών παραμέτρων πραγματοποιήθηκε από τα εγχειρίδια οδηγιών για τη συμπλήρωση της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων, τα οποία εκδίδονται από το Υπουργείο Οικονομικών. Τέλος, χάριν απλοποίησης και αποφυγής κάθε σύγχυσης χρησιμοποιήθηκαν οι όροι φορολογική ελάφρυνση και εισοδηματική ελάφρυνση. Ο πρώτος όρος υποδηλώνει την εκπιπτόμενη από το φόρο φορολογική μείωση ενώ ο δεύτερος όρος υποδηλώνει την εκπιπτόμενη από το εισόδημα φορολογική μείωση. Η σημαντικότερη αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων, κατά την εξεταζόμενη περίοδο, επισημαίνεται το έτος 2006, έπεται η αλλαγή εν έτος 2004 και ακολουθεί η αντίστοιχη αλλαγή το έτος 1993. Πρόκειται για εξαιρέσεις εντός του δείγματος και όχι για τον κανόνα. Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η αλλαγή της πολιτικής στο πλήθος των εννέα φορολογικών παραμέτρων συνοδοιπορεί με τα έτη κατά τα οποία λαμβάνει τόπο η εκλογική δραστηριότητα, με μοναδική εξαίρεση την πολιτική του έτους 2006. Μέθοδοι πειραματισμού στην πολιτική των φορολογικών παραμέτρων δεν διαφαίνονται ενώ η πολιτική πρωτοβουλία παρουσιάζεται, σκόπιμα ή μη, ανενεργή. Τέλος, η συχνότητα της αλλαγής της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων ανά χρονική περίοδο είναι η ελάχιστη. 7

Κεφάλαιο 1 Ανάλυση Παραμέτρων 1.1 Παραμεθόριος Παραμεθόριο αποτελούν οι περιοχές που βρίσκονται στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου, Λέσβου, Χίου, Σάμου και Δωδεκανήσου, καθώς και οι περιοχές που περιλαμβάνονται σε ζώνη βάθους είκοσι χιλιομέτρων από τη μεθοριακή γραμμή των νομών Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων, Καστοριάς, Φλώρινας, Πέλλας, Κιλκίς, Σερρών και Δράμας. Αξίζει να σημειωθεί ότι την χρονική περίοδο 1989 1992 παρέχεται αυξημένο αφορολόγητο όριο, λόγω παραμεθορίου, σε μισθωτούς που πρόσφεραν υπηρεσίες ή κατοίκησαν, για τουλάχιστον έξι μήνες το προηγούμενο έτος, εντός της προβλεπόμενης ζώνης καθώς και σε συνταξιούχους που κατοίκησαν μόνιμα, το προηγούμενο έτος, στην προβλεπόμενη ζώνη. Στην περίπτωση αυτή το «κέρδος» για τον μισθωτό ή συνταξιούχο προκύπτει αφαιρώντας, ανά έτος, το συγκεκριμένο αφορολόγητο ποσό εισοδήματος από το γενικό αφορολόγητο όριο εισοδήματος των μισθωτών και συνταξιούχων. Το ισχύον φορολογικό μέτρο δεν λαμβάνει υπόψιν τον αριθμό των τέκνων. Εν συνεχεία, στα ακόλουθα έτη, στη κατηγορία περιλαμβάνονται μισθωτοί και συνταξιούχοι που πρόσφεραν υπηρεσίες ή κατοίκησαν για εννέα τουλάχιστον μήνες εντός της προβλεπόμενης περιοχής. Επίσης, παρατηρείται η πολιτική ελάφρυνσης του φόρου ενός μισθωτού ή συνταξιούχου και σε αναλογία με τον αριθμό των τέκνων, της οικογενείας του, που τον βαρύνουν. 1: Περίοδος 1986 1988 Δεν έχουν βρεθεί στοιχεία. 2: Περίοδος 1989 1992 Ακολουθείται η πολιτική ειδικού αφορολόγητου ορίου. Το αφορολόγητο όριο προσδιορίζεται βάσει σταθερού ποσοστού της τάξεως του 70% επί αυξανόμενου, ανά έτος, φορολογικού εισοδήματος. Η διαφορά του 8

αφορολόγητου ορίου της παραμεθορίου από το γενικό αφορολόγητο όριο των μισθωτών και συνταξιούχων αποτελεί το «κέρδος» των κατοίκων της παραμεθορίου κι άρα το σημείο εστίασης στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αφορολόγητο Παραμεθορίου Αφορολόγητο* Διαφορά 1989 1643 (70% στο μέχρι 2348 εισόδ.) 1174 469 1990 1875 (70% στο μέχρι 2679 εισόδ.) 1340 535 1991 2136 (70% στο μέχρι 3052 εισόδ.) 1526 610 1992 2568 (70% στo μέχρι 3668 εισόδ.) 1981 587 *Μισθωτών και συνταξιούχων. 3: Περίοδος 1993 2003 Η φορολογική ελάφρυνση (μείωση από τον φόρο και όχι από το εισόδημα) για κάθε τέκνο αυξάνεται με το ίδιο ποσό. Κατά αυτόν τον τρόπο, εάν ο μισθωτός φορολογούμενος είχε δύο τέκνα το 1993, η ισχύουσα φορολογική ελάφρυνση λόγω δύο τέκνων θα αυξανόταν κατά 58 ευρώ. 1993 29 (για κάθε τέκνο) 1994 29 (για κάθε τέκνο) 1995 29 (για κάθε τέκνο) 1996 29 (για κάθε τέκνο) 1997 29 (για κάθε τέκνο) 1998 29 (για κάθε τέκνο) 1999 29 (για κάθε τέκνο) 2000 29 (για κάθε τέκνο) 2001 29 (για κάθε τέκνο) 2002 29 (για κάθε τέκνο) 2003 30 (για κάθε τέκνο) * *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 4: Περίοδος 2004 2005 Συνεχίζεται η πολιτική ελάφρυνσης του φόρου με συνολικά μέγιστη φορολογική ελάφρυνση 120 ευρώ για κάθε τέκνο. Το ποσό αυτό προστίθεται στη ισχύουσα φορολογική ελάφρυνση που ισχύει για κάθε τέκνο, με άλλα λόγια προστίθεται στον λογαριασμό (φορολογική παράμετρο) ελάφρυνσης λόγω τέκνων. Να σημειωθεί ότι το ποσό των 120 ευρώ δεν είναι σταθερό αλλά μέγιστο και δίδεται έμμεσα. Συγκεκριμένα, το ποσό μείωσης του φόρου, 9

εκ των ακόλουθων δαπανών, προσαυξάνεται με το ποσό των 30 ευρώ για κάθε τέκνο: I. Έξοδα ιατρικής και νοσοκομειακής περίθαλψης. II. Δαπάνη καταβαλλόμενου μισθώματος καθώς και του ποσού της δαπάνης διδάκτρων για φροντιστήρια εκπαιδευτικών μαθημάτων ή ξένων γλωσσών. III. Τόκοι στεγαστικού δανείου που έχουν συναφθεί από 1/1/03 και μετά. IV. Διατροφή που καταβάλλεται από τον ένα σύζυγο στον άλλον, η οποία επιδικάστηκε ή συμφωνήθηκε με συμβολαιογραφική πράξη. Συμπερασματικά, για να λάβει ένας φορολογούμενος την ελάφρυνση των 120 ευρώ θα πρέπει να έχει προβεί στις άνω δαπάνες ασχέτου ποσού. 2004 120 (για κάθε τέκνο) 2005 120 (για κάθε τέκνο) 5: Περίοδος 2006 Η μέγιστη φορολογική ελάφρυνση είναι 240 ευρώ. Ισχύουν οι ίδιοι όροι με την χρονική περίοδο 2004 2005 με τη διαφορά ότι για κάθε μία δαπάνη παρέχεται το ποσό των 60 ευρώ. Πρόκειται για διπλασιασμό των χρημάτων, συνεπώς διαφορετική πολιτική φορολογικής πλεύσης και για αυτόν τον λόγο η περίοδος αυτή σηματοδοτείται ξεχωριστά από την προηγούμενη. 2006 240 (για κάθε τέκνο) 1.2 Δύο Τέκνα 1: Περίοδος 1986 1988 Παρατηρείται η πολιτική φορολογικής ελάφρυνσης (μείωση του φόρου), η οποία είναι πάγια κατά τη διάρκεια της αναφερόμενης χρονικής περιόδου. 1ο Τέκνο 2ο Τέκνο Σύνολο 1986 41 54 95 1987 41 54 95 1988 41 54 95 10

