مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران سال هجدهم شماره تابستان 66-39 57 Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Vol. 8, No., Summer 0, 57-66 مقاله پژوهشی اصیل تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی Original Article (4) () زینب لشنی دکتر محمدرضا شعیري () دکتر محمدعلی اصغريمقدم (3) دکتر محمود گلزاري چکیده هدف: هدف پژوهش حاضر پاسخگویی به این پرسش بود که آیا راهبردهاي گوناگون شکرگزاري میتواند عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی را در ایرانیانی که عاطفه مثبت پایینی دارند فزونی بخشد روش: در پژوهش شبهتجربی حاضر با کاربرد طرح پیشآزمون- پسآزمون ابتدا 636 آزمودنی از دانشگاههاي شاهد ولیعصر (عج) و علم و فرهنگ با روش نمونهگیري خوشهاي انتخاب و سپس از میان آنان بر پایه نمره برش عاطفه مثبت پایین 96 آزمودنی برگزیده شد که در نهایت بر پایه رضایت به شرکت در پژوهش 6 آزمودنی باقیمانده بهطور تصادفی در هفت گروه (راهبردهاي شاکرانه و خنثی مربوط به سه الگوي امونس سلیگمن و کلامی- عملی و یک گروه ) جایگزین شدند و دستورالعملهاي جداگانه را در پاکتهاي مخصوص به خود دریافت کردند. دادهها با مقیاس عواطف مثبت و منفی (PANAS) پرسشنامه شادکامی آکسفورد (OHQ) و آزمون جهتگیري زندگی (LOT) گردآوري شد. پس از ا فت آزمودنیها دادههاي مربوط به 50 آزمودنی با روشهاي آماري کروسکالوالیس و U منویتنی تحلیل شدند. یافتهها: یافتهها نشانگر افزایش عاطفه مثبت در اثر راهبردهاي شکرگزاري سلیگمن و کلامی- عملی (0/0=p) و افزایش شادکامی (0/04=p) در اثر هر سه راهبرد شاکرانه امونس سلیگمن و 57 57 کلامی- عملی بود. نتیجهگیري: یافتههاي پژوهش حاضر بیانگر تا ثیر بهکارگیري راهبردهاي شکرگزاري بر گسترش عاطفه مثبت و شادکامی است. کلیدواژه: عاطفه شکرگزاري شادکامی خوشبینی [دریافت مقاله: 389/0/5 پذیرش مقاله: 390/7/4] مقدمه «روانشناسی مثبتگرا «اصطلاحی براي بررسی هیجانهاي مثبت صفات شخصیتی مثبت و توانمندکردن 4 3 سازمانیافتگیهاي روانی است (سلیگمن استین پارك و 5 پترسون 005). قدردانی شکرگزاري یا سپاسگزاري بهعنوان یک هیجان مثبت حالتی پیچیده است که به گستره شناختی- عاطفی تعلق دارد بهطوري که هر دو مو لفه شناخت 7 6 و عاطفه در آن نقش برجستهاي دارند (کلر اورتونی و 8 فاس 987). شکرگزاري بهعنوان یک هیجان حالتی 9 اسنادوابسته است که از یک فرآیند دومرحلهاي شناختی حاصل میشود: - تشخیص بهدستآوردن چیزي مثبت و - تشخیص اینکه دیگري بهعنوان یک منبع بیرونی در 0 بهدستآوردن آن پیامد مثبت سهیم است (واینر 985). در تبیین زوایاي گوناگون شکرگزاري سه الگوي روانشناختی ارایه شده است - نظریه انتشار- ساخت فردریکسون (00) که شکرگزاري را بهعنوان یک هیجان () کارشناسارشد روانشناسی بالینی دانشگاه شاهد. تهران ابتداي آزادراه تهران- قم روبهروي حرم مطهر امام خمینی (ره). دورنگار: 0-5404 (نویسنده مسي ول). (4) (3) () : E-mail Lashani@shahed.ac.ir دکتراي روانشناسی استادیار دانشگاه شاهد دکتراي روانشناسی بالینی دانشیار دانشگاه شاهد دکتراي روانشناسی استادیار دانشگاه علامه طباطبایی. - positive psychology - Seligman 3- Steen 4- Park 5- Peterson 6- Clore 7- Ortony 8- Foss 9- dependent on attribution 0- Weiner - the broaden-build theory - Fredrickson
تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی 58 58 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 مثبت بررسی میکند - الگوي مککلاف کیلپاتریک 4 3 امونس و لارسون (00) که شکرگزاري را بهعنوان یک هیجان اخلاقی معرفی میکند و 3- الگوي شناختی- 0 9 8 7 6 5 اجتماعی (وود مالتبی استوارت لینلی و جوزف 008). در نظریه فردریکسون (00) تا ثیر شکرگزاري بر خود فرد شکرگزار مورد تا کید است ولی در الگوي مککلاف و همکاران (00) فرد نعمتدهنده مورد توجه قرار میگیرد. در الگوي شناختی- اجتماعی (وود مالتبی استوارت و همکاران 008) ارتباط میان حالت شکرگزاري و صفت بهصورت تجربی بررسی میشود ارزیابی هزینه صرفشده براي فرد نیکوکار ارزش (نعمت) و خالصانهبودن کمک در متغیري بهنام «ارزیابی سودمندي «پنهان میشوند. ارزیابی سودمندي میانجی رابطه میان حالت و صفت شکرگزاري است. حوزههاي پژوهشی سازه شکرگزاري به سه