ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ Τµήµα Επιστηµονικού & Αναπτυξιακού Έργου Ηµερίδα «Η Ναυπηγική Βιοµηχανία στην Ελλάδα - Παρούσα κατάσταση Προοπτικές» Ναυτικός Όµιλος Ελλάδος 30 Μαΐου 2005 ΘΕΜΑ: «Η Ναυπηγική Βιοµηχανία στην Ελλάδα» ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Κ. Σταµατάκης, Πρόεδρος του Συλλόγου ιπλ. Ναυπηγών Μηχ/κών Ελλάδος ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΜΑΪΟΣ 2005
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ - ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ Ο ΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κυρίες οι, Αγαπητοί προσκεκληµένοι, Η Ναυπηγική επιστήµη, ως επιστήµη εφαρµογής έχει δύο πυλώνες: ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΑ. Από τα πρώτα του βήµατα ο Ελληνισµός συνδέθηκε αναπόσπαστα µε τη ΘΑΛΑΣΣΑ. Αδιαφιλονίκητη δε, µετά από τόσους αιώνες παραµένει η διαπίστωση του ΘΟΥΚΙ Ι Η: «ΜΕΓΑ ΤΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΡΑΤΟΣ». Είναι δε ιστορικά εξακριβωµένο ότι η χώρα µας προόδευσε, όταν διέθετε ισχυρή ΝΑΥΤΙΛΙΑ. Αν και υπάρχει αυτή η δυνατή διασύνδεση ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ και Ελληνισµού, δεν ισχύει το ίδιο µε την Ναυτιλία και την Ελληνική Ναυπηγία. Οι εκπρόσωποι της Ναυτιλίας πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν κατασκευάζουν ή δεν επισκευάζουν, στην χώρα µας, ενώ ταυτόχρονα κατασκευάζονται δεκάδες πλοία, ελληνικών συµφερόντων σε διάφορα Ναυπηγεία του κόσµου και κανένα στην Ελλάδα. Ενώ η Ναυπηγική Βιοµηχανία, είναι η µόνη ΒΑΡΕΙΑ Βιοµηχανία που απέµεινε στη χώρα µας, πλανάται η αίσθηση ότι δεν βοηθιέται από την πολιτεία αφού µε αδιαφανείς διαδικασίες, φωτογραφικές µεθόδους πολλές φορές αποκλείεται ακόµη και από διαγωνισµούς. Υπάρχει λοιπόν µια κρίση ένα µεγάλο πρόβληµα και το ερώτηµα είναι όχι µόνο ποιός ευθύνεται αλλά και πως λύνεται. 3
Αυτό λοιπόν κοντολογής είναι και το ερώτηµα που ταλανίζει τώρα και καιρό το Σύλλογό µας και εφ όσον το 2005 κηρύχτηκε ως έτος ανάπτυξης από το Υπουργείο Ανάπτυξης πήραµε την πρωτοβουλία, εκµεταλλευόµενοι αν θέλετε και το γεγονός αυτό, προτείναµε στο ΤΕΕ και αποδέχτηκε µε χαρά ο Πρόεδρος ώστε απαντώντας στο βασικο ερώτηµα οι εµπλεκόµενοι φορείς χωρίς πλέον άλλες καθυστερήσεις, χωρίς στρογγυλοποιήσεις, χωρίς υπεκφυγές, καταγράφοντας τη σηµερινή κατάσταση, αναλύοντας τα αίτια, να βρούµε τις λύσεις ώστε να ξεπεράσουµε την κρίση της Ναυπηγικής Βιοµηχανίας. Φίλες και Φίλοι, Η Ναυπηγική Βιοµηχανία (Ν.Β.) στην Ελλάδα, όπως και στο εξωτερικό, είναι ο τοµέας της βιοµηχανίας που ασχολείται µε την κατασκευή, επισκευή και συντήρηση µεταλλικών κυρίως πλοίων, πλωτών µέσων, καθώς και µεγάλων µεταλλικών κατασκευών ξηράς (δεξαµενών αποθήκευσης υγρών καυσίµων, µεταλλικών γεφυρών κ.λ.π.) Η σύγχρονη ναυπηγική δραστηριότητα εµφανίζεται στην Ελλάδα το 1956, σε περίοδο αλµατώδους αύξησης των θαλάσσιων µεταφορικών µέσων, µε την υπογραφή της σύµβασης µεταξύ του Ελληνικού ηµοσίου και του Σταύρου Νιάρχου για την ίδρυση της «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ Α.