2: Περίοδος 1989 1992 Ακολουθείται την περίοδο αυτή η πολιτική ελάφρυνσης του φορολογητέου εισοδήματος και σηματοδοτείται με τον κωδικό (2). Κατά τη διάρκεια της περιόδου παρατηρείται σταδιακή αύξηση. 1ο Τέκνο 2ο Τέκνο Σύνολο 1989 294 294 588 1990 335 335 670 1991 382 382 764 1992 470 470 940 3: Περίοδος 1993 1998 Την χρονική περίοδο 1993, υιοθετείται η πολιτική μείωσης του πληρωτέου φόρου όπου τα παρακάτω αναγραφόμενα ποσά αφαιρούνται από το φόρο του φορολογούμενου. Κύριο χαρακτηριστικό αποτελεί η «μονιμότητα» των ποσών. 1ο Τέκνο 2ο Τέκνο Σύνολο 1993 59 59 118 1994 59 59 118 1995 59 59 118 1996 59 59 118 1997 59 59 118 1998 59 59 118 4: Περίοδος 1999 2003 Συνεχίζεται η πολιτική ελάφρυνσης του φόρου, με τη διαφορά ότι το έτος 1999 παρατηρείται αύξηση της φορολογικής ελάφρυνσης, για το σύνολο των δύο τέκνων, σε σχέση με το έτος 1998. Κατόπιν ακολουθεί μία ακόμη αύξηση εν έτος 2000. 1ο Τέκνο 2ο Τέκνο Σύνολο 1999 73 73 146 2000 88 117 205 2001 88 117 205 2002 88 117 205 2003 90 120 210* *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 11

5: Περίοδος 2004 2006 Αλλαγή πολιτικής ρότας, η οποία ακολουθεί το δρόμο της εισοδηματικής ελάφρυνσης και παραμένει σταθερή κατά τη διάρκεια των τριών ετών. 1ο Τέκνο 2ο Τέκνο Σύνολο 2004 1000 1000 2000 2005 1000 1000 2000 2006 1000 1000 2000 1.3 Ιατρική Περίθαλψη 1: Περίοδος 1986 2003 Αναγνωρίζεται το 100% των καταβαλλόμενων ιατρικών δαπανών, το οποίο αφαιρείται από το φορολογητέο εισόδημα. 1986 100% 1987 100% 1988 100% 1989 100% 1990 100% 1991 100% 1992 100% 1993 100% 1994 100% 1995 100% 1996 100% 1997 100% 1998 100% 1999 100% 2000 100% 2001 100% 2002 100% 2003 100% 2: Περίοδος 2004 2005 Ποσοστό 15% της δαπάνης λόγω ιατρικής περίθαλψης αφαιρείται από τον φόρο (φορολογική ελάφρυνση) ενώ το ποσό της μείωσης δεν μπορεί να υπερβεί τα 6.000 ευρώ (πλαφόν). Γίνεται εύκολα αντιληπτή η διαφοροποίηση της ακολουθούμενης πολιτικής, όσον αφορά τις δαπάνες της ιατρικής περίθαλψης, σε σχέση με την πολιτική των προηγούμενων ετών. 2004 15% 2005 15% 12

3: Περίοδος 2006 Ποσοστό 20% της δαπάνης λόγω ιατρικής περίθαλψης αφαιρείται από τον φόρο, με το ποσό της μείωσης μη δυνάμενο να υπερβεί τα 6.000 ευρώ. Κι ενώ το ανώτατο όριο (πλαφόν) παραμένει το ίδιο με την προηγούμενη χρονική περίοδο, εντούτοις υπάρχει διαφοροποίηση στο ποσοστό, επί της δαπάνης για ιατρική περίθαλψη, το οποίο θα αφαιρεθεί από τον φόρο του φορολογούμενου προσώπου. Η διαφορά των ποσοστών κρίνεται μη αμελητέα και για αυτόν τον λόγο σηματοδοτείται η αλλαγή της ακολουθούμενης πολιτικής με την εισαγωγή νέας παραμέτρου. 2006 20% 1.4 Τόκοι Δανείων Πρώτης Κατοικίας 1: Περίοδος 1986 2000 Το 100% των τόκων, οι οποίοι καταβλήθηκαν το προηγούμενο έτος, μειώνει το φορολογητέο εισόδημα. 1986 100% 1987 100% 1988 100% 1989 100% 1990 100% 1991 100% 1992 100% 1993 100% 1994 100% 1995 100% 1996 100% 1997 100% 1998 100% 1999 100% 2000 100% 2: Περίοδος 2001 2003 Παρατηρείται ότι για συμβάσεις δανείων από 1/1/2000 και μετά, αν η επιφάνεια της πρώτης κατοικίας ήταν άνω των 120τμ το ποσό της δαπάνης 13

των τόκων, που μειώνει το φορολογητέο εισόδημα, περιορίζεται στο μέρος που αναλογεί επιμεριστικά στη μέχρι των 120τμ επιφάνεια της κατοικίας. 2001 100% (επιμερισμός 120τμ) 2002 100% (επιμερισμός 120τμ) 2003 100% (επιμερισμός 120τμ) 3: Περίοδος 2004 2005 Παρατηρείται ότι για συμβάσεις δανείων από 1/1/2003 και μετά, οι τόκοι δεν αφαιρούνται από το εισόδημα αλλά από το φόρο σε ποσοστό 15%. Ισχύει και εδώ ο επιμερισμός των τόκων στη μέχρι των 120τμ επιφάνεια της κατοικίας αλλά ισχύει και όριο δανείου (πλαφόν) έως το ποσό των 200.000 ευρώ. 2004 15% (επιμερισμός 120τμ) 2005 15% (επιμερισμός 120τμ) 4: Περίοδος 2006 Ισχύουν οι ίδιο όροι με την χρονική περίοδο 2004 2005 με τη διαφορά ότι το ποσοστό των τόκων που αφαιρείται από το φόρο είναι της τάξεως του 20%. 2006 20% (επιμερισμός 120τμ) 1.5 Ασφάλιστρα Την περίοδο 1986, στη παρούσα κατηγορία περιλαμβάνονται τα ασφάλιστρα ζωής ή θανάτου και η κάλυψη κινδύνων από τυχαία γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων και των τέκνων που βαρύνουν τον φορολογούμενο. Το 1989 εντάσσεται και ο/η σύζυγος ενώ το 1990 συμπεριλαμβάνονται και τα ασφάλιστρα προσωπικών ατυχημάτων ή ασθενείας με την ρήτρα ότι αυτά παρέχονται ως συμπληρωματικά των ασφαλιστηρίων ζωής ή θανάτου. Το 1993 καταργείται η άνω ρήτρα ενώ το 2004 συμπεριλαμβάνεται ξεχωριστός κωδικός στον οποίο αναγράφεται η δαπάνη για την αγορά αμοιβαίων κεφαλαίων που είναι συνδεδεμένα με ασφαλιστήρια συμβόλαια ζωής. Τέλος, το 2006 συμπεριλαμβάνονται και τέκνα που δε βαρύνουν τον φορολογούμενο, 14