دسته همبستههاي شکرگزاري مقایسه گروههاي متفاوت و انجام مداخلههاي مربوط به راهبردهاي شاکرانه تقسیم میشود 3 (مککلاف امونس و تسانگ 00). همبستههایی مانند امید معنویت عاطفه مثبت رضایت از زندگی همدلی دعا ارتباط با خدا داشتن دوستان مذهبی علاقه اجتماعی مدیریت احساس و بخشش (مککلاف و همکاران 00) 4 مسي ولیتپذیري (ثرندایک 007) رضایت از زندگی 7 6 5 (آدلر و فاگلی 005 دیکرهوف 007) برونگرایی 8 توافق باوجدانبودن و گشودگی به تجربه (نیتو 007 وود جوزف و مالتبی 008 وود جوزف و مالتبی 009) 0 9 بهبود کیفیت خواب (وود جوزف لوید و اتکینز 009) و افسردگی (مککلاف و همکاران 00 وود مالتبی گیلت لینلی و جوزف 008) در پژوهشهاي گوناگون بررسی شدهاند. در مورد تفاوت بینگروهی میتوان به 4 3 مقایسه گروههاي جنسیتی (بکر و سمنر 986 گوردن 8 7 6 5 موشر- ایزنمن هولوب و دلریمپل 004 ونتیمیگلیا 9 98) و سنی (بامگرتن- ترامر 938) اشاره کرد. مداخلههاي آزمایشی نیز شامل بررسی تا ثیر آموزش راهبردهاي شاکرانه بر افزایش شادکامی (سلیگمن و همکاران 3 3 30 005 ا زگهگورل 007 فروح سفیک و امونس 008 دیکرهوف 007) عاطفه مثبت (مککلاف 34 33 و همکاران 00 ا زگهگورل 007 واتکینز ودوارد 38 37 36 35 ستون و کولتس 003 شلدون و لیبومرسکی 006) خوشبینی (سلیگمن و همکاران 005 فروح و همکاران 008) رضایت از زندگی (ا زگهگورل 007 دیکرهوف 007) بهزیستی ذهنی (دیکرهوف 007) بهبود کیفیت خواب (وود جوزف لوید و همکاران 009) و کاهش افسردگی (سلیگمن و همکاران 005) بوده است. با وجود پژوهشهایی که نشاندهنده تا ثیر مثبت مداخلههاي شکرگزاري بودهاند (سلیگمن و همکاران 005 دیکرهوف 007 امونس و مککلاف 003 وود جوزف لوید و همکاران 009 فروح و همکاران 008) برخی از یافتهها بیانگر تا ثیرنداشتن مداخلهها بودهاند (امونس و مککلاف 003) یا با توجه به روزانه یا هفتگیبودن 39 دستورالعملها (امونس و کرامپلر 000 امونس و مککلاف 003) یا بررسی گروههاي سنی متفاوت (فروح و همکاران 008) یافتههاي متفاوتی بهدست دادهاند. مککلاف تسانگ و امونس (004) نشان دادند جنبههاي فرهنگی مانند مذهبی و معنويبودن آزمودنیها میزان شکرگزاري آزمودنیها را افزایش میدهد. وجود فرهنگ ایرانی- اسلامی و دستورالعملهاي دینی- عبادي روزانه در فرهنگ ایران تا ثیرگذاربودن این مداخلهها را در ایران با پرسش روبهرو میسازد آیا این مداخلهها با توجه به شکل و گستردگی کنونی خود میتوانند در آزمودنیهاي ایرانی نیز مو ثر باشد شکرگزاري در جامعه ما به شکل معمول و رایج به چشم میخورد اما وارسی آن در یک الگوي علمی کمتر دیده شده است. شاید بتوان گفت نوع و محتواي شکرگزاري در هر جامعهاي محتواي ویژهاي دارد ولی بهنظر میرسد رفتار یادشده میتواند مانند دیگر - McCullough - Kilpatrick 3- Emmons 4- Larson 5- cognitive-social model 6- Wood 7- Maltby 8- Stewart 9- Linley 0- Joseph - benefactor - benefit appraisal 3- Tsang 4- Thorndike 5- Adler 6- Fagley 7- Dickerhoof 8- Neto 9- Lloyd 0- Atkins - Gillett - Becker 3- Smenner 4- Gordon 5- Musher-Eizenman 6- Holub 7- Dalrymple 8- Ventimiglia 9- Baumgarten-Tramer 30- Ozge Gurel 3- Froh 3- Sefick 33- Watkins 34- Woodward 35- Stone 36- Kolts 37- Sheldon 38- Lyubomirsky 39- Crumpler Vol. 8 / No. / Summer 0
زینب لشنی و همکاران 59 59 متغیرهاي روانشناختی جنبه عام داشته باشد. بنابراین وارسی آن وجه مشترك پژوهشهاي علمی در فرهنگهاي گوناگون است ولی نوع مداخلهها (امونس و کرامپلر 000) محتوا و نوع تا ثیرگذاري آن و جایگاه آن در رفتارهاي آدمی در فرهنگهاي گوناگون نیازمند وارسیهاي علمی است (مککلاف و همکاران 004). با توجه به مطالب بیانشده هدف پژوهش حاضر پاسخگویی به این دو پرسش است که آیا ورود سازه شکرگزاري در مداخلهها با توجه به پیشینه فرهنگی- دینی شکرگزاري در ایران تا ثیرگذار است و آیا راهبردهاي گوناگون شکرگزاري میتواند عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی را در ایرانیانی که عاطفه مثبت پایینی دارند فزونی بخشد روش پژوهش شبهتجربی حاضر که با کد IRCT000496N در سایت کارآزمایی بالینی ایران ثبت شده است بهصورت یک طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه انجام شد. جامعه آماري دربرگیرنده تمامی دانشجویان