Μάθημα Ιστορία, Δομή και Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΜ: 335) Υποχρεωτικό, Εαρινό Εξάμηνο

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Μάθημα Ιστορία, Δομή και Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΜ: 335) Υποχρεωτικό, Εαρινό Εξάμηνο 2017-18 Διδάσκων Αργύρης Πασσάς Συμμετοχή: Δρ. Κωνσταντίνος Κούγιας και Δρ. Μαίρη Ανάγνου Θεματολογία και Γνωστικές Επιδιώξεις Το μάθημα αποτελεί μια συστηματική εισαγωγή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αναλύονται η ιστορική εξέλιξη της ολοκλήρωσης, η σύγχρονη δικαιολογητική βάση της ως απάντηση στην παγκοσμιοποίηση, τα γενικά και θεσμικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), οι αναθεωρήσεις των Ευρωπαϊκών Συνθηκών από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη έως και τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, και οι δεσμοί μεταξύ ΕΕ και κρατών-μελών. Εξετάζεται, επίσης, το ζήτημα της κυριαρχίας και της δημοκρατίας, η φύση των ευρωπαϊκών αρμοδιοτήτων, τα θεμέλια της ολοκλήρωσης, οι βασικές οργανωτικές αρχές της ΕΕ, οι διαδικασίες λήψης των αποφάσεων και οι βασικοί θεσμοί της ΕΕ. Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειώσει τους φοιτητές με τη συζήτηση γύρω από τη φύση και την εξέλιξη της ΕΕ και να προσφέρει ένα πλαίσιο κατανόησης του θεσμικού και πολιτικού της συστήματος. Ύλη Ιστορική αναδρομή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, τα θεμέλια της ολοκλήρωσης, οι βασικές αρχές οργάνωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γενικά και θεσμικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναθεωρήσεις των Συνθηκών (από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη έως και τη Συνθήκη της Λισσαβώνας), σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης κρατών-μελών, διαδικασίες λήψης των αποφάσεων στην 1

Ευρωπαϊκή Ένωση, πολιτικές και θεσμικές λειτουργίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ζήτημα της κρατικής κυριαρχίας, της δημοκρατίας, και των ευρωπαϊκών αρμοδιοτήτων. Συγγράμματα μέσω «Εύδοξου»: Nugent, N., Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Ιστορία, Θεσμοί, Πολιτικές, 3η έκδοση, Αθήνα: Σαββάλας, 2012. Στεφάνου, Κ. Α., Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση: Γενικά και Θεσμικά Χαρακτηριστικά μετά τη Νίκαια, Τόμος Α, 6η έκδοση, Αθήνα: ΑΝ. Σάκκουλας, 2002. Hix, S., Το Πολιτικό Σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2009. Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση: Bache, I. et al. (επιμ.), Politics in the European Union 3η έκδοση, Oxford: Oxford University Press, 2011. Bellamy, R. και Castiglione, D., Building the Union: the Nature of Sovereignty in the Political Architecture of Europe, Law and Philosophy, 16(4), 1997. Bomberg, E. et al. (επιμ.), The European Union: How Does it Work?, 3η έκδοση, Oxford: Oxford University Press, 2012. Börzel, T. Α., Mind the gap! European integration between level and scope, Journal of European Integration, 12(2), 2005. Börzel, T. Α. και Risse, T., Who is Afraid of a European Federation? How to Constitutionalise a Multi-level Governance System, στο C. Joerges et al. (επιμ.), What Kind of Constitution for What Kind of Polity?, Badia Fiesolana, FI, European University Institute, 2000. Breckinridge, R. E., Reassessing Regimes: The International Regime Aspects of the European Union, Journal of Common Market Studies, 35(2), 1997. Brewin, C., The European Community: A Union of States without Unity of Government, Journal of Common Market Studies, 26(1), 1987. 2

