Aermacchi Μ-346Τ/Κ. Αεροπορική εκπαίδευση υψηλών προδιαγραφών

Aermacchi Μ-346Τ/Κ Αεροπορική εκπαίδευση υψηλών προδιαγραφών

JET TRAINER Ο τοµέας της αεροπορικής εκπαίδευσης αν και παραµεληµένος στο παρελθόν συνιστά σήµερα έναν από τους πιο σηµαντικούς και νευραλγικούς τοµείς για κάθε αεροπορία που επιθυµεί να διατηρεί µια αξιόµαχη δύναµη αεροσκαφών πρώτης γραµµής. Η αεροπορική εκπαίδευση βέβαια µπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε αρκετούς τοµείς καθώς περιλαµβάνει µια πληθώρα δραστηριοτήτων. Ένας όµως από τους πλέον σηµαντικούς είναι αυτός του Προκεχωρηµένου και Επιχειρησιακού Σταδίου. Ένα νέο αεροσκάφος που εξυπηρετεί το στάδιο αυτό είναι και το ιταλικό Μ-346T της Alenia-Aermacchi. Του Πάνου Σπαγόπουλου Φωτογραφίες: Wim Das και Kees Otten

O P O P Q R O T Y º P X O S P T Q U V R κτείνεται συνέχεια και νέα αεροσκάφη προσφέρονται για την αντικατάσταση παλαιότερων εκπαιδευτικών αεροσκαφών σχεδιαστικά βασισµένων στη δεκαετία του 70. Ένα από αυτά αναµφισβήτητα είναι και το ιταλικό T Y αεροσκάφος M-346T της º X Aermachi. H ιταλική Aermacchi ήταν η πρώτη εταιρεία που διατύπωσε την πρόταση για ένα ενιαίο ευρωπαϊκό αεροσκάφος προηγµένης εκπαίδευσης ήδη από τα µέσα της δεκαετίας του 80. Για το λόγο αυτό η σύλληψη της ονοµασίας που καθιερώθηκε ως «Eurotrainer» αποδίδεται σε αυτή. Οι προσπάθειες της Aermacchi επικεντρώθηκαν από τα µέσα Το συγκεκριµένο στάδιο εξυπηρετείται από εκπαιδευτικά αεροσκάφη που σαν σκοπό έχουν να εισάγουν το µαθητή σε αεροσκάφη υψηλών επιδόσεων πρώτης γραµµής. Τα αεροσκάφη αυτά µπορεί να είναι τρίτης αλλά κυριότερα τώρα 4ης γενιάς. Οι απαιτήσεις για το χειρισµό των συγκεκριµένων αεροσκαφών είναι ιδιαίτερα αυξηµένες σήµερα τόσο από άποψη επιδόσεων όσο και από την άποψη των προηγµένων ηλεκτρονικών συστη- µάτων που φέρουν. Έτσι τα τελευταία απαιτούν ένα σηµαντικό βαθµό εξοικείωσης, εξοικείωση που απαιτεί χρόνο και ώρες πτήσης. Η µείωση του χρόνου αυτού εξυπηρετείται σήµερα µε τη νέα γενιά εκπαιδευτικών αεροσκαφών προκεχωρηµένου σταδίου LIFT (Lead In Fighter Trainer) τα οποία ενσωµατώνουν περιβάλλον πιλοτηρίου που προσοµοιάζει µε αυτό των µαχητικών τέταρτης γενιάς, µε οθόνες πολλαπλών λειτουργιών, χειρισµό HOTAS, προσοµοίωση ραντάρ, HUD και από εκεί και πέρα µια σειρά άλλων περιφερειακών συστηµάτων όπως NVG, HMCS, GPS κ.α. Η παγκόσµια αγορά των νέων αεροσκαφών LIFT επε- της δεκαετίας του 90 στη δηµιουργία προηγµένων σχεδιαστικών λύσεων που θα οδηγούσαν στη βέλτιστη διαµόρφωση ενός νέου προηγµένου LIFT αεροσκάφους για τη µελλοντική εκπαίδευση Τον Ιανουάριο του 2008 το δεύτερο πρωτότυπο του M-346 ολοκλήρωσε, µε επιτυχία, τους ελέγχους για ανεφοδιασµό εν πτήσει, µε τη συνεργασία και την υποστήριξη της Μονάδας Πειραµατικού Ελέγχου (RSV) της Ιταλικής Πολεµικής Αεροπορίας, χρησιµοποιώντας ως ανεφοδιαστικό αεροσκάφος Tornado εξοπλισµένο µε buddy pod. χειριστών µαχητικών 3ης, αλλά κυρίως 4ης γενιάς. Η σηµαντικότερη παράµετρος που έπρεπε να ληφθεί υπόψη στην υλοποίηση της προσπάθειας αυτής αφορούσε στην πρόοδο της τεχνολογίας στον τοµέα των ηλεκτρονικών-οπλικών συστηµάτων. Έτσι, λοιπόν, η ιταλική εταιρεία σχεδιασµού και παραγωγής εκπαιδευτικών αεροσκαφών προχώρησε µε σταθερά βήµατα που οδήγησαν στην παραγωγή του προηγµένου εκπαιδευτικού LIFT Μ-346. Σύµφωνα µε την