دختر و پسر دوره (عج) کارشناسی دانشگاههاي شاهد علم و فرهنگ و ولیعصر تهران بود. نمونهگیري در دو مرحله انجام شد: نخست 636 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 Vol. 8 / No. / Summer 0 دانشجو (530 98 و 83 نفر بهترتیب از دانشگاههاي شاهد (عج) علم و فرهنگ و ولیعصر ( به روش خوشهاي براي بررسی عاطفه مثبت انتخاب شدند. سپس آزمودنیهاي اصلی پژوهش از میان دانشجویان انتخابشده در مرحله نخست که نمره عاطفه مثبت آنها از نمره معیار عاطفه مثبت SD=5/47) 35/87=M) پایینتر بود انتخاب شدند. پس از درمیانگذاشتن نوع آزمایش با 96 آزمودنی انتخابشده در این مرحله 6 نفر رضایت خود را براي شرکت در پژوهش حاضر اعلام کردند. در نهایت نیز پس از ا فت آزمودنیها 50 نفر تا پایان مداخلهها باقی ماندند. آزمودنیها بهطور تصادفی در یکی از هفت گروه (شکرگزاري امونس شکرگزاري سلیگمن شکرگزاري کلامی- عملی امونس وقایع خنثی امونس وقایع خنثی سلیگمن وقایع خنثی کلامی- عملی و بدون مداخله) جایگزین شدند و دستورالعملهاي جداگانه را در پاکتهاي مخصوص به خود دریافت کردند. در راهبرد شاکرانه امونس و مککلاف (003) از آزمودنیها خواسته شد هر روز پنج «داشته» (نعمت) خود را که براي آن شکرگزاري یا قدردانی کردهاند یا اکنون شکرگزار و قدردان آن هستند بنویسند. در راهبرد شاکرانه سلیگمن و همکاران (005) از آزمودنیها خواسته شد به فردي که محبت ویژهاي به آنها کرده ولی هرگز نسبت به او قدردانی نشده است نامهاي سپاسگزارانه بنویسند. در الگوي اصلی سلیگمن و همکاران (005) از آزمودنیها خواسته میشود نامه را براي فرد مربوط ارسال نمایند ولی در پژوهش حاضر بر پایه نظر دیکرهوف (007) نامهها ارسال نشد. در راهبرد شاکرانه کلامی- عملی امونس و مککلاف (003) از آزمودنیها خواسته شد افزون بر دستورالعمل امونس و مککلاف (003) که یک راهبرد نوشتاري است با ارتباط تلفنی یا ملاقات حضوري در کلام و عمل نیز شکرگزاري خود را ابراز کنند. در راهبرد وقایع خنثی امونس و مککلاف (003) از آزمودنیها خواسته شد هر روز پنج رویداد را که برایشان رخ داده است یادداشت کنند (واژه خنثی بدین معنی است که بر مثبت با منفیبودن وقایع تا کید نمیشود نیز دستورالعملی با محتواي شکرگزاري دریافت نمیشود). در راهبرد وقایع خنثی سلیگمن و همکاران (005) مبتنی بر نظر دیکرهوف (007) نامههایی بدون محتواي شکرگزارانه از آزمودنیها درخواست شد بدینصورت که از آنان خواسته شد نامهاي به یکی از دوستان خود (یا نزدیکان و اطرافیان) بنویسند و در آن پنج رویدادي را که رخ داده است بیان نمایند. در این گروه نیز نامهها به فرد مورد نظر ارسال نشد. راهبرد وقایع خنثی کلامی- عملی امونس و مککلاف (003) مشابه راهبرد گروه شکرگزاري کلامی- عملی ولی خالی از محتواي شکرگزارانه بود. بهطوريکه تنها یک مکالمه تلفنی یا ملاقات حضوري بدون دستورالعمل مبتنی بر شکرگزاري با فرد موردنظر انجام شد. در نهایت در مورد گروه هفتم مداخلهاي انجام نشد و آزمودنیهاي این گروه تنها در ارزیابیها شرکت کردند. این گروه بهنحوي در انتظار آموزش بودند. آزمودنیها در کل 5 روز با گروه پژوهشی خود همکاري و براي دریافت پرسشنامه فرمها و دستورالعملهاي آزمایش در سه جلسه شرکت کردند. در هر جلسه از یک تا پنج آزمودنی به همراه پژوهشگر و یک همکار پژوهشی حضور داشتند. ارزیابیها آموزش و نیز پیگیريهاي تلفنی بهوسیله خود پژوهشگر انجام شد. - pseudo-experimental - pretest-posttest design
و( و( و( تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی 60 60 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 دو شماره تلفن ثابت و همراه نیز براي پاسخگویی به پرسشهاي احتمالی در اختیار آزمودنیها قرار گرفت. براي گردآوري دادهها ابزارهاي زیر بهکار رفت: مقیاس عاطفه مثبت و منفی (PANAS) (واتسون 4 3 کلارك و تلگن 988): یک ابزار خودسنجی 0 گویهاي است و براي اندازهگیري دو بعد خلق یعنی «عاطفه مثبت» (PA) و «عاطفه منفی» (NA) تنظیم شده است. هر خردهمقیاس 0 گویه دارد و گویهها روي یک مقیاس پنجدرجهاي یک (بسیار کم) تا پنج (بسیار زیاد) پاسخ داده میشوند. در پژوهش حاضر 0 گویه PA و در چارچوب زمانی هفته 5 جاري یعنی جنبه حالت بهکار رفت. پایایی به شیوه آلفاي 7 6 کرونباخ و بازآزمایی براي PA (و (NA بهترتیب 0/83 (0/8 و 0/65 0/68) گزارش شده است (مظفري 003). 