ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ» 1.0- Εισαγηιής: Νεραντζής Βραχιώνπς Ο ΣηοΗδάστρίΕί;: Χ"θωμά Κυριακή Γεωργιάδου Ειρήνη ΚΑΒΑΛΑ 1996
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ... ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΡΑΤΙΚΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Τι είναι ο κρατικός προϋπολογισμός... 13 Η σημασία του προϋπολογισμού για τη σωστή αξιοποίηση του κρατικού χρήματος... 14 Η σημασία του προϋπολογισμού για την ύπαρξη του κράτους... 15 Μορφές του κρατικού προϋπολογισμού... 16 Το ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού... 18 Πως η δημοσιονομική πολιτική επιδρά στην διάρθρωση του κρατικού προϋπολογισμού και στο δημόσιο χρέος 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1. Κρατικός προϋπολογισμός.
2. Μέγεθος δημοσίου χρέους... 27 3. Συνέπειες του υψηλού δημοσίου χρέους... 30 4. Σχέση ετησίων ελλειμμάτων και δημοσίου χρέους... 32 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ Ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στους κυριότερους τρόπους χρηματοδότησης του κράτους (φορολογία δανεισμός)... 40 Τι επιδιώκει να πετύχει το κράτος όταν καταφεύγει στο δανεισμό... 42 2.1. Δίκαιος καταμερισμός του κόστους των διαφόρων κρατικών επενδύσεων μέσα στο χρόνο... 43 2.2. Εξυγίανση της οικονομίας... 46 2.2.1. Μείωση του πληθωρισμού... 46 2.2.2. Δημιουργία κλίματος οικονομικής ανάπτυξης. 49 2.3. Κινητοποίηση της αποταμίευσης και αξιοποίησης της σε τομείς που συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη... 52
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ 1. Εσωτερικός και εξωτερικός δανεισμός... 54 2. Πάγια και εξοφλητέα δάνεια (Βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους, μακροπρόθεσμους δανεισμούς)... 56 3. Παραγωγικά και καταναλωτικά δάνεια... 58 4. Διαπραγματεύσιμα και μη διαπραγματεύσιμα δάνεια... 59 5. Μετατρέψιμα και μη μετατρέψιμα... 60 6. Πραγματικός και κρυμμένος δανεισμός... 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο Η ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ Ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ 1. Ταμιευτική λειτουργία του δανεισμού... 65 2. Κοινωνικοοικονομική λειτουργία του δανεισμού... 67 3. Ο δανεισμός ως μέσο κάλυψης των κρατικών δαπανών. ^ 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ
1. Δανεισμός από το μη τραπεζικό κοινό... 70 2. Δανεισμός από το τραπεζικό κοινό... 71 3. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα... 72 3.1. Πλεονεκτήματα... 72 3.2. Μειονεκτήματα... 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΡΗΤΡΕΣ 79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ 1. Πάγιο και κυμαινόμενο δημόσιο χρέος... 82 2. Εσωτερικό και εξωτερικό δημόσιο χρέος... 83 3. Παραγωγικό και καταναλωτικό δημόσιο χρέος... 84 4. Επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού από το παραγωγικό και καταναλωτικό δημόσιο χρέος... 84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο ΕΝΤΟΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΑ - ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ 1. Αποφάσεις έκδοσης... 86 2. Γενικά χαρακτηριστικά... 88 2.1. Εκδοση και διάθεση... 88 2.2. Διάρκεια... 88 2.3. Αγορά με συνάλλαγμα... 90
2.4. Εξόφληση... 91 2.5. Ανανέωση... 91 2.6. Ονομαστική α ξία... 92 2.7. Εξαγορά των τίτλων πριν από τη λήξη το υς... 93 2.8. Μεταβίβαση... 93 2.9. Φορολογικές απαλλαγές... 94 2.10. Σύσταση εγγυοδοσίας... 94 2.11. Παραγραφή αξιώσεων... 94 2.12. Περίπτωση απώλειας... 95 2.13. Φύλαξη τίτλω ν... 95 2.14. Εκτύπωση τίτλω ν... 96 Ομόλογα με ρήτρα... 97
Στο πρώτο μέρος της εργασίας μας, θα αναφερθούμε γενικά στον προϋπολογισμό και ειδικότερα στον κρατικό προϋπολογισμό και δημόσιο χρέος στην Ελλάδα. Πιστεύουμε πως η αναφορά μας αυτή είναι απαραίτητη διότι κρατικός προϋπολογισμός, ετήσια ελλείμματα και δημόσιο χρέος έχουν άμεση σχέση με το δανεισμό. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μας θα αναφερθούμε στο δανεισμό, το μέσο εκείνο δηλαδή που χρησιμοποιεί το κράτος, μαζί με τη φορολογία, για να καλύψει την ανάγκη χρηματοδότησης των δαπανών και ετήσιων ελλειμμάτων του. Θα αναφερθούμε στους σκοπούς που παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα, τα μέσα με τα οποία εκτελείται το βάρος που συνεπάγεται για το λαό, δηλαδή την παρούσα ή την επόμενη γενιά.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία και την προσπάθεια για τη δημιουργία του σύγχρονου Ελληνικού κράτους έως και τις μέρες μας, το δημόσιο χρέος και η προσφυγή στο δανεισμό αποτέλεσαν μέγα πρόβλημα που χρακτηρίζει την οικονομική ζωή της χώρας. Η ιστορία του δημόσιου χρέους της χώρας'εχει αντίκτυπο όχι μόνο στις δημοσιονομικές και οικονομικές επιλογές και εξελίξεις αλλά και στις εθνικές περιπέτειες και συμφορές του σύγχρονου Ελληνικού κράτους. Οι Ελληνικοί προϋπολογισμοί εκείνου του καιρού παρουσίαζαν συνήθως τριπλάσιες δαπάνες από τα έσοδα. Γιατί οι καταστροφές στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα ήταν τόσο μεγάλες και ανεπανόρθωτες ώστε ήταν δύσκολη η κάλυψη τους, με τα πραγματοποιούμενα έσοδα, αν σκεφτούμε μάλιστα ότι οι δαπάνες για την οργάνωση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους ήταν ιδιαίτερα αυξημένες. Επίσης, λόγω της έλλειψης πληροφοριακών στοιχείων σχετικά με τα πραγματοποιούμενα εισοδήματα και της αυξημένης φοροδιαφυγής (όπως συμβαίνει και σήμερα, ιδιαίτερα με τη φοροδιαφυγή) ήταν αδύνατη η κατάρτιση ενός συνεπούς κρατικού προϋπολογισμού και η εφαρμογή του. Ο πρώτος ελληνικός προϋπολογισμός του κράτους μετά την απελευθέρωση παρουσίαζε έλλειψη 3.000.000 εκ. απέναντι σε δαπάνες 7.000.000 εκ. φοινίκια. (Φοινίκια συμβολικά νομίσματα που εκδόθηκαν από τον Καποδίστρια, και είχαν από τη μία μεριά το
φοίνικα και τις λέξεις (Ελληνική Πολιτεία) και από την άλλη στεφάνι από ελιά και δάφνη και το όνομα του κυβερνήτη. ΓΓ αυτό και μέσα στις πρώτες προσπάθειες του Καποδίστρια ήταν και η σύναψη δανείων από τους τότε φίλους της Ελλάδος για την οργάνωση της διοίκησης και της οικονομίας της χώρας. Πράγμα που τελικά δεν κατόρθωσε. Ετσι οι ανάγκες της χώρας παρέμειναν μεγάλες και ακάλυπτες από τα έσοδα της φορολογίας και η μόνη διέξοδος παρέμενε η προσφυγή στο δανεισμό. Το 1832 οι μεγάλες δυνάμεις με τον ερχομό του Οθωνα, εγγυήθηκαν και τη χορήγηση δανείου ύψους 60.000.000 Γαλ. φράγκων. Ουσιαστικά στη σύναψη του δανείου και τη διάθεση του η Ελλάδα δεν έλαβε μέρος. Ετσι αποφασίστηκε από τις μεγάλες δυνάμεις σύμφωνα με το πρωτόκολλο της εγγύησης του δανείου να διατεθεί το 1/3 για την εξόφληση καθυστερούμενων τοκοχρεωλυσίων παλαιών δανείων (πάλι στις μεγάλες δυνάμεις) και το υπόλοιπο να διατεθεί για την εγκατάσταση της Οθωμανικής Αντιβασιλείας. Ο τρόπος αυτός σύναψης του δανείου έμελε να αποτελέσει την αρχή της εξάρτησης της χώρας μας από τον ξένο παράγοντα. Την περίοδο 1858-1878 άρχισε να κλονίζεται η ελληνική οικονομία γιατί είχε να αντιμετωπίσει πολλά βάρη που είχαν συσσωρευτεί από τοκοχρεωλύσια δανείων για τους εθνικούς αγώνες, για την οργάνωση του κράτους, για την κατασκευή έργων υποδομής και την παράλληλη διεξαγωγή αμυντικών πολέμων, με συνέπεια την προσφυγή σε νέα εξωτερικά δάνεια. Οι όροι των νέων
