Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: Ασφάλεια Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων Διδάσκουσα: Λίλιαν Μήτρου Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές Κεμαλής Κωνσταντίνος 323Μ/2005031 Καρλόβασι, Ιούνιος 2006

Περιεχόμενα 1. Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση 3 1.1. Χρήση τεχνολογίας στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση 3 1.2. Οφέλη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης 5 1.3. Ανασταλτικοί παράγοντες 6 1.4. Διαστάσεις της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης 7 1.5. Το μέλλον της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης 9 2. Ηλεκτρονική Δημοκρατία 10 2.1. Ορισμός ηλεκτρονικής δημοκρατίας 10 2.2. Συνθήκες που επικρατούν σήμερα 11 2.3. Στόχοι της ηλεκτρονικής δημοκρατίας 11 2.4. Εφαρμογές ηλεκτρονικής δημοκρατίας 13 2.5. Οφέλη της ηλεκτρονικής δημοκρατίας 16 2.6. Περιορισμοί και προκλήσεις 17 2.7. Συμπεράσματα 21 3. Ηλεκτρονική ψηφοφορία 22 3.1. Ιστορική αναδρομή 22 3.2. Μορφές ψηφοφορίας 23 3.2.1. Ηλεκτρονική ψηφοφορία σε εκλογικά σημεία 24 3.2.2. Ηλεκτρονική ψηφοφορία μέσω Διαδικτύου 25 3.3. Απαιτήσεις ηλεκτρονικής ψηφοφορίας 26 3.4. Οφέλη 28 3.5. Προβλήματα 29 3.6. Συμπεράσματα 35 Αναφορές 37 Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 2

1. Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Η δραματική εισχώρηση της τεχνολογίας σε κάθε φάση της ζωής του ανθρώπου έχει επιφέρει μια τρομακτική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αυτός εργάζεται, ενημερώνεται, επικοινωνεί και διασκεδάζει. Αυτή η εξέλιξη φαίνεται ότι μπορεί να επηρεάσει και τον τρόπο διακυβέρνησης, δίνοντας τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες για να παρέχουν στους πολίτες ευκολότερη πρόσβαση στις πληροφορίες και τις υπηρεσίες, να βελτιώσουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και να προσφέρουν μεγαλύτερες ευκαιρίες για συμμετοχή των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς και διαδικασίες. Στην υπάρχουσα βιβλιογραφία ο όρος ηλεκτρονική διακυβέρνηση ή αλλιώς e-government συναντάται ως η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών για την απλοποίηση και βελτίωση των κυβερνητικών διαδικασιών και την ενίσχυση των εσωτερικών και εξωτερικών επικοινωνιών της κυβέρνησης. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση μπορεί να περιλαμβάνει την παροχή πληροφοριών και υπηρεσιών μέσω του Διαδικτύου, τηλεφώνου, κέντρων εξυπηρέτησης, ασύρματων συσκευών, ή άλλων συστημάτων επικοινωνίας, βελτιώνοντας έτσι τις υπάρχουσες συνθήκες που συνήθως απαιτούν γραφειοκρατικές και δυσκίνητες διαδικασίες και δαπάνη χρόνου και χρήματος. Επομένως, η καθιέρωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης δίνει την πεποίθηση ότι μπορεί να αλλάξει την κακή εικόνα των κυβερνήσεων και θα προωθηθεί μια αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση, που παρέχει πιο προσιτές κυβερνητικές υπηρεσίες, επιτρέπει μεγαλύτερη δημόσια πρόσβαση στις πληροφορίες και καθιστά την εκάστοτε κυβέρνηση πιο υπεύθυνη απέναντι στους πολίτες. 1.1. Χρήση τεχνολογίας στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση Οι εφαρμογές της τεχνολογίας στις κυβερνητικές υπηρεσίες μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις κατηγορίες: Πρόσβαση στις πληροφορίες Η πιο κοινή εφαρμογή ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι σαφώς να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες. Οι κυβερνήσεις παράγουν τεράστιους όγκους πληροφοριών, οι οποίες παρέχονται όλο και περισσότερο μέσω του Διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων. Υπάρχουν αρκετοί κυβερνητικοί ιστοχώροι και διαδικτυακές πύλες μέσω των οποίων οι πολίτες μπορούν να βρουν τις πληροφορίες που τους ενδιαφέρουν. Για παράδειγμα, η ιστοσελίδα του εθνικού τυπογραφείου (www.et.gr) παρέχει πρόσβαση σε νόμους και προεδρικά διατάγματα. Ακόμα μέσα από την ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων (www.gsis.gr) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών οι πολίτες μπορούν να βρούνε μια σειρά από έντυπα που θα τους διευκολύνουν στις συναλλαγές τους με το Υπουργείο, από υπεύθυνες δηλώσεις έως έντυπα φορολογίας εισοδήματος (Έντυπο Ε1 για δήλωση φορολογίας εισοδήματος, έντυπο Ε2 για αναλυτική κατάσταση για μισθώματα ακινήτων) και έντυπα αυτοκινήτων (Έντυπο Θ.Ζ.-50, Ε25 για δήλωση ακινησίας αυτοκινήτου ή μοτοσικλέτας) ή ακόμα να μάθουνε πληροφορίες και να κάνουνε ερωτήσεις για φορολογικά ή τελωνειακά θέματα. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 3

Υπηρεσίες συναλλαγής Οι πολίτες χρησιμοποιούν επίσης τους κυβερνητικούς ιστοχώρους για πλήρεις συναλλαγές. Έτσι αποφεύγεται η πολύωρη αναμονή στους διάφορους οργανισμούς και υπουργεία και απλοποιούνται κατά πολύ μεγάλο βαθμό οι συναλλαγές με τις υπηρεσίες του δημοσίου. Σήμερα, έχει επιτευχθεί σημαντικός βαθμός ηλεκτρονικοποίησης των υπηρεσιών φορολόγησης και του ασφαλιστικού τομέα (π.χ. ΙΚΑ) ενώ σημαντικό μέρος των υπηρεσιών των τραπεζών παρέχονται ηλεκτρονικά. Είναι ενδεικτικό ότι στις μέρες μας παρέχονται ή είναι σε φάση ολοκλήρωσης πάνω από 60 ηλεκτρονικές υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων η ηλεκτρονική εφορία, συστήματα αδειοδότησης βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, ηλεκτρονική πολεοδομία, ηλεκτρονικό δημοτολόγιο, ηλεκτρονικά ποινικά μητρώα, ηλεκτρονικές υπηρεσίες οχημάτων, ηλεκτρονικές προμήθειες κ.α. Με το χρόνο οι ηλεκτρονικά παρεχόμενες σε πραγματικό χρόνο υπηρεσίες προς τον πολίτη και τις επιχειρήσεις, θα αυξηθούν ραγδαία. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών που έχει υιοθετήσει το Διαδίκτυο για να παρέχει βασικές του υπηρεσίες ηλεκτρονικά. Για παράδειγμα, δίνει τη δυνατότητα ηλεκτρονικής συμπλήρωσης και αποστολής της φορολογικής δήλωσης (Έντυπο Ε1) και των συμπληρωματικών έντυπων (Ε2, Ε3 και Ε9) και στη συνέχεια παρέχει προς εκτύπωση ένα έγκυρο εκκαθαριστικό σημείωμα, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάθε νόμιμη χρήση από τον φορολογούμενο. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να γίνει και η συμπλήρωση και αποστολή της περιοδικής δήλωσης Φ.Π.Α. Ακόμα οι κάτοχοι Ι.Χ. επιβατηγών αυτοκινήτων ή δικύκλων, έχουν τη δυνατότητα με τη χρήση της ηλεκτρονικής υπηρεσίας e-οχήματα να ελέγξουν τα στοιχεία των Ι.Χ. οχημάτων τους και να κάνουν τις απαραίτητες τροποποιήσεις, αν διαπιστώσουν την ύπαρξη λανθασμένης ή ελλιπούς πληροφορίας. Για τη διευκόλυνση του πολίτη έχουν δημιουργηθεί τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών, που αποτελούν τα «ενιαία σημεία» επικοινωνίας του κράτους με τον πολίτη σε κάθε δήμο για την αύξηση των παρεχόμενων ηλεκτρονικών υπηρεσιών προς τον πολίτη και τις επιχειρήσεις. Ακόμα, κάθε πιστοποιητικό που εκδίδει μία υπηρεσία και απαιτεί τη συνεργασία με άλλη δημόσια υπηρεσία θα λαμβάνεται αυτόματα με εσωτερικές διαδικασίες και με απλή εξουσιοδότηση του πολίτη. Ανάμεσα στα δικαιολογητικά που αναζητούνται αυτεπάγγελτα από τις δημόσιες υπηρεσίες συμπεριλαμβάνονται το πιστοποιητικό γέννησης, το πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, το αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης γέννησης, γάμου, ή θανάτου και το πιστοποιητικό στρατολογικής κατάστασης τύπου Α και Β. Ο στόχος της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι να μετακινούνται ηλεκτρονικά τα έγγραφα και όχι ο πολίτης και ο επιχειρηματίας, παρόλα αυτά υπάρχουν κάποια τεχνικά ζητήματα, για παράδειγμα η ασφάλεια δικτύων, που προκαλούν κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα, όπως η εμπιστοσύνη και η διασφάλιση της ιδιωτικότητας. Συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Ίσως η πιο αμφισβητούμενη και βεβαίως η λιγότερο αναπτυγμένη εφαρμογή της τεχνολογίας στην διακυβέρνηση είναι η άμεση συμμετοχή των πολιτών στη λήψη κυβερνητικών αποφάσεων. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι ίσως η πιο γνωστή εφαρμογή σε αυτήν την περιοχή. Μια επίσης διαδεδομένη εφαρμογή είναι η αποστολή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Όμως Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 4

