ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ: ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΙΣΤΗΣ ΟΔΗΓΟΣ/ ΟΔΗΓΟΣ ΦΟΡΤΗΓΟΥ/ ΟΔΗΓΟΣ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟΥ ΤΣΙΦΟΥΝΤΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Π/04151 ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΞΑΜΗΝΟ 5 ο ΜΑΘΗΜΑ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: κ. ΛΑΙΟΣ, κ. ΣΚΡΟΥΜΠΕΛΛΟΣ
Περίληψη Τα επαγγέλματα των οδηγών φορτηγού, λεωφορείου και αυτοκινητιστή οδηγού είναι επαγγέλματα στα οποία η εργονομία παίζει σημαντικό ρόλο. Η εργασία έγινε για να δείξει πώς οι αρχές της εφαρμόζονται για την βελτίωση του επαγγέλματος των τριών και να συγκρίνει που η χρήση της είναι μεγαλύτερη και γιατί. Η εργασία περιλαμβάνει μία περιήγηση στο χώρο εργασίας των τριών επαγγελμάτων, δείχνει περιπτώσεις που η χρήση των αρχών της εργονομίας είναι μεγαλύτερη, περιπτώσεις που δεν εφαρμόζονται αρκετά και την εξέλιξη του εργασιακού περιβάλλοντος του καθενός. Μετά από την διερεύνηση των εργασιακών θέσεων του καθενός συμπεραίνουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο καθένας και ποιος από τους τρεις βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση. 2
Περιεχόμενα Περίληψη 2 Περιεχόμενα 3 Εισαγωγή 4 Βιβλιογραφική επισκόπηση 5 Διερευνητικό μέρος 12 Αποτελέσματα 17 Συζήτηση αποτελεσμάτων 18 Συμπεράσματα 18 Βιβλιογραφικές αναφορές 19 3
Εισαγωγή Στη βιβλιογραφική επισκόπηση παραθέτω τις πληροφορίες που συγκέντρωσα από τις πηγές. Έχω συγκεντρώσει εικόνες για να τονίσω τα σημεία με τα οποία θα σχολιάσω παραπάνω στη διερεύνηση. Επειδή η εργασία του αυτοκινητιστή οδηγού που έχει φορτηγό ή λεωφορείο είναι παρόμοια με τους οδηγούς των δύο αυτών οχημάτων δεν έχω παραθέσει πολλά στοιχεία. Στην διερεύνηση παρουσιάζω με περισσότερη λεπτομέρεια την περίπτωση που ο αυτοκινητιστής είναι οδηγός ταξί. 4
Βιβλιογραφική επισκόπηση α) Οδηγός λεωφορείου Σύμφωνα με τις πηγές από τις οποίες δανείστηκα πληροφορίες για τους οδηγούς λεωφορείων αντιλαμβάνεται κανείς πως η συγκεκριμένη εργασία είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Είναι αναγκασμένοι να παραμένουν συγκεντρωμένοι για αρκετό χρονικό διάστημα στην εργασία τους καθώς η τελευταία φέρει αρκετές ευθύνες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. στους οδηγούς σχολικών λεωφορείων, δεν έχουν εφαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό οι αρχές της εργονομίας στην εργασία τους και προκύπτουν σοβαρά προβλήματα. Η πολύωρη εργασία αλλά και πολλές φορές η μη χρήση σε μεγάλο βαθμό της Εργονομίας σε μερικά λεωφορεία προκαλούν προβλήματα υγείας στους οδηγούς. Οι οδηγοί παραπονιούνται για πόνους σε όλα τα μέρη του σώματος, από απλούς πονοκεφάλους μέχρι νευρωτικές ασθένειες και τραύματα κυρίως στα πόδια. Υποφέρουν και από μυοσκελετικές παθήσεις εξαιτίας της πολύωρης στάσης του σώματός τους οι οποίες καταλήγουν αργότερα σε σοβαρά τραύματα. Αυτά συμβαίνουν λόγω των πολλών ωρών εργασίας τους στην ίδια θέση χωρίς διαλείμματα, λόγω της στατικής φόρτισης των μυών τους, των απότομων αλλαγών της θερμοκρασίας και της ηχορύπανσης στις πόλεις. Στην παραπάνω εικόνα παρατηρεί κανείς το εργασιακό περιβάλλον του οδηγού λεωφορείου. Κάθεται για αρκετό διάστημα της ημέρας στην ίδια θέση χωρίς πολλά και μεγάλα διαλείμματα. Η συγκεκριμένη θέση δεν 5