δανείων ήταν ασύμφοροι και γίνονταν κάτω από συνθήκες κερδοσκοπίας. Ετσι αφού στην περίοδο 1879-1890 το ονομαστικό ποσό του δανείου ήταν 630 εκατ. δρχ. με μέσο ονομαστικό επιτόκιο 4,3% το οποίο αναλάμβανε να πληρώνει η Ελλάδα στους νέους ομολογιούχους είσπραξε έναντι τούτων το ποσό των 458 εκ. δρχ. με μέσο πραγματικό επιτόκιο 6,4%. Ετσι οδηγηθήκαμε το 1893 στην πτώχευση που παρουσιάστηκε επίσημα από τον τότε πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη με τη φράση «δυστυχώς επτωχεύσαμε». Το 1898 η χώρα μας ήρθε σε συμβιβασμό με τους δανειστές της και έδωσε εγγύηση τα δημόσια έσοδα της για την εξόφληση των χρεών της. Με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 που είχε'αμεσο αντίκτυο στην ελληνική οικονομία σταμάτησε η πληρωμή τόσο των δανείων σε συνάλλαγμα που χρώσταγε η ελλάδα σε ξένους και ντόπιους δανειστές όσο και των εσωτερικών δανείων που είχε συνάψει πριν και μετά την μικρασιατική καταστροφή. Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο, η χώρα αναγκάστηκε να διαγράψει το σε δραχμές προπολεμικό δημόσιο χρέος (10 Νοεμβρίου 1944) ενώ είχε σταματήσει και η εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους. Η αποκατάσταση της δημόσιας πίστης άρχισε να αποτελεί βαθμιαία με την έκδοση του πρώτου μεταπολεμικού δανείου το 1954 (Λαχειοφόρο παραγωγικό δάνειο) και ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1960 με το διακανονισμό του εσωτερικού (1962) και εξωτερικού (1963-1965) προπολεμικού
χρέους. Παράλληλα άρχισε και η εκ νέου συσσώρευση δημοσίου χρέους. Ο ρυθμός συσσώρευσης του μεταπολεμικού χρέους ήταν από την αρχή υψηλός, αλλά το μικρό ύψος του, η χρησιμοποίηση του σε μεγάλο βαθμό για χρηματοδότηση επενδύσεων και η ικανοποιητική πορεία της οικονομίας δεν άφησαν πολλά περιθώρια για ανησυχία. Αλλά οι δύο πετρελαϊκές κρίσεις και τα άλλα γεγονότα της δεκαετίας του 70 αλλάζουν αυτήν την εικόνα ιδίως από το 1974 και μετά. Τα μεγάλα ελλείμματα του λογαριασμού καταναλωτικών αγαθών και των λογαριασμών διαχείρισης καθώς και το γεγονός ότι με δυσκολία ισοσκελίζονταν και ο τακτικός προϋπολογισμός δημιούργησαν τις προϋποθέσεις και την ανάγκη για αυξημένο δανεισμό. Το δάνειο των 70 δισεκ. δρχ. του 1978 και των 250 δισεκ. δρχ. του 1981 σχετίζονται άμεσα με τις εξελίξεις της δεκαετίας του 70. Τη δεκαετία το υ 80 τα ετήσια ελλείμματα του δημοσίου τομέα έγιναν πλέον ο κανόνας με αποτέλεσμα και ο τακτικός προϋπολογισμός να κατατίθεται πλέον και τυπικά ελλειμματικός. Παράλληλα με το Ν. 1266/1982 τροποποιήθηκε το Ν.Δ. 3745/1957 το οποίο προέβλεπε. (άρθρο 1) ότι (Το προϊόν των δγ εκδόσεων εντόκων γραμματείων συνομολογουμένων δανείων χρησιμοποιείται από του δημοσίου αποκλειστικός προς κάλυψη δαπανών των παραγωγικών δημοσίων επενδύσεων), και θεσπίστηκε (άρθρο 4 του Ν.1266) ότι
(To προϊόν της εκδόσεως εντόκων γραμματίων χρησιμοποιείται για την κάλυψη εν γένει δαπανών του δημοσίου). Επίσης τροποποιήθηκε το άρθρο 55 του καταστατικού της τραπέζης Ελλάδος τον Ιούλιο του 1982 και ενώ το ποσό της προκαταβολής που έπαιρνε το δημόσιο ήταν μέχρι 2.500.000.000 (2,5 δισ) έγινε το 10% του προϋπολογισμού δηλαδή ένας πρόσθετος δανεισμός. Συνέπεια των συνεχών ετησίων ελλειμμάτων είναι η αδιάκοπη συσσώρευση δημοσίου χρέους, δηλαδή η προσφυγή στο δανεισμό για την κάλυψη αυτών των ελλειμμάτων.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ιο ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ 1. il e jv a i ο κραιικός_προϋιιολογισμός Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι το εργαλείο που έχει στην διάθεση του το κράτος (αλλά και κάθε επιχείρηση) προκειμένου να συντονίζει με τέτοιο τρόπο τα δημοσιονομικά μέσα που χρησιμοποιεί έτσι ώστε να πραγματοποιεί τους στόχους του. Ο προϋπολογισμός είναι ένα σύνολο λογαριασμών οι οποίοι περιέχουν τα ποσά των δαπανών που σκέφτεται να πραγματοποιήσει το κράτος καθώς επίσης και τα έσοδα που υπολογίζει να εισπράξει για να καλύψει αυτές τις δαπάνες του σε μια ορισμένη χρονική περίοδο συνήθως ένα έτος. Από τυπική πλευρά ο προϋπολογισμός είναι μια διοικητική πράξη με την οποία προσδιορίζουμε το ύψος των εσόδων και δαπανών που σκεφτόμαστε να πραγματοποιήσουμε. Ο κρατικός όμως προϋπολογισμός αποτελεί εξαίρεση διότι εισάγεται στη βουλή και ψηφίζεται και έτσι γίνεται νόμος του κράτους. Ο νόμος αυτός είναι μεν τοπικός αλλά έχει μεγάλη αξία, διότι χωρίς τον προϋπολογισμό δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε στην πράξη τους ουσιαστικούς κανόνες δικαίου βάση των οποίων το Δημόσια Οικονομία Ανδρεάδη Κ.
κράτος εκτπράττει τα διάφορα έσοδα του και ττραγματοποιεί τις δαττάνες του. Η σημασία του προϋπολογισμού για τη σωστή αξιοποίηση ίου κρατικού χρήματος Κάθε οικονομική επιχείρηση είτε είναι ιδιωτική είτε κρατική πρέπει απαραίτητα να σχεδιάζει ένα πρόγραμμα εσόδων και δαπανών εάν θέλει να έχει σωστή αξιοποίηση των οικονομικών της πόρων. Ετσι η οικογένεια πρέπει να προγραμματίζει τα έξοδά της για κάποιο χρονικό διάστημα έχοντας σαν βάση τα έσοδα που θα έχει στο ίδιο χρονικό διάστημα. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και οι επιχειρήσεις. Στην περίπτωση τώρα του κράτους δημιουργείται ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη για έναν προσχεδίασμά των εσόδων και εξόδων επειδή στην περίπτωση του κράτους έχουμε μεγαλύτερη δραστηριότητα και επειδή έχουμε να κάνουμε με την αξιοποίηση του κρατικού χρήματος δηλαδή χρήματος που ανήκει σ όλους μας. Αρα ο προϋπολογισμός είναι απαραίτητος είτε πρόκειται για το ίδιο είτε για ιδιωτική επιχείρηση. Μεταξύ όμως κρατικού προϋπολογισμού και προϋπολογισμού των ιδιωτικών επιχειρήσεων υπάρχουν κάποιες διαφορές. Οπως είναι οι εξής: α) Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις προϋπολογίζουν πρώτα τα έσοδά τους και με βάση αυτά κάνουν και τις δαπάνες τους. Αντίθετα το κράτος μπορεί να προϋπολογίζει πρώτα τις δαπάνες του και μετά να αποφασίζει για τους τρόπους με τους οποίους θα τις
χρηματοδοτήσει και αυτό επειδή μπορεί να βρει πόρους επιβάλλοντας φόρους ή καταφεύγοντας στο δανεισμό, β) Το κράτος και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν διαφορετικούς στόχους. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις προσπαθούν να αυξήσουν τα κέρδη τους ενώ το κράτος προσπαθεί να αυξήσει το όφελος του κοινωνικού συνόλου βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα. 3. Η σημασία iqijj κράτους Ο κρατικός προϋπολογισμός είναι ένας ουσιαστικός μηχανισμός για την ύπαρξη και λειτουργία του κράτους. Ο προϋπολογισμός συντονίζει τα δημοσιονομικά μέσα του κράτους και το βοηθά στην πραγματοποίηση των στόχων του. Ο προϋπολογισμός βοηθά το κράτος στο να προσδιορίζει τι είδη αγαθών και υπηρεσιών θα παράγει το κράτος για το κοινωνικό σύνολο αλλά και την ποσότητα αυτών των αγαθών και υπηρεσιών. Δηλαδή με τον προϋπολογισμό αξιοποιούμε τα μέσα παραγωγής. Επίσης με τον προϋπολογισμό το κράτος πετυχαίνει να πραγματοποιήσει μια αναδιανομή του εισοδήματος (εισοδηματικές μεταβιβάσεις) ανάμεσα στις διάφορες εισοδηματικές τάξεις που υπάρχουν (φόροι - μεταβιβατικές πληρωμές κ.τ.λ.). Επίσης προσπαθεί να σταθεροποιήσει την οικονομία σ ένα επίπεδο πλήρους απασχόλησης.