αν και στέλνονται εκατομμύρια μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου κάθε έτος, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για το αντίκτυπο τους στη λήψη αποφάσεων. Εντούτοις πρέπει να τονιστεί ότι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν περιορίζεται απλά στην εφαρμογή της τεχνολογίας για να γίνει μια διακυβέρνηση καλύτερη και αποτελεσματικότερη και για το λόγο αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τεχνοκρατικό πρόβλημα. Είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα που απαιτεί ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχεδιασμό και ριζική αλλαγή τρόπου σκέψης και ενεργειών της ίδιας της κυβέρνησης. 1.2. Οφέλη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης Ως αποτέλεσμα της χρήσης της τεχνολογίας σε κυβερνητικές υπηρεσίες οι πολίτες και οι επιχειρήσεις μπορούν να απολαμβάνουν: Πιο αποτελεσματική και εύκολη επικοινωνία με την κυβέρνηση Παραδείγματος χάριν, έστω μια κατάσταση όπου ένα Υπουργείο προτείνει να κάνει αλλαγές στον τρόπο που παρέχει μια συγκεκριμένη υπηρεσία. Θα μπορούσε να περιγράψει τις προτεινόμενες αλλαγές πολιτικής στο διαδικτυακό ιστοχώρο του και να επιδιώξει σχόλια από τους ανθρώπους που έχουν κάτι να πουν για αυτές τις υπηρεσίες και την προτεινόμενη νέα πολιτική. Η ανατροφοδότηση θα μπορούσε έπειτα να χρησιμοποιηθεί για να βελτιωθεί αυτή την πολιτική. Συνεχής πρόσβαση στις υπηρεσίες και στις πληροφορίες Παροχή υπηρεσιών 24 ώρες την ημέρα επί 7 ημέρες την εβδομάδα, έτσι ώστε οι άνθρωποι να είναι σε θέση να αναζητήσουν πληροφορίες και να διεκπεραιώσουν τις συναλλαγές τους πέρα από τις ώρες γραφείου. Εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες και στις πληροφορίες Οποιοσδήποτε μπορεί να έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες και πληροφορίες, χρησιμοποιώντας μια ποικιλία διαφορετικών καναλιών πρόσβασης (π.χ. Διαδίκτυο, ψηφιακή τηλεόραση, κινητά τηλέφωνα τρίτης γενιάς). Αυτό έχει ιδιαίτερο όφελος για όλους αυτούς που ζουν σε αγροτικές και απομακρυσμένες κοινότητες. Στο παρελθόν οι άνθρωποι από τέτοιες περιοχές ήταν σχετικά αδικημένοι, όσον αφορά την πρόσβαση, σε σύγκριση με αυτούς στα μητροπολιτικά κέντρα. Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν τη δυνατότητα στις περιφερειακές και αγροτικές κοινότητες να έχουν τα ίδια επίπεδα πρόσβασης στις πληροφορίες και στις κυβερνητικές συναλλαγές. Αυτό θα βελτιώσει την ευελιξία, την ταχύτητα και την πρόσβαση στις υπηρεσίες και θα χαμηλώσει το κόστος για την κυβέρνηση. Αντίστοιχα ορισμένα από τα οφέλη που προκύπτουν για την κυβέρνηση αναφέρονται ακολούθως: Ποιότητα υπηρεσιών Αυξημένα επίπεδα παροχής υπηρεσιών Πιο γρήγορες συναλλαγές με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, επειδή οι διαφορετικοί κυβερνητικοί οργανισμοί θα είναι σε θέση να επικοινωνούν αποτελεσματικότερα ο ένας με τον άλλον Πιο ακριβής συλλογή πληροφοριών Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 5

Κόστος Μείωση του κόστους συναλλαγής Μείωση κόστους αποθήκευσης εγγράφων Πολιτικά οφέλη Βελτίωση της ποιότητας της πολιτικής και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων Ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των πολιτών και του κράτους Ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών και θεσμών Ευρύτερα οφέλη Ευθυγράμμιση με τις Ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις Μπορεί να αναζωογονήσει την ανάπτυξη της νέας οικονομίας 1.3. Ανασταλτικοί παράγοντες Υπάρχουν διάφοροι ανασταλτικοί παράγοντες και εμπόδια στην παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών μέσω Διαδικτύου και γενικά στην υποστήριξη των λειτουργιών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, τα οποία και αναλύονται ακολούθως. Τεχνολογία. Για παράδειγμα, ασυμβατότητα φυλλομετρητή, ανάγκη για εγκατάσταση κάποιων εργαλείων, όπως το Adobe Acrobat, για να υπάρξει πρόσβαση στις υπηρεσίες και στις πληροφορίες. Ευχρηστία. Για παράδειγμα, πάρα πολλές εικόνες που καθιστούν τις ιστοσελίδες αργές να φορτώσουν, ατελέσφορα εργαλεία αναζήτησης, φτωχή δομή πληροφοριών, πολυπλοκότητα της δομής της ιστοσελίδας, μη φιλική ορολογία και ακατάλληλη ομαδοποίηση υπηρεσιών. Έλλειψη δεξιοτήτων / μόρφωσης. Ο παράγοντας φόβου προς την τεχνολογία, η πολυπλοκότητα εύρεσης των πληροφοριών, η έλλειψη κατανόησης του τι είναι διαθέσιμου, η αβεβαιότητα για το κόστος των χρησιμοποιούμενων υπηρεσιών (είτε άμεσο, είτε έμμεσο) και η απώλεια ελέγχου που σχετίζεται με την μη κατανόηση του τρόπου εύρεσης των πληροφοριών ή της χρήσης της τεχνολογίας. Ασφάλεια και μυστικότητα. Φόβος ότι η κυβέρνηση μπορεί να κατασκοπεύει ή να καταγράφει πληροφορίες για το χρήστη, φόβος για ανεπιθύμητη ηλεκτρονική αλληλογραφία (spam email) από παροχή της διεύθυνσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μεγάλο πλήθος από κωδικούς πρόσβασης, ανασφάλεια γύρω από τους κωδικούς πρόσβασης, επιθυμία να μη διατηρείται ιστορικό, περιπτώσεις όπου η διαγραφή από κάποια υπηρεσία είναι πάρα πολύ δύσκολη. Έλλειψη υποδομών. Αργή ή αναξιόπιστη σύνδεση με το Διαδίκτυο, υψηλό κόστος σύνδεσης με το Διαδίκτυο, υψηλό κόστος αγοράς υπολογιστή και άλλων τεχνολογικών μέσων, οι βιβλιοθήκες και άλλοι δημόσιοι χώροι παρέχουν μηδαμινή ή περιορισμένη μόνο πρόσβαση με συνέπεια οι υπολογιστές να μην βρίσκονται εκεί όπου οι άνθρωποι τους χρειάζονται. Λειτουργικά προβλήματα. Έλλειψη πόρων για υποστήριξη 24ωρης λειτουργίας, έλλειψη κινήτρων στο δημόσιο τομέα, απροθυμία για συνεργασία και διαμοιρασμό πληροφοριών μεταξύ των δημόσιων οργανισμών, κακομεταχείριση ευαίσθητων δεδομένων, ανυπαρξία οδηγιών πολιτικής. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 6

Διοικητικά προβλήματα. Έλλειψη δυνατότητας διαχείρισης και υλοποίησης μεγάλης κλίμακας προγραμμάτων πληροφορικής, τα οικονομικά κόστη συχνά υπερβαίνουν τους αρχικούς προϋπολογισμούς τους, τα μεγάλα δημόσια έργα πληροφορικής συχνά εμπεριέχουν μεγάλο πολιτικό ρίσκο καθώς οι υπουργοί και οι κυβερνήσεις θεωρούνται υπεύθυνοι για τις αποτυχίες και τη συνεπακόλουθη σπατάλη οικονομικών πόρων, υπάρχει έλλειψη πεποίθησης στα ανώτερα και μεσαία στελέχη διοίκησης, αμφιβολίες και αντίδραση από την ηγεσία, αντιδράσεις από επαγγελματικό ή πολιτικό όφελος, απαρχαιωμένο νομικό πλαίσιο για καινοτόμηση και ενσωμάτωση του ιδιωτικού τομέα. 1.4. Διαστάσεις της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης Το χτίσιμο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο ενσωματώνει τέσσερις βασικές διαστάσεις (εικόνα 1), οι οποίες απεικονίζουν τις λειτουργίες της ίδιας της διακυβέρνησης και οι οποίες σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ είναι οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες, η ηλεκτρονική διαχείριση, η ηλεκτρονική δημοκρατία και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Ηλεκτρονική διαχείριση (e-management) Ηλεκτρονικές υπηρεσίες (e-services) Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce) Ηλεκτρονική δημοκρατία (e-democracy) Εικόνα 1. Διαστάσεις ηλεκτρονικής διακυβέρνησης Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 7

1. Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες (e-services) Αυτός ο όρος περιγράφει τη δυνατότητα ηλεκτρονικής παροχής για κυβερνητικές πληροφορίες, προγράμματα, στρατηγικές και υπηρεσίες. Αυτά είναι διαθέσιμα μέσω του Διαδικτύου ή άλλων μέσων επί εικοσιτετράωρης βάσης. Οι κυβερνήσεις τοποθετούν στις ιστοσελίδες τους κυρίως πληροφορίες που περιλαμβάνουν περιγραφές των κυβερνητικών τμημάτων και των αξιωματούχων, πληροφορίες επικοινωνίας, δεδομένα οικονομικής ανάπτυξης, λεπτομέρειες των συνεδριάσεων, νόμους, πληροφορίες της δημόσιας ασφάλειας, ειδικές ανακοινώσεις, πληροφορίες τουρισμού, τοποθεσίες ψηφοφορίας και τοπικές διαχρονικές πληροφορίες. Κάποιες ιστοσελίδες προσφέρουν τη δυνατότητα να τυπωθούν ορισμένες φόρμες, όπως αιτήσεις και άδειες, τις οποίες οι πολίτες μπορούν να συμπληρώσουν και να ταχυδρομήσουν ή να παραδώσουν στο κυβερνητικό γραφείο. Πιο επιμελημένες σελίδες προσφέρουν διαλογικές φόρμες, που γίνεται να συμπληρωθούν και να υποβληθούν μέσω Διαδικτύου. 2. Ηλεκτρονική διαχείριση (e-management) Η ηλεκτρονική διαχείριση αναφέρεται στα πληροφοριακά συστήματα που υποστηρίζουν τη διαχείριση και τις διοικητικές λειτουργίες των δημόσιων οργανισμών, συμπεριλαμβανομένης της απλοποίησης των επιχειρησιακών διαδικασιών, τη συντήρηση των ηλεκτρονικών αρχείων και τη βελτίωση της ροής των πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων τμημάτων. Η ηλεκτρονική διαχείριση είναι κάπως προβληματική δεδομένου ότι η οργάνωση της κυβέρνησης είναι βασισμένη σε μια διαίρεση της εργασίας μεταξύ αρκετών τομέων. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση απαιτεί έναν νέο οργανωτικό πολιτισμό. Η ηλεκτρονική διαχείριση είναι συχνά παραμελημένη, επειδή συνήθως δεν είναι ορατή από το κοινό. Αλλά είναι ουσιαστική σε κάθε πτυχή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Χωρίς αυτήν, οι υπηρεσίες, η δημόσια εμπλοκή και οι υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους λειτουργίες που υπόσχεται η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν. Χρησιμοποιείται μια ποικιλία εφαρμογών και τεχνολογιών για να μεταμορφώσουν τις διαδικασίες τους. Οι πιο κοινές περιλαμβάνουν ενδοτμηματικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, συστήματα προϋπολογισμού και λογιστικής, συστήματα συνεδριάσεων βασισμένα σε Intranet και γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS). 3. Ηλεκτρονική Δημοκρατία (e-democracy). Αυτό είναι το τμήμα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που είναι το δυσκολότερο να υλοποιηθεί και να διατηρηθεί. Η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι η χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών ως εργαλείο για τη βελτίωση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων μέσω της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Πολλές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τους κυβερνητικούς ιστοχώρους τους ή τα συστήματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για να αυξήσουν τη δημόσια συμμετοχή στις δημόσιες συνεδριάσεις στέλνοντας τα στοιχεία προσεχών ημερησίων διατάξεων. Οι πολίτες μπορούν να στείλουν μηνύματα με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στα μέλη του συμβουλίου και να απευθύνουν τις ερωτήσεις ή τις δηλώσεις τους κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης. Αυτές γίνονται έπειτα μέρος των επίσημων πρακτικών της Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 8

συνεδρίασης. Εκτενέστερη αναφορά για την ηλεκτρονική δημοκρατία γίνεται στην επόμενη ενότητα. 4. Ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce). Αυτή η έννοια συνδέεται με την επιχειρηματική πλευρά της αλληλεπίδρασης της κυβέρνησης. Στο ηλεκτρονικό εμπόριο, η ανταλλαγή χρημάτων για κυβερνητικά αγαθά και οι υπηρεσίες διεξάγονται μέσω του Διαδικτύου. Παραδείγματος χάριν, οι πολίτες μπορούν να πληρώνουν τους φόρους τους, να ανανεώνουν τα έγγραφα των οχημάτων τους και να πληρώνουν για τα προγράμματα αναψυχής, ή ακόμα μια κυβέρνηση μπορεί να αγοράζει προμήθειες γραφείων και να δημοπρατεί πλεονασματικό εξοπλισμό. 1.5. Το μέλλον της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης Ένα νέο μοντέλο διοίκησης εξ ολόκληρου βασιζόμενο στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση φαντάζει πολύ πιθανό στο απώτερο μέλλον σε πολλά κράτη. Είναι γεγονός ότι η εφαρμογή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κάνει τα πρώτα της δειλά βήματα και στον ελληνικό δημόσιο τομέα. Παρόλα αυτά ο δρόμος μέχρι της επίτευξη ενός τέτοιου στόχου είναι αρκετά δύσβατος. Αναμφισβήτητα, η αυξημένη οργανωσιακή αδράνεια της δημόσιας διοίκησης θα δυσκολεύσει αρκετά την προσαρμογή των μεθόδων της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στα ελληνικά δεδομένα. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που μπορεί να σχετίζονται με την αντίδραση των δημοσίων υπαλλήλων στη χρήση των μεθόδων ηλεκτρονικής διοίκησης. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι κυβερνητικές πολιτικές που καταλήγουν στην εισαγωγή πληροφοριακών συστημάτων στις δημόσιες υπηρεσίες, τα οποία είτε έχουν πολύ μεγάλο κόστος, είτε είναι τεχνολογικά ξεπερασμένα. Ένα ακόμα πρόβλημα είναι η συμβατότητα των ηλεκτρονικών συστημάτων μεταξύ των διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών, η οποία πολλές φορές καθιστά αδύνατη την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους. Η επίλυση των υπαρχόντων περιορισμών και η καθιέρωση ενός μοντέλου ηλεκτρονικής διακυβέρνησης μπορεί να διευκολύνει την εφαρμογή των μεταρρυθμιστικών αρχών, όπως για παράδειγμα την ποιοτικότερη και ταχύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών. Υπό αυτήν την οπτική γωνία η ηλεκτρονική διακυβέρνηση φαντάζει περισσότερο ως ένα νέο στάδιο διοικητικής μεταρρύθμισης των δημοσίων διοικήσεων. Όμως, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν είναι πανάκεια. Αν και μπορεί να διευκολύνει την δημιουργία νέων και αποδοτικότερων διοικητικών διαδικασιών, δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα της δωροδοκίας και της ανεπάρκειας, ούτε θα υπερνικήσει όλες τις δυσκολίες στην εμπλοκή των πολιτών. Επιπλέον, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση δεν καθιερώνεται απλά επειδή μια κυβέρνηση αγοράζει περισσότερους υπολογιστές και ανεβάζει έναν ιστοχώρο. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι μια διαδικασία που απαιτεί σχεδιασμό, συνεχή αφιέρωση πόρων και υψηλή πολιτική θέληση. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 9