λόγω μη συνοίκησης, εφόσον αυτός βρίσκεται σε διάζευξη με το/τη σύζυγο και έχει καταβάλλει τα έξοδα των ασφαλίστρων. 1: Περίοδος 1986 1989 Ακολουθούν τα ανώτερα ποσά μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος, τα οποία κινούνται στην κλίμακα των 100 200 ευρώ. Όσον αφορά την τριετία 1986 1988, υπάρχει ο περιορισμός τα ποσά της μείωσης να μην υπερβαίνουν το 10% του φορολογητέου εισοδήματος. 1986 117 1987 117 1988 117 1989 176 2: Περίοδος 1990 1992 Συνεχίζεται η πολιτική μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος με τη διαφορά ότι τα ποσά μείωσης είναι αυξημένα και κινούμενα στην κλίμακα των 200 300 ευρώ σε αντίθεση με την προηγούμενη χρονική περίοδο όπου καταλάμβαναν την κλίμακα των 100 200 ευρώ. 1990 235 1991 267 1992 267 3: Περίοδος 1993 1999 Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από σημαντική, περίπου διπλάσια, αύξηση των εγκρινόμενων, από το σύνολο της δαπάνης των ασφαλίστρων, ποσών μείωσης του εισοδήματος προς φορολόγηση. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, το ποσό μείωσης του εισοδήματος παραμένει σταθερό και αυτό είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό της ακολουθούμενης πολιτικής. Αξίζει να ειπωθεί ότι την περίοδο 1993 1996 τίθεται ο περιορισμός τα αντίστοιχα ποσά μείωσης του εισοδήματος να μην υπερβαίνουν το 4% του συνολικού εισοδήματος. Τέλος, την περίοδο 1997 1999 προστίθεται επιπλέον περιορισμός, σύμφωνα με τον οποίο η μείωση του φόρου που επωφελείται ο φορολογούμενος δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από ποσοστό 15% επί του ποσού της συνολικής δαπάνης 15

(άθροισμα οικογενειακών, ιατρικών δαπανών κ.α.) που αναγνωρίζεται προς έκπτωση από το εισόδημα. 1993 587 1994 587 1995 587 1996 587 1997 587 1998 587 1999 587 4: Περίοδος 2000 2003 Αυξάνεται περαιτέρω το ανώτατο ποσό, μέρος της δαπάνης για ασφάλιστρα, το οποίο μειώνει το φορολογητέο εισόδημα και παγιώνεται στο ίδιο επίπεδο. 2000 734 2001 734 2002 734 2003 740* *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 5: Περίοδος 2004 2005 Ενεργοποιείται η πολιτική μείωσης του φόρου, αναγνωρίζοντας ανώτατο ποσό δαπάνης για ασφάλιστρα, προς μείωση φόρου, 1000 ευρώ (πλαφόν). Το ποσό αυτό σε ποσοστό 15% θα μειώσει το φόρο που αντιστοιχεί στον φορολογούμενο. 2004 150 2005 150 6: Περίοδος 2006 Ορίζεται ανώτατο ποσό 1100 ευρώ (πλαφόν) το οποίο σε ποσοστό 20% θα μειώσει το φόρο που αντιστοιχεί στον φορολογούμενο. 2006 220 16

1.6 Μίσθωση Πρώτης Κατοικίας Την χρονική περίοδο 1986 1988, ειδικά για τους μισθωτούς και συνταξιούχους, το ποσοστό βάσει του οποίου προσδιορίζεται η συνολική έκπτωση από το εισόδημα, ήτοι 30%, προσαυξάνεται με πέντε μονάδες για καθένα από τα δύο πρώτα τέκνα και δέκα μονάδες για κάθε ένα τέκνο μετά το δεύτερο. Το έτος 1987 θεσπίζεται για πρώτη φορά η επιδότηση του ενοικίου κύριας κατοικίας, για όσους την επιλέξουν, αντί για την έκπτωση από το συνολικό εισόδημα ποσοστού του καταβαλλόμενου ενοικίου. Ακολούθως, την χρονική περίοδο 1989 1992 προσαυξάνονται τα ποσοστά με πέντε μονάδες για κάθε τέκνο που βαρύνει τον φορολογούμενο. Από το έτος 1993 κι έπειτα δεν γίνεται αναφορά σε παρόμοιες ελαφρύνσεις. 1: Περίοδος 1986 1990 Σε κάθε έτος προσδιορίζεται ένα ανώτατο ποσό ενοικίου πρώτης κατοικίας το οποίο μειώνει το φορολογητέο εισόδημα. Τα ποσά της περιόδου αυτής κυμαίνονται στην κλίμακα των 220-455 ευρώ, διαχωρίζονται σαφώς από τα επόμενα και για το λόγο αυτό αποτελούν μία ξεχωριστή ένδειξη της ακολουθούμενης πολιτικής. Όσον αφορά την τριετία 1986 1988, από την δαπάνη του καταβαλλόμενου ενοικίου εκπίπτει ποσοστό 30% έως το ποσό των 352 ευρώ και 10% από το υπολειπόμενο ποσό. Προσδιορίζοντας ανώτατο ποσό ενοικίου το ποσό των 1500 ευρώ, το 30% των 352 ευρώ, ήτοι 105.6 ευρώ, προστίθεται με το 10% των 1148, ήτοι 114.8 ευρώ. Οπότε το ανώτατο εκπιπτόμενο όριο δαπάνης ενοικίου πρώτης κατοικίας, το οποίο θα μειώσει το φορολογητέο εισόδημα, είναι 220 ευρώ. Παρατηρώντας τα επόμενα εκπιπτόμενα ποσά δαπάνης ενοικίου κύριας κατοικίας το ποσό των χιλίων πεντακοσίων ευρώ που τέθηκε άνω κρίνεται ικανοποιητικό. Το έτος 1989, το ποσό το οποίο θα μειώσει το φορολογητέο εισόδημα υπολογίζεται σε 50% έως τα 352 ευρώ και 20% για το ποσό ενοικίου από 352.01 έως 1467 ευρώ. Μέγιστο λοιπόν ποσό ελάφρυνσης 399 ευρώ. 17

Το έτος 1990, το ποσό υπολογίζεται σε 50% έως τα 402 ευρώ και 20% για το ποσό ενοικίου από 402.01 έως 1673 ευρώ. Άρα μέγιστο ποσό μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος 455 ευρώ. 1986 220 1987 220 1988 220 1989 399 1990 455 2: Περίοδος 1991 2003 Συνεχίζεται η πολιτική εισοδηματικής ελάφρυνσης με σημαντικά μεγαλύτερο ανώτατο ποσό μείωσης του εισοδήματος από εκείνο της προηγούμενης περιόδου. Κατά την διάρκεια των ετών 1991 και 1992, το ποσό μείωσης του εισοδήματος υπολογίζεται σε 60% έως τα 587 ευρώ και 30% για το ποσό ενοικίου από 587.01 έως 1174 ευρώ και 15% για το ποσό ενοικίου από 1174.01 έως 2348 ευρώ. Μέγιστο λοιπόν ποσό μείωσης το ποσό των 704 ευρώ. Έπειτα, την χρονική περίοδο 1993 1999 ορίζεται το ποσό, το οποίο θα μειώσει το φορολογητέο εισόδημα, στο 30% της καταβαλλόμενης δαπάνης για ενοίκιο πρώτης κατοικίας μη δυνάμενο να υπερβεί το 15% του δηλωθέν εισοδήματος και μη δυνάμενο να υπερβεί το ποσό των 704 ευρώ. Κι εδώ το μέγιστο ποσό μείωσης είναι της τάξεως των 704 ευρώ. Τέλος, την χρονική περίοδο 2000 2003 θεσπίζεται μέγιστο ποσό μείωσης του εισοδήματος το ποσό των 734 ευρώ. 1991 704 1992 704 1993 704 1994 704 1995 704 1996 704 1997 704 1998 704 1999 704 2000 734 2001 734 2002 734 2003 740* *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 18