Burgess, M., Federalism and European Union: The Building of Europe, 1950-2000, London and New York: Routledge, 2000. Caporaso, J., Regional integration theory: understanding our past and anticipating our future, Journal of European Public Policy, 5(1), 1998. Caporaso, J., The European Union and Forms of State: Westphalian, Regularoty or Post-modern?, Journal of Common Market Studies, 34(1), 1996. Christiansen, T. et al., The social construction of Europe, στο T. Christiansen et al. (επιμ.), Αφιέρωμα: The Social Construction of Europe, Journal of European Public Policy, 6(4), 1999. Chryssochoou, D. N., Theorizing European Integration, 2η έκδοση, London and New York: Routledge, 2009. Cini, Μ. και Borragán, N. P.-S. (επιμ.), European Union Politics, 3η έκδοση, Oxford: Oxford University Press, 2010. Craig, P., The Lisbon Treaty: Law, Politics, and Treaty Reform, Oxford: Oxford University Press, 2010. Cram, L., et al., The Evolving European Union, στο L. Cram et al. (επιμ.), Developments in the European Union, Basingstoke: Macmillan, 1999. Diez, T., Speaking Europe : the politics of integration discourse, Journal of European Public Policy, 6(4), 1999. Díez Medrano, J., The public sphere and the European Union s political identity, στο J. T. Checkel και P. J. Katzenstein (επιμ.), European Identity, Cambridge: Cambridge University Press, 2009. Dinan, D., Europe Recast: A History of European Union, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2004. Elazar, D. J., The United States and the European Union: Models for Their Epochs, στο K. Nikolaidis και R. Howse (επιμ.), The Federal Vision: Legitimacy and Levels of Governance in the United States and the European Union, Oxford: Oxford University Press, 2001. Eleftheriadis, P., Begging the Constitutional Question, στο K. A. Armstrong και J. Shaw (επιμ.), Αφιέρωμα: Integrating Law, Journal of Common Market Studies, 36(2), 1998. Elistrup-Sangiovanni, M. (επιμ.), Debates on European Integration: A Reader, London: Palgrave, 2006. 3

Eriksen, E. O. (επιμ.), Making the European Polity: Reflexive Integration in the EU, London: Routledge, 2005. Fabbrini, S., Intergovernmentalism and Its Limits: Assessing the European Union s Answer to the Euro Crisis, Comparative Political Studies, 46(9), 2013. Friese, H. και Wagner, P., The Nascent Political Philosophy of the European Polity, The Journal of Political Philosophy, 10(3), 2002. Grimm, D., Does Europe Need a Constitution?, Αφιέρωμα: Sovereignty, Citizenship, and the European Constitution, European Law Journal, 1(3), 1995. Haas, E. B., The Study of Regional Integration: Reflections on the Joy and Anguish of Pretheorizing, στο L. N. Lindberg και S. A. Scheingold (επιμ.), Regional Integration: Theory and Research, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1971. Hix, S., The EU as a Polity (I), στο Κ. Ε. Jørgensen et al. (επιμ.), Handbook of European Union Politics, London: Sage, 2007. Hix, S., The study of the European Union II: The new governance agenda and its rival, Journal of European Public Policy, 5(1), 1998. Hix, S., Approaches to the Study of the EC: The Challenge to Comparative Politics, West European Politics, 17(1), 1994. Hoffmann, S., Reflections on the Nation-State in Western Europe Today, Journal of Common Market Studies, 21(1), 1982. Jachtenfuchs, M., The EU as a Polity (II), στο Κ. Ε. Jørgensen et al. (επιμ.), Handbook of European Union Politics, London: Sage, 2007. Jørgensen, K. E., Studying European Integration in the 1990s, Journal of European Public Policy, 3(3), 1997. Kohler-Koch, B., Catching Up with Change: the transformation of governance in the European Union, Journal of European Public Policy, 3(3), 1996. Laffan, B. et al., Europe s Experimental Union: Rethinking Integration, London and New York: Routledge, 1999. Lavdas, K. A. και Chryssochoou, D. N., A Republic of Europeans: Civic Potential in a Liberal Milieu, Cheltenham: Edward Elgar, 2011. Lelieveldt, H. και Princen, S., The Politics of the European Union, Cambridge: Cambridge University Press, 2011. Lindberg, L. N., The European Community as a Political System: Notes Toward the Construction of a Model, Journal of Common Market Studies, 5(4), 1967. 4