2. Ηλεκτρονική Δημοκρατία Η δημοκρατία είναι το πολιτειακό σύστημα όπου ο λαός ως φορέας της κρατικής εξουσίας, δεσμεύεται στην άσκηση της μόνο από τους νομικούς εκείνους περιορισμούς, τους οποίους ο ίδιος έβαλε στον εαυτό του. Στην αρχαία Αθήνα οι γηγενείς, ελεύθεροι πολίτες έπαιρναν μέρος στην Εκκλησία του Δήμου, όπου διαμόρφωναν μια συναίνεση στα νομοθετικά ζητήματα. Η αρχαία ελληνική πόλη-κράτος διεκδικεί τα πρωτεία και δίκαια διατηρεί τη φήμη του λίκνου της άμεσης δημοκρατίας, με τις αρχές της υπεροχής του νόμου, της νομικής ισότητας των πολιτών και κυρίως της κυριαρχίας του λαού. Καθ' όλη τη διάρκεια των αιώνων, η δημοκρατία έχει υποβληθεί σε σημαντικές αλλαγές, δεδομένου ότι το μέγεθος του συνόλου των πολιτών έχει εξελιχθεί από ένα στενό, αποκλειστικά καθορισμένο σώμα που συμμετείχε σε μια κολεκτίβα μέσα σε μια μικρή πόλη-κράτος, σε ένα αχανές πλήθος που αποτελεί τον πληθυσμό των σύγχρονων μεγαλουπόλεων και τη μεταμόρφωση της αρχαίας δημοκρατίας σε αυτό που καλείται σήμερα αντιπροσωπευτική, φιλελεύθερη δημοκρατία. Η δυσκολία στην εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας στη σημερινή εποχή έγκειται στο γεγονός ότι σήμερα οι πόλεις είναι μεγάλες, με τεράστιο πληθυσμό και είναι ανέφικτο να συγκεντρώνονται οι πολίτες της και να παίρνουν αποφάσεις για τα κοινά, όπως συνέβαινε στην Αρχαία Ελλάδα. Κάτι τέτοιο θεωρείται ακόμα πιο ανέφικτο στις περιπτώσεις που πρέπει να συζητηθούν θέματα που αφορούν μια ολόκληρη χώρα ή μια ομάδα κρατών (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση). Γίνεται αντιληπτό ότι η συγκέντρωση των πολιτών μιας ολόκληρης χώρας είναι αδύνατη για πρακτικούς λόγους που έχουν να κάνουν με τον χώρο συγκέντρωσης, τον τρόπο διεξαγωγής του διαλόγου και την ευκαιρία που θα έχει ο καθένας να πάρει το λόγο και να εκφέρει την άποψη του. Τα τελευταία χρόνια τίθεται το κρίσιμο ερώτημα εάν οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις στην πληροφορική και στις επικοινωνίες μπορούν να πετύχουν αυτό που με τα παραδοσιακά μέσα φαντάζει απίθανο, δηλαδή την άμεση συμμετοχή όλων των πολιτών στη λήψη και διαμόρφωση των πολιτικών αποφάσεων. 2.1. Ορισμός ηλεκτρονικής δημοκρατίας Ηλεκτρονική δημοκρατία (e-democracy), ή ψηφιακή δημοκρατία, ή κυβερνοδημοκρατία είναι συνώνυμοι όροι που χρησιμοποιούνται για να αναφερθούν στη χρήση τεχνολογιών επικοινωνιών και πληροφορικής για να παρέχουν αυξανόμενες ευκαιρίες για τα άτομα και τις κοινότητες να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και με την κυβέρνηση, να ενισχύσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και να ενισχύσουν τη συμμετοχή των ατόμων στις πολιτικές διαδικασίες των τοπικών κοινοτήτων, των κρατών, των εθνών και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι βασισμένη στην τεχνολογία, αλλά δεν αποτελεί τεχνολογικό θέμα. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι είναι καθαρά ένα θέμα της πολιτικής. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών διευκολύνουν την εφαρμογή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας, αλλά δεν την προκαλούν αυτόματα. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 10

2.2. Συνθήκες που επικρατούν σήμερα Η κατάσταση της δημοκρατίας σήμερα τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως φαίνεται ότι βρίσκεται σε κρίση. Οι πολίτες διακατέχονται από ένα αίσθημα αδιαφορίας και δυσπιστίας, που οδηγεί στην εγκατάλειψη του κυρίαρχου δημοκρατικού τους δικαιώματος, της ψήφου, απέχοντας από τις εκλογές. Υπάρχουν εκθέσεις του συμβουλίου της Ευρώπης που προβλέπουν ότι αν συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση, το ποσοστό αποχής στην Ευρώπη θα φτάσει το 65% το 2020. Έχει σημειωθεί επίσης μια πτώση στα επίπεδα εμπιστοσύνης του κοινού προς τους πολιτικούς. Τόσα πολλά σκάνδαλα και παραιτήσεις έχουν ελαττώσει το σεβασμό που υπήρχε άλλοτε και συχνά το έργο και τα μέτρα μιας κυβέρνησης λαμβάνονται με σκεπτικισμό και κυνισμό. Έχει υπάρξει πολλή συζήτηση τα τελευταία χρόνια του δημόσιου κυνισμού προς τους πολιτικούς και τους δημόσιους αξιωματούχους. Ένα μεγάλο μέρος αυτού βασίζεται, μεταξύ άλλων λόγων, σε μια έλλειψη γνώσης και κατανόησης των εσωτερικών έργων της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων υπηρεσιών και του νομοθετικού σκέλους. Αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη κυβερνητικών προγραμμάτων, σε πολλές περιπτώσεις, για την ενημέρωση των ανθρώπων για το έργο της κυβέρνησης, ή της συμμετοχής των ανθρώπων στην ανάπτυξη της δημόσιας πολιτικής είναι μόνο μερικές από τις αιτίες του λόγου για τον οποίο υπάρχει τόσο αυξανόμενος κυνισμός στο κοινό τις τελευταίες δεκαετίες. Οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να συμβάλουν στη δημιουργία ανανεωμένης πίστης στους κυβερνητικούς οργανισμούς, μέσω της δημιουργίας μιας διαλογικής κυβέρνησης που συμμετέχει σε ευρύ διάλογο με ένα σύνολο πολιτών. Ακόμα, αυξάνονται διαρκώς τα θέματα που γίνονται παγκόσμιας φύσης και που δεν γίνεται πλέον να αντιμετωπιστούν σε εθνικό επίπεδο, όμως οι θεσμοί της παγκόσμιας διακυβέρνησης που καλούνται να διαχειριστούν τα θέματα αυτά, αδυνατούν να ακούσουν, πόσο μάλλον να εμπλέξουν τους πολίτες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, που τους αφορούν ολοένα και περισσότερο. Τα δυο όχι στο Ευρωσύνταγμα, ανέδειξαν την ανάγκη επανένταξης και άμεσης εμπλοκής των πολιτών στις διαδικασίες διαμόρφωσης και υλοποίησης της πολιτικής, τόσο σε εθνικό όσο και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Οπότε είναι φανερό ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη να εμπλακούν οι νέες τεχνολογίες στις πολιτικές διαδικασίες, με σκοπό να προσφέρουν βοήθεια για την αντιμετώπιση κρίσιμων προβλημάτων. Η πληροφορική και οι τεχνολογίες επικοινωνιών μπορούν να παρέχουν τη δυνατότητα να συγκεντρωθεί ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων σε μια μορφή πολιτικού διάλογου. Μπορούν επίσης να παρέχουν απέραντες αποθήκες πληροφοριών στις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση και να αλληλεπιδρούν με αυτές. Ακόμα, δίνεται η ευκαιρία σε όλους να έχουν ίσες ευκαιρίες για πολιτική συζήτηση και συμμετοχή. 2.3. Στόχοι της ηλεκτρονικής δημοκρατίας Αλληλεπίδραση. Η σύνδεση πολιτών από διαφορετικές περιοχές ή ακόμα και χώρες και με διαφορετικές πεποιθήσεις, ιδέες και πολιτισμούς. Η ηλεκτρονική δημοκρατία παρέχει αξιόπιστούς, ασφαλής, αποδοτικούς και αποτελεσματικούς τρόπους στους ανθρώπους να αλληλεπιδράσουν με την κυβέρνηση, το Κοινοβούλιο και μεταξύ τους πάνω σε ζητήματα δημόσιας Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 11