4. Μορφές του κρατικού προϋπολογισμού Υπάρχουν διάφορες μορφές προϋπολογισμού ανάλογα πάντα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούμε κάθε φορά όπως είναι το περιεχόμενο, η μέθοδος κατάρτισης, ο χρόνος που καλύπτει. Ετσι ανάλογα με το περιεχόμενο ο προϋπολογισμός διακρίνεται σε; α) Ενιαίο ή γενικό β) Σε πολλαπλό Ο ενιαίος περιλαμβάνει το σύνολο των εσόδων και δαπανών του κράτους για την επόμενη χρονιά. Ενώ ο πολλαπλός μπορεί να διακριθεί σε περισσότερους από έναν. Ετσι ανάλογα με τη φύση των εξόδων και εσόδων που περιλαμβάνει καθένας από τους πολλαπλούς που προϋπολογισμούς διακρίνουμε: α) Τακτικό και έκτακτο προϋπολογισμό Ο τακτικός περιλαμβάνει τα συνήθη έσοδα και έξοδα του κράτους, σε κανονικές συνθήκες. Ο έκτακτος τα έκτακτα έσοδα και έξοδα σε έκτακτες συνθήκες (π.χ. σεισμός). β) Προϋπολογισμός εκμετάλλευσης και προϋπολογισμός κεφαλαίου Ο προϋπολογισμός εκμετάλλευσης περιλαμβάνει τα έσοδα και έξοδα του κράτους που δεν μεταβάλλουν την κρατική Δημόσιες Δαπάνες και Οικονομική Δραστηριότης Γεωργίου Αθ. Προβόπουλου
περιουσία (π.χ. έσοδα από φόρους, έξοδα για γραφική ύλη). Ο προϋπολογισμός κεφαλαίου περιλαμβάνει τα έσοδα - έξοδα που μεταβάλλουν την αξία της κρατικής περιουσίας (π.χ. δάνεια, επενδύσεις). γ) Τακτικός (ή τρέχων) προϋπολογισμός και προϋπολογισμός επενδύσεων Ο τακτικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει όλα τα έσοδα του κράτους εκτός από εκείνα που προέρχονται από δανεισμό και κρατικές επενδύσεις και όλα τα έξοδα του κράτους εκτός από εκείνα που γίνονται για τις κρατικές επενδύσεις. Ο προϋπολογισμός δημοσίων επενδύσεων περιλαμβάνει τα έσοδα από δανεισμό και τις κρατικές επενδύσεις και τυχόν πλεόνασμα του τακτικού προϋπολογισμού και τα έξοδα που γίνονται προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι κρατικές επενδύσεις. Ανάλογα με την έκταση των εσόδων και εξόδων που περιλαμβάνει ο προϋπολογισμός διακρίνουμε δύο μορφές: α) Καθαρό β) Ακαθάριστο Ο καθαρός περιλαμβάνει όλα τα καθαρά έσοδα και έξοδα ενώ ο ακαθάριστος τα έσοδα και έξοδα σε όλη τους την έκταση. Ανάλογα με τη χρονική περίοδο που καλύπτει ο προϋπολογισμός διακρίνουμε; α) Ετήσιο β) Πολυετή Δημόσιες Δαπάνες και Οικονομική Δραστηριότης Γεωργίου Αθ. Προβόπουλου
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Ο ετήσιος αφορά μόνο ένα έτος ενώ ο πολυετής καλύπτει μια μεγαλύτερη χρονική περίοδο (αναπτυξιακός προϋπολογισμός 3ετής, δετής). 5. Το ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού Μεγάλη σημασία από την άποψη των επιδράσεων του κρατικού προϋπολογισμού στην οικονομία και στην οικονομική δραστηριότητα έχει η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα έσοδα και έξοδα του προϋπολογισμού. Αν τα έσοδα είναι ίσα με τα έξοδα τότε λέμε ότι ο προϋπολογισμός είναι ισοσκελισμένος. Αν τα έσοδα είναι μεγαλύτερα από τα έξοδα τότε είναι πλεονασματικός και αν συμβαίνει το αντίθετο είναι ελλειμματικός. Από μία άποψη ο προϋπολογισμός είναι πάντα ισοσκελισμένος (τουλάχιστον προϋπολογιστικά ενώ απολογιστικά συνήθως ελλειμματικός). Αν συγκρίνουμε τα συνολικά έσοδα και έξοδα θα δούμε ότι είναι ίσα διότι θα ήταν τουλάχιστον παράλογο να προγραμματίζεις έξοδα χωρίς να υπάρχει μέριμνα από που θα βρούμε τα χρήματα για να καλύψουμε τα έξοδά μας. Το ισοζύγιο αυτό είναι τυπικό και δεν έχει ιδιαίτερη αξία.
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Πώς η δημοσιονομική πολιτική επιδρά στην διάρθρωση ίου κρατικού προϋπολογισμού και στο Τα τέσσερα βασικά μεγέθη που συγκροτούν τον κρατικό προϋπολογισμό είναι: α) Οι κρατικές δαπάνες για αγορά αγαθών και υπηρεσιών β) Οι μεταβιβαστικές πληρωμές γ) Ο φόρος εισοδήματος δ) Οι έμμεσοι φόροι Οποιαδήποτε μεταβολή πάνω σ αυτά τα μεγέθη εκφράζει τη δημοσιονομική πολιτική του κράτους. Οταν στην οικονομία υπάρχουν αναξιοποίητα μέσα παραγωγής τότε το κράτος μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες του ή να μειώσει τους φόρους προκειμένου να ενισχυθεί η ζήτηση για τα μέσα παραγωγής. Τότε αν ο κρατικός προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος θα είχαμε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ελλείμματος. Αν ήδη ο προϋπολογισμός ήταν ελλειμματικός τότε το έλλειμμα αυτό θα αυξηθεί ενώ αν είχαμε πλεόνασμα τώρα θα μειωθεί. Αντίθετα όταν υπάρχει πληθωρισμός τότε το κράτος πρέπει να μειώσει τις δαπάνες του ή να αυξήσει τους φόρους για να μειώσει τη ζήτηση και να ελέγξει τον πληθωρισμό. Τότε αν ο κρατικός προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος τώρα θα παρουσιάζει πλεόνασμα. Αν είχε πλεόνασμα αυτό θα αυξηθεί ενώ αν ήταν ελλειμματικός το έλλειμμα θα μειωθεί.