Ε.» (ΣΚΑΡΑΜΑΓΚΑ). Επί δικτατορίας και σε περίοδο ανόδου της διεθνούς Ναυπηγικής Βιοµηχανίας ιδρύονται η «ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ ΕΛΕΥΣΙΝΟΣ Α.Ε.» (1968 Ανδρεάδης), η «ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ ΧΑΛΚΙ ΟΣ Α.Ε.» (1971 Καρράς) και η «ΝΕΩΡΙΟΝ ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ ΣΥΡΟΥ Α.Ε.» (1972 Γουλανδρής). Τα µεγάλα Ναυπηγεία λοιπόν ιδρύθηκαν από ιδιώτες. Πέρασαν όµως όλα σταδιακά στον έλεγχο του ηµοσίου, και κατόπιν µιας διαρκούς και 4
µακρόχρονης κρίσης ένα ένα επανήλθαν σε ιδιωτικό καθεστώς. (Τα τρία µεγαλύτερα). Η ΝΑΥΣΙ είναι σχεδόν κλειστή και η Χαλκίδα υπολειτουργεί. Η ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες. Η µία κατηγορία περιλαµβάνει τα µεγάλα ναυπηγεία και µονάδες (ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ, ΝΕΩΡΙΟ). Η δεύτερη κατηγορία περιλαµβάνει την υπόλοιπη µικροµεσαία ναυπηγοεπισκευαστική δραστηριότητα, ασκούµενη από ιδιώτες, που αναπτύσσεται κυρίως στην περιοχή Πειραιά Πέραµα Σαλαµίνα Κόλπος Ελευσίνας, η λεγόµενη δηλαδή Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη. Ο ρόλος του κλάδου της ναυπηγικής Βιοµηχανίας στη χώρα µας είναι σηµαντικός για τους εξής κυρίως λόγους: - Είναι συναλλαγµατοφόρος. - Απασχολεί σηµαντικό αριθµό εργαζοµένων. - Εξυπηρετεί την Ελληνόκτητη εµπορική ναυτιλία. - Συντελεί στη διατήρηση και ανάπτυξη µεγάλου αριθµού παράλληλων δραστηριοτήτων. - Τα µεγάλα ναυπηγεία έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν και απορροφήσουν σηµαντικό know how και να συντελέσουν στη µείωση της εξάρτησης της χώρας από το εξωτερικό (κυρίως µε τις πολεµικές κατασκευές). Επίσης µεταφέρουν τεχνογνωσία στην 5
πατρίδα µας και είναι χώροι που µπορεί να αναπτυχθεί η εφαρµοσµένη έρευνα σε συνεργασία µε φορείς όπως π.χ. το Ε.Μ.Π. - Εξυπηρετεί την εθνική άµυνα της χώρας µε την κατασκευή και συντήρηση πλοίων του Πολεµικού ναυτικού. Κυρίες οι, Υπάρχουν βασικές αδυναµίες που εµπόδισαν την Ελληνική Ν.Β. να καταλάβει µία αξιόλογη θέση στην παγκόσµια ναυπηγική δραστηριότητα και είναι κατά τη γνωµη µας οι πιο κάτω: 1ον. ΧΑΜΗΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ Οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η χαµηλή παραγωγικότητα διαφέρουν ανάλογα µε το µέγεθος της επιχείρησης. Στις µεγάλες µονάδες, οφείλεται στην µη εφαρµογή µεθόδων προγραµµατισµού και ελέγχου της παραγωγής, στα ανεπαρκέστατα κατά καιρούς MANAGEMENT, στον κοµµατισµό κ.λ.π. Στις µεσαίες και µικρές µονάδες υπάρχουν ακόµα πιο σοβαρές ελλείψεις στην οργανωτική δοµή, στην επάνδρωση µε εξειδικευµένο επιστηµονικό προσωπικό, στην εισαγωγή συγχρόνων µεθόδων προγραµµατισµού της παραγωγής και στον τεχνολογικο εξοπλισµό. 2ον. ΠΕΠΑΛΑΙΩΜΕΝΟΣ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Ορισµένα τµήµατα εξοπλισµού στα µεγάλα ναυπηγεία είναι πολύ παλαιά και χαµηλής απόδοσης ενώ η επισκευή και συντήρησή τους είναι συχνές, πολυέξοδες και εργατοβόρες. Η αντικατάσταση αλλά και η δηµιουργία υποδοµών θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση αλλαγής και βελτίωσης κλίµατος βιωσιµότητας των επιχειρήσεων. 6