3: Περίοδος 2004 2005 Ακολουθείται η πολιτική μείωσης του φόρου με ανώτατο όριο το ποσό των 1000 ευρώ (πλαφόν) το οποίο σε ποσοστό 15%, ήτοι μέγιστο ποσό 150 ευρώ, θα μειώσει το φόρο που αναλογεί στον φορολογούμενο. 4: Περίοδος 2006 2004 150 2005 150 Συνεχίζεται η πολιτική μείωσης του φόρου με ανώτατο όριο το ποσό των 1100 ευρώ το οποίο σε ποσοστό 20%, ήτοι 220 ευρώ, θα μειώσει τον πληρωτέο φόρο. 2006 220 1.7 Φροντιστήρια Την χρονική περίοδο 1986 1988 αναγνωρίζεται η καταβαλλόμενη δαπάνη για φροντιστήρια ξένων γλωσσών ή μαθημάτων οποιασδήποτε εκπαιδευτικής βαθμίδας της δημόσιας εκπαίδευσης. Όσον αφορά δαπάνες για τη φύλαξη των τέκνων σε νηπιαγωγεία ή βρεφονηπιακούς ή παιδικούς σταθμούς υπάρχει ξεχωριστός κωδικός και παρέχεται επιπλέον φορολογική ελάφρυνση. Την περίοδο 1989 1992 οι δύο άνω κατηγορίες προστίθενται σε μία ενώ συμπεριλαμβάνονται και τρεις νέες δαπάνες (μπαλέτο, ωδεία, γυμναστήρια). Ειδικά την περίοδο 1991 1992 αναγνωρίζεται και η δαπάνη για παρακολούθηση ιδιωτικών τεχνικών και επαγγελματικών σχολών. Η εισοδηματική ελάφρυνση αναγνωρίζεται για κάθε τέκνο, ενώ την τελευταία διετία αναγνωρίζεται και για τον φορολογούμενο. Οι συγκεκριμένες δαπάνες περιλαμβάνονται στην γενικότερη οικογενειακή δαπάνη, στην οποία καθορίζεται ένα ανώτατο όριο εισοδηματικής ελάφρυνσης προσαυξανόμενο κατά συγκεκριμένο ποσό για κάθε τέκνο (έμμεσος περιορισμός). Την περίοδο 1993 1999, αναγνωρίζεται η δαπάνη για κάθε τέκνο χωριστά ακόμη και για το φορολογούμενο πρόσωπο, όπως και παραπάνω, με τη διαφορά ότι οι δαπάνες αυτές δεν υπόκεινται στο λογαριασμό των οικογενειακών δαπανών αλλά κι ούτε τίθεται άλλου είδους, έμμεσος, 19

περιορισμός. Επίσης, αναγνωρίζονται τα κατ οίκον φροντιστήρια καθώς και τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών ή μαθημάτων οποιασδήποτε αναγνωρισμένης εκπαιδευτικής βαθμίδας, ενώ μέχρι τότε αναγνωρίζονταν μόνο εκείνα της δημόσιας εκπαίδευσης. Την περίοδο 1994 1999 και μόνο κατά τη διάρκεια αυτής, γίνεται αναφορά και σε τέκνα που βαρύνουν τη σύζυγο από προηγούμενο γάμο. Από το έτος 2000 κι έπειτα, παύει η αναγνώριση της ελάφρυνσης για κάθε μέλος χωριστά και θεσμοθετείται ανώτατο όριο εισοδηματικής μείωσης ανεξαρτήτως αριθμού τέκνων. Ιστορικά, όσον αφορά τις καταβαλλόμενες δαπάνες για νηπιαγωγεία και βρεφονηπιακούς ή παιδικούς σταθμούς, για παρακολούθηση ιδιωτικών ή επαγγελματικών σχολών και τέλος, για ωδεία, γυμναστήρια και μπαλέτο, αυτές προστίθενται στο λογαριασμό των οικογενειακών δαπανών σε όλα τα ακόλουθα έτη μετά το 1992. Εξαίρεση αποτελούν τα έτη 1993, 1994 και 2006 στα οποία καταργείται ο λογαριασμός των οικογενειακών δαπανών και κατά συνέπεια δεν αναγνωρίζονται οι αναφερόμενες δαπάνες. 1: Περίοδος 1986 1988 Παρέχεται μείωση από το ποσό του φόρου, που προκύπτει στο συνολικό εισόδημα του φορολογουμένου, ίση με ποσοστό 4% μέχρι το ποσό των 147 ευρώ της καταβαλλόμενης δαπάνης για φροντιστήρια. Για το έτος 1986 δεν βρέθηκαν στοιχεία και λόγω ότι την τριετία αυτή ακολουθήθηκε όμοια φορολογική πολιτική στην πλειοψηφία των φορολογικών μέτρων, συμπληρώθηκε η ίδια πολιτική φορολογικής ελάφρυνσης με τα δύο επόμενα έτη. 1986 6 1987 6 1988 6 2: Περίοδος 1989 1992 Την περίοδο αυτή ακολουθείται η πολιτική εισοδηματικής ελάφρυνσης. Το ποσό της δαπάνης για φροντιστήρια το οποίο θα μειώσει το φορολογητέο εισόδημα κυμαίνεται στη κλίμακα των 176 229 ευρώ. Να σημειωθεί ότι 20

συμπεριλαμβάνονται και οι δαπάνες για νηπιαγωγεία και παιδικούς ή βρεφονηπιακούς σταθμούς. Συγκεκριμένα το ποσό μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος υπολογίζεται σε ποσοστό 50% έως τα 352, 402, 458, 458 ευρώ για τα έτη 1989 1992 αντίστοιχα. Το ποσό αυτό αφορά κάθε τέκνο χωριστά. Την τελευταία διετία υπάγεται και ο φορολογούμενος στην μείωση, για αυτό χρησιμοποιείται ο όρος «μέλος» αντί του όρου «τέκνο». Στο σημείο αυτό προκύπτει θέμα διαφορετικής φορολογικής αντιμετώπισης των δαπανών των μελών μίας οικογένειας, άρα και διαφορετική πολιτική των φορολογικών μέτρων. Κάτι τέτοιο θα ήταν χρήσιμο σε περίπτωση μελέτης συγκεκριμένης οικογενειακής δομής, παραδείγματος χάριν οικογενείας δύο τέκνων τα οποία μαζί με το/τη σύζυγο παρακολουθούν φροντιστήρια. Επίσης, η συγκεκριμένη περίπτωση της οικογενείας, με τα τέκνα και το/τη σύζυγο να παρακολουθούν φροντιστήρια, δεν είναι αντιπροσωπευτική της κατάστασης στον ελλαδικό χώρο σήμερα πόσο μάλλον εκείνη την περίοδο. Τέλος, η εισαγωγή του όρου «μέλος» έναντι του όρου «τέκνο» αποτελεί παράμετρο της παραμέτρου, χρήσιμη για τη μελέτη συγκεκριμένης περίπτωσης όπως προειπώθηκε. Για τους λόγους αυτούς, δεν τίθεται ζήτημα διαφοροποίησης της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων. Παραταύτα, χρησιμοποιείται η αναγραφή και των δύο όρων στη παρούσα μελέτη με σκοπό την αναγραφή της ιστορικής αλλαγής, ανεξαρτήτως εάν η διαφοροποίηση τούτη οφείλεται στο σπέρμα της δια βίου μάθησης, στο «χάιδεμα των αυτιών», στη προνομιούχο μεταχείριση ανώτερων εισοδηματικών τάξεων ή στην υπόδειξη ενός νέου τρόπου ζωής. 1989 176 (για κάθε τέκνο) 1990 201 (για κάθε τέκνο) 1991 229 (για κάθε μέλος) 1992 229 (για κάθε μέλος) 3: Περίοδος 1993 1999 Ακολουθείται πάγια πολιτική ελάφρυνσης του εισοδήματος και προσδιορίζεται το ποσό μείωσης σε 40% της καταβαλλόμενης δαπάνης για κάθε μέλος, μη δυνάμενο να υπερβεί τα 440 ευρώ ανά περίπτωση. 21

1993 440 (για κάθε μέλος) 1994 440 (για κάθε μέλος) 1995 440 (για κάθε μέλος) 1996 440 (για κάθε μέλος) 1997 440 (για κάθε μέλος) 1998 440 (για κάθε μέλος) 1999 440 (για κάθε μέλος) 4: Περίοδος 2000 2003 Κατά την περίοδο αυτή, προσδιορίζεται μέγιστο όριο μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος το ποσό των 734 ευρώ. 2000 734 2001 734 2002 734 2003 740* *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 5: Περίοδος 2004 2005 Αλλαγή πολιτικής ρότας, όπου το 15% των δαπανών για φροντιστήρια, με πλαφόν τα 1000 ευρώ, μειώνει τον πληρωτέο φόρο που αντιστοιχεί στο εισόδημα του φορολογούμενου προσώπου. 2004 150 2005 150 6: Περίοδος 2006 Ορίζεται νέο πλαφόν το ποσό των 1100 ευρώ το οποίο σε ποσοστό 20% μειώνει τον πληρωτέο φόρο. 2006 220 1.8 Οικογενειακές Δαπάνες Παρατηρείται ότι την χρονική περίοδο 1989 1992 οι οικογενειακές δαπάνες αποτελούν μία γενικότερη κατηγορία, η οποία περιλαμβάνει τόσο την αναγνώριση των δαπανών για ασφάλιστρα όσο και την αναγνώριση των δαπανών για φροντιστήρια ή νηπιαγωγεία ή παιδικούς/βρεφονηπιακούς 22

σταθμούς. Με σκοπό να μην συμπεριληφθούν τα ασφάλιστρα και τα δίδακτρα για δεύτερη φορά, πραγματοποιείται η αφαίρεσή τους από το συνολικό ποσό ελάφρυνσης του εισοδήματος. Λόγω ότι επιχειρείται η εστίαση στις οικογενειακές δαπάνες μίας τετραμελούς οικογένειας, αφαιρείται το ποσό των διδάκτρων που αναλογεί σε δύο τέκνα. Τίθεται όμως το ζήτημα της περίπτωσης μίας τετραμελής οικογενείας, η οποία δεν υπόκειται σε έξοδα φροντιστηρίου ή νηπιαγωγείου ή η οποία δεν υπόκειται σε έξοδα φροντιστηρίου αλλά νηπιαγωγείου (μόνο για την συγκεκριμένη περίοδο τα έξοδα νηπιαγωγείων κ.λπ. υπόκεινται στον ίδιο κωδικό με αυτά των φροντιστηρίων). Δημιουργείται μία πολυπλοκότητα η οποία στην ουσία δεν επηρεάζει τα αποτελέσματα της μελέτης. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η πολιτική που ακολουθείται κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, η οποία διαφέρει αισθητά από την αντίστοιχη πολιτική των προηγούμενων και επόμενων χρονικών περιόδων. Αυτή η αλλαγή σηματοδοτείται με διαφορετική παραμετροποίηση. 1: Περίοδος 1986 Δεν υπάρχει λογαριασμός οικογενειακών δαπανών. 1986-2: Περίοδος 1987 1988 Θεσπίζεται μείωση από το ποσό του φόρου, που προκύπτει στο συνολικό εισόδημα του φορολογουμένου, ίση με ποσοστό 13% μέχρι το ποσό των 147 ευρώ της δαπάνης που καταβάλλεται σε επιχειρήσεις, όταν πρόκειται για επισκευή ή συντήρηση αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης ή ίση με ποσοστό 10% μέχρι το ποσό των 59 ευρώ της δαπάνης που καταβάλλεται, όταν πρόκειται για επισκευή ή συντήρηση ηλεκτρικών οικιακών συσκευών. 1987 25 1988 25 3: Περίοδος 1989 1992 Την περίοδο 1989 το μέγιστο ποσό μείωσης του φορολογητέου εισοδήματος, λόγω οικογενειακών δαπανών, δεν μπορεί να υπερβεί το ποσό 23

των 880 ευρώ προσαυξανόμενο κατά 293 ευρώ για κάθε τέκνο. Από το ποσό των 880 ευρώ αφαιρούνται οι δαπάνες για ασφάλιστρα (176 ευρώ) και επίσης αφαιρούνται οι δαπάνες για φροντιστήρια (περιλαμβάνονται και οι δαπάνες για νηπιαγωγεία, βρεφονηπιακούς ή παιδικούς σταθμούς) των δύο τέκνων (352 ευρώ). Την περίοδο 1990 θεσπίζεται μέγιστο όριο μείωσης το ποσό των 1004 ευρώ, προσαυξανόμενο κατά 335 ευρώ για κάθε τέκνο, από το οποίο αφαιρείται το ποσό των 235 ευρώ (ασφάλιστρα) και το ποσό των 402 ευρώ (φροντιστήρια, νηπιαγωγεία, βρεφονηπιακοί ή παιδικοί σταθμοί) για δύο τέκνα. Την χρονική περίοδο 1991 1992, το μέγιστο όριο αυξάνεται σε 1145 ευρώ, προσαυξανόμενο κατά 382 ευρώ για κάθε τέκνο. Στη συνέχεια αφαιρείται το ποσό των 267 ευρώ (ασφάλιστρα) και το ποσό των 458 ευρώ (φροντιστήρια, νηπιαγωγεία, βρεφονηπιακοί ή παιδικοί σταθμοί) για δύο τέκνα. 1989 352 (+293 ανά τέκνο) 1990 367 (+335 ανά τέκνο) 1991 420 (+382 ανά τέκνο) 1992 420 (+382 ανά τέκνο) 4: Περίοδος 1993 1994 Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η κατάργηση του φορολογικού λογαριασμού των οικογενειακών δαπανών, το οποίο σημαίνει ότι παύει να αναγνωρίζεται η δαπάνη των νοικοκυριών ως μέτρο φορολογικής μείωσης. 1993-1994 - 5: Περίοδος 1995 2003 Κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής, από το συνολικό ποσό των οικογενειακών δαπανών αφαιρείται ποσοστό 30%, μέχρι του ποσού των 880 ευρώ και για τους δύο συζύγους. Η συνολική μείωση του φόρου δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από ποσοστό 15% του άνω ποσού. Οπότε ανώτερο 24

ποσό προς μείωση του φόρου ορίζεται το ποσό των 880 ευρώ και εν συνεχεία, ανώτατο ποσό μείωσης του φόρου ορίζεται το ποσό των 132 ευρώ, δηλαδή το 15% των 880 ευρώ. 1995 132 1996 132 1997 132 1998 132 1999 132 2000 132 2001 132 2002 132 2003 135* *Εισαγωγή ευρωνομίσματος. 6: Περίοδος 2004 2005 Συνεχίζεται η πολιτική μείωσης του πληρωτέου φόρου και συγκεκριμένα, ποσοστό 15% επί του συνολικού ποσού των οικογενειακών δαπανών μειώνει το φόρο. Το ποσό της μείωσης του φόρου δεν μπορεί να υπερβεί το ποσό των 75 ευρώ και για τους δύο συζύγους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αλλαγή της πολιτικής, όσον αφορά το λογαριασμό των οικογενειακών δαπανών, σημειώνεται λόγω της μείωσης του εκπιπτόμενου ποσού. 2004 75 2005 75 7: Περίοδος 2006 Καταργείται, ακόμη μία φορά, ο λογαριασμός των οικογενειακών δαπανών. 2006-1.9 Αφορολόγητο Όριο Σημείο εστίασης είναι το αφορολόγητο όριο των μισθωτών και συνταξιούχων. Η παραμετροποίηση εστιάζει στις αλλαγές του αφορολόγητου ορίου που σημειώνονται με σκοπό την ανάδειξη της πολιτικής που ακολουθείται για την συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Στη διάρκεια της 25

χρονικής περιόδου 1986 2006 ακολουθείται η πάγια πολιτική το αφορολόγητο όριο των μισθωτών και συνταξιούχων να υπερβαίνει εκείνο της γενικής κλίμακας, με μόνη εξαίρεση τα έτη 1993 και 1994. Να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη φορολογική παράμετρος ακολουθεί μία ανοδική πορεία κατά τη διάρκεια των χρονικών περιόδων με το αφορολόγητο όριο να αλλάζει σχεδόν κάθε χρόνο. Η παραμετροποίηση του αφορολόγητου ορίου με στόχο την ανάδειξη της αλλαγής της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων έγινε με την ομαδοποίηση του μεγέθους των αφορολόγητων ορίων. Πρόκειται για τη μοναδική παραμετροποίηση στην παρούσα μελέτη όπου λαμβάνει τόπο η υποκειμενικότητα, του γράφοντος, σε όλο της το μεγαλείο. Μία ευκολότερη λύση θα ήτανε η παραμετροποίηση βάσει των ποσών, γεγονός το οποίο θα παρήγαγε τα ίδια αποτελέσματα με απειροελάχιστες διαφορές. 1: Περίοδος 1986 1989 Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο, το αφορολόγητο όριο κινείται στη κλίμακα των 800 1200 ευρώ. 2: Περίοδος 1990 1992 1986 836 1987 968 1988 1142 1989 1174 Την περίοδο αυτή παρατηρείται μία σταδιακή άνοδος στο αφορολόγητο όριο, το οποίο προσεγγίζει το τελευταίο χρόνο το ποσό των 2000 ευρώ. 1990 1340 1991 1526 1992 1981 3: Περίοδος 1993 1994 Ακολουθεί αύξηση, περίπου 1000 ευρώ, του αφορολόγητου ορίου κατά το έτος 1993, αφορολόγητο όριο το οποίο διατηρείται στο ίδιο ύψος και το επόμενο έτος. 1993 2935 1994 2935 26