Μέχρι την εποχή που δημοσιεύτηκε η Γενική θεωρία του Keynes, οι οικονομολόγοι πίστευαν πως η ύπαρξη ελλείμματος στον προϋπολογισμό είναι δείγμα κακής οικονομικής πολιτικής. Ο Keynes όμως υποστήριξε την άποψη ότι το έλλειμμα προκαλεί πληθωρισμό μόνο όταν η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης, ενώ σε συνθήκες υποαπασχόλησης το να δημιουργήσουμε έλλειμμα στον προϋπολογισμό για να ενισχύσουμε τη ζήτηση δεν προκαλεί προβλήματα, αλλά πιθανόν να μας βοηθήσει να επιστρέφουμε σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης και να υπάρξει αύξηση του εισοδήματος. Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού κατά τη χρονική διάρκεια μιας ορισμένης περιόδου οδηγεί στην αύξηση του δημοσίου χρέους, διότι η κύρια μέθοδος χρηματοδότησης του ελλείμματος είναι ο δανεισμός. Είναι όμως δυνατόν σε περιπτώσεις μακρών σχετικά χρονικών περιόδων η ύπαρξη ελλείμματος στον κρατικό προϋπολογισμό να μην αυξήσει το δημόσιο χρέος. Οταν στην οικονομία υπάρχει πληθωρισμός λόγω της υπερβολικής συνολικής ζήτησης τότε ο κρατικός προϋπολογισμός μπορεί να παρουσιάζει πλεόνασμα, και ενδεχομένως το πλεόνασμα αυτό της πληθωριστικής περιόδου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξόφληση ενός τμήματός ή και ολόκληρου του δημόσιου χρέους που δημιουργείται από την αύξηση των κρατικών δαπανών σε περιόδους υποαπασχόλησης. Αν στην οικονομία υπάρχει διαδοχή περιόδων κάμψης και ανάκαμψης τα ελλείμματα που γεννιούνται στη φάση της κάμψης μπορούμε να τα καλύψουμε ολόκληρα ή ένα Εισαγωγή στην θετική οικονομία Richard G. Lipsey
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός τμήμα από αυτά με το πλεόνασμα που θα έχουμε στη φάση της ανάκαμψης. Ετσι το τελικό ύψος του δημοσίου χρέους θα είναι μικρότερο. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, το δημόσιο χρέος σε πολλές χώρες αυξάνονταν, μάλιστα παρά τη διαδοχή περιόδων κάμψης και ανάκαμψης. Φαίνεται πως με την επικράτηση των Κεϋνσιανών απόψεων στην περίοδο μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών παρασύρθηκαν στον κρατικό δανεισμό προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την επέκταση του δημόσιου τομέα στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών ή δαπανηρά προγράμματα κοινωνικών ασφαλίσεων - επιχορηγήσεων - παρεχομένων προς ορισμένες τάξεις (π.χ. αγρότες), ή διάφορα άλλα προγράμματα (π.χ. εκπαίδευση, υγεία). Με αποτέλεσμα σε ορισμένες χώρες το δημόσιο χρέος να έχει αυξηθεί σε επικίνδυνα επίπεδα και να υπάρχει σοβαρή δυσκολία, εξυπηρετήσεων, δηλαδή πληρωμής τόκων και χρεολυσίων. Η χώρα μας συγκαταλέγεται ανάμεσα σ αυτές. Το δημόσιο χρέος μπορεί να είναι εσωτερικό δηλαδή να είναι χρέος προς άτομα που βρίσκονται στην επικράτεια της χώρας ή να είναι εξωτερικό δηλαδή χρέος προς μία ξένη χώρα. Αν το δημόσιο χρέος είναι εσωτερικό δεν δημιουργεί απαραίτητα βάρη για τις μεταγενέστερες γενιές, από τη μεταβίβαση σ αυτές υποχρεώσεως πληρωμής τόκων για την εξυπηρέτηση του χρέους και την εξόφλησή του. Στην περίπτωση αυτή οι μελλοντικές
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός επιβαρύνσεις του χρέους αποτελούν απλά μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ των ατόμων της ίδιας κοινωνίας. Ορισμένα άτομα στις μετέπειτα γενιές θα πληρώνουν φόρους για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους ενώ άλλα άτομα στην ίδια κοινωνία θα εισπράττουν τα ποσά αυτά με τη μορφή τόκων ή με την επιστροφή του κεφαλαίου. Δυσμενείς συνέπειες για τις μετέπειτα γενεές δημιουργούνται μόνον όταν το χρέος είναι υπερβολικά μεγάλο οπότε οι μεταβιαστικές πληρωμές για την εξυπηρέτησή του, δημιουργούν την ανάγκη σημαντικής ανακατανομής του εισοδήματος η οποία συνήθως δεν είναι επιθυμητή. Επιπλέον οι πληρωμές αυτές περιορίζουν σημαντικά τις επιλογές και την άσκηση της οικονομίας και της κοινωνικής πολιτικής από τις μελλοντικές κυβερνήσεις. Για μία ικανοποιητική αξιολόγηση των συνεπειών του χρέους ακόμη και όταν αυτό είναι εσωτερικό έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε όχι μόνο το μέγεθος του αλλά και τους λόγους για τους οποίους έχει συναφθεί. Οταν αυτό συνεπάγεται για την κατασκευή έργων που έχουν μεγάλη διάρκεια η παρούσα γενιά υποβάλλεται σε μία θυσία προς όφελος των μεγαγενέστερων γενιών, γιατί διαθέτει μέρος από το εισόδημα της για την κατασκευή των έργων αυτών που θα κληροδοτηθούν μετέπειτα σ αυτές, και θα εξασφαλίσουν τότε την αποδοτικότερη λειτουργία της οικονομίας. Από το μεγαλύτερο εθνικό εισόδημα που θα παράγεται λόγω των έργων θα είναι δυνατή και η απρόσκοτττη εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους χωρίς να δημιουργηθούν ανάγκες για σημαντική αναδιανομή του εισοδήματος ή περιορισμοί κατά την άσκηση της
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός μελλοντικής οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Αν όμως το δημόσιο χρέος δημιουργείται για την ικανοποίηση τρεχουσών καταναλωτικών αναγκών, τότε δημιουργούνται δυσμενή προβλήματα για το μέλλον χωρίς παράλληλα οφέλη. Αν το χρέος είναι εξωτερικό, οι μετέπειτα γενιές θα πρέπει να διαθέτουν ένα μέρος από το προϊόν της οικονομίας τους στο εξωτερικό για την πληρωμή των τόκων ή την εξόφληση του χρέους. Η πληρωμή των τόκων ή του κεφαλαίου γίνεται συνήθως με μεταβίβαση συναλλάγματος, αλλά η μεταβίβαση αυτή είναι διάθεση αγοραστικής δύναμης. Για το λόγο αυτό θεωρείται ότι η σύναψη εξωτερικών δανείων δημιουργεί βάρη για τις μετέπειτα γενιές. Αν όμως τα δάνεια αυτά χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις που αυξάνουν την μελλοντική παραγωγική ικανότητα της οικονομίας, δε δημιουργούν προβλήματα γιατί οι αποδόσεις των επενδύσεων στο μέλλον θα εξασφαλίσουν τους πόρους για την εξυπηρέτηση των δανείων. Αλλά αν το εξωτερικό χρέος δημιουργείται για την ικανοποίηση τρεχουσών καταναλωτικών αναγκών, τότε υπάρχει μετάθεση βάρους από τη μία γενιά στις επόμενες γιατί με το δανεισμό διατηρείται τεχνητά σχετικά υψηλό το βιοτικό επίπεδο της γενιάς που παίρνει τα δάνεια και τα χρησιμοποιεί για να περάσει καλύτερα, ενώ οι επόμενες γενιές θα κληθούν να τα ξεπληρώσουν, κάτι που θα είναι σε βάρος του δικού τους βιοτικού επιπέδου. Η επιβάρυνση μιας οικονομίας για την πληρωμή των τόκων του δημοσίου χρέους εξετάζεται συνήθως και σε σχέση με το εθνικό εισόδημα ή προϊόν της και εκφράζεται ως ποσοστό του Α.Ε.Ε. ή