Aermacchi τόσο οι αεροδυναµικές επιδόσεις όσο και οι σχετικές διαδικασίες διαχείρισης επιχειρησιακών αποστολών προσοµοιάζουν πλήρως τις αντίστοιχες των σύγχρονων µαχητικών αεροσκαφών καθιστώντας µε τον τρόπο αυτό το M-346 έναν από τους κορυφαίους τύπους προηγµένων εκπαιδευτικών LIFT που διατίθενται στη διεθνή αγορά. [ Αναζητώντας τις ρίζες του ιταλικού advanced LIFT Το Μ-346 ενσωµατώνει πλήρως σ ένα αεροσκάφος τη µεγάλη και συσσωρευµένη εµπειρία της Aermacchi στην κατασκευή εκπαιδευτικών αεροσκαφών. Η εταιρεία, ήδη απασχοληµένη µε το σχεδιασµό και την παραγωγή µιας διευρυµένης οικογένειας εκπαιδευτικών αεροσκαφών (MB-339A/C και ΜΒ-339C) που καλύπτουν όλο το φάσµα της προετοιµασίας νέων χειριστών, ερευνούσε σχέδια και προτάσεις για την ανάπτυξη λύσεων για έναν προηγµένο τύπο εκπαιδευτικού αεροσκάφους. Οι λύσεις αυτές 58 ªµƒπ - øµƒπ 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION

JET TRAINER Το Μ-346 πετώντας σε σχηµατισµό µε έτερο εκπαιδευτικό της Alenia- Aermacchi Μ-311 το οποίο προορίζεται για τα αρχικό και βασικό στάδιο, δηµιουργώντας µια ολοκληρωµένη λύση εκπαίδευσης σε αεριωθούµενα αεροσκάφη και όχι jet-like. Το τελευταίο ήταν υποψήφιο και για την ΠΑ για την αντικατάσταση των επίσης αεριωθουµένων T-37 αλλά η επιλογή τελικά αφορούσε ένα ελικοφόρο το T-6A Texan II. εξετάστηκαν εκτεταµένα στο πλαίσιο µελέτης που διενεργήθηκε από τους σχεδιαστές Dr A. Notari και Dr M. Lucchesini για λογαριασµό του προγράµµατος NTT (New Technology Trainer). Το πρόγραµµα NTT αφορούσε ένα εντελώς νέο εκπαιδευτικό αεροσκάφος µε αεροδυναµική διαµόρφωση, πτητικές επιδόσεις και συστήµατα που σχεδιαστικά αποτελούν ένα εξελικτικό βήµα εµπρός σε σύγκριση µε τις τεχνολογίες που ενσωµάτωνε τότε η γενιά αεροσκαφών της οικογένειας του MB-339. Οι αρχικές προδιαγραφές του προγράµµατος NTT έκαναν λόγο για ένα µονοκινητήριο αεροσκάφος µε ικανότητα υπερηχητικής πτήσης, ψηφιακό σύστηµα ελέγχου πτήσης FBW και ικανότητα διατήρησης ελέγχου σε υψηλές γωνίες προσβολής στην περιοχή υψηλών υποηχητικών ταχυτήτων. Οι µηχανικοί της Aermacchi κατέληξαν σε µια υψηλοπτέρυγη αεροδυναµική σχεδιαστική δια- µόρφωση µε λεπτό προφίλ και εκτεταµένα χείλη προσβολής (Leading Edge Extensions/ LERX) στο εµπρόσθιο τµήµα της ατράκτου που να είναι ικανά να παράγουν ισχυρούς στροβιλισµούς (vortex) µε αποτέλεσµα στη συνολική αύξηση της άνωσης επιδρώντας θετικά στην αεροδυναµική ευελιξία, ιδιαίτερα σε υψηλές γωνίες προσβολής (AoA). H περαιτέρω εξέλιξη του αρχικού προγράµµατος ΝTT συνεχίστηκε µε την ονοµασία ΑΤ-2000 και περιλάµβανε την εξέλιξη πάνω από 10 προηγµένων σχεδιαστικών προτάσεων αρχικής σύλληψης οι οποίες αξιολογήθηκαν διεξοδικά προκειµένου να επιλεγεί η καταλληλότερη. Τελικά η λύση που προτάθηκε εστιάστηκε στο χαµηλό κόστος χρήσης ενώ σχεδιαστικά αφορούσε ένα δικινητήριο αεροσκάφος µε µόνο κάθετο σταθερό, ικανό να αναπτύσσει υψηλές υποηχητικές ταχύτητες µε υψηλή αεροδυναµική ευελιξία και να διατηρεί τον έλεγχο σε υψηλές γωνίες προσβολής AoA, σηµαντικός παράγοντας κατά την εκπαίδευση για τους νέους χειριστές. Παράλληλα το 1993 η Aermacchi ξεκίνησε συνεργασία µε το ρωσικό γραφείο σχεδίασης Yakovlev OKB, αναφορικά µε την ανάπτυξη του νέου εκπαιδευτικού αεροσκάφους ΥΑΚ-130. Το YAK-130 είχε βασιστεί και σε τεχνικές προδιαγραφές που είχαν