McCormick, J., Understanding the European Union: A Concise Introduction, 4η έκδοση, London: Palgrave, 2008. MacCormick, N., Democracy, Subsidiarity and Citizenship in the European Commonwealth, Law and Philosophy, 16(4), 1997. Majone, G., The Rise of the Regulatory State in Europe, West European Politics, 17(3), 1994. Manners, I., Normative Power Europe A Contradiction in Terms?, Journal of Common Market Studies, 40(2), 2002. Marks, G. et al., European Integration from the 1980s: State-centric v. Multi-level Governance, Journal of Common Market Studies, 34(3), 1996. McKay, D., Designing Europe: Comparative Lessons from the Federal Experience, Oxford: Oxford University Press, 2001. Milward, A. S., The European Rescue of the Nation State, Berkeley, CA: California University Press, 1992. Moravcsik, A., Preferences and Power in the European Community: A Liberal Intergovernmentalist Approach, Journal of Common Market Studies, 31(4), 1993. Morgan, G., The Idea of a European Superstate: Public Justification and European Integration, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2005. Nanz, P., Europolis: Constitutional patriotism beyond the nation-state, Manchester and New York: Manchester University Press, 2006. Nicoll, W., The Luxembourg Compromise, Journal of Common Market Studies, 23(1), 1984. Nikolaidis, K., The New Constitution as European Demoi-cracy?, Critical Review of International Social and Political Philosophy, 7(1), 2004. Peterson, J. και Shackleton, Μ. (επιμ.), The Institutions of the European Union, 3η έκδοση, Oxford: Oxford University Press, 2012. Pollack, M., Theorizing the European Union: International Organization, Domestic Polity or Experiment in New Governance?, Annual Review of Political Science, 8, 2005. Puchala, D. J., Of Blind Men, Elephants and International Integration, Journal of Common Market Studies, 10(3), 1972. Richardson, J. (επιμ.), The European Union: Power and Policy-Making, 3η έκδοση, Oxford: Oxford University Press, 2006. Rumford, C. (επιμ.), Sage Handbook of European Studies, London: Sage, 2008. 5

Stephanou, C., Réformes et mutations de l Union européenne, Brussels: Bruylant, 1997. Ελληνόγλωσση: Ferry, Ζ.-Μ., Το Ζήτημα του Ευρωπαϊκού Κράτους, Αθήνα: Παπαζήσης, 2006. Habermas, J., Ο Μεταεθνικός Αστερισμός, μετάφραση: Λ. Αναγνώστου, Αθήνα: Πόλις, 2003. Quermonne, J.-L., Το πολιτικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Παπαζήσης, 2005. Rosamond, B., Θεωρίες Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, μετάφραση: Α. Θεωδορακάκου, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2006. Schmitter, P. C., «Εναλλακτικές Προοπτικές για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι Επιπτώσεις τους στην Κοινοτική Πολιτική», μετάφραση: Τ. Παππάς, Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 5, 1995. Sidjanski, D., Η Αναζήτηση μιας Πρωτότυπης Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίωσης, Αθήνα: Παπαζήσης, 2002. Sidjanski, D., Η Ομοσπονδίωση της Ευρώπης: Δυναμική και προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετάφραση: Α. Ασέρ και Μ. Κοσίνα, Αθήνα: Παπαζήσης, 1999. Taylor, P. Το Αβέβαιο Μέλλον της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, μετάφραση: Ξ. Γιαταγάνας, Αθήνα: Κριτική, 2010. Αφιέρωμα: «Μεγάλες ερωτήσεις, πολλές απαντήσεις: Θεωρία και μέθοδος στην έρευνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 33, 2009. Αφιέρωμα: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως Πολιτικό Σύστημα», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 20, 2002. Αφιέρωμα: «Συνθήκη της Λισαβόνας», Ευρωπαίων Πολιτεία, 1, 2008. Ιωακειμίδης, Π. Κ., Η Συνθήκη της Λισαβόνας, 2η έκδοση, Αθήνα: Θεμέλιο, 2010. Κανελλοπούλου-Μαλούχου, Ν., Η χειραφέτηση της Ευρώπης: Συνταγματική θεωρία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, Αθήνα: Παπαζήσης, 2012. Λάβδας K. A. και Χρυσοχόου, Δ. Ν., «Το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας: Ευρωπαϊκή Πολιτική και Πρότυπα Δημοκρατίας», Πολιτική Επιστήμη, 1, 2005. 6