4: Περίοδος 1995 1999 Το έτος 1995 το αφορολόγητο όριο αυξάνεται κατά 1000 περίπου ευρώ και σταθεροποιείται κατά τη διάρκεια της αναφερόμενης χρονικής περιόδου,πέραν μίας μικρής αύξησης κατά το τελευταίο έτος. 1995 3815 1996 3815 1997 3815 1998 3815 1999 3977 5: Περίοδος 2000 2003 Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου αποτελεί η αυξανόμενη κλιμάκωση της αφορολόγητης εισοδηματικής οριοθέτησης. 2000 5576 2001 6750 2002 7043 2003 8400 6: Περίοδος 2004 2006 Την περίοδο 2004-2005 το αφορολόγητο όριο σταθεροποιείται στο ποσό των 10000 ευρώ και προσαυξάνεται κατά 1000 ευρώ το έτος 2006. 2004 10000 2005 10000 2006 11000 27

1.10 Πίνακας Αρχικών Δεδομένων Στον πίνακα που ακολουθεί συγκεντρώνονται και παρουσιάζονται τα αρχικά δεδομένα, με την αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων να σηματοδοτείται από διακεκομμένη γραμμή (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Αρχικά δεδομένα Παραμεθόριο Δύο Τέκνα Ιατρική Περίθαλψη Τόκοι Δανείων 1ης Κατοικίας Ασφάλιστρα Μίσθωση 1ης Κατοικίας Φροντιστήρια Οικογενειακές Δαπάνες 1986-95* 100% 100% 117 220 6* - 836 1987-95* 100% 100% 117 220 6* 25* 968 1988-95* 100% 100% 117 220 6* 25* 1142 1989 469 588 100% 100% 176 399 176/τέκνο 325 (+293 ανά τέκνο) 1174 1990 536 670 100% 100% 235 455 201/τέκνο 367 (+335 ανά τέκνο) 1340 1991 610 764 100% 100% 267 704 229/μέλος 420 (+382 ανά τέκνο) 1526 1992 587 940 100% 100% 267 704 229/μέλος 420 (+382 ανά τέκνο) 1981 1993 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος - 2935 1994 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος - 2935 1995 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος 132* 3815 1996 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος 132* 3815 1997 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος 132* 3815 1998 29*/τέκνο 118* 100% 100% 587 704 440/μέλος 132* 3815 1999 29*/τέκνο 146* 100% 100% 587 704 440/μέλος 132* 3977 2000 29*/τέκνο 205* 100% 100% 734 734 734 132* 5576 2001 29*/τέκνο 205* 100% 100% (120τμ) 734 734 734 132* 6750 2002 29*/τέκνο 205* 100% 100% (120τμ) 734 734 734 132* 7043 2003 30*/τέκνο 210* 100% 100% (120τμ) 740 740 740 135* 8400 2004 120*/τέκνο 2000 15%* 15%* (120τμ) 150* 150* 150* 75* 10000 2005 120*/τέκνο 2000 15%* 15%* (120τμ) 150* 150* 150* 75* 10000 2006 240*/τέκνο 2000 20%* 20%* (120τμ) 220* 220* 220* - 11000 Αφορολόγητο *Μείωση από το φόρο. Εστιάζοντας στον άνω πίνακα, ξεχωρίζει η διακεκομμένη γραμμή κατά μήκος ολόκληρου του πίνακα ανάμεσα στα έτη 2003 και 2004. Το σημείο αυτό αναδεικνύει τη δίχως προηγούμενο αλλαγή της πολιτικής στο σύνολο των φορολογικών παραμέτρων. Κατόπιν, μετατρέπονται τα ποσά που μειώνουν το φόρο σε ποσά εισοδηματικής ελάφρυνσης, αλλιώς σε ποσά που μειώνουν το φορολογητέο εισόδημα, τα οποία και παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα (Πίνακας 2). Το 28

εγχείρημα αυτό έχει σκοπό την παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων και της αλλαγής αυτών, μέσω των φορολογικών ποσών «έκπτωσης» σε κοινή βάση. Αναζητείται, επίσης, η επιβεβαίωση για την επιλογή των σημείων που εμφανίζουν αλλαγή πολιτικής. Επισημαίνεται ότι το κοινό ποσοστό μετατροπής των ποσών μείωσης του φόρου σε ποσά μείωσης του εισοδήματος είναι το 15%. Το ποσοστό αυτό είναι το πρώτο, στη φορολογική κλίμακα των μισθωτών και συνταξιούχων, κοινό ποσοστό των ετών 1989 2006. Να σημειωθεί ότι εξαίρεση αποτελεί η χρονική περίοδος 1986 1988, κατά την οποία το πρώτο ποσοστό είναι 10%, το δεύτερο 12% με το αμέσως επόμενο, της τάξης του 14%, να πλησιάζει την κοινή κλίμακα του 15%. Παρά το γεγονός αυτό, χρησιμοποιήθηκε και τη διετία αυτή το ποσοστό της τάξης του 15% με τη βεβαιότητα ότι σε αντίθετη περίπτωση το αποτέλεσμα της εμφάνισης της διαχρονικής πορείας των φορολογικών παραμέτρων θα παρέμενε το ίδιο. Όπως το ίδιο ακριβώς θα παρέμενε το αποτέλεσμα σε περίπτωση χρησιμοποίησης εξ ολοκλήρου διαφορετικού ποσοστού. Αξίζει να τονιστεί το γεγονός ότι το σημείο εστίασης αποτελεί η αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων και όχι η αλλαγή στο μέγεθος των ποσών των φορολογικών εκπτώσεων. Βέβαια, η αλλαγή στο μέγεθος των φορολογικών ποσών αναδεικνύει πολιτική αλλαγή. Για παράδειγμα, διπλασιασμός των εκπτώσεων για τους κατοίκους της παραμεθορίου αποτελεί αλλαγή της κοινωνικής συμπεριφοράς του κράτους απέναντι σε αυτή την κοινωνική ομάδα κι επομένως αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων. Για αυτόν τον λόγο, η αλλαγή των φορολογικών ποσών χρησιμοποιείται ως γνώμονας ανάδειξης πολιτικής αλλαγής κι όχι ως πρωταρχικό σημείο εστίασης. Ας σημειωθεί ότι τα ποσοστά παραμένουν ως έχουν, όσον αφορά την ιατρική περίθαλψη και τους τόκους δανείων πρώτης κατοικίας. Και αυτό διότι η ανάδειξη της αλλαγής της πολιτικής των συγκεκριμένων φορολογικών παραμέτρων κρίνεται ευκολονόητη και άνευ σημασίας η περαιτέρω ανάλυση τους. Τέλος, να αναφερθεί ότι πρόκειται για μία απλή διαδικασία αναγωγής των ποσών σε κοινή βάση, βάσει κοινού ποσοστού. Τα ποσά δεν έχουν αναχθεί σε παρούσα αξία κι ούτε αντιπροσωπεύουν το «κέρδος» όλων των 29

