Ιστορικά Στοιχεία και η Σηµασία τους στον Γεωτεχνικό Σχεδιασµό Έργων - Η Περίπτωση του Χάνδακα Ηρακλείου Κρήτης

Ιστορικά Στοιχεία και η Σηµασία τους στον Γεωτεχνικό Σχεδιασµό Έργων - Η Περίπτωση του Χάνδακα Ηρακλείου Κρήτης Historical Records and their Importance in Geotechnical Engineering Design- The Case of Handakas, Herakleion, Crete ΜΕΤΑΞΑΣ, Ι.Λ. ΚΟΥΜΟΥΛΟΣ,.Γ. ΚΑΒΟΥΚΛΗΣ, Π.Λ. Πολιτικός Μηχανικός, M.Eng.,Κάστωρ ΕΠΕ ρ Πολιτικός Μηχανικός, Κάστωρ ΕΠΕ Πολιτικός Μηχανικός, M.Sc.C.E., Κάστωρ ΕΠΕ ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Tα ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία που υπάρχουν για κάθε περιοχή µελέτης, αποτελούν σηµαντικό βοήθηµα για τον σωστό γεωτεχνικό σχεδιασµό µεγάλων έργων, αλλά και για την ασφαλή θεµελίωση νέων κτιρίων που κατασκευάζονται εντός και γύρω από ιστορικές πόλεις. Το άρθρο επικεντρώνεται στην εµπειρία που αποκτήθηκε από την µελέτη αποκατάστασης των τειχών στο Κάστρο του Χάνδακα Ηρακλείου. Με βάση τις ιστορικές περιγραφές για τις πολυετείς υπόγειες εκσκαφές και επιχώσεις που έγιναν γύρω από το Κάστρο κατά την διάρκεια µακρών πολιορκιών κατά τον 17 ο αιώνα, γίνεται προσπάθεια ορειοθέτησης οικιστικών ζωνών γύρω από το Κάστρο, οι οποίες έχουν πιθανότατα παρόµοιες συνθήκες θεµελίωσης. ABSTRACT : Historical and archaelogical data at new areas to be developed, often constitute an important asset for the geotechnical design of large projects, as well as for the safe foundations of new buildings to be erected within and around historical cities. The Paper focuses on the experience gained from the restoration of the walls of the Handaka Castle in Heraklion, Crete. Based on historical descriptions of underground excavations and backfilling in and around the Castle, which took place during long sieges in the 17 th century and other war operations, a first attempt is made to differentiate zones around the Castle, that most probably have similar foundation conditions. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για τις ιστορικές πόλεις της Ελλάδας όπου υπάρχουν κάστρα, ακροπόλεις και άλλα αρχαία ή νεώτερα ευρήµατα, υπάρχουν κατά κανόνα ιστορικές πηγές µε περιγραφές κτιρίων, λιµένων, οχυρωµατικών έργων καθώς και σηµαντικά ιστορικά στοιχεία για καταστροφές από πολεµικές επιχειρήσεις, σεισµούς και άλλες θεοµηνίες. Σε τέτοιες βιβλιογραφικές πηγές πρέπει να ανατρέχει ο πολιτικός µηχανικός και ο γεωτεχνικός µηχανικός, για να αντλήσουν πληροφορίες για τα δοµικά στοιχεία των παλαιών κατασκευών και για τους τρόπους θεµελίωσής τους. Σε αρχαιολογικά και ιστορικά βιβλία είναι δυνατόν να βρεθούν χρήσιµες πληροφορίες που µπορούν να αξιολογηθούν για την ασφαλή θεµελίωση νέων κατασκευών που θα ανεγερθούν µέσα ή κοντά σε τέτοιες ιστορικές τοποθεσίες. 2. ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ- Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 2.1 Γενικά Παρουσιάζεται το παράδειγµα της πόλης του Ηρακλείου Κρήτης, όπου λόγω του ιστορικού Κάστρου Χάνδακα, ευρέθησαν πολλά σηµαντικά στοιχεία µε σχέδια και περιγραφές για τον τρόπο κατασκευής του από τους Ενετούς, σε ιστορικά βιβλία. Επίσης ευρέθησαν στοιχεία για τις επεµβάσεις που έγιναν από τους Οθωµανούς µετά την κατάληψη του Χάνδακα το 1669, για την 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 1

Σχήµα 1. Η πολιορκία του Χάνδακα. Σχέδιο του F. Sabbadini, 1668. Από το βιβλίο της Τζοµπανάκη (1996), σελ 79. Figure 1. The siege of Handakas. Drawing by F. Sabbadini, 1668. Reproduced from Tzobanaki (1996), p 79. Σχήµα 2. ίκτυο υπογείων στοών από την πολιορκία των Οθωµανών, 1668-1669. Από το βιβλίο της Τζοµπανάκη (1996), σελ 498. Figure 2. Network of adits during the siege by the Othomans, 1668-1669. Reproduced from Tzobanaki (1996), p 498. 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 2

αποκατάσταση των κατεστραµµένων τειχών σε διάφορα τµήµατα. Στο Σχήµα 1 δίδεται σχέδιο του Χάνδακα κατά την πολιορκία το 1668. 2.2 Γεωτεχνικά Στοιχεία Συλλέγοντας και αξιολογώντας τις ιστορικές πληροφορίες έγινε µια προσπάθεια κατάταξης των περιοχών της πόλης του Ηρακλείου σε σχέση µε την απόσταση από το Κάστρο σε Ζώνες Α έως, όπως φαίνονται στην Φωτογραφία 1. Η Ζώνη Α αφορά στα εδάφη που βρίσκονται εντός των τειχών του Κάστρου και δεν είχαν υποστεί ιδιαίτερες εκσκαφές και τα σπίτια είναι παλαιά. Υπάρχουν όµως παλαιές επιχώσεις οι οποίες έγιναν για την οµαλοποίηση της αρχικής µορφολογίας πάχους 2m έως 8.5m τοπικά, όπως προκύπτει από τοπογραφικά διαγράµµατα του 1650. Η Ζώνη Β αφορά στα εδάφη που βρίσκονται σε απόσταση 500m περίπου γύρω από τα τείχη, όπου κατά την πολυετή πολιορκία από τους Τούρκους έγιναν τα περίφηµα λαγούµια, υπόγειες στοές σε βάθος 2 έως 3.5m γύρω από τον Χάνδακα, σε διάστηµα πενήντα ετών από το 1620 έως το 1670. Οι υπόγειες αυτές στοές ήταν πολυάριθµες και δηµιουργούσαν ένα πυκνό δίκτυο, ώστε οι στρατιώτες να µπορούν να πολεµούν υπογείως µε κάποια ελπίδα υποστήριξης και διαφυγής. Σκοπός βέβαια των στοών αυτών ήταν να φτάσουν κάτω από τα τείχη και να τα καταστρέψουν. Λαγούµια δεν άνοιγαν µόνο οι επιτιθέµενοι για να µπούν µέσα ή να κάνουν δολιοφθορές στα θεµέλια, άλλα και οι αµυνόµενοι εντός του Κάστρου, µε σκοπό να προλάβουν τους εχθρούς. Πολλές µάχες έγιναν σώµα µε σώµα σε βάθος 3m περίπου λίγο έξω από