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός του Α.Ε.Π. Δεν υπάρχει γενικά αποδεκτή σχέση μεταξύ των τόκων για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους και του Α.Ε.Ε. ή του Α.Ε.Π. Η σχέση αυτή εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες της χώρας. Συνήθως όμως, αν το ετήσιο βάρος εξυπηρετήσεων του δημοσίου χρέους αντιστοιχεί σε ένα μικρό ποσοστό (π.χ. 1,2 ή 3%) του Α.Ε.Ε. ή του Α.Ε.Π. δε θεωρείται ότι υπάρχει πρόβλημα στην οικονομία. Οταν όμως το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε επίπεδο που φτάνει ή ξεπερνά το 20% όπως συμβαίνει και στη χώρα μας, υπάρχει σοβαρότατο πρόβλημα γιατί η χώρα είναι υποχρεωμένη να ζητά συνεχώς καινούργια δάνεια για να πληρώσει τους τόκους και τα χρεολύσια των παλαιότερων δανείων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1. Κρατικός προϋπολογισμός Ο κρατικός προϋπολογισμός στην Ελλάδα αποτελείται από δύο επιμέρους προϋπολογισμούς: α) Τον τακτικό προϋπολογισμό β) Προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων Ο τακτικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει όλα τα έσοδα, εκτός από τα έσοδα από επενδύσεις και δανεισμό και όλες τις δαπάνες εκτός από τις δαπάνες για επενδύσεις. Ο προϋπολογισμός δημοσίων επενδύσεων περιλαμβάνει τα έσοδα και τις δαπάνες που σχετίζονται με τις δημόσιες επενδύσεις. Μαζί με τον κρατικό προϋπολογισμό δημοσιεύεται και ο προϋπολογισμός του Ειδικού Λογαριασμού Εγγυήσεων Γεωργικών Προϊόντων (Ε.Λ.Ε.Γ.Ε.Π.). Ο προϋπολογισμός του Ε.Λ.Ε.Γ.Ε.Π. είναι πάντα εξισορροπημένος γιατί το έλλειμμα του καλύπτεται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 1 βλέπουμε ότι κατά την περίοδο 1980-1992 το συνολικό έλλειμμα του κρατικού
προϋπολογισμού και των ΔΕΚΟ από -157,3 δις ή ποσοστό 9,2% του ΑΕΠ έφτασε τα -4.207,9 δις ή ποσοστό 27,8% του ΑΕΠ της εθνικής μας οικονομίας δηλαδή είχαμε μια ανοδική πορεία του ελλείμματος του γενικού κρατικού προϋπολογισμού ως ποσοστό του ΑΕΠ γεγονός που οδηγεί σε αύξηση του δημοσίου χρέους. Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού είναι: η στασιμότητα του ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας. Υπάρχει σχέση αιτιότητας μεταξύ ΑΕΠ και ελλειμμάτων του κρατικού προϋπολογισμού. Η μεγέθυνση της πίτας-του εγχώριου μου προϊόντος μαςσημαίνει ότι το κράτος θα έχει περισσότερα έσοδα από άμεσους, έμμεσους και λοιπούς φόρους ώστε η χρηματοδότηση των κρατικών δαπανών να γίνεται με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Η στασιμότητα της πίτας του ΑΕΠ δημιουργεί δυσκολίες στο κράτος να καλύψει τις δαπάνες του και οδηγεί στα ελλείμματα. Αλλοι παράγοντες είναι τα ονομαστικά επιτόκια των εντόκων γραμματίων και των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου. Τα ονομαστικά αυτά επιτόκια κυμαίνονται σε υψηλότερα επίπεδα από την αντίστοιχη ονομαστική μεταβολή του ΑΕΠ με αποτέλεσμα οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού για τοκοχρεωλύσια για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους να μεταβάλλονται διαχρονικά με μεγαλύτερους ρυθμούς από την αντίστοιχη μέση ετήσια ποσοστιαία αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ και έτσι τα κρατικά ελλείμματα να διογκώνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Εισαγωγή στην Σύγχρονη Μακροοικονομία
J 2. MdYeflQq_6iiMQaiQU χρέους Σύμφωνα με τον πίνακα 2, το δημόσιο χρέος εξαιτίας των κρατικών ελλειμμάτων από 683,9 δις ή ποσοστό 40% του ΑΕΠ αναρριχήθηκε στα 17,800 δις ή 117,6% του εγχώριου προϊόντος. Εάν μάλιστα προστεθεί και το χρέος των Ενόπλων Δυνάμεων τότε το 1992 το ύψος του δημοσίου χρέους της Ελλάδας ήταν 19,500 δις ή 129,1% του ΑΕΠ. Για το 1993 το συνολικό δημόσιο χρέος προβλέπεται να φτάνει τα 24,2 τρις ή 139,9% του ΑΕΠ. Σχετικά με το μέγεθος του δημοσίου χρέους η οικονομική θεωρία δεν έχει προσδιορίσει ένα άριστο ύψος δημοσίου χρέους. Το μόνο σχετικό θεωρητικό αποτέλεσμα είναι ότι ο λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ πρέπει να παραμένει σταθερός στο μέσο του οικονομικού κύκλου και να χρησιμοποιείται για εξομάλυνση του φορολογικού βάρους στη διάρκεια του κύκλου. Η οικονομική ιστορία όμως αναφέρει περιπτώσεις χωρών, όπου κυρίως μετά από πολέμους, ο λόγος του δημοσίου χρέους προς το ΑΕΠ όχι μόνο ξεπέρασε τη μονάδα αλλά πλησίασε και το 2 χωρίς καταστροφικές συνέπειες. Σχετικά με την Ελλάδα, σημειώνουμε ότι το δημόσιο χρέος στη χώρα μας, από τις αρχές της δεκαετίας του 50 έως σήμερα δεν είχε ποτέ πλησιάσει τα σημερινά δεδομένα. Σύμφωνα με τα Εισαγωγή στην μακροοικονομική Οικονομική Αθήνας Πετράκη Κώττα και Γεωργίου Χρ. Κώττα
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός στοιχεία του πίνακα 2 βλέπουμε ότι το δημόσιο χρέος ως πβ^βστό του ΑΕΠ τριπλασιάστηκε μεταξύ 1980-1992. Πίνακας 1. Ανάλυση Εσόδων, Δαπανών και Ελλειμμάτων του Γενικού προϋπολογισμού του κράτους (ΓΠΚ) Τρέχουσες τιμές διά δρχ. ΕΛΕΓΕΠ -ΕΛκος Λογαριασμός Εγγυήσεων ΠΔΕ*ΠροϋποΑογισμός Δημοσίων Επενδύσεων. ΔΕΚΟΔημόσιες οργανισμοί. Πριν το 1990 στο δη3χειριστικό έλλειμμα των ΔΕΚΟ
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Πίνακας 2. Συνολικό Δημόσιο Χρέος και Δαπάνες Εξυπηρέτησής του δις δρχ. τρέχουσες τιμές Κεντρική Διοίκηση Δημόσιες Επιχειρήσεις και Ζύνολο 3(1*2) Οργανισμοί ΔΕΚΟ ΧύνοΚο 6(4*5) Σννίλλκσ Δΐ μό(ηο ΧΡ»ςί2} 7(3*6) ΧΡ^ς ; νς%τον ΑΕΠ χρεωλυο ίωνψο TTJV χρίους ττγς CCVTpHO^ IttvoAiKO τοκοχρ. ως ΑΕΠ η 19*0 362,* 111,1 473,9 131,7 78,3 210.0 40,0% 54,3 3,2% 19*1 508.5 163,4 671,9 1*2,* 103,0 2*5* 957,7 46.7% *3,5 4.1% 1982 693.5 234,* 92*,3 270,8 157,6 428,4 1356,7 52,7% 95,3 3.7% 19*3 *82,2 3*7,2 1260.4 327,8 266,9 594.7 1864,1 60,5% 129,8 4,2% 19&4 623.6 1882.8 440,9 439.9 *80,8 2763.6 72,6% 1992 52% 1985 16<5,6 1027.8 2673,4 600,3 6182 1218,5 3891,9 *4,3% 291,0 6.3% 19*6 1943.0 1287.3 3230,-3 842,0 695.1 1538.1 4768.4 86.5% 412,0 7,5% 2574.6 1471.2 4045* 1105.0 747,4 1852.4 58982 942% 740,5 11,8% 19** 3704,3 1679,0 53*3,3 1337.7 790.0 2127.7 7511,0 99,8% *12,7 10,8% 1969 4827.4 1*71,4 669*,* 1602,9 *73,1 2476,0 9174,8 104,6% 945,6 1990 7303.2 9382.1 1328,0 934,5 2262,5 110,2% 1629,5 15.4% 1991 956*,7 2766.2 12334,9 1157,7 1092.3 2250,0 145*4,9 113,4% 2505.5 19.5% 1992 12250.0 3250.0 15500,0 1700,0 1130,0 2300.0 17800,0 117.9% 3792.4 25.1% 1993* - - 19500.0 - - 2700.0 22200.0 128.3% 4100.0 23,7% * ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ 1. Η αισθγ τή πτώστι του εσωτερικού χρέους των ΔΕΚΟ μετά το 1989 οφείλεται στην αναδιάρθρωση του μέσου της κεφαλαιοποίησης τόκων ομολόγων, τα οποία έχουν αντικαταστήσει έντοκα γραμμάτια του δημοσίου. 2. Εάν στο ύψος του συνολικού χρέους της κεντρικής διοίκησης και των ΔΕΚΟ προστεθεί το χρέος ΠΗΓΗ: των ΕΝ Δυνάμεων τότε το ύψος του συνολικού δημοσίου χρέους της Ελλάδος το 1992 εκτιμάται σε 19500 δις ή 129,1% του ΕΠ. Το αντίστοιχο ύψος του συνολικού χρέους προβλέπεται το 1993 σε 24200 δις ή 139% του ΑΕΠ, Υπουργείο Εθνικής Οικονομίαςκ αι Οικονομικών. Εθνική Στατιστική Υπηρεσίας της Ελλάδος ΒΙΒΛΙΟ: Στατιστική επετηρίδα της Ελλάδος 1992-93 ISSN 0081-5071
