Διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς Π/θμιας και Δ/θμιας εκπαίδευσης ν. Κυκλάδων με θέμα: «Ανθρωπογενές περιβάλλον και αειφόρος διαχείριση» Τίτλος εργαστηρίου: Σχεδιασμός ενός προγράμματος Π.Ε με τη μορφή εκπαιδευτικού σεναρίου, γενικό μεθοδολογικό άξονα τη διασαφήνιση αξιών και θέμα: «Ολοκληρωμένη διαχείριση του πρώην βιομηχανικού χώρου του εργοστασίου λιπασμάτων της Δραπετσώνας». Το επιμορφωτικό εργαστήριο παρουσιάζει διττό χαρακτήρα, με άλλα λόγια, έχει να κάνει με δύο κεντρικά ερωτήματα: α. ποια η αξία ενός εκπαιδευτικού σεναρίου για το σχεδιασμό και υλοποίηση ενός προγράμματος Π.Ε; β. πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η τοπική ιστορία κατά το σχεδιασμό, ανάπτυξη και ανάπλαση πρώην βιομηχανικών χώρων με έμφαση στο Εργοστάσιο Λιπασμάτων και Χημικών Ουσιών της Δραπετσώνας; Σχεδιασμός εκπαιδευτικού σεναρίου/κείμενα Επιμέλεια παρουσίασης: «Ο Πειραιάς και η εποχή της εκβιομηχάνισης: η περίπτωση του εργοστασίου Λιπασμάτων της Δραπετσώνας». Δρ. Σταυρούλα Τριανταφύλλου, μέλος της Π.Ο του ΚΠΕ Δραπετσώνας & Τροιζήνας-Μεθάνων Επιμέλεια παρουσίασης: «Η σημερινή εικόνα του εργοστασίου των Λιπασμάτων Αφορμή για την εφαρμογή βιωματικού εργαστηρίου για ενήλικες». Σμαράγδα Βασιλοπούλου, Αναπλ. Υπεύθυνη του ΚΠΕ Δραπετσώνας &Τροιζήνας-Μεθάνων Σχεδιασμός εργαστηρίου/ροή δραστηριοτήτων, μελέτη πεδίου και επεξεργασία δεδομένων, οργάνωση φωτογραφικού, έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού, επεξεργασία κριτηρίων ανάπλασης, αξιολόγηση: Σμαράγδα Βασιλοπούλου Δρ Σταυρούλα Τριανταφύλλου ΚΠΕ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ & ΤΡΟΙΖΗΝΑΣ-ΜΕΘΑΝΩΝ Σύρος, 19-20 Απριλίου 2013 1
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ορισμός εκπαιδευτικού σεναρίου..σελ. 3 Δομή σεναρίου (ή τα συστατικά μέρη της παρουσίασης ενός εκπαιδευτικού σεναρίου).. (σελ. 4-29) Τίτλος σεναρίου... σελ. 4 Γνωστικό αντικείμενο και διαθεματικό εύρος (σύνδεση με ΑΠΣ και ΔΠΣ) Τόπος υλοποίησης διδακτικής πρότασης. σελ. 4 Ιδέα σεναρίου σελ. 4 Πώς διατυπώνουμε τους στόχους ενός σεναρίου;.. σελ. 5 Η επιλογή των στόχων σε σχέση με τις κατευθύνσεις της Π.Ε (θετικιστική, ερμηνευτική, κριτική). σελ. 5 Στόχοι (γνωστικοί, παιδαγωγικοί, τεχνολογικοί).. σελ. 6-8 Γνωστικά/τεχνολογικά προαπαιτούμενα σελ. 8 προβλεπόμενος χρόνος υλοποίησης του σεναρίου.. σελ. 8 Εφαρμογή (αποτελείται από τα εξής μέρη): Ι. Αναλυτική περιγραφή της εκπαιδευτικής παρέμβασης: στάδια υλοποίησης.. σελ. 8-18 ΙΙ. Διδακτική προσέγγιση του σεναρίου Παιδαγωγικές προσεγγίσεις (Θεωρίες μάθησης που στηρίζουν το σενάριο και τη χρήση των λογισμικών) σελ. 18-19 Μεθοδολογικές προσεγγίσεις (κριτήρια χωρισμού των ομάδων, λογική σχεδιασμού της ροής του σεναρίου, αναφορά στις διδακτικές στρατηγικές, στην προστιθέμενη αξία της χρήσης των λογισμικών για την υλοποίηση του σεναρίου σελ. 18-25 ΙΙΙ. Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή και πηγές (έντυπες και ηλεκτρονικές).σελ. 24-25 IV. Βιβλιογραφία σελ. 26-29 2
ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ : Πλήρης καταγραφή μιας διδακτικής πρότασης σε όλα τα μέρη της η οποία: έχει ως σκοπό την επίλυση του διδακτικού προβλήματος για χάρη του οποίου σχεδιάστηκε το συγκεκριμένο σενάριο. προσδιορίζει με σαφήνεια και ακρίβεια το γνωστικό περιεχόμενο και το εξειδικεύει σε στόχους μετατρέπει τους στόχους σε ερευνητικά ερωτήματα και συνδέει τα ερωτήματα με συγκεκριμένες δραστηριότητες, διδακτικές τεχνικές και παιδαγωγικές θεωρίες που τις στηρίζουν περιγράφει με ακρίβεια τη διάρκεια, το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων και τη ροή τους, τους ρόλους του διδάσκοντα και των μαθητών και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Συνοδεύεται από αντίστοιχα φύλλα εργασίας. υπάρχει συνοχή μεταξύ των σταδίων της εκπαιδευτικής παρέμβασης: κάθε στάδιο έχει μια συγκεκριμένη θέση και ρόλο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου σεναρίου. τα συμπεράσματα κάθε σταδίου πρέπει να μπορούν να αξιοποιούνται από τα μεταγενέστερα στάδια. ενσωματώνει στις δραστηριότητες τις νέες τεχνολογίες (ιστοεξερευνήσεις, λογισμικά, κ.ά) και καθορίζει την προστιθέμενη αξία της χρήσης τους οι δραστηριότητες είναι διερευνητικές και κατά περίπτωση διαθεματικές : αξιοποιείται η τάση του εκπαιδευόμενου για δημιουργικότητα και διερεύνηση και ο ρόλος του εκπαιδευτή είναι εμψυχωτικός η παρουσίαση του σεναρίου χαρακτηρίζεται από ακρίβεια και απλότητα ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί από τους εκπαιδευόμενους αλλά και να μπορεί να αξιολογηθεί και να χρησιμοποιηθεί και από άλλους εκπαιδευτές Ποια από τα ανωτέρω χαρακτηριστικά διαφοροποιούν ένα εκπαιδευτικό σενάριο από ένα σχέδιο μαθήματος ή μια ερευνητική εργασία; Το σχέδιο μαθήματος... Το σχέδιο εργασίας... Η ερευνητική εργασία... 3
Η δομή του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι η μορφή με την οποία παρουσιάζουμε το σενάριο όταν ολοκληρωθεί. Αποτελείται από τα ακόλουθα σημεία: Τίτλος σεναρίου :.. Γνωστικό αντικείμενο και διαθεματικό εύρος (σύνδεση με ΑΠΣ και ΔΠΣ) : Από τα μαθήματά ειδικότητας ποιες έννοιες νομίζετε ότι είναι συναφείς με το εξεταζόμενο θέμα του σεναρίου; Διασύνδεση με τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος σπουδών. Διασύνδεση με άλλα επιστημονικά πεδία. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: http://www.pi-schools.gr Νέα Πιλοτικά Προγράμματα Σπουδών: http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps.php Τόπος υλοποίησης διδακτικής πρότασης :. Ιδέα σεναρίου : Ποιο διδακτικό, γνωστικό ή άλλο πρόβλημα καλείται να λύσει το σενάριο σας; Εδώ γίνεται αναφορά στο λόγο για τον οποίο η συγκεκριμένη ενότητα του σχολικού βιβλίου χρειάζεται επέκταση, δηλαδή το σύνολο των δυσκολιών που συναντούμε κατά την εφαρμογή συγκεκριμένων στόχων του αναλυτικού προγράμματος. Το διδακτικό πρόβλημα εξειδικεύεται με ένα κεντρικό ερευνητικό ερώτημα η απάντηση του οποίου αποτελεί τον σκοπό του σεναρίου. Διευκρινίζεται γιατί είναι σημαντικό το ερευνητικό ερώτημα στο οποίο εστιάζει το σενάριο και για ποιον (τους μαθητές, το σχολείο, τη πόλη, το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, κ.ά.). Το πρόβλημα που καλείται να λύσει ένα σενάριο που αξιοποιείται κατά το σχεδιασμό ενός προγράμματος Π. Ε συνδέεται με τις κατευθύνσεις της περιβαλλοντικής που ακολουθούμε (θετικιστική, ερμηνευτική, κριτική) και συνδέεται με διαθεματικά πεδία γνώσης. Γίνεται αναφορά στον τρόπο με τον οποίο το σενάριο καλείται να επιλύσει το προς διερεύνηση ζήτημα ή ερευνητικό ερώτημα. Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο αξιοποιείται η τοπική ιστορία στο σχεδιασμό και διαμόρφωση προτάσεων ανάπλασης πρώην βιομηχανικών χώρων γίνεται δυνατή μέσα από τη χαρτογράφηση του σύνθετου χαρακτήρα των ρόλων των εμπλεκόμενων ομάδων (περιβαλλοντικές, οικονομικές, πολιτιστικές και πολιτικές συνιστώσες) και τη διασαφήνιση/ ιεράρχηση των αξιών με τις οποίες συνδέονται. Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ (λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης, κατασκευής χρονογραμμής και διαδραστικής αφίσας) διευκολύνει την υλοποίηση των δραστηριοτήτων και επιτρέπει την επεξεργασία και αποτίμηση των προτάσεων ανάπλασης μέσα από την οπτική των συγκεκριμένων ρόλων. Με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο εισάγονται στην έννοια της συστημικής σκέψης μέσω της εννοιολογικής χαρτογράφησης και ταξινομούν το ιστορικό υλικό που αντιστοιχεί σε κάθε ρόλο, με τον ίδιο τρόπο οι προτάσεις αξιοποίησης του πρώην βιομηχανικού χώρου αποτιμώνται μέσα από κριτήρια ολοκληρωμένης ή αειφόρου διαχείρισης. Η διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους μπορεί να υπάρξει συναίνεση μεταξύ των εμπλεκόμενων ομάδων αποτελεί στρατηγικής σημασίας τεχνική με την οποία μπορεί να υλοποιηθεί ένας από τους κυριότερους στόχους της Π.Ε (σύμφωνα με την Ατζέντα 21) που είναι η συμμετοχή των πολιτών σε ατομικές ή συλλογικές διαδικασίας διερεύνησης περιβαλλοντικών προβλημάτων και παρέμβασης. 4
Στόχοι (προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα γνώσεις/δεξιότητες): Γνωστικοί μαθησιακοί (ως προς το γνωστικό αντικείμενο) Παιδαγωγικοί (ως προς τη μαθησιακή διαδικασία) Τεχνολογικοί (ως προς τη χρήση νέων τεχνολογιών) Περιλαμβάνονται τόσο οι στόχοι όπως διατυπώνονται στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και διαθεματικό πρόγραμμα σπουδών (ΑΠΣ και ΔΠΣ), όσο και εκείνοι που προκύπτουν από το συγκεκριμένο σενάριο και σχετίζονται με τη χρήση των ΤΠΕ. Πώς διατυπώνουμε τους στόχους; «μετά το πέρας της διαδικασίας οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση να.» - σύμφωνα με την ταξινομία Bloom (1956) Γνώση Κατανόηση Εφαρμογή Ανάλυση Σύνθεση Αξιολόγηση Ψυχοκινητικές δεξιότητες Ορίζω, ονομάζω, αναγνωρίζω, ανακαλώ, καταγράφω, εξειδικεύω Εξηγώ, αναγνωρίζω τα αίτια, εντοπίζω σχέσεις, διευκρινίζω, προσδιορίζω Εφαρμόζω, γενικεύω, επιλύω, διατυπώνω υποθέσεις, μεταφράζω, επιλέγω, χρησιμοποιώ Αναλύω, υπολογίζω, απαριθμώ τα μέρη ενός όλου, συγκρίνω και αντιπαραθέτω, διακρίνω, προβλέπω, ασκώ κριτική (σε ένα πρώτο επίπεδο), αναλύω Συνοψίζω, γενικεύω/συμπεραίνω, υποστηρίζω μια θέση, οργανώνω, εξηγώ τους λόγους Κρίνω, εκτιμώ, ιεραρχώ, επιχειρηματολογώ, ασκώ εμπεριστατωμένη κριτική, υπερασπίζω, συναισθάνομαι Ζωγραφίζω, παίζω, υποδύομαι (ρόλο) Παράδειγμα λανθασμένης διατύπωσης στόχου: «Οι εκπαιδευόμενοι/ες πρέπει να κατανοήσουν το ρόλο της συμμετοχής των πολιτών στη διαμόρφωση θετικών περιβαλλοντικών πολιτικών». Διόρθωση διατύπωσης : «Οι εκπαιδευόμενοι/ες αναγνωρίζουν ως μία από τις παραμέτρους που συμβάλλουν σε μια αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος την ενεργή συμμετοχή τους». Οι στόχοι όμως κατά το σχεδιασμό ενός προγράμματος Π.Ε εξειδικεύονται σύμφωνα με τις γενικές κατευθύνσεις της Π.Ε: θετικιστική (έμφαση στην απόκτηση γνώσεων για το περιβάλλον - Ορθή κατανόηση αλληλεπιδράσεων), ερμηνευτική (έμφαση στην απόκτηση προσωπικής σχέσης με το περιβάλλον ρομαντική αντίληψη), κριτική (έμφαση στην ανάπτυξη δράσης Κριτική στους θεσμούς Σύνδεση με αξίες, δικαιώματα κ.ά.). 5
Όταν το θέμα μας είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση πρώην βιομηχανικών χώρων.. Γνωστικοί μαθησιακοί στόχοι (ως προς το γνωστικό αντικείμενο) Οι στόχοι αυτοί εξειδικεύουν το γενικό σκοπό στην κατηγορία αυτή που είναι η κατανόηση και εφαρμογή της έννοιας της αειφορίας σε θέματα διαχείρισης πρώην βιομηχανικών χώρων με έμφαση στην αξιοποίηση της τοπικής ιστορίας κατά το σχεδιασμό, ανάπτυξη και ανάπλαση πρώην βιομηχανικών χώρων, και σύνδεση με την εκπαίδευση αξιών. Μετά το πέρας του εκπαιδευτικού σεναρίου, οι εκπαιδευόμενοι/ες θα είναι σε θέση να : να ανακατασκευάσουν τη καθημερινή ζωή των εμπλεκόμενων ομάδων της πρώην βιομηχανικής ζώνης της Δραπετσώνας και ειδικά του εργοστασίου λιπασμάτων και χημικών ουσιών, δηλαδή, να διακρίνουν τα πολιτιστικά, πολιτικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά στοιχεία που συνδέονται με την περίοδο λειτουργίας του εργοστασίου να εξετάσουν τις σύνθετες διαστάσεις του θέματος στις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους και όχι μεμονωμένα να περιγράψουν το βιογραφικό των εμπλεκόμενων ομάδων συνδέοντας το με αξίες να εντοπίσουν πιθανές συγκρούσεις στις αξίες που βιώνει το ίδιο άτομο λόγω των διαφορετικών ρόλων που μπορεί να έχει (κάτοικος και εργαζόμενος). να διακρίνουν τις οικολογικές, οικονομικές, κοινωνικές/πολιτιστικές, πολιτικές διαστάσεις του θέματος του σχεδιασμού και της διαχείρισης πρώην βιομηχανικών χώρων να εντοπίσουν τις εμπλεκόμενες ομάδες σε σχέση με τη διαχείριση του χώρου να αναδείξουν τις αξίες πίσω από τις θέσεις και τα επιχειρήματα των εμπλεκόμενων ομάδων για την ανάπλαση να αναγνωρίσουν πιθανές αντιφάσεις στα επιχειρήματα των ατόμων και των εμπλεκόμενων ομάδων και να τις εξηγήσουν να αποτιμήσουν τα επιχειρήματα και τις προτάσεις ανάπλασης του πρώην βιομηχανικού χώρου του εργοστασίου Λιπασμάτων της Δραπετσώνας εφαρμόζοντας συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης να ιεραρχήσουν τις προτάσεις και τις αξίες ώστε να υπάρξει μέγιστη δυνατή συναίνεση, σύνθεση και εξεύρεση λύσεων να ενσωματώσουν το ιστορικό υλικό στις δικές τους προτάσεις ανάπλασης και να εξηγήσουν τον τρόπο αξιοποίησής του. 6
Παιδαγωγικοί στόχοι (ως προς τη μαθησιακή διαδικασία) Οι στόχοι αυτοί εξειδικεύουν το γενικό σκοπό στην κατηγορία αυτή που είναι η καλλιέργεια κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Μετά το πέρας του εκπαιδευτικού σεναρίου, οι εκπαιδευόμενοι/ες θα είναι σε θέση να : να επιδείξουν ομαδοσυνεργατικές δεξιότητες (επιμερισμός ευθύνης και δραστηριοτήτων, εφαρμογή αρχών δημοκρατικού διαλόγου - αποδοχή και σεβασμός των διαφορετικών απόψεων) και να επιτύχουν σύνθεση των διαφορετικών προτάσεων). να καλλιεργήσουν δεξιότητες ενσυναίσθησης, δηλαδή να «μπουν» στη θέση κάποιου άλλου και να επιχειρηματολογήσουν για τις προτάσεις του ακόμη και αν δεν τις πιστεύουν να αναπτύξουν δεξιότητες διερευνητικής/ανακαλυπτικής μάθησης αναζητώντας την πληροφορία μέσα από τη χρήση πολλαπλών πηγών - έντυπων, ηλεκτρονικών, φωτογραφικού υλικού (εμψυχωτικός διευκολυντικός ρόλος του εκπαιδευτικού) να «οικοδομήσουν» μόνοι τους τη γνώση μέσα από την οργάνωση της πληροφορίας με τη χρήση λογισμικών να