τα τείχη του Κάστρου. Για όλα αυτά υπάρχουν περιγραφές, σχέδια και γκραβούρες µε τοπογραφικά στοιχεία, όπως ενδεικτικά φαίνεται στο Σχήµα 2. Η Ζώνη Γ αφορά στα εδάφη που βρίσκονται γύρω από την Ζώνη Β σε απόσταση 1500m από τα τείχη, όπου έριχναν τα προϊόντα εκσκαφών (µπάζα) από το δαιδαλώδες δίκτυο των υπογείων σηράγγων που άνοιγαν επί 50 έτη. Οι επιχώσεις αυτές είναι παλαιές πλέον αλλά δεν παύουν να είναι ανοµοιόµορφες, µε πάχος 3m έως 6m τοπικά. H Ζώνη αφορά στα εδάφη που βρίσκονται σε απόσταση πέραν των 1500m από τα τείχη του Χάνδακα στα οποία, δεν έχουν γίνει σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία εκτεταµένες εκσκαφές ή επιχώσεις κατά το ιστορικό παρελθόν. 2.3 Γενικές Αρχές Θεµελίωσης Νέων Κτιρίων στην Πόλη του Ηρακλείου Με βάση τα ιστορικά αυτά στοιχεία προκύπτουν τα εξής αρχικά συµπεράσµατα: Στην Ζώνη Α: Τα νέα κτίρια γενικά θα πρέπει να θεµελιώνονται επί εσχάρας πεδιλοδοκών ή γενικής κοιτόστρωσης σε βάθος 2.0m, µετά από γεωτεχνική έρευνα για τυχόν πηγάδια, στέρνες, αποθήκες, στοές και υπολείµµατα άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στην Ζώνη Β: Τα νέα κτίρια γενικά θα πρέπει να θεµελιώνονται επί εσχάρας πεδιλοδοκών ή γενικής κοιτόστρωσης σε βάθος 3.5m, όπου πλέον δεν αναµένονται υπόγειες στοές έστω και επιχωµένες. Στην Ζώνη Γ: Τα νέα κτίρια γενικά θα πρέπει να θεµελιώνονται µε πεδιλοδοκούς σε βάθος 4.5m, όπου δεν αναµένεται να συναντηθούν παλαιές επιχώσεις. Εδώ συνιστάται η κατασκευή υπογείων για την ασφάλεια των κτιρίων. Στην Ζώνη : Τα νέα κτίρια γενικά µπορούν να θεµελιωθούν µε πεδιλοδοκούς σε βάθος 1.5m, όπου κατά κανόνα συναντάται το φυσικό έδαφος. Συνιστάται η εκτέλεση γεωτεχνικής έρευνας στις Ζώνες Β, Γ και. Φωτογραφία 1. Οριοθέτηση ζωνών στην πόλη του Ηρακλείου. Photograph 1. Zoning in the city of Herakleion. 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 3

3. ΤΑ ΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ ΤΟΥ ΧΑΝ ΑΚΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 3.1 Γενικά Στις επόµενες παραγράφους παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για τα Ενετικά Τείχη του Χάνδακα Ηρακλείου στο ευθύγραµµο τµήµα Cortina Bembo Αγίου Φραγκίσκου. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από το βιβλίο της Τσοµπανάκη (1996), από επί τόπου παρατηρήσεις και από τα αποτελέσµατα γεωτεχνικών ερευνών οι οποίες εκτελέστηκαν το 1985 και 2004. Η έρευνα έγινε στα πλαίσια της µελέτης στερέωσης αποκατάστασης και στατικής επάρκειας του τµήµατος αυτού των τειχών. 