καθοριστεί από κοινού µεταξύ των δύο εταιρειών. Κατόπιν όµως µετά από συνεχείς διαβουλεύσεις µε Ρώσους µηχανικούς για το ποια θα έπρεπε να είναι η ακριβής τελική δια- µόρφωση του αεροσκάφους, ώστε να καλύπτει τις απαιτήσεις της αγοράς των χωρών της ύσης, διαπιστώθηκε διάσταση απόψεων που οδηγούσε σε καθυστερήσεις την περαιτέρω εξέλιξη του προγράµµατος. Τα προβλήµατα αυτά οδήγησαν την ιταλική πλευρά στην απόφαση να διαχωρίσει τη θέση της µε αποτέλεσµα την αποχώρηση από το σχήµα το 1999. Οι λόγοι που συνέβαλαν σε αυτήν την απόφαση ήταν και οι αµφιβολίες για τη σταθερή χρηµατοδότηση του προγράµµατος από τη ρωσική κυβέρνηση, γεγονός που καθιστούσε την ιταλική εταιρεία άµεσα εξαρτηµένη από τις εξελίξεις στη Ρωσία. Έτσι οι δύο εταιρείες συνέχισαν να αναπτύσσουν αυτόνοµα το αεροσκάφος ως ΥΑΚ-130D στην περίπτωση της Yakovlev, που εξαρχής αποσκοπούσε να είναι προσαρµοσµένο στις ιδιαίτερες ανάγκες της Ρωσικής Αεροπορίας και ως Μ-346 για την αντίστοιχη ιταλική. Αν και τα δύο αεροσκάφη διατηρούν την κοινή τους σχεδιαστική βάση εντούτοις η διαφορετική εξελικτική πορεία των δύο αερο- ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ - øµƒπ 2008 59

σκαφών οδήγησε σε διαφορετικές εξωτερικές διαστάσεις όπως και σηµαντικές αλλαγές σε αεροδυναµική-δοµική διαµόρφωση και ηλεκτρονικά συστήµατα. Έτσι και ίσως αντίθετα µε ό,τι µπορεί να πιστεύεται, τα M-346 και YAK-130 δεν θα πρέπει να θεωρούνται δυο διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου αεροσκάφους, αλλά δύο διαφορετικοί τύποι που αναπτύχθηκαν από κοινή αρχική σχεδιαστική αντίληψη. Στόχος της ιταλικής εταιρείας ήταν τελικά να αναπτυχθεί ένα προηγµένο εκπαιδευτικό µε ανώτερες επιδόσεις από το άµεσα ανταγωνιστικό (ευρωπαϊκής προελεύσεως) εκπαιδευτικό, το BAE Systems Hawk, µε το οποίο διατηρείται συγκρίσιµο κόστος απόκτησης και υποστήριξης. Ο αεροδυναµικός σχεδιασµός του Μ-346 εκµεταλλεύεται, τους στροβιλισµούς (Vortex) που παράγονται στις χαρακτηριστικές υπεραντωτικές επιφάνειες LERX που προεκτείνονται από τις ρίζες της πτέρυγας προκειµένου να αυξηθεί η ευελιξία και η δυνατότητα ελέγχου σε υψηλές γωνίες προσβολής ΑοΑ (µέχρι 35 µοίρες) µε τη βοήθεια φυσικά συστήµατος ψηφιακού ελέγχου πτήσης Fly By Wire. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του αεροσκάφους που έχει να κάνει µε την ύπαρξη του προηγµένου λογισµικού πτήσης είναι η παροχή της δυνατότητας προγραµµατισµού του λογισµικού ώστε να διαφοροποιείται η συµπεριφορά των πτητικών χαρακτηριστικών του αεροσκάφους. Έτσι και σύµφωνα µε τη σχεδιαστική οµάδα της Aermacchi θα υπάρχουν δύο διαµορφώσεις λογισµικού, η πρώτη για χειριστές που ξεκινάνε το βασικό στάδιο πτητικής εκπαίδευσης µε περιο- Το Roll-Out του M-346 στις 10 του περασµένου Απριλίου Το πιλοτήριο του Μ-346. Πρόκειται για ένα πλήρως ψηφιακό περιβάλλον, µε οθόνες πολλαπλών ενδείξεων και λειτουργιών, HUD και ΗΟΤΑS προσοµοιάζοντας αυτό των µαχητικών 4ης γενιάς 60 ªµƒπ - øµƒπ 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION

JET TRAINER Το πρώτο αεροσκάφος του χαµηλού ρυθµού παραγωγής κατά τη διάρκεια της πρώτης του πτήσης ρισµένη ευελιξία η οποία θα συµβαδίζει µε τις αντίστοιχες επιδόσεις των χειριστών του βασικού σταδίου και η δεύτερη για προκεχωρηµένη/επιχειρησιακή εκπαίδευση που πλησιάζει τα πτητικά χαρακτηριστικά των µαχητικών 4ης γενιάς. [ Αναπτύσσοντας τα πρωτότυπα Το πρόγραµµα του νέου πλέον προηγµένου εκπαιδευτικού LIFT Μ-346 µε το οποίο η Aermacchi σκόπευε να προχωρήσει για την κάλυψη των αναγκών της ευρωπαϊκής αγοράς ξεκίνησε επισή- µως τον Ιανουάριο του 2000. Μετά την πάροδο 4 ετών σχεδιασµού και ανάπτυξης πραγµατοποιήθηκε η παρθενική πτήση του πρωτοτύπου Μ346 στις 15 Ιουλίου 2004. H συγκεκριµένη πτήση αποτέλεσε ορόσηµο για το πρόγραµµα του Μ- 346 το οποίο διαδέχτηκε µια εντατική περίοδος πτητικών δοκιµών. Το δεύτερο κατά σειρά πρωτότυπο Μ-346 µε κωδικό Χ616 πραγµατοποίησε την παρθενική πτήση στις 17 Μαΐου 2005 στις εγκαταστάσεις της Aermacchi στην Ιταλία σε µια πτήση διάρκειας 42 λεπτών. Η παρθενική πτήση του Νο2 αποτέλεσε παράλληλα την πρώτη του Μ-346 σε διαµόρφωση «dual-fadec» µε ταυτόχρονη παρακολούθηση και των δύο κινητήρων από το ψηφιακό σύστηµα παρακολούθησης δεδοµένων λειτουργίας. Ακολούθως µετά από µερικές εβδοµάδες παρουσιάστηκε µαζί µε το Νο1 αεροσκάφος δοκιµών στο αεροπορικό σαλόνι του Bourget το 2005. Αναµφισβήτητα η ένταξη του Νο2 πρωτοτύπου στο πρόγραµµα πτητικών δοκιµών επιτάχυνε την υλοποίηση του χρονοδιαγράµ- µατος ανάπτυξης εκπληρώνοντας σηµαντικό µέρος των δοκιµών πιστοποίησης συστηµάτων, αλλά και των πτητικών χαρακτηριστικών. Αντιθέτως το Νο1 πρωτότυπο επικεντρώθηκε στις δοκιµές πιστοποίησης κινητήρων, σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη του λογισµικού του FBW, που κατευθύνει τις επιφάνειες ελέγχου µε στόχο την επέκταση του φακέλου πτήσης του Μ-346. Για το σκοπό αυτό έχει αναπτυχθεί και ειδικός προσοµοιωτής για την ανάπτυξη-τροποποίηση του λογισµικού ελέγχου του FBW. Σηµειώνεται ότι η παρθενική πτήση του Νο2 πρωτοτύπου πραγµατοποιήθηκε εντός του προκαθορισµένου χρονοδιαγράµµατος επιδεικνύοντας την ωριµότητα του προγράµµατος. Με τον τρόπο αυτό συνέβαλε στην επέκταση της υποστήριξης από ενδεχόµενους διεθνείς συνεργάτες εν όψει της ενδιάµεσης φάσης προπαραγωγής. Το τρίτο κατά σειρά Μ-346 που εξήλθε από τη γραµµή παραγωγής χαρακτηρίζεται ως αεροσκάφος προπαραγωγής και ενσω- µατώνει τις περισσότερες τροποποιήσεις σε λογισµικό και υποσυστήµατα που θα εφοδιαστούν τα αεροσκάφη παραγωγής. Κατά τη διάρκεια των πτητικών δοκιµών του Μ-346 δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στην αξιολόγηση των πτητικών επιδόσεων των χαρακτηριστικών χειρισµού κατά τη διάρκεια ελιγµών σε συνδυασµό µε τη λειτουργία των ηλεκτρονικών συστηµάτων και αξιολόγησης του συστήµατος καταγραφής στοιχείων πτήσης. Επιπλέον, οι δοκιµαστές-χειριστές της Aermacchi πραγµατοποίησαν επανειληµµένες διακοπές της λειτουργίας των κινητήρων εν πτήσει πιστοποιώντας τις σχεδιαστικές λύσεις που υιοθετήθηκαν και κατ επέκταση τη συνολική αξιοπιστία του Μ-346 στον τοµέα της ασφάλειας. Το εκέµβριο του 2006, το M-346 κατόρθωσε να φτάσει την τα- ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ - øµƒπ 2008 61