διερευνήσουν κριτικά μια ιστοσελίδα καθώς και άλλες πηγές έντυπες και ψηφιακές, διασταυρώνοντας τις πληροφορίες που τους δίνονται. να διατυπώσουν ορθολογικά επιχειρήματα για να στηρίξουν τις θέσεις τους και τεκμηριωμένα από την έρευνα στις έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές. να μεταφέρουν τη αποκτηθείσα γνώση σε νέα πλαίσια και να παράγουν νέα γνώση. Τεχνολογικοί στόχοι (ως προς τη χρήση νέων τεχνολογιών) Οι στόχοι αυτοί εξειδικεύουν δύο γενικότερους σκοπούς στην κατηγορία αυτή που είναι η ανάπτυξη και η καλλιέργεια δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού, αλλά και η κατανόηση της σημασίας των ΤΠΕ ως μίας από τις παραμέτρους που συμβάλλει στην υλοποίηση καινοτόμων μορφών σχεδιασμού μαθησιακών δραστηριοτήτων. Μετά το πέρας του εκπαιδευτικού σεναρίου, οι εκπαιδευόμενοι/ες θα είναι σε θέση να : να καλλιεργήσουν την πολυαισθητηριακή τους αντίληψη, δηλαδή, να συμπληρώσουν τα φύλλα εργασίας αφού επεξεργαστούν και οργανώσουν τις οπτικο-ακουστικές πληροφορίες να αξιολογήσουν και να προσεγγίσουν κριτικά τις πηγές του διαδικτύου να επιλέξουν τις πληροφορίες που χρειάζονται από το διαδίκτυο και να τις αξιοποιούν για τη συμπλήρωση των φύλλων εργασίας. 7
να κάνουν χρήση λογισμικών για την επεξεργασία και διαχείριση της πληροφορίας, την παραγωγή γνώσης και παραγωγή λόγου χρησιμοποιήσουν επιλεγμένα λογισμικά και εργαλεία Web2.0 και να τα επιλέξουν κατά την παρουσίαση των προτάσεων τους εξηγώντας τους λόγος. Προϋποτίθεται η γνώση : Γνωστικά προαπαιτούμενα : εδώ αναφέρονται οι γνώσεις που προαπαιτούνται. Τεχνολογικά προαπαιτούμενα : εδώ αναφέρεται το επίπεδο γνώσεων των μαθητών/τριών σε σχέση με τους υπολογιστές (χρήση λογισμικών ή εφαρμογών). Προβλεπόμενη διάρκεια υλοποίησης σεναρίου : 8
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού σεναρίου αποτελείται από τα εξής μέρη: I. Αναλυτική περιγραφή της εκπαιδευτικής παρέμβασης: στάδια υλοποίησης. ΙΙ. Διδακτική προσέγγιση του σεναρίου o o Παιδαγωγικές προσεγγίσεις Θεωρίες μάθησης που στηρίζουν το σενάριο και τη χρήση των λογισμικών Μεθοδολογικές προσεγγίσεις κριτήρια χωρισμού των ομάδων, λογική σχεδιασμού της ροής του σεναρίου (αιτιολόγηση της σειράς των σταδίων, ανακατανομή των ρόλων, κ.ά). αναφορά στις διδακτικές στρατηγικές, στην προστιθέμενη αξία της χρήσης των λογισμικών για την υλοποίηση του σεναρίου ΙΙΙ. Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή και πηγές (έντυπες και ηλεκτρονικές) IV. Βιβλιογραφία για το περιεχόμενο της θεματικής ενότητας που διδάχτηκε ή το γνωστικό περιεχόμενο του προγράμματος Π.Ε για τις παιδαγωγικές θεωρίες και τις μεθοδολογικές στρατηγικές για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ (λογισμικά, εργαλεία Web2.0) στο σχεδιασμό και εφαρμογή του εκπαιδευτικού σεναρίου 9
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ : Ι. Αναλυτική περιγραφή της εκπαιδευτικής παρέμβασης : στάδια υλοποίησης. 1. Μελέτη πεδίου : επίσκεψη στο βιομηχανικό μουσείο Ερμούπολης Σύρου. Ο υπεύθυνος του μουσείου κ. Δημητρόπουλος Αχιλλέας πραγματοποίησε μια εξαιρετική ξενάγηση προς τους εκπαιδευτικούς, παρέχοντας πολύ χρήσιμες πληροφορίες σε σχέση με τα εκθέματα του μουσείου, την παλαιότερη χρήση του κτιρίου (χρωματουργείο Κατσιμαντή) και τις κοινωνικές/πολιτιστικές-οικονομικές-οικολογικές-πολιτικές συνιστώσες του τόπου. Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε το πρώην Σκαγιοποιείο του Γ. Αναιρούση που τώρα λειτουργεί ως μουσείο βιομηχανικής κληρονομιάς! 2. Χωρισμός σε ομάδες και δραστηριότητες εξασφάλισης συνοχής στην ομάδα. Εισαγωγή στην προβληματική του εργαστηρίου. Παιχνίδια γνωριμίας με τα μέλη της ομάδας και δραστηριότητες ονοματοδοσίας Ενδεικτική τεχνική : Οι εκπαιδευόμενοι ακούνε τη φράση «περπατώ σε ένα πρώην βιομηχανικό χώρο και παρατηρώ τα ερείπια από το εργοστάσιο που λειτουργούσε μέχρι πριν από λίγα χρόνια». Ανά δύο σε κάθε ομάδα βρίσκουν συνειρμικά μια λέξη (συναίσθημα, μια άλλη λέξη-κλειδί, πρόταση, κ.ά.) και πάνω σε αυτές η κάθε ομάδα διαμορφώνει ένα όνομα ή λεζάντα που θα εκπροσωπεί την ίδια την ομάδα. Στη συνέχεια, τα ονόματα των τεσσάρων ομάδων αποτελούν για κάθε ομάδα την πρώτη ύλη για μια μικρή ιστορία. Οι ομάδες παρουσιάζουν τις ιστορίες τους. Σημείωση: η τεχνική αυτή έχει ως στόχο την εξασφάλιση συνοχής της ομάδας : τα μέλη κάθε ομάδας νοιώθουν ότι αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, μέρος μιας κοινής ιστορίας που καλούνται να «σκηνοθετήσουν» σε μια πρώτη μορφή. Εξασφαλίζεται έτσι η σχέση με τα επόμενα στάδια του εργαστηρίου καθώς οι εκπαιδευόμενοι κάνουν μια πρώτη εφαρμογή στην παραγωγή λόγου/σκηνοθεσίας με την οποία και θα ασχοληθούν στη συνέχεια διεξοδικά. Ενημέρωση των ομάδων για το «παραδοτέο» του εργαστηρίου : με αφόρμηση και συνδυάζοντας όλες τις ιστορίες που παρουσιάστηκαν έως τώρα, θα σκηνοθετηθεί ένα σενάριο με κεντρικό ερώτημα, αρχή, πλοκή, διάλογοι, τελική έκβαση. Για την υλοποίηση του σεναρίου προϋποτίθεται η συγγραφή του βιογραφικού των ρόλων των εμπλεκόμενων ομάδων Προτεινόμενο θέμα του σεναρίου : τηλεοπτική ή ραδιοφωνική εκπομπή με θέμα τη διαχείριση του πρώην βιομηχανικού χώρου του εργοστασίου λιπασμάτων. Κατανέμονται στο εσωτερικό κάθε ομάδας γενικές αρμοδιότητες (αναγνώστες για τις έντυπες πηγές, ιστοεξερευνητές για την πλοήγηση σε επιλεγμένες ιστοσελίδες και δικτυακές διευθύνσεις, γραμματείς/συντάκτες των φύλλων εργασίας, χειριστές υπολογιστή για τη χρήση των εργαλείων Web2.0, διαμεσολαβητές που διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των υποομάδων). Οι ρόλοι αυτοί να εναλλάσσονται στο μέσο της υλοποίησης της εκπαιδευτικής παρέμβασης ώστε να υπάρχει δικαιότερη κατανομή. 10