3.2 Cortina Bembo α. Βιβλιογραφικά στοιχεία H Cortina Bembo Αγ. Φραγκίσκου είναι ένα ευθύγραµµο τµήµα τείχους µε προοδευτικά αυξανόµενο ύψος, το οποίο κατασκευάστηκε σταδιακά. Αρχικά σε ύψος 11.5m και µε µεταγενέστερη προσθήκη στο σηµερινό ύψος των περίπου 17.40m. Στην Cortina Bembo έχει ενσωµατωθεί παλαιότερο µικρότερου ύψους τείχος ή/και το επισκευασµένο και ενισχυµένο βυζαντινό τείχος. Η αρχική κατασκευή του εσωτερικού της λιθοδοµής επιχώµατος, έχει γίνει µε καλή συµπύκνωση και στραγγιστικές στρώσεις. Η αρχική κατασκευή πιθανώς περιλαµβάνει λίθινες αντηρίδες περίπου ανά 3m και πάχους ενός µέτρου. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Οθωµανούς, κατασκευάστηκε στοά (contramine) µε λίθινη επένδυση, µε διαστάσεις 3m πλάτος επί 2.8m ύψος, στο επίπεδο θεµελίωσης και πίσω από την λίθινη επένδυση. β. Επί τόπου παρατηρήσεις Είναι εµφανείς οι δύο κατασκευαστικές φάσεις (Ενετική και Οθωµανική) λόγω των διαφορετικών λιθοδοµών, της αλλαγής στην αντοχή του κονιάµατος σύνδεσης επί της εξωτερικής επένδυσης και στην µη κατασκευή εσωτερικών λίθινων αντηρίδων πίσω από την εξωτερική επένδυση, µέθοδο κατασκευής που εφήρµοσαν οι Ενετοί µηχανικοί στο αρχικό τµήµα του τείχους. Οι αστοχίες της Cortina Bembo οριοθετούνται ακριβώς στο επίπεδο αλλαγής των δύο κατασκευαστικών φάσεων κυρίως Φωτογραφία 2. Τείχος Cortina Bembo Αγ. Φραγκίσκου µε ανάπτυξη φυτών. Photograph 2. The Cortina Bembo with vegetation growth. υπό µορφήν οριζοντίων αλλά και κατακόρυφων κατά θέσεις αποκολλήσεων οι οποίες περιορίζονται στην Οθωµανική κατασκευαστική φάση, δηλαδή στα ανώτερα 8m. Η λίθινη εξωτερική επένδυση (Οθωµανική κατασκευαστική φάση) που έχει αστοχήσει, έχει εµφανή ανάπτυξη φυτοκάλυψης και ίχνη ροής νερού, όπως φαίνεται στην Φωτογραφία 2. Οι επισκευές κατά την Οθωµανική περίοδο είναι σαφώς χαµηλότερης ποιότητας µε αρκετούς ανοικτούς αρµούς σήµερα. εν επιβεβαιώθηκε η παρουσία εγκλωβισµένου υπογείου νερού στο ανώτερο τµήµα του τείχους (Οθωµανικό τµήµα) παρά το γεγονός ότι η εποχιακή ύπαρξή του προκύπτει από την παρουσία βλάστησης επί του τείχους. Εποµένως πρόκειται για εποχιακά αναβλύσµατα από αποχετεύσεις, διαρροές αγωγών, άρδευση και όµβρια ύδατα. Η επιβάρυνση του τείχους µε τα φορτία κυκλοφορίας της οδού ουκός Μποφώρ αποτελεί επίσης σηµαντική παράµετρο για την ευστάθειά του. Με τις τελευταίες κυκλοφοριακές ρυθµίσεις όµως έχει µειωθεί πολύ η επιβάρυνση αυτή. 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 4