είναι απόλυτα ρυθμίσιμη. Έχει το πλεονέκτημα της μη αλλαγής ταχυτήτων αφού τα λεωφορεία έχουν τις περισσότερες φορές αυτόματο κιβώτιο. Τα όργανα που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες είναι αναλογικά και δεν μπορεί να τα παρατηρήσει εύκολα κατά τη διάρκεια της εργασίας του. Επίσης δεν μπορεί να ελέγχει εύκολα τι γίνεται στο πίσω μέρος του λεωφορείου γιατί χρησιμοποιεί καθρέφτες. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την διευκόλυνση της εργασίας. Η παρακάτω εικόνα δείχνει τις σημαντικές αλλαγές που έχουν γίνει στο γραφείο του οδηγού. Εδώ τα χειριστήρια και οι διακόπτες έχουν μελετηθεί σύμφωνα με τις αρχές της Εργονομίας, τα όργανα είναι περισσότερο ευδιάκριτα αλλά μικρά πάλι και ένας υπολογιστής βοηθά τον οδηγό στην δουλειά του. Του παρέχει χάρτη μέσω δορυφόρου, του δίνει τις πληροφορίες που χρειάζεται για την κατάσταση του οχήματός του και ειδοποιεί τον οδηγό για να αποφύγει περιπέτειες καθώς του παρέχει εικόνα για το τι γίνεται στο υπόλοιπο του οχήματος. Το κάθισμα είναι πολύ πιο άνετο σε σύγκριση με το παραπάνω και μέσω αισθητήρων βοηθά τον οδηγό στον καλύτερο έλεγχο του λεωφορείου. Την εικόνα αυτή όμως δεν τη συναντά κανείς συχνά στα λεωφορεία λόγω του κόστους των διαφόρων συστημάτων. 6
β ) Οδηγός φορτηγού Η δουλειά του οδηγού φορτηγών είναι και αυτή αρκετά δύσκολη. Εμφανίζει παρόμοια προβλήματα υγείας αυτόν που εργάζεται στο λεωφορείο.δεν έχει την ευθύνη για τους επιβάτες αλλά για εμπορεύματα και πολλές φορές το μήκος του οχήματος που οδηγεί είναι σχεδόν το διπλάσιο από αυτό του λεωφορείου. Γι αυτό το λόγο πρέπει να συγκεντρώνεται ακόμη περισσότερο στη δουλειά του ειδικά σε δύσκολες ορεινές διαδρομές. Η πρόσβαση του στο όχημα είναι πιο δύσκολη από αυτή του οδηγού λεωφορείου. Τα ηλεκτρονικά συστήματα όμως που διαθέτουν τα σύγχρονα φορτηγά έχουν βελτιώσει έως ένα βαθμό την εργασία του. Στα λεωφορεία η εργονομία εφαρμόζεται εξίσου για τους επιβάτες και τον οδηγό ενώ οι αρχές της χρησιμοποιούνται πολύ περισσότερο για την ευκολία των οδηγών φορτηγού. Το μέγεθος πολλών φορτηγών είναι το διπλάσιο από αυτό των λεωφορείων 7
φορτηγό με τοποθέτηση σκαλιών για την είσοδο του οδηγού 8
η θέση των σκαλιών βελτιώθηκε-τοποθετήθηκαν πιο πίσω η εικόνα του εσωτερικού ενός φορτηγού της εποχής μας πληθώρα ηλεκτρονικών συστημάτων στη υπηρεσία του οδηγού. 9
η εργονομία της θέσης οδήγησης βελτιώνεται ακόμη περισσότερο με τη χρήση της τεχνολογίας-ο οδηγός έχει καλύτερη και πιο εύκολη πρόσβαση στα χειριστήρια Τα καθίσματα έχουν βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό-διαθέτουν αισθητήρες που εμποδίζουν τον οδηγό να αποκοιμηθεί. Οι υπολογιστές λένε στον οδηγό ποια διαδρομή πρέπει να ακολουθήσει για να φτάσει πιο γρήγορα στον προορισμό του. 10