8 در تحلیل عاملی تا ییدي نیز الگوي دوعاملی برازندهترین الگو بوده است (بخشیپور و دژکام 006). 0 9 پرس شنام ه ش ادکامی آکس فورد (OHQ) (آرجیل مارتین و کروسلند 989) داراي 9 گویه چهارگزینهاي (صفر تا سه) است. در ایران OHQ بهوسیله عابدي میرشاه جعفري و لیاقتدار (006) روي 77 دانشجوي دانشگاههاي اصفهان هنجاریابی شده رتبه درصدي و نمرههاي Z در و T جدولهاي هنجاري ارایه شده و میانگین و انحراف معیار بهترتیب 44/4 و 3/3 بوده است. 5 4 3 آزمون جهتگیري زندگی (LOT) (شیر و کاور 985): هشت گویه این آزمون انتظاراتی را که فرد درباره پیامدهاي زندگی دارد ارزیابی میکند. گویهها بهصورت چهارگزینهاي (بسیار موافقم موافقم مخالفم و بسیار مخالفم) پاسخ داده میشوند. پایایی به روش آلفاي کرنباخ و بازآزمایی بهترتیب 0/74 و 87/ T گ 0 زارش شده است. کجباف عریضی و خدابخشی (006) با اجراي آزمون روي 0 آزمودنی از شهر اصفهان رتبههاي درصدي و نمرههاي معیار 6 را بهعنوان هنجار ارایه کردند. نقطه برش بر پایه رتبه درصدي 0 7 و 90 گزارش شده است. روایی همزمان LOT 9 8 با افسردگی و خودی بهترتیب 0/649- و 0/75 بهدست آمد. تحلیل عوامل نیز دو عامل امید به آینده و نگرش مثبت به وقایع را نشان داد (همانجا). افزون بر ابزارهاي بالا پیش از شروع آموزش میزان انگیزه آزمودنیها براي شرکت در گروههاي پژوهشی روي الگوي لیکرتی هفتدرجهاي بررسی شد. همچنین از آنجا که افزایش پیروي میتواند به افزایش کارکرد فرد کمککند 4 3 0 (کمپ هايوارد اپلوایت اوریت و دیوید 996) میزان پیروي آزمودنیها از دستورالعملهاي مربوط به شکرگزاري بهوسیله یک پرسش مربوط به میزان انجام تکالیف در زمان مخصوص خود نیز بررسی شد. همچنین آزمودنیها رضایتنامه شرکت در پژوهش را تکمیل کردند. 5 تجزیه و تحلیل دادهها با کمک نرمافزار SPSS-5 و به 6 روش آمار توصیفی آزمون کروسکالوالیس (براي مقایسه 7 متغیرها در گروههاي چندگانه) و آزمون U منویتنی (براي مقایسه دو به دوي گروهها با یکدیگر) انجام شد. یافتهها 0/95 معیار) سنی نمونه در مرحله نخست /07) بود. یافتههاي آزمون کروسکالوالیس نشانگر تفاوت گروهها (شکرگزاري خنثی و ) در متغیر عاطفه مثبت در دو الگوي سلیگمن و کلامی- عملی (جدول ) نیز تفاوت گروهها در متغیر شادکامی در هر سه الگوي امونس سلیگمن و کلامی- عملی (جدول ) بود. در متغیر خوشبینی میان سه گروه شکرگزاري خنثی و در هیچ الگویی تفاوت وجود نداشت (جدول 3). یافتههاي آزمون U منویتنی براي مقایسههاي دوتایی میان میانگینهاي گروهها نشان داد الگوي شکرگزاري امونس شادکامی را و دو الگوي شکرگزاري سلیگمن و کلامی- عملی شادکامی و عاطفه مثبت را در گروه شکرگزاري نسبت به گروه افزایش دادهاند. همچنین دو الگوي شکرگزاري سلیگمن و کلامی- عملی بهترتیب شادکامی و عاطفه مثبت را در گروه شکرگزاري نسبت به گروه خنثی افزایش دادند (جدول 4). - Positive And Negative Affect Scale - Watson 3- Clark 4- Tellegen 5- reliability 6- Cronbach α 7- test-retest 8- confirmatory factor analysis 9- Oxford Happiness Questionnaire 0- Argyle - Martin - Crossland 3- Life Orientation Test 4- Scheier 5- Cover 6- cutoff point 7- simultaneous 8- depression 9- self-control 0- Kemp - Hayward - Applewhaite 3- Everitt 4- David 5- Statistical Package for the Social Science- version 5 6- Kruskal-Wallis 7- Mann-Whitney U Vol. 8 / No. / Summer 0
زینب لشنی و همکاران جدول - میانگین و انحراف معیار عاطفه مثبت در پیشآزمون و پسآزمون گروهها/ یافتههاي آزمون کروسکالوالیس معیار) پیشآزمون معیار) پسآزمون تفاضل نمرههاي پیشآزمون- پسآزمون درجه آزادي χ 0/0 4/55 (-/70) 4/34 (5/59) 30/30 شکرگزاري امونس (/3) 7/60 (-0/80) /8 (5/) 33/80 (3/78) 33/40 خنثی امونس (/) 4/33 (4/0) 8/8 (3/99) 30/30 0/036 6/635 (-5/5) 5/33 (6/54) 33/6 شکرگزاري سلیگمن (3/66) 8/50 (-/40) /88 (6/0) 35 (4/33) 3/60 خنثی سلیگمن (/) 4/33 (4/0) 8/8 (3/99) 30/30 0/00 6/54 (-5/) 4/0 (3/3) 33/83 شکرگزاري کلامی- عملی (/36) 8/66 (0/00) 3/ (4/64) 8/ (3/35) 8/ خنثی کلامی- عملی 6 (/) 4/33 (4/0) 8/8 (3/99) 30/30 6 جدول - میانگین و انحراف معیار شادکامی در پیشآزمون و پسآزمون گروهها/ یافتههاي آزمون کروسکالوالیس معیار) پیشآزمون معیار) پسآزمون تفاضل نمرات پیشآزمون- پسآزمون درجه آزادي χ 0/006 0/54 (-4/95) 6/ (4/47) 35/85 شکرگزاري امونس (/67) 30/90 (-/00) 3/6 (0/3) 40/0 (/48) 40/40 خنثی امونس (3/43) 3/43 (8/38) 30/8 (7/75) 34/5 0/00 /53 (-/56) 0/40 (0/7) 40/87 شکرگزاري سلیگمن (8/80) 8/30 (-/00) 6/78 (7/07) 38/00 (7/3) 38/80 خنثی سلیگمن سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 Vol. 8 / No. / Summer 0 0/047 6/04 (3/43) 3/43 (-3/83) 4/30 (/40) 7/75 (3/43) 3/43 (8/38) 30/8 (8/70) 47/83 (3/49) 3/6 (8/38) 30/8 (7/75) 34/5 (9/0) 44/00 (5/9) 34/0 (7/75) 34/5 شکرگزاري کلامی- عملی خنثی کلامی- عملی
تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی جدول 3- میانگین و انحراف معیار خوشبینی در پیشآزمون و پسآزمون / یافتههاي آزمون کروسکالوالیس χ معیار) پیشآزمون معیار) پسآزمون تفاضل نمرات پیشآزمون- پسآزمون درجه آزادي شکرگزاري امونس (-0/0) /69 (/43) /8 (/48) /80 0/838 0/353 (-0/80) /8 (/36) /07 (4/39) /40 خنثی امونس شکرگزاري سلیگمن (-0/44) /38 (0/6) /83 (/88) 0/5 (4/6) /78 (3/84) 0/06 (4/7) /94 0/474 /494 (-/09) /94 (/8) 4/0 (/56) /30 خنثی سلیگمن شکرگزاري کلامی- عملی (-0/44) /38 (-/33) 3/38 (/88) 0/5 (/3) 3/83 (3/84) 0/06 (/58) /50 0/846 خنثی کلامی- عملی (3/) /8 3/ (/79) /9 (-0/30) 0/335 (-0/44) /38 (/88) 0/5 (3/84) 0/06 جدول 4- یافتههاي آزمون یومنویتنی براي مقایسههاي دوتایی گروهها شکرگزاري- شکرگزاري- خنثی خنثی- Z Z Z راهبرد متغیر 0/065 -/845 0/074 -/784 0/004 -/848 شکرگزاري امونس شادکامی 0/079 0/84 0/68 -/759 -/38 -/08 0/30 0/040 0/0 -/03 -/058 -/554 0/0 0/00 0/00-3/3-3/366 -/588 شکرگزاري سلیگمن شکرگزاري کلامی- عملی عاطفه مثبت شادکامی عاطفه مثبت 6 6 0/673-0/43 0/09 -/684 0/0 شادکامی /534- یافتههاي تکمیلی پژوهش حاضر نشان داد χ بهدستآمده همسو با یافته پژوهش حاضر نشانگر تا ثیر شکرگزاري بر از مقایسه الگوهاي امونس سلیگمن و کلامی- عملی بر پایه افزایش عاطفه مثبت و شادکامی است مداخلههاي آزمایشی تفاضل نمرههاي پیشآزمون گروههاي شکرگزاري خنثی و مرتبط با سازه شکرگزاري افزایش شادکامی (سلیگمن و در متغیرهاي عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی در همکاران 005 ا زگهگورل 007 فروح و همکاران مقایسههاي دوتایی معنادار نبود. البته تفاضل بهدستآمده در 008 دیکرهوف 007) عاطفه مثبت (مککلاف و پیشآزمون متغیر عاطفه مثبت که ناشی از مقایسه سه گروه همکاران 00 ا زگهگورل 007 واتکینز و همکاران شکرگزاري وقایع خنثی و الگوي امونس بود معنادار 003 شلدون و لیبومیرسکی 006) و خوشبینی (سلیگمن بود (0/04= P). همچنین χ بهدستآمده از مقایسه هفت و همکاران 005 فروح و همکاران 008) را نشان دادهاند. Vol. 8 / No. / Summer 0 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 گروه بر پایه نمرههاي پیشآزمون در متغیر انگیزه و همچنین میزان پیروي نیز فراوانی جنسیت آزمودنیها در گروههاي هفتگانه معنادار نبود. بحث یافتههاي پژوهش حاضر بیانگر تا ثیر بهکارگیري راهبردهاي شکرگزاري بر گسترش عاطفه مثبت و شادکامی همچنین رابطه شکرگزاري با افسردگی منفی (مککلاف و همکاران 00 وود مالتبی گیلت و همکاران 008) و با عاطفه مثبت رضایت از زندگی و امیدواري مثبت گزارش شده است (مککلاف و همکاران 00). در بعد نظري و با توجه به تعریف شکرگزاري مبنی بر اینکه فرد دیگري در بهوجودآمدن پیامد خوشایند دخیل بوده است (واینر 985) میتوان گفت که هنگام در آزمودنیهاي ایرانی بود. از نظر پیشینه پژوهشی یافتههاي قدرشناسی آمایه ذهنی ما در حال انتشار این فکر است که