Το δεύτερο πρωτότυπο του M-346 (X616) µε τα «βιοµηχανικά» χρώµατα παραγωγής χύτητα του ήχου Mach 0,96 και τον Ιανουάριο του 2008 το δεύτερο πρωτότυπο M-346 ολοκλήρωσε, µε επιτυχία και ασφάλεια, τους ελέγχους για ανεφοδιασµό εν πτήσει, µε τη συνεργασία και την υποστήριξη της Μονάδας Πειραµατικού Ελέγχου (RSV) της Ιταλικής Πολεµικής Αεροπορίας, χρησιµοποιώντας αεροσκάφος Tornado εξοπλισµένο µε ένα buddy pod. Το Φεβρουάριο του 2007 προεπιλέγει από τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα για το διαγωνισµό εκπαιδευτικού αεροσκάφους. Παράλληλα, βρίσκεται σε φάση αξιολόγησης στη Σιγκαπούρη, στα πλαίσια του Προγράµµατος Εκπαίδευσης Μαχητικών Πτήσεων (FWC), το οποίο αποσκοπεί στην αντικατάσταση του υφιστάµενου στόλου της σε αεροσκάφη προκεχωρηµένης εκπαίδευσης. Τον Απρίλιο του 2007 το M-346 υποβλήθηκε σε µία αρχική αξιολόγηση τριών εβδοµάδων από το Κέντρο Ελέγχου της Ιταλικής Πολεµικής Αεροπορίας στο Pratica di Mare, κερδίζοντας τη µεγάλη εκτίµηση των Πιλότων της Ιταλικής ΠΑ. Το πρώτο αεροσκάφος παραγωγής χαµηλού ρυθµού εξήλθε της γραµµής παραγωγής στις 10 Απριλίου και πέταξε στις 7 του Ιουλίου του 2008. Το αεροσκάφος, µε κωδικό LRIP00, απογειώθηκε στις 19:15 από τους χώρους της Alenia Aermacchi, στο Venegono Superiore, σηµατοδωντόντας µε αυτό τον τρόπο την έναρξη της παραγωγής του βιοµηχανοποιηµένου µοντέλου του αεροσκάφους. Η σχεδιαστική προσπάθεια για τη βασική βιοµηχανική εκδοχή του αεροσκάφους επικεντρώθηκε στη δοµική βελτιστοποίηση του, µε επιπλέον οφέλη σε επίπεδο βελτιωµένης συντήρησης. Ο στόχος επιτεύχθη µε την ορθολογικότερη κατανοµή των δοκών των πτερυγίων και του σκελετού της ατράκτου, µε την ταυτόχρονη πιο εκτεταµένη χρήση τεµαχίων υψηλής τεχνολογίας και τιτανίου. Μαζί µε την ενσωµάτωση του νέου βασικού µοχλού προσγείωσης και την παγίωση του συστήµατος γενικών αποστολών, έχει επέλθει σηµαντική µείωση στο βάρος του αεροσκάφους, ρίχνοντας το στα 700 κιλά περίπου. Το Σύστηµα Ελέγχου Πτήσεως, που περιλαµβάνει τους υπολογιστές της Alenia SIA και της SELEX Communications, έχει επίσης βελτιωθεί µε λογισµικό που ανέπτυξε ειδικά η ίδια η Alenia Aermacchi. Η Ιταλική Αεροπορία αναµένεται να παραγγείλει σε πρώτη φάση 14 αεροσκάφη του τύπου µε τις πρώτες παραδόσεις να ξεκινούν στις αρχές του 2009. [ ιαµορφώνοντας σχεδιαστικά το Μ-346 Πέραν των βασικών σχεδιαστικών διαµορφώσεων του προηγµένου εκπαιδευτικού M-346, οι σχεδιαστές της Aermacchi έλαβαν υπόψη µια σειρά από χαρακτηριστικά που ενσωµατώθηκαν στη σχεδίαση του αεροσκάφους, προκειµένου να ανταποκριθεί στις σύγχρονες επιχειρησιακές απαιτήσεις που δεν καλύπτουν τα διαθέσιµα εν υπηρεσία εκπαιδευτικά παλαιότερης τεχνολογίας. Στις απαιτήσεις αυτές συµπεριλαµβάνονται η αδυναµία διατήρησης παρατεταµένων ελιγµών σε ολόκληρο το φάσµα ταχυτήτων και ιδιαίτερα σε χαµηλές ταχύτητες κοντά στο όριο της απώλειας στήριξης (stall). Στις συγκεκριµένες συνθήκες οι περιορισµοί που συνήθως υπάρχουν στο µέγιστο όριο γωνίας προσβολής AoA επιφέρουν φτωχά αεροδυναµικά χαρακτηριστικά µε αποτέλεσµα την περιο- 62 ªµƒπ - øµƒπ 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION

JET TRAINER ρισµένη δυνατότητα ελέγχου. Συνεπώς, οι εκπαιδευόµενοι συναντούν αντικειµενικές δυσκολίες στην αποτελεσµατική κατανόηση των συνθηκών πτήσης κοντά και πέρα από το όριο απώλειας στήριξης, που δεν συµβάλλουν στη συσσώρευση επαρκούς εµπειρίας από το στάδιο κιόλας της προκεχωρηµένης εκπαίδευσης. Επιπλέον, οι περισσότεροι τύποι εκπαιδευτικών αεροσκαφών και δη οι παλαιότεροι διαθέτουν αναλογική διαµόρφωση οργάνων στο cockpit και περιορισµένα αεροναυτιλιακά βοηθήµατα που δεν ανταποκρίνονται στο περιβάλλον «glass cockpit» των µαχητικών 4ης