πολιτικής, ελαττώνοντας περιορισμούς δυνατότητας πρόσβασης όπως η θέση, ο χρόνος, το κόστος και τα υπάρχοντα παραδοσιακά κανάλια επικοινωνίας. Ενοποίηση. Η δημιουργία χώρων όπου οι πολίτες μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις και ιδέες, να συγκροτούν συμμαχίες και να οργανώνουν δίκτυα. Βελτίωση των πολιτικών διαδικασιών. Η γνώση των τάσεων της κοινής γνώμης, πάνω σε συγκεκριμένα θέματα (περιβάλλον, πολιτισμός, υγεία κ.τ.λ.), είναι σημαντική για κάθε κυβέρνηση προκειμένου να προγραμματίσει και να εφαρμόσει σχέδια και δράσεις που αναφέρονται στους πολίτες. Η κοινή γνώμη πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη όταν οι κυβερνητικές αρχές ετοιμάζουν προγράμματα τα οποία θα επηρεάσουν ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Η ικανότητα να συλλέγονται οι διαφορετικές τάσεις, μπορεί να γλιτώσει τους διοικούντες από το να αναλάβουν δράσεις, οι οποίες αντιτίθενται στους πολίτες και προκαλούν ποικίλες αντιδράσεις. Βελτίωση της ποιότητας των αποφάσεων. Ο σχηματισμός απόψεων θα πραγματοποιείται με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, οπότε θα επιτυγχάνεται η μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση. Ακόμα παρέχεται το δικαίωμα στους πολίτες να ανοίγουν νέα θέματα συζήτησης για πράγματα που τους αφορούν. Αύξηση γνώσης και κατανόησης για τις δημοκρατικές διαδικασίες και τα ζητήματα δημόσιας πολιτικής στην κοινότητα, που μπορεί στη συνέχεια να προάγουν καλύτερες πολιτικές επιλογές, αποφάσεις και αποτελέσματα. Συμμετοχή. Η καλλιέργεια της κοινωνίας των πολιτών και η ενίσχυση της άμεσης συμμετοχής εντός των κοινοτήτων, των περιφερειών και των χωρών, αλλά και σε διακοινοτικό, διασυνοριακό και παγκόσμιο επίπεδο. Δέσμευση των νέων. Η καθημερινότητα έχει δείξει ότι υπάρχει μια γενική έλλειψη ενδιαφέροντος από τους νέους για την πολιτική, εντούτοις, η πολιτική επιφέρει συνέπειες για αυτούς και παίρνει μέτρα που θα επηρεάσουν τη ζωή τους. Πολλοί νέοι δεν έχουν ενεργό ενδιαφέρον για την συμβατική πολιτική από απέχθεια των κομματικών δομών, το ύφος της συζήτησης και την τυπικότητα της επικοινωνίας. Βασικός στόχος της ηλεκτρονικής δημοκρατίας πρέπει να είναι η μεγαλύτερη δέσμευση των νέων, γιατί αυτοί αποτελούν το μέλλον των πολιτικών εξελίξεων. Οι νέοι είναι επίσης, κατά κανόνα, πιο ικανοί στη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Καταπολέμηση των αποκλεισμών. Η παροχή δυνατοτήτων σε αυτούς που βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, όπως για παράδειγμα άτομα με κινητικά προβλήματα, ή άτομα που ανήκουν σε φυλετικές μειονότητες (τσιγγάνοι, αθίγγανοι). Λογοδοσία. Η καλλιέργεια και η διατήρηση της ανταπόκρισης της ηγεσίας στις ανάγκες της κοινωνίας και η εξουσιοδότηση των πολιτών στις προσπάθειές τους να κρατήσουν υπεύθυνους τους πολιτικούς για τις ενέργειές τους. Διαφάνεια. Η αύξηση της διαφάνειας στη διακυβέρνηση και τη λήψη αποφάσεων, μέσω ανοικτών πολιτικών διαδικασιών. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 12

2.4. Εφαρμογές ηλεκτρονικής δημοκρατίας Οι μηχανισμοί και οι λειτουργίες για την υλοποίηση ενός μοντέλου ηλεκτρονικής δημοκρατίας και για την παροχή ευκαιριών προς τους πολίτες για μεγαλύτερη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες περιγράφονται στις ακόλουθες υποενότητες. Α. Αναζήτηση πληροφοριών Η πρόσβαση στις πληροφορίες είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στον οποίο στηρίζεται η ηλεκτρονική δημοκρατία και απαιτεί νομοθεσία και σαφείς κυβερνητικούς μηχανισμούς για τη θέσπιση του. Υπάρχει ανάγκη να διευθετηθεί το δικαίωμα των πολιτών να έχουν αδιάλειπτη και εύκολη πρόσβαση σε σημαντικές πληροφορίες, όπως νόμους και αποφάσεις της κυβέρνησης, όποτε τις χρειαστούν και από οποιοδήποτε μέρος και αν βρίσκονται. Τα βασικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν το βαθμό πρόσβασης στις πληροφορίες είναι: 1. Αναγνωρησιμότητα (Recognisability) και δυνατότητα εντοπισμού (localisability): το κοινό πρέπει να ξέρει τι πληροφορίες είναι διαθέσιμες, από ποιο κυβερνητικό σώμα και πώς και που μπορεί αυτές να είναι τοποθετημένες. 2. Διαθεσιμότητα (Availability): οι πληροφορίες πρέπει να αποθηκευτούν σε μια τυποποιημένη ψηφιακή μορφή και να είναι συνέχεια προσιτές μέσω ενός ηλεκτρονικού μέσου ή ενός φορέα δεδομένων. 3. Ευχρηστία (Manageability): το κοινό δεν πρέπει να πνιγεί στην ποσότητα ή την πολυπλοκότητα των πληροφοριών, αλλά αντ' αυτού να είναι σε θέση να βρει το δρόμο του μέσω του συστήματος, εάν είναι απαραίτητο χρησιμοποιώντας συστήματα αναζήτησης που παρέχονται από την κυβέρνηση. 4. Οικονομική ανεκτικότητα (Affordability): η τιμή των πληροφοριών δεν πρέπει να δημιουργεί οποιαδήποτε εμπόδια. Αυτό εξαρτάται από τη σημασία των πληροφοριών για την κοινωνία γενικά. 5. Αξιοπιστία (Reliability): το κοινό πρέπει να είναι σε θέση να στηριχθεί στην ακρίβεια, την πληρότητα και την αυθεντικότητα των πληροφοριών. 6. Σαφήνεια (Clarity): οι πληροφορίες πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο σαφείς από άποψη περιεχομένου, πλαισίου και παρουσίασης. 7. Ειδικές ανάγκες: οι πληροφορίες πρέπει κατά προτίμηση να είναι προσιτές στους τυφλούς, στους οπτικά ανάπηρους και στους ανθρώπους με άλλες αναπηρίες. Αυτά τα χαρακτηριστικά εστιάζουν στην πρόσβαση από την άποψη της κατάλληλης μορφής των πληροφοριών και της σωστής θέσης, δεδομένης της διαφορετικής φύσης του πιθανού ακροατηρίου. Οι πολίτες μπορεί να επιθυμήσουν να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες χρησιμοποιώντας έναν αριθμό μέσων και από μια σειρά θέσεων, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων σημείων πρόσβασης σε βιβλιοθήκες και κοινοτικά cyber cafes, περίπτερα (kiosks), σχολεία και επίσης πρόσβαση από τον εργασιακό χώρο και το σπίτι. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 13

Β. Ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις (e-consultation) Οι διαβουλεύσεις είναι μια διπλής κατεύθυνσης σχέση, στην οποία οι πολίτες παρέχουν ανατροφοδότηση στην κυβέρνηση. Είναι βασισμένες στον προγενέστερο καθορισμό ενός ζητήματος, στο οποίο επιδιώκονται οι απόψεις των πολιτών και απαιτεί την παροχή πληροφοριών. Οι κυβερνήσεις καθορίζουν τα ζητήματα για τις διαβουλεύσεις, θέτουν τις ερωτήσεις και διαχειρίζονται τη διαδικασία, ενώ οι πολίτες καλούνται να συμβάλουν τις απόψεις και τις ιδέες τους. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών παρέχουν τη δυνατότητα στους σχεδιαστές της πολιτικής να πάνε άμεσα στους χρήστες των υπηρεσιών και σε εκείνους στους οποίους στοχεύει μια πολιτική και να επιδιώξουν την εισαγωγή των απόψεων και των σχολίων τους. Υπογραμμίζεται η ανάγκη για διαβουλεύσεις σε διάφορα στάδια της πολιτικής διαδικασίας. Εκεί όπου η κυβέρνηση επιφυλάσσει το δικαίωμα να πάρει τις τελικές αποφάσεις, μπορεί να υποστηριχτεί ότι οι πολίτες θα είναι σε θέση να έχουν μεγαλύτερη επιρροή στο πολιτικό περιεχόμενο μέσω των διαβουλεύσεων νωρίτερα στη διαδικασία χάραξης πολιτικής, παρά αργότερα. Με άλλα λόγια, οι κρίσιμες διαβουλεύσεις πρέπει να γίνουν όταν το θέμα είναι ακόμα ανοικτό για τροποποίηση. Είναι ασαφές ποια μπορεί να είναι η τελική απόφαση, το οποίο σημαίνει ότι οι διαβουλεύσεις μπορούν επίσης να απαιτηθούν σε ένα μεταγενέστερο στάδιο, όταν η τελική απόφαση έχει αρχίσει να παίρνει μορφή. Γ. Online δημοψηφίσματα Τα δημοψηφίσματα, που αρχίζουν από τους πολίτες, είναι ένας καθιερωμένος τρόπος να εισαχθούν στοιχεία πάνω στην πολιτική ημερήσια διάταξη και να επηρεαστεί το πολιτικό περιεχόμενο σε χώρα. Η ανάπτυξη online δημοψηφισμάτων είναι η φυσική επέκταση αυτού. Ανάλογα με τη νομοθεσία στις συγκεκριμένες χώρες, αυτό μπορεί να απαιτήσει παρόμοια επίπεδα ασφάλειας και αυθεντικοποίησης των πολιτών που απαιτούνται για νόμιμα δεσμευτική ηλεκτρονική ψηφοφορία. Διάφορες τεχνολογίες ψηφοφορίας, όπως για παράδειγμα μέσω SMS, διαλογικής ψηφιακής τηλεόρασης, ηλεκτρονικών περίπτερων ψηφοφορίας και απομακρυσμένη ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι ενδεχομένως εφαρμόσιμες. Οι πολίτες εφόσον καταλάβουν ότι η γνώμη τους μετράει θα αποκτήσουν αυξημένο ενδιαφέρον για τα κοινά Δ. Ηλεκτρονική ψηφοφορία Αυτό αναφέρεται στη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών για τη διευκόλυνση της συμμετοχή στις εκλογές ή άλλες ψηφοφορίες υπό νομικό έλεγχο. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ηλεκτρονική ψηφοφορία σε εκλογές στα εθνικά ή Ευρωπαϊκά Κοινοβούλια, σε τοπικά συμβούλια, συνελεύσεις, δημοψηφίσματα και ιδιωτικές ψηφοφορίες υπό νομικό έλεγχο. Επειδή η ηλεκτρονικές ψηφοφορίες κατέχουν εξέχουσα θέση σε μια ηλεκτρονική δημοκρατία, θα γίνει αναλυτική περιγραφή τους στο επόμενο κεφάλαιο. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 14