Εύρεση υποθεμάτων/ερευνητικών ερωτημάτων και προσδιορισμός των ρόλων των εμπλεκόμενων ομάδων: Καταιγισμός ιδεών (brainstorming) με τη μορφή νοηματικού χάρτη (mindmap). Ποια ερωτήματα θα συμπεριλαμβάναμε σε ένα πρόγραμμα Π.Ε εάν το γενικό θέμα μας ήταν : «η πρώην βιομηχανική ζώνη της Δραπετσώνας και η διαχείρισή της»; Προτεινόμενη τεχνική : Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γνωστή «αράχνη» γύρω από την οποία τοποθετούνται οι ερωτήσεις πότε/τι//ποιος/πού/πώς/πόσο και η ερώτηση γιατί που αναφέρεται σε όλες τις άλλες ερωτήσεις. Η τεχνική αυτή οφείλεται στο λατίνο φιλόσοφο Boethius που την επινόησε για να διευκολύνει τις δικαστικές έρευνες (6ο αιώνας μ.χ.) αλλά διαμορφώνεται ως διδακτική τεχνική το 1995 από τον T. Buzan. Αφόρμηση : Δίνουμε ως έναυσμα για τον καταιγισμό ιδεών μια πληροφορία που βρήκαμε στο διαδίκτυο από την εποχή που λειτουργούσε ακόμη το εργοστάσιο λιπασμάτων : «Εμείς προϋπήρχαμε, εσείς ήρθατε στην περιοχή»: Ήταν το κυριότερο επιχείρημα της διεύθυνσης του εργοστασίου ως προς τις διαμαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της λειτουργίας του. Με ποια ερευνητικά ερωτήματα θα προχωρούσαμε στη διερεύνηση και επεξεργασία της πληροφορίας αυτής; Στόχος του καταιγισμού ιδεών : α. να εκμαιευτούν οι πρότερες γνώσεις για το θέμα, ώστε να ενεργοποιηθούν οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι και να εμπλακούν βιωματικά στο εργαστήριο και β. να εισαχθούν προοδευτικά στο θέμα του σεναρίου, δηλαδή στον σκοπό του που είναι η σκηνοθεσία της ιστορίας και τη σύνταξη του βιογραφικού των ρόλων που εμπλέκονται. Εύρεση των εμπλεκόμενων ομάδων και διανομή ρόλων : δημοσιογράφος κάτοικοι περιοχής πρώην εργαζόμενοι του εργοστασίου πρώην εκπρόσωποι διοίκησης του εργοστασίου ιδιοκτήτες της έκτασης φορείς και ιδιώτες με προτάσεις ανάπλασης εκπρόσωποι οικολογικής οργάνωσης αρχιτέκτονες/εμπειρογνώμονες σε θέματα βιομηχανικής κληρονομιάς και ανάπλασης πρώην βιομηχανικών χώρων εκπρόσωποι τοπικής αυτοδιοίκησης : δημοτικό συμβούλιο, νομαρχιακό συμβούλιο, περιφέρεια. εκπρόσωπος Υπουργείου Ενέργειας και Κλιματικών Αλλαγών (ΥΠΕΚΑ) άλλοι εκπρόσωποι φορέων που εμπλέκονται σε θέματα διαχείρισης ελεύθερων δημόσιων χώρων (WWF). ομάδα παρατήρησης κατά τη διεξαγωγή της τηλεοπτικής εκπομπής αξιολόγησης της στάσης του δημοσιογράφου ως προς την αντικειμενικότητά του, εκφορά του λόγου, κλπ. Σημείωση : αναλόγως του αριθμού των συμμετεχόντων μπορούμε να αυξήσουμε ή να μειώσουμε τον αριθμό των εμπλεκόμενων ομάδων ώστε να είναι πιο αποτελεσματική η εργασία στις ομάδες. 11
Εύρεση υποθεμάτων και ερευνητικών ερωτημάτων Ομαδοποίηση: Κάθε ομάδα επεξεργάζεται τα ερωτήματα που προέκυψαν μέσα από τον καταιγισμό, συνδέοντας μεταξύ τους τις λέξεις-κλειδιά (ποιος-ποτε, γιατί-τι, πώςτι κ.ά.) και δημιουργεί υποσύνολα στα οποία δίνει κάποιους τίτλους. Με ποια ερευνητικά ερωτήματα συνδέονται οι ρόλοι; Κάθε ομάδα προσδιορίζει περαιτέρω τα ερευνητικά ερωτήματα μέσα από τη συγκεκριμένη οπτική του ρόλου της. Σημείωση : Στη συγκεκριμενοποίηση των ερωτημάτων μας βοηθάει η έρευνα στις πηγές και τη βιβλιογραφία. Επισημαίνουμε τα θέματα που αφορούν στο ρόλο μας και παρουσιάζουν ενδιαφέρον για περαιτέρω διερεύνηση, είτε γιατί προσφέρονται για επεξεργασία λόγω της φύσης του διαθέσιμου έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού, είτε γιατί υποθέτουμε ότι θα μας δώσουν στοιχεία για απαντήσεις σε άλλα ερευνητικά ερωτήματα. Μπορούμε να προσδιορίσουμε περαιτέρω ή και να επαναπροσδιορίσουμε τα ερωτήματα μας σε σχέση με τους στόχους που θέτουμε. 4. Παρουσιάσεις: Κρίθηκε σκόπιμο να αφιερωθεί λίγος χρόνος ώστε να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες παρουσιάσεις, για να είναι πληρέστερη η ενημέρωση των εκπαιδευόμενων για την περίπτωση που εξετάζουν. α) «Ο Πειραιάς και η εποχή της εκβιομηχάνισης : η περίπτωση του εργοστασίου λιπασμάτων της Δραπετσώνας». β) «Η σημερινή εικόνα του εργοστασίου των Λιπασμάτων Αφορμή για την εφαρμογή βιωματικού εργαστηρίου για ενήλικες» Ακολούθησε συζήτηση μεταξύ των εκπαιδευομένων και έγινε προσπάθεια να εντοπίσουν τα κοινά σημεία ανάμεσα στις περιοχές της Δραπετσώνας και της Ερμούπολης Σύρου σε σχέση με τη βιομηχανική ανάπτυξη (προέλευση κατοίκων, συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια, τρόποι αξιοποίησης των πρώην βιομηχανικών χώρων κ.ά.). 5. Επεξεργασία δεδομένων : συμπλήρωση των φύλλων εργασίας. α. Οι ομάδες οργανώνουν και επεξεργάζονται το έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό σε εννοιολογικό χάρτη με τη χρήση του λογισμικού inspiration. Το πρώτο επίπεδο γενικότητας είναι : φύση, οικονομία, κοινωνία/πολιτισμός, πολιτική. Στη συνέχεια εστιάζουν στις οριζόντιες συνδέσεις μεταξύ των επιπέδων δίνοντας βάρος στις συνδετικές φράσεις πάνω στις συνδετικές γραμμές. Η σύνδεση μεταξύ των επιπέδων γίνεται μέσω σχέσεων αιτιότητας, αντίθεσης, συμπληρωματικότητας, κ.ά. Η διερεύνηση και ανίχνευση των λογικών σχέσεων (αιτιότητας, αντίθεσης, συμπληρωματικότητας) είναι οργανικό συστατικό της κριτικής σκέψης και τροφοδοτεί την παραγωγή λόγου. Ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους τα στοιχεία της τοπικής ιστορίας καθορίζει το «προφίλ» των ρόλων. Οι πληροφορίες 12
μεταφέρονται και ανασκευάζονται σε άλλο πλαίσιο εκείνο της μυθοπλασίας μέσα από την οπτική των συγκεκριμένων ρόλων. β. Σύνταξη του «βιογραφικού» των ρόλων των εμπλεκόμενων ομάδων. Επάγγελμα/σπουδές... Συναισθήματα Γιατί είμαι περήφανος; Πώς βλέπω τη σχέση μου με τις άλλες εμπλεκόμενες ομάδες;..... Προοπτικές για το μέλλον... Τι θέλω;.. γ. Παραγωγή λόγου : «σκηνοθετούν» μια σκηνή από την καθημερινή ζωή των εμπλεκόμενων ομάδων. δ. Συντάσσουν ένα ενδεικτικό δικό τους φύλλο εργασίας : ποια στοιχεία θα επιλέγατε να τονίσετε και γιατί; χρησιμοποιώντας ποια έντυπη πηγή, πώς θα ενσωματώνατε ένα επιλεγμένο λογισμικό ή ένα εργαλείο Web2.0 στη δραστηριότητα αυτή; Με ποια ερευνητικά ερωτήματα και στόχους θα συνδέατε τη διδακτική σας παρέμβασή; ε. Διερεύνηση των αξιών των εμπλεκόμενων ομάδων. Το προφίλ και η σκηνοθεσία της ιστορίας καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούμε τη φύση, οικονομία, κοινωνία, πολιτική, θεσμούς. Να συμβουλευτείτε το πληροφοριακό υλικό για τα δικαιώματα και να δώσετε τη δική σας ερμηνεία στο φωτογραφικό υλικό που σας έχει διανεμηθεί : ποιες αξίες και δικαιώματα προωθούνται και ποια, κατά τη γνώμη σας, παραβιάζονται; Πώς παρουσιάζει τη σχέση μεταξύ της φύσης, οικονομίας, κοινωνίας ο κάθε ρόλος; Να σχεδιάσετε το γεωμετρικό σχήμα σας αποδίδοντας : α. τη σπουδαιότητα που έχει για σας κάθε τομέας και β. τη σχέση του με τους άλλους τομείς. Η ανωτέρω ιεράρχηση και οι προτεραιότητες μας καθορίζουν τις αξίες μας. Πώς ομαδοποιεί, ταξινομεί και ιεραρχεί τις αξίες ο κάθε ρόλος; Ιεραρχήστε τις αξίες σας. Ποια θεωρείτε ποιο σημαντική για σας (ως προς το ρόλο σας) και γιατί; Οι αξίες αποτελούν σύνθετα μεγέθη που προκύπτουν από τον τρόπο με τον οποίο ιεραρχούνται μέσα μας τα διάφορα συστήματα (φύση, οικονομία, κοινωνία/πολιτισμός, πολιτική). Ο τρόπος με τον οποίο σχετίζονται μεταξύ τους τα διάφορα συστήματα καθορίζει το νόημα που δίνουμε στις αξίες. Το περιεχόμενο της ίδιας αξίας λ.χ. η αξία της «ποιότητας ζωής» διαφοροποιείται και αποκτά άλλη χροιά αν τονιστεί περισσότερο το ένα από τα συστήματα (λ.χ., το οικονομικό ή το οικολογικό, κ.ά.). Διαφορετικό λογικό περιεχόμενο δίνεται στην ίδια αξία επίσης αν αναφερθεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους - την εποχή της μεγάλης οικονομικής επέκτασης και ακμής ή την εποχή της φθίνουσας πορείας του εργοστασίου Λιπασμάτων της Δραπετσώνας, ή ακόμη την εποχή της διεκδίκησης από τους κατοίκους της έκτασης των λιπασμάτων σε αντιδιαστολή με την εποχή 13