زینب لشنی و همکاران 63 63 دیگران در رفاه ما سهیم هستند و این باعث امیدداشتن به دنیاي خیرخواهانه میشود (فردریکسون 00). ارزیابی سودمندي عنوانشده بهوسیله وود مالتبی استوارت و همکاران (008) نیز بهاحتمال اثرات مثبتی مانند حمایت اجتماعی بیشتر و افسردگی و استرس کمتر را در پی دارد. بدینترتیب مداخلههاي مربوط به شکرگزاري نخست به ایجاد هشیاري یا آگاهی نسبت به داشتهها میانجامد- اموري که شاید همواره در کنار انسان هستند ولی به آنها به دیده اموري بسیار عادي نگریسته میشود و نقش و جایگاه آنها جدي گرفته نمیشود- و در پی چنین آگاهی و توجهی به منبع این امر نیز دقت میشود. بنابراین با وجود کوتاهبودن مداخلهها از نظر زمانی نوعی سوگیري مثبت بهوجود میآید. مقایسههاي دوتایی میان گروهها نشان داد اگرچه راهبردهاي شاکرانه موجب افزایش عاطفه مثبت و شادکامی بودهاند راهبرد شاکرانه امونس تنها شادکامی را افزایش داده است. بهنظر میرسد راهبرد شاکرانه امونس نسبت به سایر راهبردهاي سهگانه عواطف و هیجانهاي کمتري را درگیر میسازد زیرا نوشتن نامه و برقراري ارتباط را در دستورالعملهاي خود ندارد بنابراین میتوان گفت راهبرد شاکرانه امونس سطوح محدودتري از دستکاري آزمایشی را ایجاد میکند. با این وجود ممکن است تفاوت در پیشآزمون گروهها در عاطفه مثبت گروه شکرگزاري امونس موجد چنین پیامدي باشد. نکته دیگر نبود تفاوت میان برخی از گروههاي شکرگزاري با گروههاي وقایع خنثی بود. این یافته در بررسی امونس (003) نیز وجود داشت. در تبیین این یافته میتوان به این موارد اشاره کرد: نخست اینکه اگرچه این مداخلهها خالی از محتواي شکرگزاري هستند میتوانند تا ثیرات مثبت ارتباطی یا فردي البته نه به اندازه شکرگزاري ایجاد نمایند بهطوريکه نوشتن وقایع و اتفاقهاي روزانه یا نوشتن روزي یک نامه و توضیح وقایع روز براي یکی از دوستان دستکم میتواند تا ثیري نزدیک به برونریزي عاطفی- هیجانی داشته باشد. نکته دوم مربوط به طول دوره مداخلههاست. امونس و مککلاف (003) نیز هنگامیکه مداخله خود را با دستورالعمل هفتهاي یکبار انجام دادند عاطفه مثبت افزایش نیافت ولی هنگامیکه مداخله شکرگزاري تا روز ادامه یافت یافتهها بهشکل معنادار تغییر کرد. نکته سوم ویژگیهاي فرهنگی- دینی آزمودنیهاي ایرانی است که گستردگی و استمرار بیشتري را در مداخلههاي مستلزم افزایش شکرگزاري طلب میکند. در پژوهش حاضر مداخلهها نتوانستند در نمره خوشبینی افزایشی ایجاد نمایند. این یافته ناهمسو با یافتههاي دیگر پژوهشهاست (امونس و کرامپلر 000 مککلاف و همکاران 004 فروح و همکاران 008). ممکن است چرایی این موضوع به ویژگیهاي فرهنگی- دینی آزمودنیهاي ایرانی مربوط باشد. این مسا له میتواند در سازهاي چون خوشبینی بهدلیل ماهیت آن نقش جديتري ایفا کند مبناي خوشبینی عبارت است از شیوه تفکر افراد درباره علت وقایع و تغییر آن مستلزم تغییر سبک تبیینی شخص در ابعاد تداوم فراگیري و شخصیسازي است (سلیگمن و همکاران 005). بنابراین این سازه از این نظر با عاطفه و شادکامی تفاوت دارد. از آنجا که آزمودنیهاي پژوهش حاضر را دانشجویان دانشگاه تشکیل میدادند و برخی از آنها در محلهاي سکونت دانشجویی بهصورت گروهی زندگی میکردند مجاورت مکانی و ارتباطهاي اجتماعی آنها میتواند موجب آگاهشدن آنها از تکالیف مربوط به یکدیگر باشد که باید در پژوهشهاي آتی مدنظر قرار گیرد. سپاسگزاري بدینوسیله از تمامی دانشجویان عزیز شرکتکننده در پژوهش صمیمانه قدردانی میشود. [بنا به اظهار نویسنده مسي ول مقاله حمایت مالی از پژوهش و تعارض منافع وجود نداشته است]. منابع سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 Vol. 8 / No. / Summer 0 Abedi, M. R., Mirshah Jafari, E., & Liaghatdar, M. J. (006). Standardization of the Oxford happiness inventory in students of Esfahan University. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, (), 95-00. (Persian) Adler, M. G. & Fagley, N. S. (005). Appreciation: Individual differences in finding value and meaning as a unique predictor of subjective well-being. Journal of Personality, 73, 79-4. Argyle, M., Martin, M. R. & Crossland, J. (989). Happiness as a function of personality and social encounters. In: J. P. Forgas & R. J. M. Innes (Eds.).
تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی Recent advances in social psychology: An international perspective. North Holland: Elsevier. Bakhshi pur, A., & Dejhkam, M. (006). Confirmatory factor analysis of positive and negative scale. Journal of Psychology, 9(4), 35-365. (Persian) Baumgarten-Tramer, F. (938). Gratefulness in children and young people. Journal of Genetic Psychology, 53, 53-66. Becker, J. A. & Smenner, P. C. (986). The spontaneous use of thank you by preschoolers as a function of sex, socioeconomic status, and listener status. Language in Society, 5, 537-546. Clore, G. L., Ortony, A. & Foss, M. A. (987). The psychological foundations of the affective lexicon. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 75-766. Dickerhoof, R. M. (007). Expressing optimism and gratitude: A longitudinal investigation of cognitive strategies to increase well-being. Ph.D. thesis, psychology, University of California Riverside, USA. Emmons, R. A., & McCullough, M. (003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well- being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84, (), 377-389. Emmons, R. A., & Crumpler, C. A. (000). Gratitude as a human strength: Appraising the evidence. Journal of Social and Clinical Psychology, 9, 56-69. Fredrickson, B. L. (00). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56, 8-6. Froh, J., Sefick, W. L. & Emmons, R. A. (008). Counting blessings in early adolescents: An experimental study of gratitude and subjective well-being. Journal of School Psychology, 46, 3-33. Gordon, A. K., Musher-Eizenman, D. R., Holub, S. C. & Dalrymple, J. (004). What are children thankful for? An archival analysis of attitude before and after the attacks of September. Applied Developmental Psychology, 5, 54-553. Kajbaf, M. B., Oreizy, H. R., & Khodabakhshi, M. (006). Standardization, validity and reliability of optimism scale, and investigation of optimism, self-control and depression in Tehran. Journal of Psychological Studies, &(6), 5-68. (Persian) Kemp, R., Hayward, P., Applewhaite, G., Everitt, B. & David, A. (996). Compliance therapy in psychotic patients: Randomized controlled trial. London: Department of Psychological Medicine, King's College Hospital. McCullough, M. E., Emmons, R. A. & Tsang, J. (00). The grateful disposition: A conceptual and empirical topography. Journal of Personality and Social Psychology, 8(), -7. McCullough, M. E., Kilpatrick, S. D., Emmons, R. A. & Larson, D. B. (00). Is gratitude a moral affect? Psychological Bulletin, 7, 49-66. McCullough, M. E., Tsang, J. & Emmons, R. A. (004). Gratitude in intermediate affective terrain: Links of grateful moods to individual differences and daily emotional experience. Journal of Personality and Social Psychology, 86, (), 95-309. Mozafari, S. (003). Investigation of relation between subjective happiness based on five factors theory in students of Shiraz University. MA thesis, clinical psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran. (Persian) Neto, F. (007). Forgiveness, personality and gratitude. Journal of Personality and Individual Differences, 43, 33-33. Ozge Gurel, K. (007). Effects of Gratitude on subjective well-being, self- construal and memory. Ph.D. thesis, psychology, college of arts and sciences of American University, Washington, DC., USA. Scheier, M. F., & Cover, C. S. (985). Optimism, coping and health: Assessment and implications of generalized outcome expectancies. Health Psychology, 4, 9-47. Seligman, M. E. P., Steen, T. A., Park, N. & Peterson, C. (005). Positive psychology progress, empirical validation of interventions. The American Psychological Association, 60(5), 40-4. Sheldon, K. M. & Lyubomirsky, S. (006). How to increase and sustain positive emotion? The effects of expressing gratitude and visualizing best possible selves. The Journal of Positive Psychology, (), 73-8. Thorndike, J. M. (007). Gratitude and human flourishing: Examining the Benefit of gratitude on effective coping, Vol. 8 / No. / Summer 0 64 64 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39