Μανιτάκης, Α., Το «Σύνταγμα» της Ευρώπης Αντιμέτωπο με την Εθνική και Λαϊκή Κυριαρχία, Αθήνα: Παπαζήσης, 2004. Μαραβέγιας, Ν. και Τσινισιζέλης, Μ. Ι. (επιμ.), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές, Αθήνα: Θεμέλιο, 2007. Παπαδημητρίου, Γ., Η Συνταγματοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Παπαζήσης, 2002. Παπατόλιας, A., «Εθνική Κυριαρχία και Ευρωπαϊκό Σύνταγμα», στο Λ. Παπαδοπούλου (επιμ.), Αφιέρωμα: «Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και η ανάδυση του ευρωπαϊκού συνταγματισμού», Το Σύνταγμα, 2007. Πασσάς, Α. Γ., Η Εθνική Δημόσια Διοίκηση στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Διαδικασία, Αθήνα: Παπαζήσης, 2012. Στάγκος, Π. Ν., «Η Συνταγματική Εξέλιξη της Κοινοτικής Έννομης Τάξης», στο Κ. Α. Στεφάνου et al. (επιμ.), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ενοποιητική Δυναμική Δικαιοταξία Διακυβέρνηση, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2006. Στεφάνου, Κ. Α., Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, Τόμος Α : Γενικά και Θεσμικά Χαρακτηριστικά μετά τη Νίκαια, 6η έκδοση, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2002. Στεφάνου, Κ. Α. et al. (επιμ.), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ενοποιητική Δυναμική, Δικαιοταξία, Διακυβέρνηση, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2006. Στεφάνου, Κ. Α. και Καταπόδης, Γ. (επιμ.), Οι ευρωπαϊκές συνθήκες μετά την αναθεώρηση της Λισσαβώνας, Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2008. Στεφάνου, Κ. Α., «Τα νέα όρια δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Σκέψεις με αφορμή τις καινοτομίες της Συνθήκης της Λισσαβώνας και τα προσαρτημένα σ αυτή πρωτόκολλα και δηλώσεις», Αφιέρωμα: «Συνθήκη της Λισαβόνας», Ευρωπαίων Πολιτεία, 1, 2008. Τσάτσος, Δ. Θ., Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία: Για μια Ευρωπαϊκή Ένωση των Κρατών, των Λαών, των Πολιτών και του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Πολιτισμού, 2η έκδοση, Αθήνα: Λιβάνης, 2007. Τσινισιζέλης, Μ. Ι., Quo Vadis Europa?, Αθήνα: Σμυρνιωτάκης, 2001. Τσούκαλης, Λ., Η Δυστυχής Ένωση: Η Ευρώπη Χρειάζεται μια Νέα Μεγάλη Συμφωνία, Αθήνα: Πατάκης, 2014. Τσούκαλης, Λ., Υπεράσπιση της Ευρώπης: Μπορεί να σωθεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα και με ποια μορφή;, μετάφραση: Ρ. Γεωργιάδου, Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2016. 7