της «αμήχανης βιομηχανίας». Ενδεχομένως, οι ίδιοι συμμετέχοντες στον καταιγισμό ιδεών που είπαν ότι τους προξενεί θλίψη η θέα του κλειστού εργοστασίου λιπασμάτων θα τόνιζαν άλλα στοιχεία και άλλα συναισθήματα (λ..χ. θυμό) 20 χρόνια πριν όταν ακόμη λειτουργούσε το εργοστάσιο και συνείσφερε με τη λειτουργία του στο 80% των ρύπων της Αττικής. 5α. Προτεινόμενη τεχνική: συνέντευξη Οι επιμορφούμενοι/-ες καταγράφουν πιθανές ερωτήσεις που θα μπορούσαν να κάνουν σε πρώην εργαζόμενους ή και σε κατοίκους της περιοχής σε σχέση με τη λειτουργία του εργοστασίου της περιοχής τους. 6. Προετοιμασία για τις παρουσιάσεις και παρουσίαση των εργασιών των ομάδων σε ολομέλεια. I. Παρουσίαση επιχειρημάτων με τη βοήθεια επιλεγμένων λογισμικών : ποια θέση θα παίρνατε ως προς το κλείσιμο του εργοστασίου λιπασμάτων; Προτεινόμενος τρόπος παρουσίασης : νοηματικός χάρτης με κεντρικό θέμα : επιχείρημα της εμπλεκόμενης ομάδας και θέματα : εμπλεκόμενη ομάδα, ποιες αξίες/δικαιώματα προωθεί το επιχείρημα, πώς ιεραρχείται από το επιχείρημα ο οικολογικός, οικονομικός, κοινωνικός/πολιτιστικός παράγοντας. II. Σχολιασμός: Υπάρχει κάποιο δίλημμα μεταξύ του επιχειρήματος/ αξιών που προωθούνται και των υπολοίπων αξιών που μπορεί να έχει η συγκεκριμένη ομάδα/ρόλος; Πώς κρίνεται τη στάση του δημοσιογράφου που συντονίζει την τηλεοπτική εκπομπή ως προς την αντικειμενικότητά του (τρόπος εκφοράς του λόγου/ωραιοποίηση ή διαστρέβλωση των απαντήσεων, στάση απέναντι στους συνομιλητές κ.ά.); Σημείωση : το ρόλο του δημοσιογράφου μπορούν να έχουν δύο ή τρεις από κάθε ομάδα εργασίας που κρατούν σημειώσεις κατά τη διάρκεια της δραματοποίησης της τηλεοπτικής εκπομπής. Πώς ορίζονται οι αξίες για την κάθε ομάδα όταν επιχειρηματολογεί; μετά την παρουσίαση των επιχειρημάτων, κάθε ομάδα δημιουργεί μια λίστα με τις σημασίες που αποδίδει στις συγκεκριμένες αξίες με τις οποίες συνέδεσε τα επιχειρήματά της. Σύγκριση των σημασιών και σύνθεση ενός συνολικού καταλόγου των αξιών που θα στηρίξει ως υλικό τα επόμενα στάδια του εργαστηρίου. Σημείωση : Αναγκαίο στάδιο κατά τη διαδικασία της διασαφήνισης και ιεράρχησης των αξιών είναι η διασαφήνιση του σημασιολογικού περιεχομένου των αξιών : τί εννοούμε με αξία; Μια από τις κυριότερες αιτίες της απουσίας συνεννόησης, της χωρίς τέλος διαφωνίας μεταξύ των συνομιλητών ήταν για τον Αριστοτέλη (Των Μετά τα Φυσικά, Γ4, 1006b7) η μη διάκριση στις σημασίες των λέξεων και των εννοιών γύρω από τις οποίες γίνεται διάλογος. Πρώτα ξεκαθαρίζουμε τί εννοούμε με αξίες και ύστερα επιχειρούμε τη διαλογική αντιπαράθεση και εκφράζουμε τις απόψεις μας εάν συμφωνούμε όχι με τη συγκεκριμένη αξία. Καθοριστική είναι, για 14
το λόγο αυτό, η γνώση των δικαιωμάτων όπως έχουν κατατεθεί στα διεθνή κείμενα (Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη 1789, Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 1948). Τα δικαιώματα δεν εξαντλούν τις αξίες και δεν ταυτίζονται με αυτές, ωστόσο είναι ενδεικτικές του τί θεωρεί μια κοινωνία ως άξιο να θεσπιστεί και να προασπιστεί. Είναι επίσης καθοριστική η προσέγγιση των αξιών που συνδέονται με τις αρχές της αειφορίας (αλληλεγγύη, αναγνώριση της αυταξίας κάθε μορφής ζωής, κοινωνική δικαιοσύνη, οικολογική βιωσιμότητα, κ.ά) (Φλογαϊτη Ευγ. 2006, σελ. 223-227). 7. Επεξεργασία των δεδομένων της μελέτης πεδίου Ποια από τα ακόλουθα κριτήρια εκφράζονται, κατά τη γνώμη σας, μέσα από τις ερωτήσεις των φύλλων εργασίας που συνοδεύουν τη μελέτη πεδίου; προσβασιμότητα, ασφάλεια, συντήρηση, ρύπανση πρόσβαση στο θαλάσσιο μέτωπο/αξιοποίηση της σχέσης με τη θάλασσα οργανική σχέση του χώρου με την ευρύτερη περιοχή πολυλειτουργικότητα του χώρου/πολλαπλότητα χρηστών και αναγκών Αναστοχασμός : Ποια είναι η λογική του σχεδιασμού των φύλλων εργασίας για μια μελέτη πεδίου που στόχο έχει την κατανόηση της έννοιας της αειφόρου ή ολοκληρωμένης διαχείρισης ενός υπαίθριου χώρου; Εισαγωγή σε μια αξιολόγηση του χώρου ανάπλασης σύμφωνα με τη μέθοδο SWOT (πλεονεκτήματα μειονεκτήματα ευκαιρίες - απειλές) (πηγή : http://neamathisi.com/learning-by-design/the-knowledge-processes/#56). Ποιές από τις ακόλουθες αδυναμίες μπορούν αποτελέσουν ευκαιρίες και ποια από τα ακόλουθα πλεονεκτήματα μπορούν να συνεπάγονται απειλές για το χώρο ανάπλασης; ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ποια πιστεύετε ότι αποτελούν θετικά χαρακτηριστικά του χώρου που επισκεφτήκατε και μπορούν να αξιοποιηθούν σε μια πρόταση ανάπλασης και γιατί; ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Ποια πιστεύετε ότι αποτελούν τα αρνητικά χαρακτηριστικά του χώρου και πρέπει να ληφθούν υπόψη ώστε να υλοποιηθούν τα σχέδια ανάπλασης και γιατί; η έκτασή του το καθεστώς ιδιοκτησίας; η υπερεντατική βιομηχανική 15
η γειτνίαση με τη θάλασσα κάτι άλλο ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Ποιες ευκαιρίες δίνονται μέσα από την προοπτική ανάπλασης του χώρου και γιατί; να ανοιχτεί το θαλάσσιο μέτωπο στους πολίτες να δημιουργηθούν ελεύθεροι χώρου πρασίνου να αναδειχθεί η βιομηχανική κληρονομιά του χώρου να προωθηθούν θέσεις εργασίας που να στηρίζουν την αγορά και διακίνηση τοπικών προϊόντων (παραδοσιακός χαλβάς, πειραϊκή μπύρα, παραδοσιακή μικρασιατική κουζίνα κ.ά.) δραστηριότητα που υποβάθμισε επί σειρά ετών το έδαφος η δύσκολη πρόσβαση στην ακτή; έλλειψη οικονομικών πόρων κάτι άλλο ΑΠΕΙΛΕΣ Ποιες απειλές και κίνδυνοι μπορούν να προκύψουν μέσα από τα σχέδια ανάπλασης του χώρου και γιατί; να γίνει ανάπλαση με καθαρά κερδοφόρο χαρακτήρα που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα επιχειρηματικών κύκλων και όχι τις ανάγκες όλων των πολιτών να δημιουργηθεί περιβαλλοντική υποβάθμιση από τις εγκαταστάσεις και τις χρήσεις γης που προβλέπουν τα σχέδια ανάπλασης να γίνουν μεγάλα πολυκαταστήματα που θα εκτοπίσουν την τοπική αγορά κάτι άλλο να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να συμμετάσχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων να συνεργαστούν οι εμπλεκόμενοι φορείς και να βρουν σημεία συναίνεσης κάτι άλλο 8. Επεξεργασία των προτάσεων ανάπλασης μέσα από τη συγκεκριμένη οπτική των ρόλων. Σημείωση : για τη δημιουργία του ακόλουθου καταλόγου έγινε συνδυασμός των κριτηρίων αξιολόγησης από το πρόγραμμα ASPIS και τη μεταπτυχιακή εργασία του Μπαλαβανίδη Δ. (2009) και διατυπώθηκαν οι αναγκαίες ερωτήσεις για την εξειδίκευση των κριτηρίων και την προσαρμογή τους στην περιοχή μελέτης. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τους φοιτητές αρχιτεκτονικής ΕΜΠ Ίωνα Μαλέα και Αλεξάνδρα Μούργου και να ανταλλάξουν απόψεις για θέματα ανάπλασης πρώην βιομηχανικών χώρων. Πώς αξιολογούμε μια πρόταση ανάπλασης; γιατί την επιλέγουμε μεταξύ άλλων; ποια είναι τα κριτήρια που ακολουθούμε; i. Αξιοποίηση της σχέσης με τη θάλασσα : έχουν όλοι εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα ; ii. Πολλαπλότητα χρηστών: ο χώρος σχεδιάζεται για να ικανοποιεί πολλές και διαφορετικές ανάγκες του χρήστη, πολλούς και διαφορετικούς χρήστες; 16
