Σκουπιδοεγγραμματισμός: μια σύγχρονη πραγματικότητα; Νεόφυτος Νικολάου, Χρυσόστομος Συρίμης, Ευρυπίδου Αφροδίτη Ευρίσα, Σεργίου Μαρίνα (όλοι οι μαθητές είναι 15 χρονών) Γυμνάσιο Αγίας Βαρβάρας Κάτω Πολεμιδιών Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών. Πρόκειται για ένα περιβαλλοντικό πολυδιάστατο ζήτημα που στις μέρες μας είναι πιο έντονο και επίκαιρο από ποτέ. Το συγκεκριμένο πρόβλημα με το πέρασμα του χρόνου προκαλεί ανησυχία ολοένα και περισσότερο σε διεθνές επίπεδο, εξαιτίας των αυξανόμενων επιπτώσεων στο φυσικό αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Ο ορισμός των απορριμμάτων όπως διευκρινίζεται από το Ρυθμιστικό Πλαίσιο για τα Απορρίμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Williams, 2005) είναι «οποιαδήποτε ουσία ή αντικείμενο το οποίο ο ιδιοκτήτης απορρίπτει ή σκοπεύει να απορρίψει». Οι περιβαλλοντικοί ρύποι διαχωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες, στερεά, σε υγρά και σε αέρια απορρίμματα, ανάλογα με την φυσική τους κατάσταση. Στα πλαίσια του προγράμματος «Νέοι δημοσιογράφοι για το περιβάλλον» μελετήσαμε μόνο τα στερεά απορρίμματα, λόγω της χρονοβόρας και απαιτητικής διαχείρισής τους. Η σύνθεση των στερεών οικιακών απορριμμάτων αποτελείται κυρίως από υλικά όπως το πλαστικό, τα οργανικά απορρίμματα, το αλουμίνιο, το χαρτί, το γυαλί και διάφορα άλλα μέταλλα. Τα ληγμένα φάρμακα, οι βαφές, οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, οι μπαταρίες, τα ελαστικά, οχήματα στο τέλος της ζωής τους και άλλα συμπεριλαμβάνονται στα οικιακά και αστικά απορρίμματα, πολλά από τα οποία είναι άκρως επικίνδυνα για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία δίχως την ανάλογη διαχείριση (Κυρκίτσος, Πελεκάσης, κ.ά., 1995). Τα απορρίμματα είναι καθαρά ανθρωπογενής συνέπεια, αφού η φύση δεν παράγει απορρίμματα. Το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων που παράγει ο σύγχρονος κόσμος είναι πολυδιάστατο και αποτελεί ένα μείζον περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό θέμα που άπτεται της καθημερινότητας όλων των ανθρώπων.
Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται μία κοινωνία τα απορρίμματά της είναι αποκαλυπτικός, καθώς αντιπροσωπεύει το βαθμό υπευθυνότητας κυρίως των ίδιων των πολιτών. Στο επίπεδο της σχολικής μας μονάδας, αξιοποιήσαμε την έρευνάς μας για να πραγματοποιήσουμε δράσεις, με στόχο τη μείωση των απορριμμάτων, ξεκινώντας από το σχολείο και επεκτείνοντας της δράσεις μας στην κοινωνία. Κατ αρχήν δώσαμε ερωτηματολόγια σε όλους τους μαθητές του σχολείου μας, που αφορούσαν τις αντιλήψεις και συνήθειές τους όσο αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων. Έπειτα πήραμε συνεντεύξεις από μαθητές ούτως ώστε να κατανοήσουμε τους λόγους, για τους οποίους δεν υπάρχει ορθή διαχείριση