Ε. Ηλεκτρονική υποβολή αίτησης Απλά, μια αίτηση είναι ένα επίσημο αίτημα σε μια ανώτερη αρχή, π.χ. το Κοινοβούλιο, υπογεγραμμένο από έναν ή πολλούς πολίτες. Η μορφή των αιτήσεων και ο τρόπος που οι αιτήσεις υποβάλλονται και εξετάζονται στη συνέχεια από τα Κοινοβούλια ποικίλλει πολύ. Λίγες χώρες έχουν χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για να κάνουν δυνατή την ηλεκτρονική υποβολή αίτησης. Το Κοινοβούλιο της Σκωτίας είναι ο πρωτοπόρος και αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα εφαρμογής ηλεκτρονικών διαδικασιών υποβολής αιτημάτων, μέσω των οποίων οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να γνωστοποιήσουν τα αισθήματά τους για ζητήματα που τους αφορούν. Το ηλεκτρονικό σύστημα υποβολής αίτησης που χρησιμοποιείται από τους πολίτες για να υποβάλουν αιτήματα στο σκωτσέζικο Κοινοβούλιο καλείται "e-petitioner" (βλ. www.e-petitioner.org.uk). Το σύστημα αυτό σχεδιάστηκε για να παρέχει ηλεκτρονικά στους πολίτες το κείμενο του αιτήματος και πρόσθετες πληροφορίες για το θέμα του αιτήματος. Αυτοί που αποφασίσουν να υποστηρίξουν το αίτημα μπορούν να προσθέσουν το όνομα και τη διεύθυνσή τους στην αίτηση. Ακόμα, όλοι οι πολίτες μπορούν να συγκροτήσουν ένα ολοκληρωμένο online φόρουμ συζήτησης και να προσθέσουν σχόλια για κάθε ηλεκτρονική αίτηση ή ενάντια σε αυτή. Τέλος, η επιτροπή εξασφαλίζει ότι οι ενάγοντες κρατιούνται ενήμεροι για την πρόοδο της αίτησής τους. Οι ενέργειες αυτές έχουν οδηγήσει σε μια σειρά θετικών εκβάσεων, από τοπικές λύσεις σε ανησυχίες των εναγόντων, έως τροποποιήσεις στη νομοθεσία, καταδεικνύοντας έτσι την σημασία της ενεργού συμμετοχής. ΣΤ. Online δημοσκοπήσεις Οι δημοσκοπήσεις είναι έρευνες πάνω σε συγκεκριμένα θέματα χρησιμοποιώντας ένα δείγμα πληθυσμού. Σχεδιάζονται για να παρουσιάσουν τις απόψεις ενός πληθυσμού, απευθύνοντας σε ένα μικρό αριθμό ανθρώπων μια σειρά ερωτήσεων και έπειτα εξάγοντας συμπερασματικά τις απαντήσεις για μια μεγαλύτερη ομάδα. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές δημοσκοπήσεις, όπου οι αναλυτές καθόταν με τις ώρες σε κάποιο κεντρικό σημείο μιας πόλης και σταματούσαν τους περαστικούς για να αποσπάσουν τις απαντήσεις τους, η είσοδος των νέων τεχνολογιών βελτίωσε κατά πολύ τον τρόπο διεξαγωγής των δημοσκοπήσεων. Έτσι οι σύγχρονες δημοσκοπήσεις γίνονται με χρήση του Διαδικτύου ή του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και βελτιώνουν αισθητά το χρόνο και την ευκολία διαχείρισης των απαντήσεων και εξαγωγής των αποτελεσμάτων. Έχει αποδειχτεί ότι η διατύπωση των ερωτήσεων, η σειρά με την οποία αυτές ερωτώνται και ο αριθμός και η μορφή των εναλλακτικών απαντήσεων που προσφέρονται μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Επιτρέποντας στους πολίτες να αποφασίσουν μόνο μεταξύ περιορισμένων επιλογών, αυτοί είναι ανίκανοι να εκφράσουν τις αληθινές σκέψεις τους και ταυτόχρονα δημιουργείται μια ψευδής αντίληψη για την άποψη της κοινής γνώμης που συχνά είναι σκόπιμη και εξυπηρετεί πολιτικά συμφέροντα. Με την παροχή πληροφοριών για την πρόθεση ψήφου ή την άποψη για κάποιο θέμα, οι δημοσκοπήσεις μπορούν μερικές φορές να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά των πολιτικών και της κυβέρνησης. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 15

Αυτοί είναι μερικοί από τους πιθανούς μηχανισμούς για την υποστήριξη της ηλεκτρονικής συμμετοχής. Η ενεργός συμμετοχή είναι μια σχέση βασισμένη στη συνεργασία με την κυβέρνηση, στην οποία οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά στον καθορισμό της διαδικασίας και του περιεχομένου της χάραξης πολιτικής. Αναγνωρίζει ίση ισχύ για τους πολίτες στον καθορισμό της ημερήσιας διάταξης, προτείνοντας τις πολιτικές επιλογές και διαμορφώνοντας τον πολιτικό διάλογο, ακόμα και αν η ευθύνη για την τελική απόφαση ή η διατύπωση της πολιτικής εναπόκειται στην κυβέρνηση. 2.5. Οφέλη της ηλεκτρονικής δημοκρατίας Καθορίζοντας τα οφέλη που προκύπτουν από την μέχρι σήμερα εμπειρία στην ηλεκτρονική δέσμευση των πολιτών, αναφέρονται τα εξής: 1) Υπέρβαση του χρόνου. Οι συμμετέχοντες μπορούν να συζητήσουν σε μια περίοδο ωρών, ημερών, εβδομάδων ή μηνών με έναν ασύγχρονο τρόπο. Αυτό χορηγεί χρόνο για στοχαστική συζήτηση και το διάστημα για ανάπτυξη στοιχείων και επιχειρηματολογίας. Παρέχει επίσης ένα πλεονέκτημα στον τρόπο διαβουλεύσεων, σε σχέση με μια τρίωρη συνεδρίαση, στην οποία κάθε παρευρισκόμενος διαθέτει ένα περιορισμένο όριο χρόνου μέσα στο οποίο μπορεί να πει ότι έχει να πει. 2) Υπέρβαση τόπου. Η συμμετοχή μπορεί να είναι ανοικτή σε όλους, ανεξάρτητα από γεωγραφικό πλάτος. Κατά συνέπεια, κοινότητες ενδιαφέροντος μπορούν να διαμορφωθούν τοπικά, περιφερειακά, εθνικά και παγκοσμίως, με συμμετέχοντες από διαφορετικές περιοχές να είναι ικανοί να εισάγονται χωρίς μειονέκτημα κόστους για κανέναν. 3) Παραγωγή συνδέσεων. Δημιουργούνται ηλεκτρονικές συνδέσεις μεταξύ των ομάδων, που πιθανώς δεν θα υπήρχαν ειδάλλως. Παραδείγματος χάριν, οι επιζώντες της βίας στο σπίτι είναι σε θέση να δώσουν στοιχεία στους συμβούλους σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Πολίτες που στέλνουν μηνύματα άμεσα στους Βουλευτές ή σε ένα δικτυακό φόρουμ. Πολίτες που επιδρούν στην ημερήσια διάταξη των εκλογών. Πολιτικοί, οι οποίοι ειδάλλως μπορεί να μην είχαν τρόπο να αλληλεπιδράσουν άμεσα με τους πολίτες πολύ συχνά, να βρίσκουν τους εαυτούς τους σε μια θέση ασυνήθιστης πολιτικής οικειότητας με ανθρώπους που είχαν αποτελέσει παραδοσιακά μέρος των παθητικών ακροατηρίων τους. 4) Γλώσσα των ανθρώπων. Η online συζήτηση τείνει να είναι πιο κοντά στη γλώσσα των απλών ανθρώπων. Αν και οι παραδοσιακές διαβουλεύσεις συχνά διεξάγονται σε μια ξύλινη πολιτική γλώσσα, οι κοινότητες και οι μεμονωμένοι πολίτες ωθούν τη συζήτηση σε νέες κατευθύνσεις, παράγουν νέα θέματα, που τα συζητούν με ένα δικό τους ύφος. 5) Οικοδόμηση κοινότητας. Η online πολιτική δέσμευση μπορεί να αρχίζει επικεντρωμένη στενά σε ένα τοπικό ζήτημα, αλλά τείνει συχνά να αναπτύσσεται σε ένα ευρύτερο δίκτυο, αναμειγνύοντας και online και offline συνδέσεις μεταξύ μιας ποικιλίας ανθρώπων που ειδάλλως δεν θα είχαν συναντηθεί. 6) Στρατολόγηση της εμπειρίας και της πείρας. Είναι δυνατό να στρατολογηθούν άνθρωποι στις δικτυακές συζητήσεις των οποίων οι συγκεκριμένες εμπειρίες και η πείρα μπορούν να ενημερώσουν τις πολιτικές συζητήσεις. Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 16