γενιάς. Κρίσιµες, όµως, αδυναµίες, που αποτελούν καθοριστικό παράγοντα ακαταλληλότητας για την προετοιµασία των νέων χειριστών σε ό,τι αφορά τις συνολικές πτητικές επιδόσεις είναι ιδίως η πλήρης αδυναµία εξοµοίωσης των ηλεκτρονικών συστηµάτων που συναντούν οι χειριστές σύγχρονων µαχητικών. Αντίθετα, το M-346 διαθέτει διαµόρφωση πιλοτηρίου που τόσο από άποψη δυνατοτήτων όσο και από άποψη λειτουργικότητας βρίσκεται στα επίπεδα ενός σύγχρονου µαχητικού αεροσκάφους τέταρτης γενιάς. Παράλληλα, ο χειρισµός πτήσης έχει καταστεί ιδιαίτερα εύκολος (carefree handling) µε υψηλά επίπεδα ασφάλειας, ώστε οι εκπαιδευόµενοι να διαχειρίζονται µε άνεση τη διαθέσιµη ισχύ χωρίς να µειώνεται η κινητική ενέργεια για την εκτέλεση κρίσιµων ελιγµών σε διάφορες φάσεις της πτήσης. Πέραν όµως της σχεδιαστικής αεροδυναµικής διαµόρφωσης τα στοιχεία αυτά επιτυγχάνονται στο Μ-346 χάρη στην προσθήκη ενός τετραπλού συστήµατος ελέγχου πτήσης Fly-Βy-Wire (FBW) κατασκευής BAE Systems / Teleavio, το οποίο επιτρέπει τον χειρισµό του αεροσκάφους σε γωνίες προσβολής πάνω από 35 µέχρι και 40 Χάρη στο FBW οι εκπαιδευτές, όπως αναφέρθηκε και παραπά- Το πρώτο πρωτότυπο του Μ-346 που πραγµατοποίησε την πρώτη του πτήση τον Ιούλιο του 2004, εκτέλεσε ένα διεξοδικό πρόγραµµα δοκιµών πριν αρχίσει η φάση της παραγωγής χαµηλού ρυθµού του αεροσκάφους. Η διαµόρφωση Μ-346Κ αφορά την έκδοση ελαφρού µαχητικού του εκπάιδευτικού της Alenia-Aermacchi εξοπλισµένο µε βλήµατα IRIS-T, Sidewinder αλλά και µια µεγάλη γκάµα όπλων αέρος-εδάφους/επιφανείας ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ - øµƒπ 2008 63

νω θα έχουν τη δυνατότητα επαναπρογραµµατισµού του λογισµικού ελέγχου προκειµένου να εξοµοιώσουν διαφορετικά πτητικά χαρακτηριστικά αυξάνοντας σταδιακά τη δυσκολία χειρισµού ανάλογα µε το στάδιο εκπαιδεύσεως. Έµφαση έχει δοθεί στη δυνατότητα µελλοντικής αναβάθµισης λογισµικού που θα µπορεί να εξοµοιώσει περισσότερους επιχειρησιακούς ρόλους και να αυξήσει τη συνολική αποτελεσµατικότητα του M-346. [ Προηγµένο πιλοτήριο Η διάταξη των καθισµάτων στο cockpit του Μ-346, όπως και στα υπόλοιπα αεροσκάφη LIFT που προσφέρει η διεθνής αγορά, είναι µορφής «Tandem» (εκπαιδευόµενος µπροστά - εκπαιδευτής πίσω). Η εµπρός θέση στο cockpit, που καταλαµβάνει ο εκπαιδευόµενος, διαθέτει ορατότητα προς τα κάτω 16, ενώ η πίσω θέση του εκπαιδευτή διαθέτει ορατότητα 6. Και οι δύο χειριστές κάθονται σε δύο εκτινασσόµενα καθίσµατα Martin Baker MK16 (zero - zero) µηδενικού ύψους και ταχύτητας. Στο cockpit του Μ-346 έχει ενσωµατωθεί προηγµένη διαµόρφωση «Glass Cockpit» µε τρεις οθόνες υγρών κρυστάλλων απεικόνισης στοιχείων (LCMFD), HUD διαστάσεων 22 x 22, και χειριστήρια διαχείρισης HOTAS. Επιπλέον αναφέρεται ότι µπορεί κατόπιν επιθυµίας του πελάτη να ενσωµατωθεί σκοπευτικό επί κράνους και σύστηµα διοπτρών νυχτερινής όρασης. Η αρχιτεκτονική διάταξη των ηλεκτρονικών συστηµάτων του Μ-346 εξυπηρετείται από αρτηρία δεδοµένων 1553Β MIL-SΤD 1553, ενώ η Το πιλοτήριο του Μ-346 επιτρέπει στον εκπαιδευτή που κάθεται στην πίσω να έχει πολύ καλή ορατότητα προς τα εµπρός ελέγχοντας συνέχεια τον εκπαιδεύο- µενο ιδιαίτερα κατά τη φάση της προσγείωσης διαχείριση του εξωτερικού φορτίου ελέγχεται από το λεγόµενο «stores management system» (SMS). Με τον τρόπο αυτό το Μ-346 είναι ικανό για την µεταφορά