γ ) αυτοκινητιστής οδηγός Ο αυτοκινητιστής οδηγός αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα υγείας με τους παραπάνω. Επειδή όμως το όχημα με το οποίο κάνει τη δουλειά του, του ανήκει μπορεί και καθορίζει ο ίδιος το ωράριο εργασίας του. Εάν δουλεύει με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επιβαρύνει την υγεία του τότε θα έχει λιγότερα προβλήματα υγείας από τους άλλους δύο. Στην περίπτωση που είναι οδηγός ταξί τότε το νευρικό του σύστημα διαταράσσεται περισσότερο εάν δουλεύει σε μεγαλούπολη λόγω της ηχορύπανσης και των συχνών διαπληκτισμό του με άλλους οδηγούς. Επίσης θα πρέπει να δείχνει πολύ μεγάλη προσοχή στους δρόμους για την ασφάλειά αυτού και των επιβατών του. Συχνά αντιμετωπίζει κινδύνους στην εργασία του λόγω της εγκληματικότητας αφού καθημερινά εξυπηρετεί αγνώστους. Η άνεση που του προσφέρει το όχημά του δεν είναι τέτοια ώστε να αποτρέψει τα προβλήματα στην σπονδυλική στήλη. Γενικά είναι ένα αρκετά ψυχοφθόρο επάγγελμα. 11
Διερευνητικό μέρος Οδηγός λεωφορείου Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τα προβλήματα υγείας που εμφανίζει ένας οδηγός λεωφορείου. Στο εργασιακό του περιβάλλον δεν έχει άνεση κινήσεων, είναι εγκλωβισμένος σε ένα μικρό χώρο για αρκετές ώρες. Ο χώρος του είναι μικρός για να εξοικονομηθεί χώρος για τους επιβάτες. Ακόμη δεν έχει εύκολη πρόσβαση σε μερικά χειριστήρια γιατί θα πρέπει να κοιτά συνέχεια στο δρόμο. Εάν είναι μικρόσωμος τα χειριστήρια είναι μακριά από αυτόν ακόμα έστω και εάν ρυθμίσει το κάθισμα όσο πιο μπροστά γίνεται.ο πίνακας των χειριστηρίων στα λεωφορεία παλαιάς τεχνολογίας δεν έχει την απαραίτητη κλίση προς τον οδηγό και είναι δύσκολο αρκετές φορές να παρατηρήσει το ταχύμετρο το οποίο δεν έχει την απαραίτητη μερικές φορές προστασία των ενδείξεων από τις αντανακλάσεις του ήλιου. Μερικές φορές μάλιστα οι οδηγοί δεν έχουν την απαραίτητη προστασία από τον ήλιο κάτι που κάνει το έργο τους πολύ δύσκολο δεδομένου του μεγέθους του εμπρός παραθύρου. Στα παλαιά λεωφορεία το τιμόνι δεν έχει υδραυλική υποβοήθηση και ασκεί αρκετή στιγμιαία δύναμη πάνω σε αυτό. Σε μερικά λεωφορεία η οριζόντια σχεδόν θέση του τιμονιού και η αδυναμία ρύθμισής της κλίσης του σε μεγάλο βαθμό, δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την εργασία του. Σε σπάνιες περιπτώσεις όταν το λεωφορείο δεν έχει αυτόματο κιβώτιο ο οδηγός είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιεί το πεντάλ του συμπλέκτη που είναι δύσχρηστος, χρειάζεται να ασκήσει κανείς μεγάλη δύναμη λόγω της μεγάλης ιπποδύναμης. Μερικά λεωφορεία δεν έχουν πεντάλ foot rest για το αριστερό πόδι για να το ξεκουράζει ο οδηγός όταν δεν χρησιμοποιείται. Η κλίση της πλάτης του καθίσματος δεν ρυθμίζεται προς τα πίσω ώστε να ξεκουράζεται ο οδηγός. Σε περίπτωση που το λεωφορείο εκτελεί αστικές διαδρομές το νευρικό σύστημα του διαταράσσεται αρκετά από τα υψηλά επίπεδα θορύβου στις λεωφόρους και από τους συχνούς διαπληκτισμούς του με άλλους οδηγούς. Το λεωφορείο έχει μεγάλο όγκο και ο χειρισμός του μέσα στις πόλεις θέλει διπλάσια προσοχή και συγκέντρωση από ένα επιβατικό αυτοκίνητο.εχει και πολλούς και μεγάλους καθρεύτες. Όλα τα παραπάνω που αναφέρθηκαν σε σχέση με τη θέση οδήγησης του οδηγού παρατηρούνται στην εικόνα που ακολουθεί. Η εικόνα αντιπροσωπεύει βέβαια ένα λεωφορείο παλαιάς τεχνολογίας το οποίο όμως παρατηρείται ακόμη στους ελληνικούς δρόμους. 12