των σκουπιδιών. Η ανακύκλωση που κάνουμε είναι περισσότερο θεωρητική, οι γνώσεις μας στο θέμα των σκουπιδιών λιγοστές ως ανύπαρκτες και το πρόβλημα οξύνεται αντί να μειώνεται. Ο καταναλωτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την αύξηση του όγκου των σκουπιδιών. Αγοράζουμε πράγματα είτε γιατί είναι ωραία, είτε γιατί ήταν προσφορές και καταλήγουμε να τα πετάμε όταν τα θεωρήσουμε άχρηστα. Πρόσφατη έρευνα της οργάνωσης Friends of the Earth Europe έδειξε ότι στην Ευρώπη ανακυκλώνεται μόνο το 25% των δημοτικών απορριμμάτων, αριθμός που απομακρύνεται από τον ευρωπαϊκό στόχο. (www.econews.gr) Αν και κατανοούμε ότι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε έχει πληγεί δεν επιχειρούμε αλλαγή λόγω της νοοτροπίας μας και της αποδοκιμασίας των προσπαθειών μας. Τα οικολογικά περιβαλλοντικά προγράμματα στα σχολεία λειτουργούν εδώ και πέραν των 10 χρόνων. Η ανακύκλωση στα σπίτια μας έχει γίνει για κάποιους τρόπος ζωής και για την Ευρωπαϊκή ένωση είναι υποχρέωση του κάθε νοικοκυριού. Εμείς ακόμη πετάμε τα σκουπίδια στις χωματερές αρνούμενοι να τα διαχωρίσουμε είτε γιατί είναι άβολο να έχουμε 4 διαφορετικούς καλάθους, είτε γιατί μας είναι δύσκολο να θυμόμαστε τις μέρες συλλογής της ανακύκλωσης, είτε γιατί κάποια από τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε δεν γνωρίζουμε σε ποια κατηγορία ανήκουν. Δυστυχώς, οι μαθητές του Γυμνασίου Αγίας Βαρβάρας πρακτικά είναι σε μεγάλο ποσοστό τους αναλφάβητοι όσον αφορά στην ανακύκλωση και γενικότερα στην ορθή διαχείριση των απορριμμάτων. Το δείγμα των μαθητών ήταν σχετικά ομοιογενές με ίδιο ποσοστό αγοριών και κοριτσιών. Ερώτημα 1 ο : Πώς διαχειρίζονται τα στερεά απορρίμματα στο σπίτι;
Οι συμμαθητές μας ανακυκλώνουν στο σπίτι σε ποσοστό 65,19%. Αυτό ίσως να οφείλεται σε έλλειψη παιδείας, αφού από τις συνεντεύξεις διαπιστώσαμε ότι οι γονείς δεν γνωρίζουν, αλλά και αρνούνται να ανακυκλώσουν. Από τους μαθητές που ανακυκλώνουν στο σπίτι το μεγαλύτερο ποσοστό ανακυκλώνει χαρτί, τενεκεδάκια και πλαστικό (τα λεγόμενα PMD) ίσως γιατί είναι πιο βολική η ανακύκλωσή τους, αφού τοποθετούνται στους ίδιους κάδους. Αν και τα τελευταία χρόνια οι υπεραγορές συνεχώς αποτρέπουν, με τη χρέωση των πλαστικών τσαντών, τη χρήση της πλαστικής σακούλας, εντούτοις το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών και φυσικά και γονιών (82,78%) επιμένει στη χρήση της. Οι περισσότεροι μαθητές στα σπίτια τους δεν ανακυκλώνουν τα οργανικά απορρίμματα, είτε λόγω έλλειψης ενημέρωσης, είτε λόγω περιορισμών για την κομποστοποίηση, όπως δυνατότητα ισόγειας διαβίωσης. Ερώτημα 2 ο : Πώς διαχειρίζονται τα στερεά απορρίμματα στο σχολείο; Ένα σημαντικό ποσοστό του μαθητόκοσμου γνωρίζει ότι στο σχολείο γίνεται ανακύκλωση Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σχεδόν τα