زینب لشنی و همکاران resilience and well-being. Ph.D. thesis, psychology, Faculty of the Graduate School of Psychology Fuller Theological Seminary, USA. Ventimiglia, J. C. (98). Sex roles and chivalry: Some conditions of gratitude to altruism. Sex Roles, 8, 07-. Watkins, P. C., Woodward, K., Stone, T., Kolts, R, L. (003). Gratitude and happiness: Development of a measure of gratitude and relationships with subjective well-being. Social Behavior and Personality, 3, 43-45. Watson, C. L. A., Clark, L. A. & Tellegen, A. (988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 063-070. Weiner, B. (985). An attribution theory of achievement motivation and emotion. Psychological Review, 9, 548-573. Wood, A. M., Joseph, S. & Maltby, J. (009). Gratitude predicts psychological well-being above the big five facets. Personality and Individual Differences, 46, 443-447. Wood, A. M., Joseph, S., Lloyd, J. & Atkins, S. (009). Gratitude influences sleep through the mechanism of pre-sleep cognitions. Journal of Psychosomatic Research, 66, 43-48. Wood, A. M., Maltby, J., Gillett, R., Linley, P. A, & Joseph, S. (008). The role of gratitude in the development of social support, stress, and depression: Two longitudinal studies. Journal of Research in Personality, 4, 845-87. Wood, A. M., Maltby, J., Stewart, N., Linley, P. A. & Joseph, S. (008). A social model of trait and state levels of gratitude. Emotion, 8(), 8-90. Wood, A. M., Joseph, S. & Maltby, J. (008). Gratitude uniquely predicts satisfaction with life: Incremental validity above the domains and facets of the five-factor model. Personality and Individual Differences, 45, 49-54. 65 65 سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 Vol. 8 / No. / Summer 0
تا ثیر راهبردهاي شاکرانه بر عاطفه مثبت شادکامی و خوشبینی Original Article Effect of Gratitude Strategies on Positive Affectivity, Happiness and Optimism Abstract Objectives: The aim of this study was to find out if gratitude can increase positive affectivity, happiness and optimism in Iranians with low positive affectivity. Method: In this quasi-experimental study, 636 students of three Iranian Universities (Shahed, Vliasr, and University of Sience and Culture) were chosen using pretest-posttest method. Then 96 low positive affect subjects were chosen. Finally, 6 subjects completed satisfaction form and were assigned randomly into seven groups (Gratitude and Neutral Strategies based on the Emmons, Seligman and Verbal-Action patterns, and a Control group), and received separate instructions in specific envelopes. The data required were collected Positive And Negative Affect Scale (PANAS), Oxford Happiness Questionnaire (OHQ), and Life Orientation Test (LOT). Then the data of 50 participants were analyzed with Kruskal-Wallis and Mann-Whitney U statistical methods. Results: The results showed significant increase in positive affects by Seligman and V-A strategies (p=0.0), and increase in happiness by Emmons, Seligman and V-A strategies (p=0.04). Conclusion: The results confirmed the effect of the above three training strategies on the expansion of positive affectivity and happiness. Zeynab Lashani*, Mohammad Reza Shaeiri a, Mohammad Ali Asghari- Moghadam a, Mahmoud Golzari b * Corresponding author: Shahed University, Tehran, Iran, IR. Fax: +98-5404 E-mail: Lashani@shahed.ac.ir a Shahed University, Tehran, Iran; b Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran. 66 66 Key words: affectivity; gratitude; happiness; optimism [Received: 5 January 0; Accepted: 6 October 0] سال هجدهم / شمار ه / تابستان 39 Vol. 8 / No. / Summer 0