Η συνολική ευστάθεια του συστήµατος τείχοςέδαφος κρίνεται σχεδόν οριακή, λόγω του χαµηλού συντελεστή ασφαλείας που υπολογίσθηκε (ΣΑ=1.2), της σπουδαιότητας της κατασκευής και των γειτνιαζόντων κτιρίων. Το πρόβληµα των παραµορφώσεων του τείχους εντοπίζεται στην αδυναµία της λιθόκτιστης επένδυσης της Οθωµανικής φάσης να παραλάβει τις ωθήσεις γαιών. 4. ΕΛΕΓΧΟΙ ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ 4.1 Γενικά Έγιναν αναλύσεις ευστάθειας του ευθύγραµµου τµήµατος Cortina Bembo σε συνδυασµό µε τα µέτρα σταθεροποίησης που προτάθηκαν. Περισσότερα στοιχεία δίδονται σε σχετική έκθεση της Κάστωρ ΕΠΕ (2005). Οι αναλύσεις έγιναν µε την µέθοδο της οριακής ισορροπίας και µε την µέθοδο των τάσεων-παραµορφώσεων. Για την µελέτη της ευστάθειας του ευθυγράµµου τµήµατος Cortina Bembo έγιναν οι ακόλουθες θεωρήσεις: Το τείχος µετά του επιχώµατος όπισθεν αυτού θεωρείται ως ένα ενιαίο σύστηµα. Με την έννοια αυτή το σύστηµα λίθινη επένδυσηοπισθεπίχωση που κατασκεύασαν οι Ενετοί, αποτελεί ένα ενιαίο δοµικό στοιχείο και αντιστοιχει σε µία κατασκευή οπλισµένου επιχώµατος. Θεωρείται ότι το κατώτερο µισό τµήµα του τείχους που αντιστοιχεί στην Ενετική περίοδο, αντιστηρίζεται µε σύστηµα αντηρίδων πάχους 1m και σε αποστάσεις 3m. Η θεώρηση αυτή στηρίζεται σε παρόµοιες κατασκευές που αποκαλύφθησαν σε άλλες θέσεις του µεσαιωνικού τείχους, σε γραπτές αναφορές και σχέδια των Ενετών µηχανικών και σε ανάδροµες αναλύσεις ευστάθειας που έδειξαν αδυναµία εύρεσης ικανοποιητικής λύσης ευστάθειας χωρίς την ύπαρξη αυτών. Παρά το γεγονός ότι δεν ευρέθη στις ερευνητικές γεωτρήσεις σαφής φρεάτιος ορίζοντας στο ύψος των αστοχιών (βάθος 6m έως 8m), θεωρείται ότι υπάρχει τουλάχιστον εποχιακά λόγω της ανάπτυξης φυτοκάλυψης κατά µήκος της ζώνης αυτής. Τοµή του τείχους µαζί µε την στρωµατογραφία των εδαφικών υλικών που συναντήθηκαν στις γεωτρήσεις δίδεται στο Σχήµα 3. Οι γεωτεχνικές παράµετροι αντοχής ελήφθησαν ως εξής : Στρώση (Ια) : Άργιλος (CL) και Αργιλώδης Άµµος (SC) c =10 έως 20kPa φ =22.5 έως 25 γ=18kn/m 3 Εs=12500kPa Στρώση (Ιβ):Αργιλώδης Άµµος (SC) και κτιστές αντηρίδες (µέσες τιµές) c =80kPa φ =22.5 γ=18kn/m 3 Στρώση (ΙΙ): Άργιλος (CL) c =15 έως 25kPa φ =30 έως 33 γ=19.3 kn/m 3 Στρώση (ΙΙΙ): Άργιλος (CL) c =20kPa φ = 32 γ=18.6 kn/m 3 Στρώση Ιβ Στρώση ΙΙΙ Στρώση Ια Στρώση ΙΙ Σχήµα 3. Γεωτεχνική τοµή του ευθύγραµµου τµήµατος τείχους Cortina Bembo. Figure 3. Geotechnical profile of the Cortina Bembo. 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 5

4.2 Αναλύσεις Ευστάθειας µε την Μέθοδο της Οριακής Ισορροπίας Έγιναν αναλύσεις ευστάθειας πρανών για τις ακόλουθες συνθήκες: 1. Υψηλή φρεάτια στάθµη. 2. Μέσος έως βαρύς φόρτος κυκλοφορίας. 3. Χαµηλή φρεάτια στάθµη. 4. Ελαφρύς φόρτος κυκλοφορίας. 5.