3ον. ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΣ ΙΟΙΚΗΣΕΙΣ (MANAGEMENT) Οι διοικήσεις των Ναυπηγικών µονάδων κατά καιρούς δεν δικαίωσαν. Αποτελούσαν ανασταλτικό παράγοντα. Ήταν κατώτεροι των περιστάσεων. εν µπορούσαν να δώσουν όραµα, ουσία και περιεχόµενο στην συστράτευση των παραγωγικών δυνάµεων που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την απογείωση µιας επιχείρησης. Η στρατηγική τους ήταν µάλλον προσωπική επιβίωση και όχι βελτίωση της θέσης της επιχείρησης. Οι συχνές αλλαγές διοικήσεων επέφεραν συχνότατες αλλαγές των οργανογραµµάτων των επιχειρήσεων, που είχαν σαν συνέπεια την αποστελέχωση σε µεγάλο βαθµό από ικανό και έµπειρο τεχνικό προσωπικό. Αλλά και η επάνδρωσή του µε ακατάλληλο προσωπικό συνεχίζεται και σήµερα. Άτοµα που προέρχονται κυρίως από χώρους µε νοοτροπία µη συµβατή µε το σύγχρονο τρόπο διοίκησης. 4ον. ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Είναι σε µόνιµο πρόβληµα. Η Πολιτεία ουδέποτε προέβλεψε, ούτε συνεισέφερε, στην δηµιουργία και στον προγραµµατισµό των ναυπηγικών µονάδων στην χώρα µας, παρά µόνο έδιδε ένα γενικό νοµοθετικό πλαίσιο για την ίδρυση των µεγάλων µονάδων. 7
Όταν για διάφορους λόγους οι ναυπηγικές µονάδες πέρασαν στον κρατικό έλεγχο (κύρια σε περιόδους κρίσεις της Ν.Β., που δεν ήταν δυνατή η κερδοφόρα διαχείρισή τους) η Πολιτεία αποδείχθηκε απροετοίµαστη για την ουσιαστική και την επαρκή διαχείρισή τους. Το πέρασµα των ναυπηγικών µονάδων στον κρατικό έλεγχο έγινε χωρίς καµιά µελέτη ανασυγκρότησής τους. Αλλά και η επαναϊδιωτικοποίηση έγινε µε πολλά ερωτηµατικά, χωρίς ίσως εξασφάλιση της βιωσιµότητας και προοπτικής αλλά κυρίως χωρίς προγραµµατισµό και σχέδιο. Εδώ είναι σε όλο το µεγαλείο του η έλλειψη ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Φίλες και Φίλοι, Η κρίση στην Ελληνική Ναυπηγική Βιοµηχανία δεν είναι τωρινό φαινόµενο. Εµφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 80 µε την διεθνή Ναυτιλιακή κρίση. Είναι η δεκαετία όπου ενώ τα µεγαλύτερα ναυπηγεία, βρίσκονταν υπό κρατικό έλεγχο δεν υπήρξε κρατική µέριµνα και πολιτική για τον κλάδο της ναυπηγικής βιοµηχανίας στη χώρα µας. Η κακή διοίκηση και η ανυπαρξία εκσυγχρονισµού σε οργάνωση και εξοπλισµό οδήγησαν ουσιαστικά τις ναυπηγικές βιοµηχανίες σε κατάρρευση. Το µόνο στήριγµα για την διατήρησή τους στη ζωή ήταν οι συνεχείς δανεισµοί από τις Τράπεζες του ηµοσίου και η κρατική ανοχή απέναντι στη µη εκπλήρωση των οικονοµικών τους υποχρεώσεων προς τους ασφαλιστικούς οργανισµούς. Στο µεταξύ στην ίδια δεκαετία αναπτύχθηκε, µε έντονους ρυθµούς η ναυπηγική βιοµηχανία στις χώρες της Απω Ανατολής (Ιαπωνία, Κορέα), που µε υψηλή παραγωγικότητα, χαµηλό εργατικό κόστος και σηµαντικές κρατικές οικονοµικές ενισχύσεις, λειτουργούσα στα πλαίσια 8