οπλικού φορτίου προκειµένου να υπάρχει η δυνατότητα εκπαίδευσης στην άφεση πυροµαχικών ενώ µε τη χρήση ειδικού λογισµικού θα είναι δυνατή η «αναχαίτιση» εικονικών στόχων. Σε ρόλο επιχειρησιακής εκπαίδευσης το Μ-346 εξοµοιώνει επίσης τη λειτουργία ενός σύγχρονου συστήµατος αυτοπροστασίας µε τακτικά σενάρια απειλών που παρουσιάζονται στις οθόνες LCMFD. Εναλλακτικά είναι εφικτός ο εφοδιασµός του Μ-346 µε σύστηµα προειδοποίησης RWR παρεµβολέα ραντάρ και εκτοξευτή αναλώσιµων chaff/flare για την πλήρη ανάληψη επιχειρησιακών καθηκόντων. Στον ηλεκτρονικό εξοπλισµό περιλαµβάνεται επίσης σύστηµα τηλεπικοινωνιών VHF/UHF, σύστηµα IFF (Transponder), ενώ ο εξοπλισµός ναυτιλίας αποτελείται από σύστηµα αδρανειακής ναυτιλίας δακτυλίων laser (laser gyro inertial navigation system), δέκτη GPS και πλήρη σειρά ραδιοβοηθηµάτων tactical air navigation (TACAN), omnidirectional radio ranging (VOR/IIS/MB). Έτσι βάση όλων αυτών των δυνατοτήτων του αεροσκάφους σε ότι αφορά την εξέλιξη της σχεδίασης η εταιρεία σχεδιάζει και µια επιπλέον διαµόρφωση αυτή του Μ-346Κ ως ελαφρύ µαχητικό. Θα µπορεί να φέρει όπλα όπως ο AIM-9 Sidewinder για αυτοπροστασία, βλήµατα αέρος-εδάφους AGM-65 Maverick, ή βλήµατα MBDA Marte Mk2 για προσβολή στόχων επιφανείας, έως και το βλήµα IRIS-T σε συνδυασµό µε σκοπευτικό επι κράνους. Το Μ-346 είναι εφοδιασµένο επιπλέον και µε σύστηµα παραγωγής οξυγόνου OBOGS (On Board Oxygen Generating System) που αυξάνει την αυτονοµία του αεροσκάφους και µειώνει τις απαιτήσεις συντήρησης. Στα προηγµένα συστήµατα πιλοτηρίου περιλαµβάνεται σύστηµα περιβαλλοντικού ελέγχου ECS (Environmental Control System). Το ECS ελέγχει ηλεκτρονικά τον κλιµατισµό στο cockpit, την συµπίεση καµπίνας, τον εξαερισµό και την ψύξη στα διαµερίσµατα ηλεκτρονικών συστηµάτων. Η ρύθµιση παραµέτρων διεξάγεται από τους χειριστές και εν συνεχεία το σύστηµα αναλαµβάνει αυτόµατα να ελέγχει τις θερµοκρασιακές παραµέτρους καθ όλη τη διάρκεια της πτήσης. Το σύστηµα λαµβάνει τροφοδοσία αέρα τόσο από τους κινητήρες εν πτήσει όσο και από τη γεννήτρια παροχής ισχύος APU όταν βρίσκεται στο έδαφος κατά τη διαδικασία εκκίνησης ή µετά τη διακοπή λειτουργίας των κινητήρων. [ «Ισχύς εν τη ενώσει» Ο κινητήρας που επιλέχτηκε για το Μ-346 είναι ο F-124-GA-100 της ITEC (Honeywell). Η δικινητήρια διάταξη επιλέχτηκε µε κύριο γνώµονα την επίτευξη υψηλού επιπέδου ασφαλείας για το πλήρωµα. Άλλωστε, ο παράγοντας ασφάλεια αποτελεί καθοριστική παράµετρο στο σχεδιασµό εκπαιδευτικών αεροσκαφών που συχνά επιχειρούν πάνω από κατοικηµένες περιοχές. Η αξιοπιστία και τα επίπεδα ασφάλειας του Μ-346 ενισχύονται ακόµη περισσότερο µε την προσθήκη βοηθητικής µονάδας παροχής ισχύος της Rubis για επανεκκίνηση της λειτουργίας των κινητήρων εν πτήσει. 64 ªµƒπ - øµƒπ 2008 ANAXAITI H/INTERCEPTION

JET TRAINER Αν και το Μ-311 αναπτύχθηκε νωρίτερα και από διαφορετικές σχεδιαστικές οµάδες από το Μ-346 εντούτοις εξωτερικά µοιάζει αρκετά µε το τελευταίο, δη- µιουργώντας µια οµοιογενή και ολοκληρωµένη λύση στην αεροπορική εκπαίδευση Στις τρεις εσωτερικές δεξαµενές (µία πίσω από το cockpit και µία σε κάθε πτέρυγα) µπορεί να µεταφερθεί καύσιµο συνολικού βάρους 1.650 kg, ενώ υπάρχει πρόβλεψη για εγκατάσταση µιας σύµµορφης κοιλιακής δεξαµενής καυσίµου, συνολικού βάρους 550 kg. Σε ό,τι αφορά τις