Παραδείγματα μπορεί να περιλαμβάνουν γυναίκες επιστήμονες, επιζώντες της βίας στο σπίτι και ενεργά στελέχη της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Στην περίπτωση μη προνομιούχων ή περιθωριοποιημένων ομάδων, αυτό μπορεί να βοηθήσει να γίνει ο σχηματισμός πολιτικής πιο περιεκτικός και αντανακλαστικός των πραγματικών προβλημάτων. 7) Εκμάθηση ενός νέου τρόπου σκέψης. Οι συμμετέχοντες στην συζήτηση μπορεί να αντιμετωπίζουν νέες ιδέες και πηγές πληροφοριών και νέους τρόπους σκέψης για τα ζητήματα. 2.6. Περιορισμοί και προκλήσεις Οι κυβερνήσεις συχνά υποτιμούν συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου που προέρχονται από τις πολύ διαφορετικές πραγματικότητες που παρουσιάζονται στις χώρες τους. Ειδικότερα όσον αφορά την πρόσβαση των πολιτών στην τεχνολογία, τη διαθεσιμότητα χρηματοδότησης για τις πρωτοβουλίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, την προθυμία των κυβερνήσεων να επενδύσουν στην αλλαγή, την ύπαρξη διαφθοράς και την κατάρτιση των διοικητικών αξιωματούχων. Ακολούθως εξετάζονται οι πιθανότερες προκλήσεις και τα προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν. Ψηφιακή διαίρεση (Digital divide) Μια κεντρική ανησυχία σε πολλές χώρες αποτελούν οι συνέπειες της άνισης πρόσβασης, της έλλειψης κατάλληλης υποδομής και της χαμηλής υιοθέτησης της τεχνολογίας. Αυτό έχει δημιουργήσει μια ψηφιακή διαίρεση, αποκλείοντας πολλούς, ιδιαίτερα εκείνους στις ήδη κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες, από τα αντιληπτά οφέλη της κοινωνίας των πληροφοριών. Με άλλα λόγια ο όρος "ψηφιακή διαίρεση" αναφέρεται στο χάσμα που παρουσιάζεται στην πρόσβαση στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, μεταξύ ατόμων, ομάδων ή ακόμα και ολόκληρων χωρών. Υπάρχουν τέσσερα κύρια εμπόδια πρόσβασης που παράγουν αυτές τις ανισότητες, οι οποίες είναι η έλλειψη βασικών επιδεξιοτήτων και ο φόβος των υπολογιστών, η στέρηση πρόσβασης σε υπολογιστές και δίκτυα, η ανεπαρκής φιλικότητα των πληροφοριακών συστημάτων προς τον χρήστη και οι ανεπαρκείς και άνισα κατανεμημένες ευκαιρίες χρήσεις. Επομένως, από την πλευρά των πολιτικών επιλογών της κοινωνίας της πληροφορίας, η πρόκληση είναι πώς θα γίνει να ελαττωθούν οι πληροφοριακές ανισότητες και κατά το δυνατόν να αποτραπούν. Σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος να σχηματιστεί μια κατάσταση όπου θα έχουν λόγο στις πολιτικές διαδικασίες μόνο οι έχοντες πρόσβαση στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, ενώ αντίθετα οι μη έχοντες τη δυνατότητα ή τις γνώσεις να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες αποκλείονται από τον πολιτικό διάλογο. Ακόμα πρέπει να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι η ψηφιακή διαίρεση δεν έχει σχέση μόνο με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες. Αν και το χαμηλό εισόδημα, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, η ανεργία και η έλλειψη δεξιοτήτων τεχνολογίας είναι ένα βασικό εμπόδιο στην υιοθέτηση και χρήση τεχνολογιών πληροφορικής, πρέπει επίσης να δοθεί έμφαση στους κοινωνικο-προσωπικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι εξίσου σημαντικοί. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν τα χαμηλά επίπεδα ενημέρωσης, ενδιαφέροντος, κατανόησης και αποδοχής των νέων τεχνολογιών. Μέχρι σήμερα η Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 17

περισσότερη έρευνα έχει επικεντρωθεί στα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα και η αντίστοιχη έρευνα για τα κοινωνικο-προσωπικά έχει παραμεληθεί. Το κρίσιμο ζήτημα είναι αν θα υπάρξει κλιμάκωση των υπαρχουσών ανισοτήτων ή αν οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών θα δώσουν τη δυνατότητα να διευρυνθούν οι ευκαιρίες για μεγαλύτερη δημοκρατική συμμετοχή. Ένας αριθμός από καινοτόμες πρωτοβουλίες είναι σε εξέλιξη σε πολλές χώρες για να αντιμετωπίσουν την ψηφιακή διαίρεση, αλλά σε αυτό το σημείο είναι πάρα πολύ νωρίς για να ειπωθεί εάν, και μέχρι ποιο βαθμό, θα επιτύχουν τους στόχους τους. Η έρευνα σε αυτήν την περιοχή είναι σχετικά νέα και οι πληροφορίες που είναι διαθέσιμες προέρχονται κυρίως από ποσοτικές έρευνες σχετικά με τη χρήση κατά φύλο, ηλικία ή περιοχή. Υπάρχουν λίγα εμπειρικά στοιχεία σχετικά με το πώς και γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες. Προγράμματα μακροπρόθεσμης έρευνας απαιτούνται για να υπάρξουν πιο αξιόπιστα αποτελέσματα. Η λύση στο πρόβλημα του ψηφιακού αποκλεισμού μπορεί να βρίσκεται στη δημιουργία νέων ευκαιριών πρόσβασης των πολιτών σε τεχνολογικά μέσα. Υπό αυτούς τους όρους, οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέχουν ποικίλα κανάλια πρόσβασης, όπως οι δημόσιοι υπολογιστές μέσα σε βιβλιοθήκες, cybercafe, δημόσια περίπτερα (kiosks), καθώς επίσης και μέσω της διαλογικής ψηφιακής τηλεόρασης, των κινητών τηλεφώνων τρίτης γενιάς και άλλων ψηφιακών πλατφορμών. Η ιστορία έχει παρουσιάσει την εύθραυστη φύση της δημοκρατίας και κατά περιόδους, το πόσο εύκολο είναι να εκτοπιστεί. Κατά την εφαρμογή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στη δημοκρατική διαδικασία πρέπει να λαμβάνεται προσοχή ώστε να μην γίνει τη δημοκρατία μια πιο τρωτή έννοια. Η ψηφιακή διαίρεση και οι επιπτώσεις της στην πολιτική ισότητα είναι πιθανές επικίνδυνες περιοχές για τη δημοκρατία. Χρηματοδότηση Ο δημόσιος τομέας που προϋπολογίζει στις αναπτυγμένες δυτικές χώρες παρέχει ικανοποιητικούς οικονομικούς πόρους για την επένδυση σε μεγάλα, ορατά προγράμματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Σε τέτοια προγράμματα, ουσιώδης μακροπρόθεσμοι στόχοι καθορίζονται, απαιτώντας καινοτόμες τεχνολογίες και πρόσθετη χρηματοδότηση. Εντούτοις, ακόμη και στις πιο αναπτυγμένες χώρες, μεγάλα προγράμματα και σύνθετες πρωτοβουλίες είναι επιρρεπής σε αποτυχία. Για το λόγο αυτό, θεωρείται καλύτερο οι κυβερνήσεις να αποφεύγουν αυτού του τύπου τα προγράμματα καθ ολοκληρία, επιλέγοντας αντ' αυτού μικρότερα και πιο εύχρηστα προγράμματα. Ειδικότερα σε πιο φτωχές χώρες οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι πολύ πιο προσεκτικές στα οφέλη που επιφέρουν οι επενδύσεις τους στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Είναι χρήσιμο να συγκεντρωθούν πόροι σε συγκεκριμένους στόχους, ώστε να χρησιμοποιηθεί όποια περιορισμένη χρηματοδότηση είναι διαθέσιμη με τον πλέον αποδοτικότερο τρόπο. Πολιτική θέληση Η ηλεκτρονική δημοκρατία είναι μια ακριβό εργαλείο που απαιτεί ισχυρή και διαρκή πολιτική θέληση. Οι κυβερνώντες πρέπει να διασφαλίσουν την κατανομή των οικονομικών πόρων, την υιοθέτηση ενός κατάλληλού νομοθετικού πλαισίου και στη στελέχωση με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό κατά τις φάσεις του προγραμματισμού και της εφαρμογής της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Ένας ισχυρός δείκτης της πολιτικής θέλησης είναι ο βαθμός συμμετοχής από τους υψηλού επιπέδου Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 18