Φατούρος, A., «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην Αρχή του 21ου Αιώνα: Μια Πανοραμική Εικόνα», στο Κ. Στεφάνου et al. (επιμ.), Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ενοποιητική Δυναμική Δικαιοταξία Διακυβέρνηση, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2006. Χρυσοχόου, Δ. Ν. et al., Ευρωπαϊκή Πολιτεία: Η Τέχνη της Συνδιάθεσης, Αθήνα: Σαββάλας, 2009. Χρυσοχόου, Δ. Ν., Θεωρία της ευρωπαϊκής ενοποίησης: Μια διαλεκτική συναρμογή, 2η έκδοση, Αθήνα: Παπαζήσης, 2015. Χρήσιμες Ιστοσελίδες: http://www.europa.eu http://www.ec.europa.eu http://www.consilium.europa.eu http://www.europarl.europa.eu http://www.curia.europa.eu http://www.eui.eu http://www.eustudies.org http://www.uaces.org http://www.ecsa-greece.gr/ http://ekem.gr http://cecl.gr http://www.eiop.or.at/erpa http://www.eipa.nl http://www.zei.uni-bonn.de/ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκή Επιτροπή Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης European University Institute (EUI) European Union Studies Association (EUSA) University Association for Contemporary European Studies (UACES) Ελληνική Πανεπιστημιακή Ένωση Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΕΠΕΕΣ) Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών (EKEM) Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου European Research Papers Archive (ERPA) European Institute of Public Administration (EIPA) Centre for European Integration Studies (ΖΕΙ) (University of Bonn) http://www2.lse.ac.uk/europeaninstitute/home.aspx The European Institute (LSE) 8

http://cels.law.cam.ac.uk/links/ http://www.ceps.be/ http://www.sant.ox.ac.uk/esc/ http://www.liv.ac.uk/ewc/ Centre for European Legal Studies (CELS) (University of Cambridge) Centre for European Policy Studies (CEPS) European Studies Centre (ESC) (University of Oxford) Europe in the World Centre (EWC) (University of Liverpool) http://www.sv.uio.no/arena/english/ ARENA Centre for European Studies (ACES) (University of Oslo) http://www.monnet-centre.uni-bremen.de/ Centre for European Studies (CEuS) (University of Bremen) http://www.polsoz.fu-berlin.de/en/v/europeanstudies/index.html Berlin Centre for European Studies (BEST) (Free University of Berlin) http://www.eui.eu/departmentsandcentres/robertschumancentre/index.aspx Robert Scumman Centre for Advanced Studies (RSCAS) (European University Institute) http://www.ies.be/ Institute for European Studies (IES) (Free University of Brussels) http://www.cep.polsci.ku.dk/english/ Centre for European Politics (CEP) (University of Copenhagen) https://cens.ceu.hu/ http://www.ucd.ie/dei/ Centre for European Enlargement Studies (CEES) (Central European University) Dublin European Institute (DEI) (University College Dublin) http://www.tcd.ie/european_studies/staff/ Centre for European Studies (CES) (Trinity College Dublin) http://www.ucl.ac.uk/ces/ http://centres.exeter.ac.uk/ceg/ http://www.sussex.ac.uk/sei/ Centre for European Studies (CES) (University College London) Centre for European Governance (CEG) (University of Exeter) Sussex European Institute (SEI) (University of Sussex) 9

http://www.essex.ac.uk/centres/jme/ Jean Monnet European Centre of Excellence (University of Essex) http://www.ces.fas.harvard.edu/ Minda de Gunzburg Center for European Studies (CES) (Harvard) http://centers.law.nyu.edu/jeanmonnet/ Jean Monnet Centre for International and Regional Economic Law and Justice (NYU) http://www.ucis.pitt.edu/euce/ European Studies Center (ESC) (Pittsburgh) http://europeanstudies.stanford.edu/ Center for European Studies (CES) (Stanford) 10