απορριπτόµενες δεξαµενές καυσίµου, µπορεί να µεταφέρει δύο, χωρητικότητας 590 lt η κάθε µία. Η εµβέλεια του Μ-346 µπορεί περαιτέρω να επεκταθεί µε την προσθήκη σταθερού σωλήνα για ανεφοδιασµό από αεροσκάφος τάνκερ εν πτήσει. Με τον τρόπο αυτό οι εκπαιδευόµενοι χειριστές θα έχουν τη δυνατότητα να πιστοποιηθούν στη συγκεκριµένη διαδικασία από το επιχειρησιακό στάδιο εκπαίδευσης, αποκοµίζοντας πολύτιµη εµπειρία που θα αξιοποιηθεί σε µετέπειτα στάδιο στις επιχειρησιακές µοίρες µαχητικών. Επιπλέον, η δυνατότητα εναέριου ανεφοδιασµού στο Μ-346 θα επιτρέψει την εξοικονόµηση πόρων, αλλά και µείωση του πτητικού έργου που καλούνται να φέρουν σε πέρας οι µοίρες, καθώς σύµφωνα µε εκτιµήσεις θα απαιτείται αναλογικά µικρότερος χρόνος για την εκπαίδευση χειριστών σε επιχειρησιακά µαχητικά πρώτης γραµµής. Για την παροχή ισχύος το Μ-346 διαθέτει δύο ανεξάρτητες γεννήτριες 20 KVA και δύο µετατροπείς των 6 KW, µία µονάδα εφεδρικής ισχύος APU (5 KW, 28 V DC) και δύο συσσωρευτές νικελίου-καδµίου. Όσον αφορά το υδραυλικό σύστηµα αποτελείται από δύο ανεξάρτητα συστήµατα των 3.000 psi που εξασφαλίζουν ακόµη και σε περίπτωση ανάγκης προκειµένου το αεροσκάφος να έχει τη δυνατότητα να προσγειωθεί µε ασφάλεια στη βάση του. Το υδραυλικό σύστηµα προσφέρει έλεγχο στις κύριες και βοηθητικές µονάδες επιφάνειες ελέγχου, το σύστηµα προσγείωσης, τον έλεγχο διεύθυνσης ριναίου τροχού και τα φρένα του συστήµατος πέδησης. Ιδιαίτερα ανταγωνιστικό σε σχέση µε άλλα εκπαιδευτικά αεροσκάφη είναι το κόστος κύκλου ζωής του Μ-346, ενώ η διαδικασία συναρµολόγησης στη γραµµή παραγωγής έχει επιταχυνθεί µε την υιοθέτηση προηγµένων αλλά σχετικά απλών τεχνολογικών λύσεων. [ Προηγµένες λύσεις εφαρµόζονται στην άτρακτο Η άτρακτος του αεροσκάφους είναι κατασκευασµένη στο µεγαλύτερο ποσοστό από αλουµίνιο, ενώ οι επιφάνειες ελέγχου και ορισµένες θυρίδες προσιτότητας είναι κατασκευασµένες από ανθρακονήµατα και άλλα συνθετικά υλικά. Βάσει των προδιαγραφών του Μ-346, η πτητική εκµετάλλευση µπορεί να φτάσει τις 10.000 ώρες πτήσης. Στο σχεδιασµό και την παραγωγή των τριών πρωτοτύπων συµµετέχουν περίπου 300 µηχανικοί ενώ προβλέπεται και η κατασκευή δύο ακόµη αεροσκαφών για επίγειες δοκιµές κόπωσης και αντοχής. Η δοµική απλότητα του M-346 αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στην σχετική µείωση των δοµικών τµηµάτων κατά 40% παρά το γεγονός ότι το µέγιστο βάρος απογείωσης έχει αυξηθεί σε σχέση µε το MB-339 κατά 2.000Kg. Παράλληλα, σχεδιαστική µέριµνα έχει ληφθεί προκειµένου να καταστεί ευκολότερη η συντήρηση του αεροσκάφους από το προσωπικό επίγειας εξυπηρέτησης ιδιαίτερα στα σηµεία προσιτότητας στις επιφάνειες της δεξιάς και αριστερής πτέρυγας. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι οι κινητές επιφάνειες ελέγχου στα Flaps και τα χείλη προσβολής-εκφυγής µαζί µε τις θυρίδες προσιτότητας είναι πλήρως εναλλάξιµες και για τις δύο πλευρές των πτερύγων. Συνολικά το Μ-346 διαθέτει 9 σηµεία ανάρτησης οπλισµού βάρους 3.000kg σε σταθµούς στην άτρακτο και τις πτέρυγες. Ο έλεγχος των οπλικών συστηµάτων επιτυγχάνεται από τα χειριστήρια τεχνολογίας HOTAS, ενώ η σκόπευση πραγµατοποιείται από τον κύριο υπολογιστή αποστολής µε δεδοµένα που προβάλλονται στις MFD και το HUD. ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ - øµƒπ 2008 65