ιθύνοντες στην εφαρμογή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Σε πολλές περιπτώσεις, οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης έχουν ενθαρρύνει αυτή τη διαδικασία με την καθιέρωση υπουργείων ή άλλων εξειδικευμένων μονάδων στην ανάληψη της ευθύνης για το συντονισμό και τη διαχείριση της εφαρμογής αντίστοιχων προγραμμάτων. Διοικητική ικανότητα Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στις κυβερνήσεις των χωρών είναι ο μετασχηματισμός των γραφειοκρατικά προσανατολισμένων διοικητικών διαδικασιών σε προσανατολισμένες στους πελάτες υπηρεσίες που μεταχειρίζονται τα άτομα και τις επιχειρήσεις ως καταναλωτές. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση προσαρμόζεται ως ισχυρό εργαλείο σε αυτή τη διαδικασία, δεδομένου ότι παρέχει τη δυνατότητα στη μεθοδολογία και την τεχνολογία να καταλύσουν μια τέτοια επαναστατική αλλαγή. Πολλές χώρες έχουν αγκαλιάσει το πελατο-κεντρικό όραμα της ηλεκτρονικής δημοκρατίας και της ηλεκτρονικής διοίκησης. Έτσι έχουν δημιουργήσει πύλες ψηφιακής δημοκρατίας που διευκολύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτών και των κυβερνητικών αξιωματούχων. Κυβερνητικές ιστοσελίδες παρέχουν στους πολίτες ευκαιρία να συζητήσουν θέματα πολιτικής και να στείλουν τις ερωτήσεις και τα σχόλια τους και να λάβουν απαντήσεις από τους υπευθύνους υπουργούς. Μια σημαντική απειλή στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής δημοκρατίας βρίσκεται στην έλλειψη δεξιοτήτων σύγχρονης διαχείρισης τέτοιων προγραμμάτων από τους διοικούντες. Το γεγονός ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη να μισθώσουν ειδικευμένους και πεπειραμένους διευθυντές για προγράμματα σχετικά με τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών είναι αιτία για μεγάλη ανησυχία. Μια πιθανή λύση είναι η μεταφορά διοικητικού φόρτου στον ιδιωτικό τομέα, μαζί με τεχνικές συμβάσεις. Αυτή η προσέγγιση είναι επίσης σχετικά νέα για τις Ευρωπαϊκές χώρες. Αναφέρεται η περίπτωση, του γαλλικού Υπουργείου Άμυνας που επέλεξε να μην αναπτύξει ακριβές ιδιόκτητες εσωτερικές λύσεις, αλλά να κάνει σύμβαση με έναν έμπειρο φορέα παροχής υπηρεσιών στις λύσεις ηλεκτρονικών αγορών. Πρόσθετα προβλήματα παρουσιάζονται με τον τεμαχισμό διοικητικών υπηρεσιών, τη δομική αναδιοργάνωση και τον περιορισμό του δημόσιου προϋπολογισμού, τα οποία έχουν επιβαρύνει την ανάπτυξη μιας υποδομής ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Κάποιες χώρες μοιράζονται επίσης προβλήματα που προέρχονται από την απουσία κοινών τεχνικών πρότυπων και περιεκτικών στρατηγικών για την ανάπτυξη ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μειώνουν τη διαλειτουργικότητα των τοπικών, εθνικών και διεθνών πληροφοριακών συστημάτων. Η συμβατότητα μεταξύ των συστημάτων απαιτεί την υιοθέτηση κοινών πρότυπων, ώστε να επιτραπεί η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών πλατφόρμων υλικού και λογισμικού. Ασαφείς στόχοι Οι αρμοδιότητες και τα όρια του κοινού πρέπει να καταστούν σαφή στην έναρξη των διαβουλεύσεων. Οι υπερβολικές προσδοκίες μπορούν να οδηγήσουν σε δημόσια απογοήτευση και μια αίσθηση εξαπάτησης. Εν ολίγοις, πρέπει να υπάρξει μια ρητή σχέση μεταξύ δημόσια δέσμευσης και πολιτικής κατάληξης. Η δημοκρατία δεν είναι μόνο συζητητική συνομιλία. Ο Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 19

διάλογος πρέπει να παράγει κάποια σχέση στις αποφάσεις που λαμβάνονται πραγματικά. Κίβδηλη δημοκρατία Επίσης δεν πρέπει η δέσμευση των πολιτών να σπαταλιέται σε αξιώσεις τεχνολαϊκιστών για να εξουσιοδοτήσουν τους πολίτες μέσω μιας πλαστής άμεσης δημοκρατίας. Τα ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα και οι ψηφοφορίες μπορεί να υπόσχονται στους συμμετέχοντες έναν βαθμό πολιτικής επιρροής που αυτή ενδεχομένως να μην είναι πραγματική. Έτσι η αίσθηση της δημοκρατικότητας που δίνεται με αυτές τις ενέργειες είναι πλαστή και κύριο στόχο έχουν να προσδώσουν ένα δημοκρατικό άλλοθι στις αποφάσεις που πρόκειται να παρθούν. Έλλειψη ενημερωμένων εισόδων Μερικές ηλεκτρονικές συζητήσεις απευθύνονται σε πολιτικές περιοχές που είναι ευρείες και σύνθετες, χωρίς υποστήριξη της διαδικασίας με βασική τεκμηρίωση και ειδικούς συμμετέχοντες. Ελλείψει επαρκών πνευματικών διαδικασιών, αυτές οι συζητήσεις είτε κατευθύνονται σε άσκοπες ανταλλαγές προκατάληψης, ή ειδάλλως φθάνουν σε τόσο γενικευμένα συμπεράσματα που προσφέρουν ελάχιστη ή καμία βοήθεια στο σχηματισμό της πολιτικής. Η πολιτική διαδικασία είναι σύνθετη, περιλαμβάνει τις επιπτώσεις των πόρων, ανταλλαγές, μακροπρόθεσμες καθώς και βραχυπρόθεσμες συνέπειες και τις θέσεις της αρχής. Ο σκοπός των ηλεκτρονικών διαβουλεύσεων δεν πρέπει να είναι η επιδίωξη προφανών απαντήσεων ή απλοϊκής συναίνεσης, αλλά να συμπεριλάβει τη δημόσια εμπειρία, την πείρα και τη φρόνηση στο στάδιο της σχεδίασης μιας καλύτερης πολιτικής. Προστασία ιδιωτικότητας και ελευθερίας έκφρασης σε εικονικά φόρουμ Ένας κρίσιμος όρος για τη δημιουργία εικονικών φόρουμ με σκοπό την ενίσχυση των δημοκρατικών διαλόγων είναι η ελευθερία της έκφρασης και αποτελεί και μια από τις βασικές αρχές της ίδιας της δημοκρατίας. Στις δυτικές δημοκρατίες υπάρχουν νόμοι που προστατεύουν την ελευθερία της έκφρασης. Εντούτοις, δεν είναι ξεκάθαρο το εάν και κατά πόσο υπάρχει ελευθερία της έκφρασης στα εικονικά φόρουμ. Τον Οκτώβριο του 1995, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε μια οδηγία (ένα έγγραφο που κατευθύνεται στα κράτη-μέλη εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να εναρμονίσουν τη νομοθεσία τους) για την προστασία των ατόμων σε σχέση με οποιαδήποτε επεξεργασία, δηλαδή συλλογή, καταγραφή, αποθήκευση, ανάκτηση και διακίνηση των προσωπικών δεδομένων [41]. Με αυτή την οδηγία, η μυστικότητα των πολιτών των κρατών μελών της ΕΕ πρέπει να προστατευθεί με τρεις βασικούς τρόπους. Κατ' αρχάς, τα προσωπικά δεδομένα μπορούν να υποβάλλεται σε επεξεργασία μόνο εάν το υποκείμενο των δεδομένων (το άτομο του οποίου τα προσωπικά δεδομένα πρόκειται να υποβληθούν σε επεξεργασία) έχει σαφώς δεδομένη συγκατάθεση (με μερικές εξαιρέσεις, παραδείγματος χάριν, λόγω νομικών συνθηκών). Δεύτερον, η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων που αποκαλύπτει τη φυλετική ή εθνική προέλευση, πολιτικές απόψεις, θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, ιδιότητα μέλους σε εργατικό σωματείο, πληροφορίες υγείας, ή σεξουαλικές προτιμήσεις είναι απαγορευμένη (με μερικές συγκεκριμένες εξαιρέσεις, όπως εάν το υποκείμενο των δεδομένων έχει δώσει ρητή συγκατάθεση ή εάν το Ηλεκτρονική Δημοκρατία: Ζητήματα και Εφαρμογές 20