ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 22/5/2012 INTERNATIONAL SCHOOL OF ATHENS Κεφαλληνού Λουκία
Γιώργος Θεοτοκάς Κωνσταντινούπολη 1905- Αθήνα 1966 Αργώ (Θέλω γράμματα) 1
Γραμματολογικά στοιχεία Ζωή Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905 και πέθανε στην Αθήνα το 1966 Σπουδαίος πεζογράφος, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Έργα Μυθιστορήματα Ώρες Αργίας Αργώ Ευριπίδης Πεντοζάλης Το Δαιμόνιο Λεωνής Ιερά Οδός Ασθενείς και Οδοιπόροι Η άκρη του δρόμου Δοκίμια, Ταξιδιωτικά Ελεύθερο πνεύμα Εμπρός στο κοινωνικό πρόβλημα Στο κατώφλι των νέων καιρών Δοκίμιο για την Αμερική κ.α. Κριτική Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του 30. Τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου του είναι η στοχαστική διάθεση και η καθαρότητα του ύφους του. Κείμενο Θέμα και περιεχόμενο Θέμα του κειμένου είναι η σφοδρή επιθυμία ενός παιδιού να μάθει γράμματα και η αρνητική στάση του πατέρα του. Το περιεχόμενο είναι κοινωνικό. Σχολιασμός Το πάθος της γνώσης Στο κείμενο παρουσιάζεται το πάθος του Δαμιανού για τα γράμματα, που είναι και το κύριο θέμα του αποσπάσματος. Η στάση του αυτή συνίσταται στα ακόλουθα: Ο Δαμιανός διαβάζει με μεγάλη όρεξη και σε κάθε ευκαιρία τα πάντα, χωρίς διάκριση. 2
Λαχταράει να διεισδύσει σε υψηλότερες σφαίρες γνώσης, κάτι που τον σαγηνεύει, έστω και αν δεν είναι καθορισμένο μέσα του το ακριβές αντικείμενο αυτής της περιοχής της γνώσης. Όταν πληροφορείται την αρνητική στάση του πατέρα του για τη συνέχιση των σπουδών του, αρνείται να εγκαταλείψει τους στόχους του και αντιδρά με κλάματα. Παρότι είναι αναγκασμένος να εργάζεται σχεδόν εξαντλητικά στο μαγαζί του πατέρα του, εμμένει στην αγαπημένη του ενασχόληση, στο διάβασμα. Στις ειρωνείες των γυναικών της οικογένειας, στην αδιαφορία τους και γενικά στις προσπάθειές τους να του αλλάξουν γνώμη, απαντάει στερεότυπα και κλαίγοντας, παραμένοντας όμως αμετάπειστος. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι ο Δαμιανός είναι αφοσιωμένος με πάθος στο συγκεκριμένο στόχο που έταξε στη ζωή του, παραμένοντας αταλάντευτος σ αυτόν και ανυποχώρητος. Τα όνειρα του Δαμιανού Ο Δαμιανός έχει βάλει σκοπό της ζωής του να μάθει γράμματα, έχοντας κάποιον ανώτερο στόχο. Ωστόσο, και ο πατέρας και ο θείος του έχουν τα δικά τους σχέδια για το μέλλον του. Στόχος του Δαμιανού είναι, μαθαίνοντας πολλά γράμματα, να γίνει ένας μεγάλος δάσκαλος, ώστε να ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο, μεταδίδοντας τις γνώσεις του. Ο στόχος του λοιπόν είναι κοινωνικός. Διαφορετικά, όμως, είναι τα σχέδια του πατέρα του, ο οποίος απορρίπτει τα πολλά γράμματα και θεωρεί, ως ύψιστο σκοπό ζωής για το παιδί του, την απόκτηση χρημάτων. Με αυτά θα εξοπλιστεί το Γένος στρατιωτικά, για να μπορέσει να εκπληρώσει τους στόχους του, που είναι η απελευθέρωση από τους Τούρκους. Επομένως, ο στόχος του πατέρα, ως προς το μέλλον του παιδιού του, έχει εθνική και θρησκευτική διάσταση. Οι απόψεις του Παπασίδερου έχουν και κοινά σημεία και διαφορές με εκείνες των άλλων δύο προσώπων. Ως προς τα γράμματα, συμφωνεί με το παιδί και είναι αντίθετος με τον πατέρα, ενώ οι στόχοι για το μέλλον του παιδιού είναι παρόμοιοι με εκείνους του πατέρα. Οι δύο μεγάλοι, λοιπόν, συμπίπτουν ως προς το στόχο, όμως, διαφωνούν ως προς το μέσο με το οποίο αυτός θα κατακτηθεί. Ο ρόλος των μελών της οικογένειας Τα πρόσωπα της οικογένειας δεν έχουν δική τους γνώμη και είναι υποχρεωμένα να υπακούουν στις εντολές του πατέρα, να εκπληρώνουν τις επιθυμίες του και να ανέχονται και την πιο σκληρή συμπεριφορά του. Ο Δαμιανός Ο μικρός Δαμιανός παρουσιάζεται στο κείμενο με πολλά χαρακτηριστικά. Έτσι: είναι φιλομαθής, φιλόδοξος, διαθέτει καρτερικότητα, είναι ευαίσθητος και 3
παραπονιάρης, δείχνει να έχει φιλότιμο και περηφάνια, είναι ανεξάρτητος, άφοβος και ριψοκίνδυνος. Τέλος, το πιο έντονο γνώρισμά του είναι το ανυποχώρητο πείσμα και η επιμονή του. Ο πατέρας Ο πατέρας είναι ο τύπος του πατέρα-αφέντη της εποχής, του οποίου οι απόψεις για το ρόλο του μέσα στην οικογένεια, υπαγορεύονται από την κοινωνική πραγματικότητα, ενώ ο τρόπος με τον οποίον τις εφαρμόζει υπαγορεύει το χαρακτήρα του. Και ως προς το χαρακτήρα ο πατέρας είναι: ιδιαίτερα αυταρχικός, ρεαλιστής, οξύθυμος, βίαιος, εκρηκτικός, άδικος, απάνθρωπος, σκληρός και άπονος, βάναυσος, ισχυρογνώμονας και πεισματάρης. Ο Παπασίδερος Η στάση του απέναντι στο παιδί είναι θετική, του συμπαραστέκεται και το συμπονά. Μεσολαβεί στον πατέρα για την αγάπη του παιδιού για τα γράμματα, αλλά βρίσκεται αντιμέτωπος με τη σκληρότητα και την απόλυτη γνώμη του πατέρα και έτσι υποχωρεί. Στόχος του συγγραφέα Στόχος του συγγραφέα στο απόσπασμα είναι να προβάλει την επιμονή ενός παιδιού να ακολουθήσει την κλίση του στα γράμματα, φτάνοντας σε ρήξη με το οικογενειακό του περιβάλλον, που είναι σκληρά αρνητικό. Γλώσσα Η γλώσσα του κειμένου δεν παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, ενώ τα σχήματα λόγου, οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις, δεν έχουν στόχο τη δημιουργία λογοτεχνικού ύφους, αλλά έρχονται φυσιολογικά, όπως στον προφορικό λόγο. Αφήγηση-αφηγητής Η αφήγηση είναι χρονολογική-γραμμική, δηλαδή τα γεγονότα παρουσιάζονται από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας με τη σειρά με την οποία διαδραματίστηκαν. Ο αφηγητής είναι αμέτοχος στην ιστορία και την αφηγείται σε γ γραμματικό πρόσωπο, βλέποντας μέσα από όλα τα πρόσωπα (παντογνώστης αφηγητής). Τρόπος παρουσίασης προσώπων Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ελάχιστα τη στατική παρουσίαση των προσώπων αλλά χρησιμοποιεί κυρίως τη δραματική μέθοδο, παρουσιάζοντας τα πρόσωπα μέσα από τη συμπεριφορά τους, δηλαδή μέσα από όσα κάνουν και όσα λένε τα ίδια. Η στάση του συγγραφέα Ο συγγραφέας είναι αντικειμενικός παρατηρητής, αποστασιοποιημένος από τους ήρωες και αμερόληπτος. Ωστόσο, κάποια σημεία του κειμένου εκφράζουν καθαρά ή υπαινικτικά τη συμπάθειά του στο μικρό Δαμιανό. 4
Ερωτήσεις κατανόησης και ανάπτυξης 1. Πώς εκφράζεται η συγκεκριμένη εποχή μέσα στο απόσπασμα; Πώς θα χαρακτηρίζατε την κοινωνία της εποχής, που διαδραματίζεται αυτή η ιστορία; 2. Περιγράψτε την εσωτερική σύγκρουση που γινόταν στη ψυχή του Παπασίδερου και που συνετέλεσε στην απόφαση να βοηθήσει το Δαμιανό. 5