Εσωτερικός κρατικός όανεισυός 3. Συνέπειες του υψηλού δημοσίου χρέους Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι το δημόσιο χρέος που συσσωρεύεται στη διάρκεια μη ομαλών περιόδων θα έπρεπε να εξαλειφθεί όταν η χώρα επέστρεφε σε ομαλές συνθήκες είναι προφανές ότι στην περίτπωση αυτή όσο μεγαλύτερο είναι το συσσωρευμένο χρέος τόσο μεγαλύτερες θυσίες θα απαιτηθούν και τόσο δυσκολότερη θα είναι η αποπληρωμή του. Είναι επίσης φανερό ότι τελικά το βάρος της αποπληρωμής θα φέρουν οι φορολογούμενοι την περίοδο της εξόφλησης, οι οποίοι ενδεχομένως να ανήκουν στις επόμενες γενιές. Η σύγχρονη όμως αντίληψη είναι εντελώς διαφορετική. Σήμερα υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχει λόγος αποπληρωμής του δημοσίου χρέους. Στη λήξη του το δημόσιο χρέος είναι δυνατόν να ανανεωθεί με νέες εκδόσεις ενώ η πραγματική του αξία είναι δυνατόν να μειωθεί με επιτάχυνση του πληθωρισμού (εσωτερικό χρέος). Ετσι το βάρος του εσωτερικού χρέους δε συνδέεται με την αποπληρωμή του αλλά με την καταβολή των σχετικών τόκων. Το ύψος των τόκων σε κάθε χρονική περίοδο αποτελεί συνάρτηση του ύψους του χρέους, του επιτοκίου και της διάρθρωσης του χρέους ανάλογα με τη λήξη του. Η ύπαρξη δημοσίου χρέους δημιουργεί προβλήματα και στη διανομή του εισοδήματος. Συγκεκριμένα στο βαθμό που οι τίτλοι του δημοσίου συγκεντρώνονται στα χέρια κυρίως των ανωτέρων
εισοδηματικών τάξεων και δεδομένης της αντίστροφης ττροοδευτικότητας του ελληνικού φορολογικού συστήματος, είναι ττολύ πιθανό η πληρωμή των τόκων του δημοσίου χρέους να αυξάνει την άνιση κατανομή του εισοδήματος. Εάν προσθέσουμε και την εκτεταμένη φοροδιαφυγή που υπάρχει στη χώρα μας και την απαλλαγή των εισοδημάτων από τόκους από το φόρο εισοδήματος, τότε είναι πολύ πιθανό να συντελείται εκτεταμένη αναδιανομή του εισοδήματος μέσω των τόκων του δημοσίου χρέους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 2 βλέπουμε ότι οι δαπάνες για την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους δηλαδή οι τόκοι και τα χρεολύσια έχουν μια συνεχή ανοδική πορεία. Από 3,2% ως ποσοστού του ΑΕΠ που ήταν το 1980 έφτασαν το 25,1% του ΑΕΠ και προβλέπεται να φτάσουν το 27,7% του ΑΕΠ για το 1993. Δηλαδή οι δαπάνες για την καταβολή τόκων του δημοσίου του χρέους αποτελούν την πλέον δυναμική κατηγορία δαπανών τα τελευταία χρόνια. Οι πόροι για την πληρωμή τόκων και ελλειμμάτων μπορούν να βρεθούν είτε με φορολογία είτε με δανεισμό. Με την αύξηση της φορολογίας έχουμε αντίστοιχη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, οπότε το βάρος πέφτει στη σημερινή κοινωνία. Με την προσφυγή στο δανεισμό, θα έχουμε εκτόπιση των ιδιωτικών επενδύσεων οπότε οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας στο μέλλον θα είναι μικρότερες απ ότι θα ήταν εάν δεν είχαν καλυφθεί τα ελλείμματα με δανεισμό. Το αποτέλεσμα αυτό είναι πιο έντονο εάν τα ελλείμματα έχουν προσλάβει μονιμότερο
χαρακτήρα (όπως συμβαίνει στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια) και προκαλούνται κυρίως από αύξηση των καταναλωτικών δαπανών του δημοσίου και όχι από αύξηση των δημοσίων επενδύσεων. Σ αυτήν την περίπτωση το βάρος του δημοσίου χρέους μετατοπίζεται στις επόμενες γενιές. 4. Σχέση ετησίων ελλειμμάτων και δημοσίου χρέους Οταν αναφερόμαστε στο δημόσιο χρέος πρέπει να εξετάζουμε και τα ελλείμματα του δημοσίου τομέα. Οι ετήσιες καθαρές δανειακές ανάγκες του δημοσίου τομέα προστίθενται στο ανεξόφλητο υπόλοιπο του χρέους στο τέλος του προηγούμενου έτους και το άθροισμα αποτελεί το νέο ανεξόφλητο υπόλοιπο χρέος. Οι κυριότερες επιπτώσεις των ελλειμμάτων παρουσιάζονται στο διάγραμμα 1. Ανάλογα με τις ιδιομορφίες κάθε οικονομίας ορισμένες από τις επιπτώσεις αυτές είναι δυνατόν να είναι περισσότερο ή λιγότερο έντονες. Στη χώρα μας επειδή μεγάλο μέρος του ετήσιου ελλείμματος χρηματοδοτείται υποχρεωτικά από τις εμπορικές τράπεζες με την αγορά εντόκων γραμματίων του Δημοσίου, τα επιτόκια δεν είναι τόσο υψηλά όσο ενδεχομένως θα δικαιολογούσε το μέγεθος και η συνεχής εμφάνιση ετήσιων ελλειμμάτων. Γι αυτό η εξέλιξη των επιτοκίων θα πρέπει να εξεταστεί με την εξέλιξη της υποχρέωσης των εμπορικών τραπεζών να διαθέτουν ένα ποσοστό των καταθέσεων τους για την αγορά εντόκων γραμματίων. Η εξέλιξη Δημόσια Οικονομική Γεωργίου Ξ. Δρά.κου
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός των επιτοκίων των έντοκων γραμματίων απο τα μέσα της δεκαετίας του 1980 οπότε άρχισαν να διατίθενται και^^ιώτες καθώς και η εξέλιξη του ποσοστού των καταθέσεων το οποίο πρέπει να διαθέτουν οι τράπεζες για αγορά εντόκων γραμματίων δίνονται στους πίνακες 3 και 4 αντίστοιχα. Οπως είναι φανερό από τον πίνακα 3 τα επιτόκια των εντόκων γραμματίων και ιδίως των ετήσιων τίτλων τους οποίους αγοράζουν κατά κανόνα οι επενδυτές έχουν μια σαφή ανοδική τάση, η οποία γίνεται περισσότερο έντονη στην τελευταία περίοδο λόγω της ανάγκης χρηματοδότησης των μεγάλων ελλειμμάτων. Παράλληλα το ποσοστό των καταθέσεων των τραπεζών το οποίο πρέπει υποχρεωτικά να διατίθεται για αγορά εντόκων γραμματίων αυξήθηκε από το 30% το 1977 σε 45% το 1995. Με συνέπεια το έντοκο να χάσει τον χαρακτήρα του σαν μέσο για βραχυπρόθεσμο δανεισμό και να μεταβληθεί σε μόνιμη πηγή δανεισμού του δημοσίου. Ετσι η εκτόπιση των ιδιωτικών επενδύσεων οφείλεται τόσο στο επιτόκιο όσο και στο ποσοστό των υποχρεωτικών καταθέσεων των τραπεζών. Με την άνοδο των επιτοκίων και ιδίως με την αύξηση της διαφοράς μεταξύ επιτοκίων εσωτερικού και επιτοκίων εξωτερικού άρχισαν να εμφανίζονται και κεφάλαια από το εξωτερικό για τοποθέτηση σε τίτλους του Δημοσίου στη χώρα μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ομολογιακό δάνειο με ρήτρα ECU που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1990 με επιτόκιο 12%.
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Η υποχρεωτική πώληση εντόκων γραμματίων στις εμπορικές τράπεζες και μάλιστα σε ποσοστό 45% των καταθέσεών τους, για την κάλυψη των δανειακών αναγκών του Δημοσίου επηρεάζει ανρητικά τη σύνθεση του χαρτοφυλακίου των τραπεζών και το ύψος των κερδών τους. Επίσης παρεμποδίζει την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων της οικονομίας, ιδίως μετά το 1982 οπότε τα έντοκα γραμμάτια χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των καταναλωτικών ελλειμμάτων του Δημοσίου. Στο βαθμό που πραγματικά γίνεται εκτόπιση ιδιωτικών παραγωγικών επενδύσεων είτε λόγω υψηλών επιτοκίων είτε λόγω των υποχρεωτικών επενδύσεων σε έντοκα γραμμάτια οι μακροχρόνιες συνέπειες είναι ιδιαίτερα σοβαρές, διότι μειώνουν το μακροχρόνιο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας.