Η εργασία του διευκολύνεται εάν το όχημα που οδηγά είναι εφοδιασμένο με κάμερες για τον έλεγχο της επιβίβασης/αποβίβασης των επιβατών, ασύρματο για την επικοινωνία με άλλους οδηγούς και αλλων συστημάτων που κάνουν την δουλειά του πιο ξεκούραστη. Αυτά τα συστήματα δεν υπάρχουν σε όλα τα λεωφορεία. Τελευταία έχουν εξελιχθει αρκετα και μειώνουν έως ένα σημείο τα προβλήματα υγείας των οδηγών. Η εικόνα που προηγήθηκε είναι η θέση οδήγησης ενός λεωφορείου που εκτελεί μεγάλες διαδρομές 13
Οδηγός φορτηγού Η δουλειά του οδηγού φορτηγού εχει αρκετές ομοιότητες αλλά και αρκετές διαφορές με αυτή του οδηγού λεωφορείου.κάθεται για αρκετές ώρες στην ίδια θέση με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αρκετά προβλήματα υγείας.αυτά είναι κυρίως μυοσκελετικά.η βελτίωση της ανεσης κατά τη διάρκεια των χρόνων τα έχει μειώσει.κάνει σπάνια διαλείμματα τα οποία είναι μικρά. Η θέση εργασίας του όμως είναι μεγαλύτερη και έχει ευκολότερη πρόσβαση στα χειριστήρια.μάλιστα πληθώρα εξαρτημάτων (ανάμεσα σε αυτά και το δορυφορικό σύστημα πλοήγησης) κάνει την εργασία τους πιο εύκολη. Τα παλαιότερα χειριστήρια είχαν πολλούς διακόπτες και ο οδηγός δεν είχε εύκολη πρόσβαση σε ολους. Αυτό σήμερα σιγά σιγά αλλάζει και παρατίθενται στον οδηγό μόνο οι πληροφορίες που χρειάζεται κατά τις διάφορες περιστάσεις. Η σχεδίαση της καμπίνας οδήγησης είναι απόλυτα οδηγοκεντρική. Όλοι οι διακόπτες είναι στραμμένοι προς τον οδηγό ακόμα και οι ποτηροθήκες, η θέση των οποίων δεν εμποδίζει τον χειρισμό άλλων εξαρτημάτων. Οι σημαντικοί διακόπτες εχουν σήματα σε χρώματα για να διακρίνονται εύκολα.ο μοχλός για τις ταχύτητες είναι ψηλός και εύχρηστος. Τα χειριστήρια του κλιματισμού που κινούνται με τη βοήθεια του αντίχειρα και του δείκτη θα μπορούσαν να αντικατασταθούν από άλλα που μιμούνται τα βιδωτά καπάκια στα μπουκάλια.το παραπάνω φορτηγό έχει πολλούς διακόπτες και σε σκούρο χρώμα.αυτό δυσκολεύει τον οδηγό αν και οι σημαντικοί διακόπτες έχουν έντονο χρώμα. Το 14
εσωτερικό ενός πιο σύγχρονου φορτηγού κάτω έχει πολυ λιγότερους διακόπτες έχει ένα ψηφιακό ταχύμετρο και έναν υπολογιστη αφής που διευκολύνουν αρκετά τον οδηγό. Πολλοί διακόπτες είναι κυκλικά στον μοχλο ταχυτήτων εξασφαλίζοντας ακόμη περισσότερη εργονομία. Ο όγκος του οχήματος που έχει να κατευθύνει είναι πολύ μεγάλος και γι αυτό είναι υποχρεωμένος να δείχνει ιδιαίτερη προσοχή. Δεν μπορεί να κάνει εύκολα ελιγμούς λόγω της κατασκευής του οχήματος που χειρίζεται. Σε ορεινές διαδρομές το παραμικρό λάθος μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή. Ακόμη η πρόσβαση στο χώρο εργασίας του είναι δύσκολος. Ευτυχώς όμως έχουν εφευρεθεί λυσεις για να διευκολύνουν την πρόσβασή του. Στα φορτηγά του μέλλοντος τα σκαλοπάτια εισόδου στην καμπίνα έχουν αντικατασταθεί από ειδικό ηλεκτρομηχανικό μηχανισμό ανύψωσης. Αυτοκινητιστής οδηγός Όσον αφορά τον αυτοκινητιστή οδηγό μπορεί να περιορίσει τα διάφορα προβλήματα επιλέγοντας ο ίδιος το ωράριό και τη διάρκειά του. Στην περίπτωση που είναι οδηγός ταξί η άνεση που του παρέχει το όχημά του απέχει πολύ από τα επιπεδα του λεωφορείου και ακόμη περισσοτερο από αυτή του φορτηγού. 15