Πασσαλότοιχος σταθεροποίησης Φ1000 ανά 2m µε στάθµη έδρασης στο υψόµετρο -6.0, πίσω από το τείχος. Ο κρίσιµος κύκλος ολίσθησης παρουσιάζεται στο Σχήµα 4. Τα αποτελέσµατα των αναλύσεων συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα: Ψευδοστατική Φόρτιση Σεισµού Συνδυασµός Στατική Συνθηκών Φόρτιση 0.12g 0.24g 1+2 1.20 [<1.40] 1.05 <1.00 1+4+5 1.40 [=1.40] 1.15 1.00 3+4+5 1.64 [>1.40] 1.35 1.15 Από τα αποτελέσµατα αυτά συνάγεται ότι η κατασκευή εσωτερικού πασσαλότοιχου αντιστήριξης αποτελούµενου από µια σειρά πασσάλων Φ1000/2m µήκους 25m στο ευθύγραµµο τµήµα Cortina Bembo, βελτιώνει σηµαντικά την ευστάθεια του συστήµατος, µε συντελεστή ασφαλείας από 1.2 σε 1.6. Απαιτούνται επίσης πρόσθετες οµάδες µέτρων που αφορούν στα εξής: Κατασκευή συστήµατος αποστράγγισης και αποµάκρυνσης οµβρίων υδάτων Ελάφρυνση της κυκλοφορίας επί της οδού. Μποφώρ Έλεγχο των ποτισµάτων σε γήπεδα κλπ επί των τειχών Επισκευή των ιδιαίτερα αποσαθρωµένων και ρηγµατωµένων περιοχών Επισκευές αρµολογηµάτων Τοπικές ανακτήσεις και συµπληρώσεις ελλιπόντων λίθων, και Καθαρισµό παρασιτικής βλάστησης. 4.3 Αναλύσεις Ευστάθειας µε την Μέθοδο Τάσεων-Παραµορφώσεων Οι αναλύσεις µε την µέθοδο τάσεωνπαραµορφώσεων έγιναν µε την µέθοδο των πεπερασµένων στοιχείων επί προσοµοιώµατος του συστήµατος λιθεπένδυση-επίχωµα µε πρόσθετα κινητά φορτία. Σχήµα 4. Έλεγχος ευστάθειας πρανών. Κρίσιµος κύκλος ολίσθησης. Figure 4. Slope stability analysis. Critical circle. Το προσοµοίωµα αυτό συνθέτει τις παρακάτω φάσεις ή στάδια κατασκευής του τείχους, όπως κατεγράφησαν: 1. Φυσική κατάσταση προ Ενετικής οίκησης. Βυζαντινά τµήµατα όπου υπήρχαν. 2. Κατασκευή κατωτέρου µισού τείχους (λιθεπένδυση-αντηρίδες-επίχωµα Ενετών). 3. Κατασκευή άνω τµήµατος τείχους. 4. Κατασκευή τελευταίου άνω τµήµατος και ολοκλήρωση του τείχους (λιθεπένδυσηεπίχωµα). 5. Καταστροφή του άνω τµήµατος του τείχους λόγω της Οθωµανικής πολιορκίας, ύψους 8m. 6. Επισκευή του κατεστραµµένου τµήµατος από την Οθωµανική ιοίκηση, µε πτωχότερης ποιότητας υλικά. 7. Εφαρµογή των φορτίων περιόδου 1980-1981. 8. Εφαρµογή της φρεάτιας στάθµης περιόδου 1980-1981 (πότισµα γηπέδων µε χλοοτάπητα). 9. Εφαρµογή των φορτίων και της φρεάτιας στάθµης της περιόδου 2003-2004 από στοιχεία γεωτρήσεων. 10.Κατασκευή του προτεινόµενου εσω-τερικού πασσαλότοιχου αντιστήριξης Φ1000/2m, L=25m. Μορφή του παραµορφωµένου δικτύου των πεπερασµένων στοιχείων παρουσιάζεται στο Σχήµα 5. 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 6