Εσωτερικός κροτηκός δανασνός ΔΙΑΓΡΑΜ Μ Α 1 Οι επιπτώσεις των δημοσιονομικών ελλειμμάτων
Eσωrεpiκός κρατικός 6av :auc Εξέλίξη επιτοκίων εντόκων γραμματίων Ημερομηνία Τρίμηνα Εξάμηνα Ετήσια μεταβολής 7/1979 13,75 14 14,25 1/1982 14,75 15 15,25 2/1984 17,50 17,75 18 3/1985 17 17,50 18,50 6/1987 17,50 18 19,50 1/1988 16 17 19,50 4/1988 16 17 19,50 6/1988 16 17 19 1/1989 15,50 16,50 18,50 4/1989 16 17 19 5/1989 16,50 17,50 19 8/989 17 17,50 19 11/1989 17 18 20 2/1990 18 19 21 3/1990 18 19,50 22 5/1990 18 19,50 23 6/1990 19 22 24 12/1990 19 22 24 2/1991 19 20 23,50 9/1992 17,50 19,75 21,50 9/1993 18 20 20,50 9/1994 18 19 20 5/1995 14,75 15,50 16 5/1996 12,40 12,60 13,30
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Εξέλιξη επιτοκίων εντόκων γραμματίων Τρίμηνα Εξάμηνα I0Y^79 ΐΛΝ(ν82 Φ ΒΡ-84 L ΜΑΡΤ-85 I ΙΟϊΗββ ΙΑΝΟΒ9 Ε ΑΠΡ1«MMO-89 I m ΜΑΡΤ'90 ΜΑΙΟ'90 Β ΙΟΥΝ-90 Β ΑΕΚΕ-90 I Β ΙΕΠΤ'94 Β ΜΜΟ-95 Β ΜΑΙΟ96 Β ΝΟΟ«ε89 S<KBP90 Σ0ΤΤ-92 ΒΣΕηΤ-93
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός Εξέλιξη του ποσοστού των καταθέσεων των τραπεζών το οποίο διατίθεται υποχρεωτικά για την αγορά εντόκων γραμματίων του δημοσίου Ημερομηνία μεταβολής Ποσοστό των καταθέσεων των τραπεζών το οποίο διατίθεται για την αγορά εντόκων γραμματίων 1/1979 30% 9/1979 34% 9/1980 35% 2/1981 37% 8/1984 38% 12/1989 39% 3/1990 40% 8/1992 42% 9/1993 43% 3/1994 44% 1/1995 45%
Εσωτερικός κρατικός ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ
ir - r ίτοΰτ.'ΐ'.άς δανείρί^ί' ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ Οι πιο σημαντικοί τρόποι χρηματοδότησης των κρατικών δαπανών είναι: α) Η φορολογία β) Ο εσωτερικός κρατικός δανεισμός (δηλ. από τους ιδιώτες, τις εμπορικές τράπεζες ή από την κεντρική τράπεζα) γ) Ο εξωτερικός δανεισμός Ανάμεσα όμως σ αυτούς τους τρόπους χρηματοδότησης υπάρχουν κάποιες διαφορές τις οποίες πρέπει να αναφέρουμε. α) Η φορολογία αποτελεί αναγκαστική εισφορά των πολιτών του κράτους προς αυτό χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα από την πλευρά του κράτους οι πολίτες. Αντίθετα ο κρατικός δανεισμός γίνεται εκούσια δηλαδή οι πολίτες με τη θέλησή τους μεταβιβάζουν χρηματικά μέσα στο κράτος για ορισμένο συνήθως χορνικό διάστημα με αντιπαροχή δηλαδή την καταβολή τόκου από
την πλευρά του κράτους προς τους πολίτες κατά τη χρονική στιγμή λήξης του δανείου. β) Μετη φορολογία μειώνονται τα εισοδήματα των πολιτών δηλαδή μειώνεται η ιδιωτική κατανάλωση άρα το κόστος των δημοσίων αγαθών που θα παραχθούν μέσω της φορολογίας πέφτει πάνω στους πολίτες εκείνης της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου που πραγματοποιείται η δαπάνη ή αλλιώς βαρύνει την παρούσα γενιά η οποία αναγκάζεται να περιορίσει τις ατομικές της ανάγκες. Αντίθετα η προσφυγή στον κρατικό δανεισμό μάλιστα σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης των μέσων παραγωγής οδηγεί σε μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων πράγμα που σημαίνει ότι το κόστος παραγωγής των δημοσίων αγαθών θα πέσει πάνω στις πλάτες της μελλοντικής κοινωνίας ή των επερχομένων γενιών και αυτό διότι οι γενιές εκείνες θα είχαν μεγαλύτερη κατανάλωση αν δεν περιορίζονταν οι επενδύσεις της σημερινής περιόδου για να παραχθούν δημόσια αγαθά. γ) Η φορολογία τεμαχίζει το κόστος παραγωγής των δημοσίων αγαθών ανάμεσα στους πολίτες του κράτους στο χρονικό διάστημα που γίνεται η δαπάνη. Ο κρατικός δανεισμός αντίθετα μετατοπίζει αυτόν τον τεμαχισμό του κόστους παραγωγής κατά το χρονικό διάστημα εξόφλησης του δανείου. Πως ερμηνεύεται όμως αυτό το πράγμα. Ξέρουμε ότι η φορολογία αποτελεί αναγκαστική εισφορά των πολιτών προς το κράτος και δεν επιστρέφεται στους πολίτες, άρα κατά τη χρονική διάρκεια που οι κρατικές δαπάνες
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός χρηματοδοτούνται με τη φορολογία ττραγματοποιείται και ο τεμαχισμός (μοίρασμα) του κόστους παραγωγής των κρατικών αγαθών μεταξύ των πολιτών ενός κράτους. Δε γίνεται όμως το ίδιο και με την περίπτωση του δανεισμού. Στον κρατικό δανεισμό η αγοραστική δύναμη που μεταβιβάζεται στο κράτος θα πρέπει κάποτε να επιστραφεί στους πολίτες - δανειστές. Αρα οι δανειστές δεν είναι αυτοί που καλούνται να πληρώσουν το κόστος παραγωγής των δημοσίων αγαθών. Ο δανεισμός μετατοπίζει τον καταμερισμό του κόστους για τη χρονική στιγμή εξόφληση του δανείου, τότε που η πολιτεία επιβάλλει φόρους για την αποπληρωμή κεφαλαίου και τόκων. Δηλαδή ο καταμερισμός θα γίνει ανάμεσα στα μέλη μελλοντικών κοινωνιών. Αρα η φορολογία είναι αναπόφευκτη και απλώς αναβάλλεται με το δανεισμό για τη στιγμή αποπληρωμής του δανείου. 2. Τι επιδιώκει να πετύχει το κράτος όταν καταφεύγει στο δανεισμό Αναφέραμε τις σημαντικότερες διαφορές μεταξύ φορολογίας και δανεισμού. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι να εξετάσουμε τους σκοπούς που επιδιώκει να πετύχει το κράτος καταφεύγοντας στο δανεισμό. Ετσι λοιπόν ο κρατικός δανεισμός χρησιμοποιείται για να πετύχουμε τους εξής σκοπούς; α) Το δίκαιο καταμερισμό του κόστους των διαφόρων κρατικών επενδύσεων μέσα στο χρόνο.
β) Την εξυγίανση της οικονομίας με μείωση του πληθωρισμού και διαφυγή από την κρίση. γ) Την κινητοποίηση της αποταμίευσης και αξιοποίησης της σε τομείς που συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Δίκαιος καταμερισμός σημαίνει ότι το όφελος που αποκομίζουν οι πολίτες μιας κοινωνίας σε μια χρονική περίοδο, από τα κρατικά αγαθά να είναι ανάλογο με το κόστος παραγωγής των κρατικών αγαθών και υπηρεσιών. Δηλαδή να μην επιβαρύνονται μόνο οι πολίτες του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος αλλά το κόστος να μετατοπίζεται και στους πολίτες μελλοντικών χρονικών περιόδων που τυχόν θα απολαμβάνουν κάποιο όφελος από τα αγαθά αυτά. Ενα σωστό και δίκαιο φορολογικό σύστημα επιβάλλει η κοινωνία που αποκομίζει κάποιο όφελος από μια δαπάνη να επιβαρύνεται με κόστος παραγωγής του αγαθού τέτοιου ώστε να είναι ανάλογο με την ωφέλεια που απολαμβάνει. Λαμβάνοντας υπόψιν μας αυτό μπορούμε να πούμε ότι: α) Οταν έχουμε δημόσια κατανάλωση με το κόστος θα πρέπει να επιβαρύνεται η συγκεκριμένη κοινωνία για χάρη της οποίας γίνονται οι καταναλωτικές δαπάνες διότι το όφελος από τις δαπάνες αυτές εξαντλείται μέσα στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
β) Οταν έχουμε δημόσιες επενδύσεις το κόστος πρέπει να κατανέμεται διαχρονικά ανάμεσα στις κοινωνίες διότι το κέρδος δεν είναι πρόσκαιρο αλλά έχει ζωή για μεγάλο χρονικό διάστημα πέρα από τη χρονική στιγμή που γίνεται η δαπάνη. Πόσο όμως είναι δυνατό να πετύχουμε αυτόν τον σκοπό μας, το δίκαιο καταμερισμό του κόστους. Μπορεί κάποιοι να πουν ότι δεν είναι εφικτό αυτό το πράγμα. Διότι όταν παράγονται κάποια κρατικά αγαθά είτε είναι παραγωγικά είτε καταναλωτικά με το κόστος παραγωγής των αγαθών αυτών επιβαρύνονται οι πολίτες της κοινωνίας μιας χρονικής περιόδου που γίνονται οι δαπάνες διότι για να πάρουμε αυτά τα αγαθά η σημερινή κοινωνία θα πρέπει να θυσιάσει κάποια διαθέσιμα μέσα παραγωγής. Παράδειγμα η πολιτεία κάνει κάποια δαπάνη για την κατασκευή ενός αεροδρομίου ή ενός σχολικού συγκροτήματος. Τα αγαθά αυτά θα παρέχουν υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο για μια μεγάλη σειρά ετών και θα απολαμβάνονται όχι μόνο από τη σημερινή κοινωνία αλλά και από μελλοντικές κοινωνίες. Το κόστος όμως αυτών των αγαθών πέφτει ολόκληρο πάνω στη σημερινή κοινωνία που θυσίασε τα απαραίτητα μέσα παραγωγής άρα δεν είναι καθόλου δυνατόν να πετύχουμε το σκοπό μας. Αυτό όμως δεν είναι απόλυτο. Πράγματι για να παράγουμε κάποια κρατικά αγαθά θα πρέπει να αφαιρέσουμε μέσα παραγωγής από αυτά που έχουν στη διάθεσή τους οι σημερινοί πολίτες. Το πρόβλημα όμως είναι αν δεν τα αφαιρέσουμε, τότε από το κράτος σε πια εναλλακτική λύση θα αξιοποιούνταν; Αν λοιπόν προορίζονταν για ιδιωτική κατανάλωση το βάρος πέφτει στη