iii. Πού προσανατολίζονται οι επενδυτικές δραστηριότητες και οι χρήσεις του χώρου; αποκλειστικά σε εμπορική και επιχειρηματική, σε μεικτή χρήση, στην ανάδειξη βιομηχανικής κληρονομιάς, στην εξασφάλιση ελεύθερων κοινωφελών χώρων; iv. Εξασφαλίζεται η κίνηση σε όλη τη διάρκεια της ημέρας; v. Προσελκύει πολίτες από την ευρύτερη περιοχή ή μόνο όσους ενεργοποιούνται οικονομικά στο χώρο ανάπλασης; (υπερτοπικό ενδιαφέρον) vi. Γίνεται πρόβλεψη ώστε να αξιοποιηθεί η τοπική ιστορία (πολιτιστική παράδοση, ανάμνηση πρόσφατης κοινωνικής και παραγωγικής οργάνωσης κ.ά.); vii. Η αξιοποίηση/εκμετάλλευση της γης στο χώρο ανάπλασης είναι ήπια ή εντατική; viii. Θεωρείτε ότι οι προτεινόμενες χρήσεις του χώρου επιφέρουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις; Πώς ενσωματώνουμε και αξιοποιούμε την ιστορία του χώρου στις προτάσεις ανάπλασης; Ποιο γεωμετρικό σχήμα που περιγράφει τη σχέση μεταξύ της φύσης, της οικονομίας, της κοινωνίας/πολιτισμού και της πολιτικής/θεσμών θεωρούμε ότι εκφράζει η δική μας πρόταση ανάπλασης; 9. Παρουσίαση των προτάσεων και σχολιασμός διεξαγωγή τηλεοπτικής εκπομπής: α. φάση σύγκρουσης «με ποιο λογισμικό θα παρουσιάζατε τις προτάσεις σας προκειμένου να πείσετε για τη δική σας πρόταση ανάπλασης»; «πώς αξιοποιήθηκαν οι πληροφορίες από τις ομάδες με τους συγκεκριμένους ρόλους και ενσωματώθηκαν στις προτάσεις ανάπλασης»; β. φάση συναίνεσης και σύνθεσης Επαναπροσδιορίστε τις αξίες: ποιες από αυτές θα αφήνατε προκειμένου να υπάρξει συναίνεση και να εξευρεθεί λύση στη διαχείριση του χώρου και να επιλεγεί μία από τις προτάσεις ανάπλασης; Πώς υπερβαίνουμε ένα αδιέξοδο και προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε τα θετικά στοιχεία από τις προτάσεις εντάσσοντας τις σε ένα άλλο σύνολο προτάσεων. 17
11. Αξιολόγηση : Ελέγχεται κατά πόσο έχουν επιτευχθεί οι στόχοι (γνωστικοί, παιδαγωγικοί, τεχνολογικοί). Καθορίζονται τα κριτήρια αξιολόγησης (σε σχέση με τις γενικές κατευθύνσεις της Π.Ε) : αξιολόγηση των εκπαιδευομένων ενδιάμεση/τελική. αξιολόγηση και κριτική αποτίμηση της διαδικασίας (τυχόν δυσκολίες και ιδιαιτερότητες). Ι. Διδακτική προσέγγιση του σεναρίου: Παιδαγωγικές προσεγγίσεις : αναφορά στις παιδαγωγικές θεωρίες που στηρίζουν το σενάριο. Μία από τις βασικές παιδαγωγικές αρχές που διέπουν ένα εκπαιδευτικό σενάριο και τη χρήση λογισμικών είναι ο εποικοδομητισμός. Σύμφωνα με τις αρχές του εποικοδομητισμού («κονστρουκτιβισμού» Dewey, Piaget): Δημιουργούμε τις συνθήκες, αλλά αφήνουμε τους εκπαιδευόμενους να ανακαλύψουν, διαχειριστούν και επεξεργαστούν τις πληροφορίες ώστε να τις μετατρέψουν σε γνώση. Τα άτομα δεν αποτελούν παθητικό δέκτη γνώσης και η πραγματικότητα «κατασκευάζεται» κοινωνικά για αυτά ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ κοινωνικών/πολιτιστικών, πολιτικών, οικονομικών παραγόντων και του φυσικού περιβάλλοντος (Παρασκευόπουλος, Κορφιάτης, 2003). Τοποθετούμε τη γνώση σε πολλαπλά πλαίσια προετοιμάζοντας για τη μεταφορά σε νέα πλαίσια. Δημιουργούμε τις συνθήκες ώστε η ίδια πληροφορία να εξετάζεται από πολλές προοπτικές. Ενθαρρύνουμε τους εκπαιδευόμενους να συνεργαστούν στην οικοδόμηση της γνώσης. Οι εκπαιδευόμενοι/-ες «δομούν» τη νέα γνώση μέσα από διερευνητικές δραστηριότητες, αναπτύσσουν γνωστικές στρατηγικές (σύνδεση της νέας γνώσης με τις προϋπάρχουσες) «μαθαίνοντας πώς να μαθαίνουν». Μία από τις προϋποθέσεις παρέμβασης και επίλυσης προβλημάτων είναι η καλλιέργεια της δεξιότητας να εφαρμόζεται η νέα γνώση σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση για το μετασχηματισμό των πληροφοριών σε γνώση. Αν όχι συνώνυμη, τουλάχιστον συγγενής θεωρία με τον εποικοδομητισμό θεωρείται η ερμηνευτική προσέγγιση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης: δίνεται έμφαση στην προσωπική αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου με το περιβάλλον για την απόκτηση γνώσεων, ανάπτυξη αξιών και καλλιέργεια θετικών στάσεων και συναισθημάτων για το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό, καινοτόμες παιδαγωγικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην Π.Ε. όπως η μέθοδος project (διαθεματικότητα, συνεργατική και διερευνητική μάθηση) και ειδικές διδακτικές στρατηγικές όπως καταιγισμός ιδεών, εννοιολογικοί χάρτες, επίλυση προβλήματος, όχι μόνο «ταιριάζουν ή αποδίδουν καλύτερα σε ένα εποικοδομητικό πλαίσιο, αλλά,μάλλον έχουν προκύψει ή παραχθεί μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο ώστε να ικανοποιηθούν συμβατοί στόχοι (καταγραφή ιδεών και εννοιολογικών δομών, εννοιολογική αλλαγή, οικοδόμηση γνώσεων» (Μπλιώνης, Γ., σελ. 43). Σύμφωνα με τις κοινωνικοπολιτιστικές θεωρίες μάθησης (L. Vygotsky- A. Bandura): θεμελιώδη ρόλο στην ανάπτυξη της γνώσης είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση: τόσο η αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και των διαθέσιμων εργαλείων μάθησης 18
(συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης που βασίζονται στον υπολογιστή) όσο και στην ίδια την αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας. Σύμφωνα με τη θεωρία της situated learning : τοπικά προσδιορισμένης μάθησης (εναλλακτικές μεταφράσεις: εμπλαισιωμένης ή καθιερωμένης μάθησης), υπάρχουν κοινότητες πρακτικής που καθορίζουν τις προσωπικές αναπαραστάσεις των ατόμων και τις αξίες πίσω από αυτές. Επομένως: Μέσα στην κοινότητα τα μέλη μοιράζονται τις ίδιες αξίες, πεποιθήσεις και πρακτικές και μαθαίνουν την ίδια στιγμή που ρυθμίζουν τη θέση τους στην ομάδα. Η γνώση κατασκευάζεται δυναμικά και δε μεταφέρεται από το ένα άτομο στο άλλο: απαιτεί την κοινωνική αλληλεπίδραση και συνεργασία. Η γνώση δεν προκύπτει από τη μετάδοση των πληροφοριών από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά συνδέεται με την πρακτική που έχει ένα άτομο ως συνέπεια της θέσης του μέσα στην ομάδα (αδιαίρετη ενότητα του τι κάνουμε και τι βλέπουμε ). Η αντίληψη για την πραγματικότητα προκύπτει από το τι κάνουμε, ποιους συναντάμε, πώς αλληλεπιδρούμε μαζί τους κ.λ.