Σχήµα 5. Μορφή παραµορφωµένου δικτύου πεπερασµένων στοιχείων. Figure 5. Deformed mesh of finite element analysis. Τα αποτελέσµατα των αναλύσεων συνοψίζονται ως εξής: α. Φάση κατασκευής 4 (ολοκλήρωση του τείχους). Συνολικές καθιζήσεις της τάξεως των 15cm. Tο µέσο τµήµα της λιθεπένδυσης ευρίσκεται σε εφελκυσµό. β. Φάση κατασκευής 5 (καταστροφή λόγω πολιορκίας). Ανύψωση του εδάφους κατά 3cm λόγω αποφόρτισης. Το µέσο τµήµα του τείχους ευρίσκεται σε εφελκυσµό. γ. Φάση κατασκευής 6 (επισκευή από τους Οθωµανούς). Συνολικές καθιζήσεις περίπου 12cm. Το µέσο τµήµα του τείχους και το ανώτερο ευρίσκονται σε εφελκυσµό. δ. Φάση κατασκευής 7 και 8 (υπεδαφικό νερό έτους 1981). Όλη η εξωτερική λιθοδοµή καθώς και το µέσο τµήµα του τείχους ευρίσκονται σε εφελκυσµό. Ο συντελεστής ασφαλείας ΣΑ=1.07 είναι οριακός και δηµιουργούνται οριζόντιες παραµορφώσεις οι οποίες προσοµοιάζουν τις πραγµατικές όπως αυτές κατεγράφησαν επί τόπου. ε. Φάση κατασκευής 10 (κατασκευή σειράς πασσάλων Φ1000/2m L=25m). Μόνο η εξωτερική λιθοδοµή ευρίσκεται σε χαµηλό εφελκυσµό στο µέσον του τείχους. Συντελεστής ασφαλείας ΣΑ=2.10 χωρίς νερό πίσω από το τείχος, και ΣΑ=1.60 µε υψηλή στάθµη νερού πίσω από το τείχος. χρήσιµη εργασία, διότι δίδει πολλάκις σηµαντικές γεωτεχνικές και κατασκευαστικές πληροφορίες µέσα από περιγραφές πολεµικών επιχειρήσεων, πολιορκιών, φυσικών καταστροφών και σεισµών καθώς και από γκραβούρες µε τοπογραφικά στοιχεία. Για την πόλη του Ηρακλείου προέκυψαν πολύ σηµαντικά στοιχεία για το υπέδαφος γύρω από το Κάστρο του Χάνδακα. Με βάση τα στοιχεία αυτά γίνεται µία πρώτη προσπάθεια αξιοποίησης των πληροφοριών αυτών µε οριοθέτηση τεσσάρων ζωνών στις οποίες αναµένονται παρόµοιες συνθήκες θεµελίωσης. Επίσης κατέστη δυνατή µε βάση τα ιστορικά στοιχεία µια πιο ρεαλιστική ανάλυση της ευστάθειας των τειχών του Χάνδακα στο τµήµα Cortina Bembo Αγ. Φραγκίσκου. Προτάθηκαν µέτρα για την σταθεροποίηση και αποκατάσταση των τειχών. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Τζοµπανάκη, Χρ. (1996), Χάνδακας, Η Πόλη και τα Τείχη, Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο, Εκδοτική Φροντίδα Βικέλλια ηµοτική Βιβλιοθήκη. Κάστωρ ΕΠΕ (2005), ήµος Ηρακλείου Κρήτης, Σύνταξη Μελέτης Στερέωσης και Αποκατάστασης του Ευθύγραµµου Τµήµατος Μπέµπο-Αγίου Φραγκίσκου και Ορεκιόνε Προµαχώνα Σαµπιονάρα (Οδός ουκός Μποφώρ ). 7. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι συγγραφείς εκφράζουν τις ευχαριστίες τους στους κ.κ. Γ. Χατζηστεργίου και Ι. Σκοπελίτη, Πολιτικούς Μηχανικούς, Μελετητές του έργου στερέωσης και αποκατάστασης των Τειχών του Χάνδακα για την επικοδοµητική ανταλλαγή απόψεων κατά την εκπόνηση της µελέτης. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συγκέντρωση ιστορικών και αρχαιολογικών στοιχείων από τους Πολιτικούς Μηχανικούς και Γεωτεχνικούς Μηχανικούς είναι µία πολύ 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωτεχνικής & Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής, ΤΕΕ, 29/09 1/10 2010, Βόλος 7