σημερινή κοινωνία που αναγκάζεται να περιορίσει τις ατομικές της ανάγκες. Αν προορίζονταν για ιδιωτικές επενδύσεις με το κόστος παραγωγής βαρύνεται η μελλοντική κοινωνία η οποία θα είχε μεγαλύτερη ιδιωτική κατανάλωση αν δεν περιορίζονταν οι ιδιωτικές επενδύσεις. Αρα δεν μπορούμε να υποστηρίζουμε ότι το κόστος πέφτει πάνω μόνο σε μία συγκεκριμένη κοινωνία. Αρα για να έχουμε ισότητα στην κατανομή κόστους - Οφέλους-, από τις κρατικές δαπάνες ανάμεσα στις κοινωνίες θα πρέπει: α) Η παραγωγή δημοσίων καταναλωτικών αγαθών να γίνεται με μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης. β) Η παραγωγή δημοσίων επενδυτικών αγαθών θα γίνεται με τη μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων. Πως γίνεται όμως αυτό στην πράξη. Ξέρουμε ότι η χρηματοδότηση των κρατικών δαπανών μέσω της φορολογίας μειώνει την ιδιωτική κατανάλωση και η χρηματοδότηση μέσο δανεισμού τις ιδιωτικές επενδύσεις. Αρα ο σκοπός μας μπορεί να πραγματοποιηθεί αν η χρηματοδότηση της δημόσιας κατανάλωσης που γίνεται με φορολογία των παραγωγικών επενδύσεων γίνει με δανεισμό. Δίκαιο καταμερισμό του κόστους παραγωγής των κρατικών παραγωγικών επενδύσεων πετυχαίνουμε με το δανεισμό ως εξής: Κατά το διάστημα που γίνεται η επένδυση δεν επιβαρύνονται πρόσθετα οι πολίτες, άρα δε μειώνεται η ιδιωτική κατανάλωση έχοντας σαν βάση ότι οι επενδύσεις καλύπτονται από τις αποταμιεύσεις των πολιτών. Μετά όμως την πραγματοποίηση της
επένδυσης το κράτος πρέπει να καταβάλλει πίσω το δάνειο δηλαδή να το εξοφλήσει και να πληρώσει τόκο. Για να βρει όμως τα χρήματα επιβάλλει φόρους ανάλογα με την πληρωμή των τοκοχρεολυσίων. Η εξόφληση αυτή μπορεί να ρυθμιστεί με τέτοιο τρόπο ώστε η φορολογική επιβάρυνση των πολιτών να είναι ανάλογη με το όφελος που απολαμβάνουν σε κάθε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το κράτος μπορεί να χρησιμοποιήσει το δανεισμό και να ρυθμίσει το χρέος του με τέτοιο τρόπο ώστε να πετύχει: 1) Τη μείωση του πληθωρισμού 2) Τη δημιουργία κλίματος οικονομικής ανάκαμψης. 2.2.1.W Οταν η οικονομία βρίσκεται σ ένα επίπεδο όπου η συνολική ζήτηση είναι μεγαλύτερη από την ικανότητα της οικονομίας για παραγωγή αγαθών δημιουργείται ο πληθωρισμός που μπορούμε να το μειώσουμε παίρνοντας μέτρα που περιορίζουν τη ζήτηση. Τέτοια μέτρα είναι η αύξηση των φόρων ή η μείωση των δαπανών και ο δανεισμός από ιδιώτες. Ο δανεισμός εφαρμόζεται συνήθως Δημοσιονομικοί Θεσμοί Δ.Π. Καραγιώργου
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού που δημιουργείται σε πολεμικές περιόδους. Με το δανεισμό αφαιρούμε αγοραστική δύναμη που διαφορετικά θα δημιουργούσε αυξημένη ζήτηση για καταναλωτικά ή κεφαλαιουχικά χγαθά, πράγμα που θα προκαλούσε πληθωρισμό. Για να έχουμε όμως το επιθυμητό αποτέλεσμα το προϊόν του δανείου δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση δημοσίων δαπανών ή για την αποπληρωμή δημοσίου χρέους προς ιδιώτες ή εμπορικές τράπεζες. Αν χρησιμοποιηθεί για τον παραπάνω σκοπό θα προκαλέσει αύξηση της συνολικής ζήτησης με άμεσο επακόλουθο τη μείωση της αντιπληθωριστικής επίδρασης του δανείου. Για να έχουμε αποτέλεσμα το προϊόν του δανείου θα πρέπει να αδρανοποιηθεί. Αυτό γίνεται με την παρακράτηση των εσόδων του δανείου από το δημόσιο ταμείο ή τη χρησιμοποίηση του δανείου για την εξόφληση δημοσίου χρέους προς την κεντρική τράπεζα πράγμα που σημαίνει μείωση της κυκλοφορίας χρήματος. Παράλληλα μπορούμε να εφαρμόσουμε και μια πολιτική διάθεσης στο χρηματιστήριο αξιών, από την κεντρική τράπεζα τίτλων του δημοσίου που διατηρεί συνήθως η τράπεζα για να εφαρμόσει μια τέτοια πολιτική. Η πολιτική αυτή είναι γνωστή ως πολιτική της ανοιχτής αγοράς. Με την πολιτική αυτή θέλουμε να πετύχουμε δύο στόχους: α) Τη μείωση των ρευστών διαθέσιμων των εμπορικών τραπεζών. β) Την αύξηση του επιτοκίου της πιστωτικής αγοράς.
Πρώτος στόχος οι αγοραστές κρατικών τίτλων που διαθέτει η κεντρική τράπεζα στο χρηματιστήριο πληρώνουν συνήθως με έκδοση επιταγών σε βάρος των εμπορικών τραπεζών όπου διαθέτουν καταθέσεις. Η κεντρική τράπεζα προσκομίζει τις επιταγές για εξόφληση στις τράπεζες και με τον τρόπο αυτό απορροφά από τα ρευστά τους. Οι εμπορικές τράπεζες με τη σειρά τους είναι αναγκασμένες λόγω της μείωσης των διαθεσίμων τους να μειώσουν ανάλογα τις πιστώσεις τους προς ιδιώτες και ιδιωτικές επιχειρήσεις που επίσης αναγκάζονται να μειώσουν τις δαπάνες (ζήτησης) για κεφαλαιουχικά και καταναλωτικά αγαθά. Δεύτερος στόχος η πώληση κρατικών τίτλων από την κεντρική τράπεζα αυξάνει την προσφορά τους στο χρηματιστήριο και με δεδομένο την αμετάβλητη ζήτηση προκαλείται πτώση της πραγματικής αξίας των τίτλων, πράγμα που σημαίνει αύξηση του πραγματικού επιτοκίου που τελικά οδηγεί στη μείωση της ζήτησης για επενδύσεις. Οταν προσπαθούμε να μειώσουμε τον πληθωρισμό θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα την πολιτική που εφαρμόζουμε για τη μείωση του δημοσίου χρέους. Η μείωση των κρατικών δαπανών ή η αύξηση των φόρων οδηγούν σε μείωση του πληθωρισμού. Αλλά παράλληλα οδηγούν και στη δημιουργία πλεονάσματος στον προϋπολογισμό, δηλαδή αυτά που εισπράττει το κράτος είναι περισσότερα από αυτά που ξοδεύει και το θέμα που γεννιέται είναι πως θα χρησιμοποιηθεί και το πλεόνασμα. Μπορεί λοιπόν να χρησιμοποιηθεί για την εξόφληση χρέους προς τους ιδιώτες και τις εμπορικές τράπεζες δηλαδή να Δημοσιονομικοί Θεσμοί Δ.Π, Καραγιώργου
Εσωτερικός κρατικός δανεισμός εξοφληθούν τίτλοι του δημοσίου που έχουν λήξει ή πρόκειται να λήξουν. Ενα τέτοιο πράγμα όμως θα μείωνε την αποτελεσματικότητα της πολιτικής μείωσης των κρατικών δαπανών ή της αύξησης των φόρων πάνω στον πληθωρισμό. Διότι με την εξόφληση των τίλτων θα είχαμε αύξηση της αγοραστικής δύναμης των ιδιωτών με συνέπεια την αύξηση της ζήτησης. Αρα σε περίοδο πληθωρισμού πρέπει να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση του πλεονάσματος του προϋπολογισμού για την εξόφληση τίτλων του δημοσίου πέρα βέβαια από εκείνους που λήγουν κανονικά. Αν λοιπόν αυτή δεν είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση, τότε τι μπορούμε να κάνουμε το πλεόνασμα αυτό. Μπορούμε λοιπόν να το χρησιμοποιήσουμε για την εξόφληση χρέους του κράτους προς την κεντρική τράπεζα. Η εξόφληση αυτού του χρέους δε θα επηρεάσει καθόλου τον πληθωρισμό, διότι το πλεόνασμα αυτό δεν ξανά εισρέει στην οικονομία αλλά μπαίνει στα ταμεία της κεντρικής τράπεζας με αποτέλεσμα τη μείωση της νομισματικής κυκλοφορίας. 2 2 2.Δημιουργία κλίματος οικονομικής ανάκαμψης Οταν μια οικονομία βρίσκεται σε κρίση τότε η προσφορά μέσων παραγωγής είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση για αξιοποίηση αυτών των μέσων παραγωγής. Για να βγει από την κρίση η οικονομία πρέπει να αυξηθεί η ζήτηση. Αυτό μπορεί να γίνει με αύξηση των κρατικών δαπανών ή μείωση των φόρων. Και οι δύο