καθετοποιηµένης παραγωγής µαζί µε άλλους βιοµηχανικούς κλάδους, καθίσταται ασυναγώνιστη στη διεθνή αγορά και µονοπωλεί τις ναυπηγήσεις σε εµπορικά πλοία (δεξαµενόπλοια, ξηρού φορτίου). Οι Ελληνες εφοπλιστές πραγµατοποιούν όλες τις παραγγελίες τους σε ναυπηγήσεις στις χώρες αυτές. Στη χώρα µας απέµεινε πλέον ο επισκευαστικός τοµέας για ανάπτυξη δραστηριοτήτων, αλλά και αυτός ο τοµέας το τελευταίο διάστηµα είναι σε φθίνουσα πορεία. Χρόνο µε το χρόνο όµως µειώνεται η ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών ναυπηγείων απέναντι στα άλλα των χωρών της Μεσογείου (Ιταλία, Μάλτα, Ισπανία) λόγω της σηµαντικής αύξησης του εργατικού και του λειτουργικού κόστους στον κλάδο στη χώρα µας. Αποτέλεσµα η συνεχής φθίνουσα πορεία της ναυπηγικής δραστηριότητας. Η χαριστική όµως βολή ήλθε µετά από, τις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες. Νέες αγορές άνοιξαν στη περιοχή µας (Ουκρανία, Ρουµανία, Βουλγαρία), ενώ µπήκε και η Τουρκία δυναµικά στην Αγορά, µε φθηνό κόστος παραγωγής (λόγω του σηµαντικά χαµηλού εργατικού κόστους). Αποτέλεσµα ήταν το µεγαλύτερο τµήµα της αγοράς που είχε αποµείνει στη χώρα µας στον ναυπηγικό τοµέα να προσανατολισθεί προς τις αγορές αυτές. Η σηµερινή κατάσταση της ναυπηγικής βιοµηχανίας στη χώρα µας είναι δραµατική. Η ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών ναυπηγείων είναι σε χαµηλό βαθµό ακόµη και στον τοµέα των επισκευών. Οι µόνες ναυπηγήσεις πλοίων είναι η εκτέλεση των προγραµµάτων του πολεµικού ναυτικού (Φρεγάτες, Αρµαταγωγά, ΥΒ, Κανονιοφόροι) από τα δύο µεγάλα ναυπηγεία (Σκαραµαγκά, Ελευσίνας), που έγιναν µε ανάθεση. 9
Μπορούν να επιβιώσουν όµως τα Ελληνικά Ναυπηγεία µε µόνο πελάτη το Πολεµικό Ναυτικό; ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΑΙΩΝ ΣΤΡΑΤΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Είναι αποδεδειγµένο ότι το µερίδιο της Ευρώπης (και της Ε.Ε. ειδικότερα) στην παγκόσµια αγορά των ναυπηγήσεων συνεχώς µειώνεται. Για την καθοδική πορεία των Ευρωπαϊκών ναυπηγήσεων ΕΝ διαφαίνονται άµεσα σηµεία ανάκαµψης ενώ σε µεσοπρόθεσµη βάση απαιτείται η υιοθέτηση συγκεκριµένων στρατηγικών επιλογών και η υλοποίηση σηµαντικών µέτρων αναδιάρθρωσης και εκσυγχρονισµού του τρόπου και των µέσων σχεδίασης και παραγωγής πλοίων. Η Ευρώπη κρατάει ακόµη σηµαντικό µερίδιο αγοράς στην κατασκευή των επιβατηγών πλοίων, πλοίων µεταφοράς χηµικών και υγροποιηµένων υδρογονανθράκων (Chemical LNG/LPG Carriers), πλοίων ψυγείων, RO RO, Ferries κ.λ.π. εξειδικευµένων τύπων πλοίων. Για τη χώρα µας, οι λόγοι που σηµατοδοτούν αποφάσεις για την επιβίωση και την ανάπτυξη της Ν.Β. είναι και οι ίδιοι που την χαρακτηρίζουν σαν στρατηγικής σηµασίας για την οικονοµία µας, που ήδη αναπτύχθηκαν προηγουµένως. Την Αγορά για την ναυπηγική βιοµηχανία στη χώρα µας, αποτελούν κυρίως ο µεγάλος Ελληνόκτητος στόλος, οι κατασκευές και επισκευές για λογαριασµό του Πολεµικού Ναυτικού και ορισµένες προµήθειες του ηµοσίου που έχουν σχέση µε τις µεταφορές και επικοινωνίες. Με 10