φορολογούμενων προσώπων, διότι κάθε φορολογικό μέτρο ωφελεί διαφορετικά κάθε εισοδηματική τάξη. Πίνακας 2: Αρχικά δεδομένα σε όρους εισοδηματικής ελάφρυνσης Παραμεθόριο Δύο Τέκνα Ιατρική Περίθαλψη Τόκοι Δανείων 1ης Κατοικίας Ασφάλιστρα Μίσθωση 1ης Κατοικίας Φροντιστήρια Οικογενειακές Δαπάνες 1986-633 100% 100% 117 220 40-836 1987-633 100% 100% 117 220 40 167 968 1988-633 100% 100% 117 220 40 167 1142 1989 469 588 100% 100% 176 399 176/τέκνο 325 (+293 ανά τέκνο) 1174 1990 536 670 100% 100% 235 455 201/τέκνο 367 (+335 ανά τέκνο) 1340 1991 610 764 100% 100% 267 704 229/μέλος 420 (+382 ανά τέκνο) 1526 1992 587 940 100% 100% 267 704 229/μέλος 420 (+382 ανά τέκνο) 1981 1993 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος - 2935 1994 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος - 2935 1995 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος 880 3815 1996 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος 880 3815 1997 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος 880 3815 1998 193/τέκνο 787 100% 100% 587 704 440/μέλος 880 3815 1999 193/τέκνο 973 100% 100% 587 704 440/μέλος 880 3977 2000 193/τέκνο 1367 100% 100% 734 734 734 880 5576 2001 193/τέκνο 1367 100% 100% (120τμ) 734 734 734 880 6750 2002 193/τέκνο 1367 100% 100% (120τμ) 734 734 734 880 7043 2003 200/τέκνο 1400 100% 100% (120τμ) 740 740 740 900 8400 2004 800/τέκνο 2000 15%* 15%* (120τμ) 1000 1000 1000 500 10000 2005 800/τέκνο 2000 15%* 15%* (120τμ) 1000 1000 1000 500 10000 2006 1600/τέκνο 2000 20%* 20%* (120τμ) 1467 1467 1467-11000 Αφορολόγητο *Μείωση από το φόρο. Διαπιστώνεται ότι στις χρονικές περιόδους στις οποίες οριοθετήθηκε αλλαγή της πολιτικής των φορολογικών παραμέτρων, αυτή η αλλαγή αποτυπώνεται ακριβώς και στον άνω πίνακα. Στη συνέχεια, εξάγεται ο πίνακας της παραμετροποίησης των αρχικών δεδομένων, ο οποίος έχει 21 γραμμές χρονικές περιόδους και 9 στήλες φορολογικές παραμέτρους (Πίνακας 3). 30

Πίνακας 3: Παραμετροποίηση αρχικών δεδομένων (21x9) ΠΘ 2Π ΙΑΤΡ ΔΑΝ ΑΣΦ ΜΙΣΘ ΦΡΟΝ ΟΙΚ ΑΦΟΡ 1986 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1987 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1988 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1989 2 2 1 1 1 1 2 3 1 1990 2 2 1 1 2 1 2 3 2 1991 2 2 1 1 2 2 2 3 2 1992 2 2 1 1 2 2 2 3 2 1993 3 3 1 1 3 2 3 4 3 1994 3 3 1 1 3 2 3 4 3 1995 3 3 1 1 3 2 3 5 4 1996 3 3 1 1 3 2 3 5 4 1997 3 3 1 1 3 2 3 5 4 1998 3 3 1 1 3 2 3 5 4 1999 3 4 1 1 3 2 3 5 4 2000 3 4 1 1 4 2 4 5 5 2001 3 4 1 2 4 2 4 5 5 2002 3 4 1 2 4 2 4 5 5 2003 3 4 1 2 4 2 4 5 5 2004 4 5 2 3 5 3 5 6 6 2005 4 5 2 3 5 3 5 6 6 2006 5 5 3 4 6 4 6 7 6 Η κάθε μεταβλητή (στήλη) του άνω πίνακα έχει κατηγοριοποιηθεί σε κλάσεις. Για παράδειγμα, η μεταβλητή Παραμεθόριος (ΠΘ) έχει κατηγοριοποιηθεί σε συνολικά 5 κλάσεις κατά την διάρκεια της χρονικής εξέλιξης (γραμμές). Οι κλάσεις μίας μεταβλητής είναι οι ιδιότητές της και κάθε αντικείμενο (χρονική περίοδος) χαρακτηρίζεται από μία και μόνο ιδιότητα της κάθε μεταβλητής. Κατά αυτόν τον τρόπο, η χρονική περίοδος 2006 χαρακτηρίζεται από τις ιδιότητες 5, 5, 3, 4, 6, 4, 6, 7, 6 των μεταβλητών ΠΘ, 2Π, ΙΑΤΡ, ΔΑΝ, ΑΣΦ, ΜΙΣΘ, ΦΡΟΝ, ΟΙΚ και ΑΦΟΡ αντίστοιχα (η κάθε ιδιότητα έχει αναλυθεί στο κεφάλαιο «Ανάλυση Παραμέτρων»). Το μειονέκτημα του άνω πίνακα (Πίνακας 3) είναι η εμπλοκή σε αυτόν ποσοτικών και ποιοτικών μεταβλητών. Οι χρονικές περίοδοι αποτελούν ποσοτικές μεταβλητές ενώ οι φορολογικές παράμετροι ποιοτικές. Η κωδικοποίηση των ιδιοτήτων των φορολογικών παραμέτρων σε αριθμητικά νούμερα (1,2,3 κ.λπ.) εμπεριέχει ποιοτική πληροφορία ως προς το σύνολό της και είναι πιθανό να συγχέει τη συσχέτιση ποιοτικών και ποσοτικών μεταβλητών. Παράδειγμα, το γεγονός ότι μία χρονική περίοδος χαρακτηρίζεται από την ιδιότητα 2 μίας μεταβλητής ενώ μία άλλη από την ιδιότητα 3 της ίδιας 31

μεταβλητής δε σημαίνει ότι η ιδιότητα 2 υπερέχει ή υστερεί έναντι της προηγούμενης ιδιότητας. Επιπλέον, ζητούμενο αποτελεί η απευθείας συσχέτιση των χρονικών περιόδων με τις ιδιότητες των φορολογικών παραμέτρων δίχως την παρουσία των τελευταίων. Τέλος, ο άνω πίνακας κρίνεται και οπτικά παραπλανητικός για τη διεξαγωγή οποιασδήποτε συμπερασματικής συσχέτισης. Για τους άνω λόγους, συμπεριλαμβανομένης και της βελτίωσης της οπτικής «ευκρίνειας», κατασκευάζεται ο λογικός πίνακας (0 1). Λογικός Πίνακας (0 1) Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, δημιουργείται ο μετασχηματισμός του πίνακα της παραμετροποίησης των αρχικών δεδομένων στο λογικό πίνακα (0 1) (Πίνακας 4). Ο πλήρης λογικός πίνακας (23x46) παρατίθεται στο Παράρτημα. Πίνακας 4: Λογικός Πίνακας (0 1) ΠΘ_1 ΠΘ_2 ΠΘ_3 ΠΘ_4 ΠΘ_5 ΠΑΙΔ_1 ΠΑΙΔ_2 ΠΑΙΔ_3 1986 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1987 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1988 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1989 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1990 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1991 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1992 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1993 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1994 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1996 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1996 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1997 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1998 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1999 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 2000 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 2001 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 2002 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 2003 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 2004 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 2005 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 2006 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 ΠΑΙΔ_4 ΠΑΙΔ_5 ΙΑΤΡ_1 ΙΑΤΡ_2 ΙΑΤΡ_3 ΔΑΝ_1 ΔΑΝ_2 ΔΑΝ_3 ΔΑΝ_4 32

Στο λογικό πίνακα (0 1) ισχύουν τα εξής: Συσχετίζονται οι ποσοτικές μεταβλητές (χρονικές περίοδοι) με τις ιδιότητες των ποιοτικών μεταβλητών (φορολογικές παράμετροι). Η κωδικοποίηση 0 1 εκφράζει την απουσία παρουσία, αντίστοιχα, των ιδιοτήτων. Κάθε αντικείμενο χαρακτηρίζεται από την παρουσία μίας και μόνο ιδιότητας κάθε μεταβλητής. Ως συνέπεια, το άθροισμα της κάθε γραμμής (πλήθος των μονάδων) είναι το ίδιο και ίσο με εννέα (9), σε αντίθεση με το κάθετο άθροισμα το οποίο είναι μεταβλητό και δηλώνει τη συχνότητα παρουσίας της ιδιότητας κατά τη διάρκεια της χρονικής εξέλιξης. Πάνω στο λογικό πίνακα εφαρμόζεται η Ανιούσα Ιεραρχική Ταξινόμηση και η Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών. 33