μισά παιδιά του σχολείου δεν κάνουν ανακύκλωση στο σχολείο (47,13%). Σε συνεντεύξεις με τους μαθητές έδειξαν ότι οι κάδοι ανακύκλωσης του σχολείου έχουν απορρίματα όπως το αλουμινόχαρτο του σάντουιτς, αλλά και ότι αρκετά ανακυκλώσιμα υλικά καταλήγουν στους κανονικούς κάδους. Ερώτημα 3: Ποιες είναι οι γνώσεις των μαθητών για: Σε ερωτήσεις σχετικά με σύμβολα ανακύκλωσης που υπάρχουν συχνά σε συσκευασίες και κάδους, οι μαθητές μπορούμε να υποθέσουμε ότι απάντησαν τυχαία. Δεν γνωρίζουν τα σύμβολα του ανακυκλώσιμου υλικού, του ανακυκλωμένου υλικού και της ανακύκλωσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών. Το μεγαλύτερο ποσοστό δεν γνωρίζει τι είναι τα οργανικά απόβλητα (53,95%). Οι περισσότεροι μαθητές αγνοούν το γεγονός ότι αρκετά από τα ανακυκλώσιμα υλικά στο έδαφος δεν αποικοδομούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα αλλά παραμένουν για εκατοντάδες χρόνια και καταλήγουν να αποτελούν το έδαφος στο οποίο φυτεύουμε, πατούμε και γενικότερα διαβιούμε. Την άγνοια των μαθητών σε σχέση με διάφορες έννοιες και τρόπους διαχείρισης των απορριμμάτων ενισχύει και τα όσα μας είπαν αρκετοί συμμαθητές μας στις συνεντεύξεις. Τα παιδιά δεν θεωρούν το σχολείο και την περιοχή που ζουν ακάθαρτη αλλά πιστεύουν ότι χρήζει περαιτέρω βελτίωσης (40,52%) και δηλώνουν ότι ευθύνονται οι ίδιοι κυρίως. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών ορθά απάντησε ότι ο καλύτερος τρόπος για να μειώσουμε τα σκουπίδια είναι να διαχειριστούμε ορθά την καταναλωτική μας φύση, αγοράζοντας μόνο όσα πράγματα χρειαζόμαστε (56,95%).
Στις προσπάθειές μας να ενημερώσουμε τοποθετήσαμε κάδους ανακύκλωσης σε κάθε τμήμα και υπεύθυνους για την διαχείρισή τους. Στον διαγωνισμό καθαριότητας ελέγχαμε κατά πόσο οι κάδοι ανακύκλωσης περιείχαν τα ορθά υλικά. Σε συνεργασία με τους Α υπευθύνους τμήματος βάψαμε τις τάξεις και καθαρίσαμε τα θρανία. Δυστυχώς, η νοοτροπία μας εμποδίζει τις προσπάθειές μας, με αποτέλεσμα τον τελευταίο καιρό να επιστρέψουν τα θρανία στην αρχική τους κατάσταση και οι κάδοι ανακύκλωσης να εμφανίζουν χαρτομάντηλα και άλλα υλικά που δεν θα έπρεπε. Είναι θετικό το γεγονός ότι όλοι οι μαθητές εξέφρασαν την επιθυμία να βοηθήσουν στην υλοποίηση των δράσεών μας, Β όμως αδυνατούν λόγω έλλειψης ελεύθερου χρόνου. Συνεπώς οι δράσεις αφορούσαν το σχολικό χρόνο και βρίσκονται σε εξέλιξη. Εικόνα 1: Εξωτερική όψη αποδυτηρίων πριν (Α) και μετά (Β) A Β Εικόνα 2: Ta αποδυτήρια εσωτερικά πριν (Α) και μετά (Β). ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Κυρκίτσος, Φ., Πελεκάση, Κ., Χρυσόγελος, Ν., (1995), Μείωση Απορριμμάτων: Μια Στρατηγική για το Παρόν και το Μέλλον, σ.σ.153, Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης & WWF Williams, P.T., (2005), Waste Treatment and Disposal, 380pp, John Wiley & Sons