Το καθημερινό περιβάλλον εργασίας ενός αυτοκινιτιστή που είναι οδηγός ταξί. Το παραπάνω όχημα είναι ένα καθημερινό οικογενειακό αυτοκίνητο και έχει πετραιλεοκινητήρα μεγάλου κυβισμού (2000 κ.ε. τα περισσότερα) για να συνδυάσει απόδοση και οικονομία σε καύσιμα.στην όροφή έχει ένα πολυγωνικού σχήματος φως το οποίο ανάβει όταν αναζητεί πελάτη. Αυτό είναι το εσωτερικό ενός ταξί.έχει έναν ασύρματο για επικοινωνία μία οθόνη με navigator για την διευκόλυνση του οδηγού.το τιμόνι είναι μικρότερο από αυτό του λεωφορείου, είναι αρκετά ρυθμίσιμο και δεν έχει έντονη κλίση.τις περισσότερες φορές έχει αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων.η άνεση που προσφέρει το ταξί είναι περίπου ισάξια με αυτη ενός λεωφορείου και ακόμα μικρότερη ενός φορτηγού.ο χώρος του είναι πολύ μικρότερος αλλά μπορεί να κάνει όσα διαλείμματα επιθυμεί και να επιλέξει αυτός τις ώρες εργασίας του. 16
Αποτελέσματα α ) Οδηγός λεωφορείου Ο οδηγός του λεωφορείου υποφέρει από πληθώρα προβλημάτων υγείας. Η πολύωρη στάση του σώματός του στην ίδια θέση φθείρει τα οστά στα πόδια και στα χέρια κυρίως. Με τα χέρια ασκεί δύναμη για να στρίψει το τιμόνι και με τα πόδια στα διάφορα πεντάλ. Οι μύες και οι τένοντες στην περιοχή του αστράγαλου καταπονούνται ιδιαίτερα. Επίσης δεν κάνει πολλά διαλείμματα με αποτέλεσμα να έχει προβλήματα στα νεφρά όταν γερνάει.επίσης η επιφάνεια εργασίας του δεν ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό. β ) Οδηγός φορτηγού Ο οδηγός του φορτηγού υποφέρει από τα ίδια προβλήματα υγείας με τον οδηγό λεωφορείου σε μικρότερο όμως βαθμό λόγω της περισσότερης προσοχης που δίδεται στο σχεδιασμό του περιβάλλοντος εργασίας του. Ο χειρισμός του οχήματός του όμως είναι πολύ πιο δύσκολος από αυτον του λεωφορείου λόγω της κατασκευής του και του όγκου του. γ ) Αυτοκινητιστής οδηγός Ο αυτοκινητιστής μπορεί να αποφύγει έως ένα βαθμό τα προβλήματα των άλλων δύο. Στην περίπτωση όμως που είναι οδηγός ταξί τα προβλήματα υγείας θα είναι εντονα λόγω της περιορισμένης άνεσης που του προσφέρει το όχημά του. 17
Συζήτηση αποτελεσμάτων Σύμφωνα με τις προηγούμενες σελίδες της εργασίας ο οδηγός φορτηγού βρίσκεται σε αρκετά πλεονεκτική θέση σε σχέση με τον οδηγό λεωφορείου ιδιαίτερα όταν το όχημα του ανήκει και μπορεί να προγραμματίζει ο ίδιος την εργασία του. Το περιβάλλον της εργασίας του είναι πιο άνετο, πιο ευρύχωρο από αυτό ενός λεωφορείου. Έχει βέβαια να χειριστεί ένα μεγαλύτερο όγκο οχήματος αλλά δεν έχει την έγνοια των επιβατών. Η θέση οδήγησης είναι καλύτερη και από αυτή του οδηγού ταξί. Όσον αφορά τον τελευταίο, έχει να χειριστεί ένα μικρό όγκο οχήματος κατάλληλο για μεταφορές ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις. Αρκετές φορές όμως η εργασία του δυσκολεύει λόγω των νόμων για τις λεωφορειολωρίδες κλπ. Ένα μειονέκτημα της εργασίας του οδηγού φορτηγού είναι το ότι οι ώρες εργασίας του περιορίζονται από τους νόμους για την κυκλοφορία στις εθνικές οδούς. Συμπεράσματα Η εργασία και των δύο (οδηγού φορτηγού και λεωφορείου )εμφανίζει σχεδόν παρόμοιες δυσκολίες. Κατά τη γνώμη μου σε καλύτερη θέση βρίσκεται ο αυτοκινητιστής οδηγός που εργάζεται στο φορτηγό του. Είναι ευκολότερη από αυτή του αυτοκινητιστή που έχει λεωφορείο ή ταξί. 18
Βιβλιογραφικές και διαδικτυακές αναφορές - www.itsdocs.fhwa.gov - www.2cemr.wvu.edu - www.cardesignnews.com - www.dexigner.com - www.cardesignonline.com - www.schneider.com - volvo trucks - renault trucks 20