π. Ευνοϊκά μαθησιακά περιβάλλοντα είναι αυτά κατά τα οποία τα άτομα συμμετέχουν πραγματικά και εμπλέκονται σε καταστάσεις που έχουν συνέπειες για την πραγματική τους ζωή. Επομένως, η δημιουργία ευνοϊκών μαθησιακών περιβαλλόντων επιτυγχάνονται όταν μεταφέρουμε: τη μαθησιακή διαδικασία σε πραγματικές καταστάσεις ζωής (Brown, Collins, Duguid, 1989) και όταν λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο συμμετοχής των ατόμων στις κοινότητες στις οποίες ανήκουν βελτιώνοντας συγχρόνως τη συμμετοχή τους στις αντίστοιχες κοινότητες. Ισχυρά μαθησιακά περιβάλλοντα δεν είναι μόνο τα σχολεία αλλά και ευρύτερα σύνολα όπως η γειτονιά, η πόλη κ.ά. Σύμφωνα με την Ατζέντα 21, καθοριστικός παράγοντας στην επίλυση των περιβαλλοντικών είναι η συμμετοχή των πολιτών. Με τη θεωρία αυτή συνδέεται η κριτική προσέγγιση της Π.Ε. η οποία δε δίνει τόσο έμφαση στην πρακτική βιωματική γνώση και την προσωπική επαφή και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον όσο σε διαδικασίες συλλογικής και κριτικής διερεύνησης πραγματικών και τοπικών περιβαλλοντικών προβλημάτων (Μπλιώνης, Γ., σελ. 45), στην καλλιέργεια προσωπικής και συλλογικής δέσμευσης και στην ανάπτυξη κατάλληλης δράσης για αλλαγές στην περιβαλλοντική κοινωνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα (Φλογαϊτη, Λιαράκου 2005). Προϋπόθεση αποτελεί η καλλιέργεια της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, δηλαδή, η ανάλυση και κριτική κυρίαρχων μορφών σκέψης και πρακτικής, διερεύνηση σύνθετων σχέσεων αιτιότητας και αλληλεπίδρασης, κατανόηση του σύνθετου χαρακτήρα περιβαλλοντικών προβλημάτων και σύνδεσή του με δικαιώματα, αξίες κ.ά. 19
Μεθοδολογικές προσεγγίσεις : κριτήρια χωρισμού των ομάδων, ανακατανομή των ρόλων, λογική σχεδιασμού της ροής του σεναρίου (αιτιολόγηση της σειράς των σταδίων). αναφορά στις τεχνικές, στην προστιθέμενη αξία της χρήσης των λογισμικών για την υλοποίηση του σεναρίου, - Λογική σχεδιασμού του σεναρίου Πώς τα ερευνητικά ερωτήματα και οι δραστηριότητες εντάσσονται στο συνολικό σχεδιασμό του σεναρίου; Πώς αιτιολογείται η ροή και ο τρόπος με τον οποίο προβλέπεται να συνεργαστούν οι ομάδες μεταξύ τους; Ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτή και ποιος των εκπαιδευόμενων και πώς προβλέπεται να επιτευχθεί αλληλεπίδραση μεταξύ τους; Τι προσφέρει η αξιοποίηση της μορφής ενός εκπαιδευτικού σεναρίου στο σχεδιασμό ενός προγράμματος Π.Ε; Η μορφή του εκπαιδευτικού σεναρίου αξιοποιείται κατά το σχεδιασμό ενός προγράμματος Π.Ε με τρόπο ώστε τα ερευνητικά ερωτήματα να προκύψουν ως μέσο για τη σκηνοθεσία και τη σύνταξη του βιογραφικού των ρόλων. Ο σχεδιασμός του σεναρίου και η εύρεση υποθεμάτων γίνεται από κοινού με τους εκπαιδευόμενους/ες. Ο «καθοδηγητικός» ρόλος του εκπαιδευτή έχει να κάνει μόνο με τον καθορισμό των πηγών που θα δοθούν στις ομάδες ως αφετηρία στην εργασία τους. Τις έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές τις ελέγχει ο εκπαιδευτής πριν την έναρξη της εργασίας των ομάδων. Προσδιορίζει τα κεντρικά σημεία και τα ερωτήματα. Συντάσσει κάποια ενδεικτικά φύλλα εργασίας προκειμένου να καθοδηγήσει τους εκπαιδευόμενους αλλά τους ενθαρρύνει ώστε να θέσουν οι ίδιοι ερευνητικά θέματα και ερωτήματα συντάσσοντας τα δικά τους φύλλα εργασίας ή εμπλουτίζοντας τα ήδη υπάρχοντα Τα υποθέματα και τα ερευνητικά ερωτήματα προσδιορίζονται μέσα από την οπτική των συγκεκριμένων ρόλων και της έρευνας στις έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές. Τα ερωτήματα συγκεκριμενοποιούν τους γνωστικούς στόχους του σεναρίου. Γνωστικοί στόχοι που δε μπορούν να συνδεθούν με ερευνητικά ερωτήματα δεν μπορούν να αξιολογηθούν και δε θεωρούνται ακριβείς. Προσπαθούμε να ανακατασκευάσουμε μια επιμέρους πληροφορία σε όλες τις διαστάσεις της και να κατανοήσουμε το παρελθόν αξιοποιώντας το για τις προτάσεις ανάπλασης στο μέλλον. Η ανασύσταση του παρελθόντος θα γίνει διερευνητικά μέσα από έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές. Η διερευνητική/ανακαλυπτική μελέτη των πηγών (τεχνικές ανάλυσης κειμένου μέσω αναγωγής σε γενικές κατηγορίες (οικολογική, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, πολιτική διάσταση) τους επιτρέπει να σκηνοθετήσουν την ιστορία τους, δηλαδή τους ρόλους τους. Η βιωματική προσέγγιση του χώρου του παλιού εργοστασίου λιπασμάτων μέσα από διάφορες τεχνικές (μελέτη πεδίου, συνέντευξη με κατοίκους της περιοχής και πρώην εργαζομένων του εργοστασίου λιπασμάτων, αντιπαράθεση σε ομάδες μέσω της τεχνικής «παιχνίδι ρόλων») τους επιτρέπει να δουν τον εαυτό τους σε άλλη εποχή και να αναβιώσουν την καθημερινή ζωή των εμπλεκόμενων ομάδων της πρώην βιομηχανικής ζώνης της Δραπετσώνας και ειδικά του εργοστασίου λιπασμάτων και χημικών ουσιών (καλλιέργεια ενσυναίσθησης). Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης είναι απαραίτητη προϋπόθεση στη διεξαγωγή δημοκρατικού διαλόγου, στην κατανόηση των απόψεων και των θέσεων των άλλων συνομιλητών. Προϋπόθεση όμως για την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης είναι η κατανόηση των κοινωνικών ομάδων που εμπλέκονται στο εξεταζόμενο ζήτημα καθώς 20
και η διασαφήνιση των αξιών που στηρίζουν ρητά ή άρρητα τις θέσεις που εξετάζονται. Ο σύνθετος χαρακτήρας των ρόλων που έχουν οι εμπλεκόμενες ομάδες διασαφηνίζεται με την εννοιολογική χαρτογράφηση. Τα ερευνητικά ερωτήματα και τα υποθέματά τους προσδιορίζονται μέσα από την οπτική των εμπλεκόμενων ομάδων και των αξιών που αυτές αντιπροσωπεύουν. Τι προσφέρει η οπτική των συγκεκριμένων ρόλων; - Βοηθάει στην εστιασμένη ανάγνωση και προσέγγιση του έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού καλλιέργεια της ικανότητας διαχείρισης πληροφορίας. - Προσανατολίζει τους εκπαιδευόμενους να ανακαλύψουν τις πολλαπλές οπτικές ενός θέματος και να διερευνήσουν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους καταγράφεται η ίδια πληροφορία αν αλλάξει η οπτική και αν ο αναγνώστης/ιστοεξερευνητής έχει άλλο ρόλο και επομένως και άλλο αξιακό φορτίο. - Επιτρέπει τη δημιουργική αφομοίωση των πληροφοριών της τοπικής ιστορίας, την ελεύθερη απόδοσή τους και ανακατασκευή τους με τη μορφή μιας σκηνής από την καθημερινότητα και στη συνέχεια μιας «ιστορίας» που σκηνοθετεί η κάθε ομάδαρόλος. Με άλλα λόγια, η παραγωγή λόγου που ζητείται από τους εκπαιδευόμενους μέσα από τη συγκεκριμένη οπτική που τους δίνει ο ρόλος τους, τους επιτρέπει να συνδέσουν τα ιστορικά στοιχεία από τις έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές με συναισθήματα, απόψεις, επιχειρήματα και αξίες. - Η επιλογή των λογισμικών καθορίζεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ρόλου και του τρόπου με τον οποίο επιλέγει να παρουσιάσει πιο αποτελεσματικά τις θέσεις και την επιχειρηματολογία της με σκοπό να πείσει : ο δημοσιογράφος μπορεί να παρουσιάσει μια χρονογραμμή (rimetime), οι κάτοικοι μια αφίσα με τις