Κεφάλαιο 2 H Ανιούσα Ιεραρχική Ταξινόμηση 2.1 Εισαγωγή Ακολουθείται η μέθοδος της Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης (κατ αύξουσα ιεραρχία) για το λόγο ότι δεν είναι γνωστά εκ των προτέρων εκείνα τα γνωρίσματα (ιδιότητες) των μεταβλητών τα οποία χαρακτηρίζουν σημαντικά τα αντικείμενα (χρονικές περιόδους). Στην τελευταία περίπτωση θα γινόταν χρήση της κατιούσας ιεραρχικής ταξινόμησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αλγόριθμος της ταξινόμησης, βάσει του οποίου θα προκύψει το δενδρόγραμμα, δέχεται προς ανάλυση τα αρχικά αντικείμενα ψάχνοντας σε κάθε βήμα ένα μονάχα ζεύγος αντικειμένων το οποίο θα υπερέχει έναντι των υπολοίπων πιθανών ζευγαριών σε ένα συγκεκριμένο κριτήριο, το κριτήριο της εσωταξικής αδράνειας (αναλύεται παρακάτω). Στόχος σε κάθε βήμα είναι να επιλεχθεί εκείνη η κλάση η οποία είναι περισσότερο «συμπαγής» από τις υπόλοιπες εφικτές κλάσεις. Στην περίπτωση που επιλέγεται ένα ζευγάρι αντικειμένων, αυτό αποτελεί μία κλάση. Βέβαια, μία κλάση εμπεριέχει και ζευγάρια κλάσεων. Κατόπιν τα δύο αυτά αντικείμενα τα οποία θα αποτελέσουν τον πρώτο κόμβο, θεωρούνται ένα αντικείμενο και η ίδια ανάλυση συνεχίζεται έως τέλους, προσθέτοντας στον ήδη υπάρχον κόμβο ένα νέο αντικείμενο ή κόμβο αντικειμένων. Οπότε, εάν τα αρχικά αντικείμενα είναι τρία τότε το συνολικό πλήθος των κόμβων, μαζί με το πλήθος των αρχικών κόμβων-αντικειμένων, θα είναι πέντε και κατά κανόνα ισχύει ο τύπος: 2ν-1 όπου ν το πλήθος των αρχικών αντικειμένων. Στη συγκεκριμένη μελέτη το πλήθος των αρχικών αντικειμένων (κόμβων) είναι είκοσι ένα (21), οπότε το συνολικό πλήθος των κόμβων που θα δημιουργηθούν δια της Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης είναι σαράντα ένα (41). 34

2.2 Πίνακες Αποτελεσμάτων Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης Απεικονίζεται ο πρώτος πίνακας αποτελεσμάτων που διεξάγεται και εμπεριέχει τους δημιουργούμενους κόμβους μαζί με ορισμένες παραμέτρους, οι οποίες αναλύονται παρακάτω (Πίνακας 5). Πίνακας 5: Κόμβοι της Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόμησης Κόμβος A(I) B(I) εi Ιεσωτ Ιδιατ % μεταβ. 22 2 3 0 0 4,111 0 23 6 7 0 0 4,111 0 24 8 9 0 0 4,111 0 25 10 11 0 0 4,111 0 26 25 12 0 0 4,111 0 27 26 13 0 0 4,111 0 28 16 17 0 0 4,111 0 29 28 18 0 0 4,111 0 30 19 20 0 0 4,111 0 31 5 23 0,021 0,021 4,091 0,005 32 27 14 0,033 0,053 4,058 0,008 33 15 29 0,033 0,086 4,025 0,008 34 4 31 0,107 0,194 3,917 0,026 35 1 22 0,111 0,305 3,806 0,027 36 24 32 0,21 0,515 3,596 0,051 37 36 33 0,487 1,003 3,108 0,119 38 35 34 0,583 1,585 2,526 0,142 39 38 37 0,748 2,333 1,778 0,182 40 30 21 0,778 3,111 1 0,189 41 39 40 1 4,111 0 0,243 Κόμβος: Αναγράφονται οι νέοι κόμβοι που δημιουργούνται αμέσως μετά τους αρχικούς κόμβους-αντικείμενα. Η αριθμητική τους ονομασία παραπέμπει στην σειρά με την οποία έχουν δημιουργηθεί. Κάθε κόμβος που δημιουργείται, με τις ιδιότητες και τις συντεταγμένες του, αντιπροσωπεύει την μέση κατάσταση των χρονικών περιόδων που περιλαμβάνει. Α(Ι), Β(Ι): Εμφανίζονται οι κόμβοι στους οποίους διασπάται (ή τους οποίους περιλαμβάνει) ο εν λόγω κόμβος. 35

εi: Πρόκειται για τον δείκτη επιπέδου της κάθε κλάσης εκφραζόμενο σε χιλιοστά. Ο δείκτης αυτός παρατίθεται στον κάθετο άξονα του δενδρογράμματος και δείχνει παράλληλα την αύξηση της διαταξικής αδράνειας και την μείωση της εσωταξικής αδράνειας. Κατά το μέγεθος το οποίο αυξάνεται/μειώνεται η διαταξική αδράνεια κατά το ίδιο μέγεθος μειώνεται/αυξάνεται η εσωταξική. Ιεσωτ: Αναγράφεται η εσωταξική αδράνεια (σε χιλιοστά). Καθένα από τα αρχικά εικοσιένα αντικείμενα αποτελεί ένα σημείο στο χώρο των σαράντα ένα διαστάσεων, με συντεταγμένες την τιμή που λαμβάνει αυτό το αντικείμενο για κάθε στήλη. Όσον αφορά την ανάλυση των είκοσι ένα σημείων, η μέση κατάσταση των σημείων αυτών εκφράζεται από το λεγόμενο κέντρο μάζας G του νέφους των εικοσιένα σημείων Ν(Ι). Κάθε κόμβος έχει ένα κέντρο μάζας, το οποίο εκφράζει τη μέση κατάσταση των σημείων που περιλαμβάνονται εντός αυτού. Η διασπορά των κέντρων μάζας των αντικειμένων ή κόμβων από το κέντρο μάζας του κόμβου στον οποίο εμπεριέχονται, εκφράζει το βαθμό σύμπτυξης του κόμβου και αυτό ακριβώς μετρά η εσωταξική αδράνεια. Όσο μικρότερη είναι η εσωταξική αδράνεια τόσο πιο συμπαγής είναι ένας κόμβος. Να σημειωθεί ότι η εσωταξική αδράνεια για κάθε αρχικό αντικείμενο είναι η ελάχιστη ενώ εκείνη του ανώτερου κόμβου, ο οποίος περιλαμβάνει όλα τα αρχικά αντικείμενα, είναι η μέγιστη. Ιδιατ: Αναγράφεται η διαταξική ή εξωτερική αδράνεια. Η διασπορά της μέσης κατάστασης (ή του κέντρου μάζας) ενός κόμβου από την μέση κατάσταση G του νέφους των 21 αντικειμένων εκφράζει το βαθμό διαχωρισμού του κόμβου. Όσο μεγαλύτερη η διαταξική αδράνεια τόσο πιο διαχωρισμένοι οι κόμβοι ενός διαμελισμού. Το κέντρο μάζας των 21 σημείων του κόμβου 41 είναι το κέντρο μάζας του νέφους των 21 σημείων κι άρα η διαταξική αδράνεια είναι μηδέν. Στο σημείο αυτό, επιχειρείται μία απλοποιημένη σχηματική παρουσίαση με σκοπό την διαλεύκανση και εμπέδωση των εννοιών της εσωταξικής και διαταξικής αδράνειας (Σχήμα 1). 36