κατάλλληλο νοµοθετικό πλαίσιο κινήτρων και χρηµατοδοτήσεων, συµβατό µε τις Κ.Ο. της Ε.Ε. και την συµφωνία του Ο.Ο.Σ.Α., και µε σωστό MARKETING µπορεί να διευρυνθεί το πεδίο αγοράς και λόγω της γεωγραφικής θέσης της χώρας µας και των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών. Γι αυτό λοιπό ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ: - Προσαρµογή και Οργάνωση των ναυπηγικών µονάδων για συντόµευση των χρόνων σχεδίασης παραγγελιών κατασκευών δοκιµών και παραδόσεων. - Ορθολογισµός των ιοικήσεων, στατιστικός έλεγχος και παρακολούθηση της παραγωγής, έµφαση στην αξιοπιστία των κατασκευών και στην εξασφάλιση ποιότητας µε παράλληλη τυποποίηση επιµέρους κατασκευαστικών τµηµάτων και εξοπλισµού των πλοίων. - ηµιουργία κινήτρων και προσοχή στην πολιτική προσωπικού για την προσέλκυση και εκπαίδευση νέων εργαζοµένων στην ναυπηγική τέχνη. - Εισαγωγή των αυτοµατισµών και της ροµποτικής σε πολλές ναυπηγικές δραστηριότητες. - Τοποθέτηση επιλεγµένου προσωπικού σε θέσεις που απαιτούν έλεγχο, παρακολούθηση, λήψη αποφάσεων, επιλογική διαδικασία, διασύνδεση αποφάσεων κ.λ.π. 11
- ηµιουργία ευνοϊκού επιχειρηµατικού κλίµατος, µέσα από γρήγορες αποφάσεις για την εξυγίανση των µονάδων και την µείωση της γραφειοκρατίας. - Υλοποίηση επενδυτικών προγραµµάτων για τον εκσυγχρονισµό τους. - ηµιουργία από το Κράτος προϋποθέσεων και παροχή κινήτρων, που δεν θα αντίκεινται στις Κ.Ο. της Ε.Ε. και την συµφωνία του Ο.Ο.Σ.Α. - ηµιουργία εθνικών προγραµµάτων µε τη συµµετοχή ναυπηγείων, εφοπλιστικών ενώσεων, επιµελητηρίων, παραναυπηγικών βιοµηχανικών µονάδων κ.λ.π. για την ανάπτυξη και κατασκευή προηγµένων και εξειδικευµένων τύπων πλοίων. - Παροχή κρατικής υποστήριξης στον τοµέα MARKETING µέσω των ελληνικών πρεσβειών σε ορισµένες «χώρες-κλειδιά» που θα πρέπει για το σκοπό αυτό να πλαισιωθούν µε στελέχη ειδικών γνώσεων. Το ερώτηµα που τίθεται λοιπόν σήµερα είναι : «Υπάρχουν δυνατότητες εξόδου του κλάδου από τη σηµερινή κρίση ;». Πέρα από διαµαρτυρίες, καταγγελίες και τους πάσης φύσεως αφορισµούς για το ηµόσιο ή τον Ιδιωτικό τοµέα η απάντηση µπορεί να είναι ΘΕΤΙΚΗ µόνο υπό προϋποθέσεις. Προέχει µία προοπτική για σωστή µορφή οργάνωσης και λειτουργίας για εκσυγχρονισµό, για σωστή χρηµατοδότηση, για ύπαρξη 12
κατευθύνσεων και στρατηγικών επιλογών του κλάδου, κάτι που σήµερα δεν υπάρχει. Και εδώ είναι οι ευθύνες της Πολιτείας. Εµείς, σαν φορέας των πολιτών της χώρας που απασχολούνται στον τοµέα αυτό της οικονοµίας, παρ όλο που ουδέποτε κληθήκαµε αν και επανελειµµένα το ζητήσαµε, είµαστε πρόθυµοι να συνεργαστούµε και να βοηθήσουµε µε την πολύτιµη εµπειρία των µελών µας σε κάθε προσπάθεια για ανασυγκρότηση και εκσυγχρονισµό της ναυπηγικής βιοµηχανίας που θα ενταχθεί όµως σε ένα συγκεκριµένο στρατηγικό πλάνο. 13