διεκδικήσεις τους (glogster), οι εργαζόμενοι μπορούν να φτιάξουν μια παρουσίαση από χρονικό απεργιών με λογισμικό παρουσίασης power point, οι εμπειρογνώμονες σε θέματα ανάπλασης έναν εννοιολογικό χάρτη όπου παρουσιάζουν τις προτάσεις ανάπλασης και τα κριτήρια και τις αξίες που αυτές ακολουθούν Το σενάριο υλοποιείται μέσα από μια ροή δραστηριοτήτων που συνδέονται εσωτερικά μεταξύ τους. Οι εκπαιδευόμενοι/-ες οδηγούνται σταδιακά σε δραστηριότητες ώστε η προηγούμενη να βοηθάει στην υλοποίηση της επόμενης. Με τον τρόπο αυτό εντάσσεται η προηγούμενη γνώση σε νέο πλαίσιο με στόχο την εξάσκηση των εκπαιδευόμενων στο να μπορούν να μεταφέρουν την αποκτηθείσα γνώση σε νέα πλαίσια. Ένα διδακτικό σενάριο με μεγαλύτερη διάρκεια αποτελεί μια ερευνητική εργασία. Οι ομάδες οδηγούνται σταδιακά από τη μελέτη πεδίου και την έρευνα του πρώην βιομηχανικού χώρου του εργοστασίου λιπασμάτων, στην επεξεργασία των δεδομένων και την εύρεση των κριτηρίων βάσει των οποίων συντάχθηκαν τα φύλλα εργασίας. Στη συνέχεια, επεξεργάζονται τις ήδη υπάρχουσες προτάσεις ανάπλασης και τις αξιολογούν χρησιμοποιώντας τη μέθοδο SWOT, διερευνώντας τις δικές του αντιλήψεις και αξίες για την ανάπλαση, και στη συνέχεια τις προτάσεις που συγκροτούν αναλόγως της οπτικής που τους δίνει ο ρόλος τους. Εναλλακτική εκδοχή : η ομάδα που επεξεργάζεται τις προτάσεις ανάπλασης διασπάται και δύο μέλη της συνεργάζονται με τις άλλες ομάδες/ρόλους έτσι ώστε να ερευνηθεί με ποιο τρόπο μπορεί να αξιοποιηθεί η τοπική ιστορία, με άλλα λόγια, οι γνώσεις και οι οπτικές των ρόλων όταν σχεδιάζονται και υλοποιούνται προτάσεις ανάπλασης, και να ληφθούν υπόψη όλες οι διαστάσεις (οικολογικές, οικονομικές, κοινωνικές/πολιτιστικές, πολιτικές/φορέων) σε θέματα σχεδιασμού, ανάπτυξης και διαχείρισης πρώην βιομηχανικών χώρων. Η μέθοδος που ακολουθείται είναι επομένως συνδυασμός της τεχνικής της μελέτης περίπτωσης και της διασαφήνισης αξιών. Γιατί ασχολούμαστε με το ζήτημα αυτό στην Π.Ε; 21
Θεμελιώδης κατεύθυνση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι η ενεργητική συμμετοχή : η κοινωνική συμμετοχή σε τοπικό επίπεδο θεωρείται βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της αειφορίας (ατζέντα 21). - Τεχνικές Καταιγισμός ιδεών Εννοιολογική χαρτογράφηση Ιστοεξερευνήσεις Βιβλιογραφική έρευνα Μελέτη πεδίου Σύνταξη ερωτηματολογίου και συνέντευξη Παιχνίδι ρόλων Διασαφήνιση και ανάλυση αξιών Κατασκευή χρονογραμμής Δημιουργία on line αφίσας - Προστιθέμενη αξία λογισμικών Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της χρήσης των λογισμικών; Πώς οι δραστηριότητες με λογισμικά εντάσσονται στο συνολικό μας σενάριο; ποια η προστιθέμενη αξία τους για την επιτυχία του σεναρίου, την εσωτερική οργάνωση και δομή, τις δυνατότητες/ευκολίες αξιολόγησης του; Ποια από τα κατωτέρω εργαλεία θα επιλέγατε να χρησιμοποιήσετε κατά την υλοποίηση ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης; Σημείωση : η επιλογή των λογισμικών καθορίζεται από τους στόχους του σεναρίου. Εργαλεία Διεύθυνση Περιεχόμενο PIXTON http://pixton.com Δημιουργία comics SLIDE SHARE http://www.slideshare.net Ανάρτηση παρουσιάσεων στο διαδίκτυο SUMO PAINT http://www.sumopaint.com/h Ζωγραφική και επεξεργασία εικόνας ome ANIMOTO http://animoto.com Δημιουργία βίντεο από εικόνες MINDOMO http://www.mindomo.com Δημιουργία online νοητικών χαρτών ISSSUU http://issu.com/business Δημιουργία e-book online YUDU http://www.yudu.com Δημιουργία online περιοδικών MINDMEISTER http://www.mindmeister.com Δημιουργία νοητικών χαρτών INSPIRATION CMAPTOOLS http://www.inspiration.com http://cmap.ihmc.us.downloa d/index.php 22 Δημιουργία εννοιολογικών, νοητικών χαρτών, διαγραμμάτων, κ.ά GLOGSTER http://www.glogster.com Δημιουργία αφίσας LIVEBINDERS http://www.livebinders.com Οργάνωση σελιδοδεικτών SPICYNODES http://www.spicynodes.org Δημιουργία σημειώσεων που συνδέονται με «συννεφάκια» WORDLE TAGXEDO http://www.wordle.net Δημιουργία σύννεφων λέξεων
TIMERIME Dipity http://www.tagxedo.com http://timerime http://dipity Δημιουργία χρονογραμμής Δημιουργία και διαμοίραση διαδραστικών χρονογραμμών Το inspiration είναι λογισμικό δημιουργίας διαγραμμάτων (ιεραρχικών εννοιολογικών χαρτών, νοητικών χαρτών, διαγραμμάτων ροής, κ.ά.). Η χρήση του εργαλείου inspiration βοηθά τους εκπαιδευόμενους να «μάθουν πώς να μάθουν» δηλαδή να αποκτήσουν τη δεξιότητα να διαχειρίζονται τις πληροφορίες, να τις ταξινομούν και να εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα. Ο μετασχηματισμός της πληροφορίας σε γνώση επιτυγχάνεται μέσω της συσχέτισης των πληροφοριών με τις πρότερες γνώσεις, δηλαδή, με ήδη εγκαθιδρυμένες προϋπάρχουσες σχέσεις μεταξύ εννοιών. Τη δομή αυτή αντανακλά η κατασκευή ενός εννοιολογικού χάρτη η οποία χαρακτηρίζεται από ιεράρχηση/διαφοροποίηση των εννοιών, ανασύσταση κάθετων και οριζόντιων διασυνδέσεων μεταξύ των εννοιών (cross links) και εύρεση κατάλληλων συνδετικών φράσεων πάνω στις συνδετικές γραμμές που ενώνουν τις έννοιες (τους «κόμβους») και εξηγούν με ποιο τρόπο δύο έννοιες σχηματίζουν μια πρόταση με νόημα. Οι σύνθετες αυτές διασυνδέσεις επιτρέπουν την κατανόηση του χάρτη ως «όλου» και εισάγουν τους εκπαιδευόμενους στη «συστημική» σκέψη, την κατανόηση των πολλαπλών οπτικών κάτω από τις οποίες μπορούμε να μιλήσουμε για ένα αντικείμενο και τη σύνδεσή τους σε ένα ενιαίο όλο που «οικοδομεί» ο εκπαιδευόμενος/η. Το εν λόγω εργαλείο μπορεί να αξιοποιηθεί για τη διαδικασία αξιολόγησης των μαθητών. Όταν οι ομάδες των εκπαιδευόμενων παρουσιάζουν τους χάρτες τους και καλούνται να σχολιάσουν, να συγκρίνουν και να διορθώσουν τους χάρτες των άλλων ομάδων, καλλιεργούνται δεξιότητες που έχουν να κάνουν με την εκμάθηση της δημοκρατίας και την καλλιέργεια της ιδιότητας του πολίτη. Με το timerime μπορούμε να δημιουργήσουμε και να συγκρίνουμε χρονοδιαγράμματα. Στην κατασκευή της γραμμής του χρόνου μπορούμε να συμπεριλάβουμε διαφορετικά μέσα όπως κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο youtube. Η χρονογραμμή μπορεί να ενσωματωθεί σε ιστοσελίδες (κάνοντας login στην ιστοσελίδα και επιλέγοντας my timerime δημιουργούμε τη δική μας χρονογραμμή). Δίνουμε έναν τίτλο στη χρονογραμμή και κάνουμε μια σύντομη περιγραφή της. Στην επόμενη φόρμα ορίζουμε την ημερομηνία εκκίνησης και την ημερομηνία λήξης και περιγράφουμε σύντομα τη συγκεκριμένη περίοδο. Σημείωση : Ο ιστότοπος Web2.0: Cool Tools for Schools αποτελεί από τις καλύτερες συλλογές εργαλείων Web2.0 για την τάξη. Μπορείτε να αναζητήσετε μια εφαρμογή εύκολα λόγω της κατανομής των εργαλείων σε ομάδες (Presentation tools, Video tools, Quiw and poll tools, Creativity tools, Image tools). 23