نشریه مکانیزاسیون کشاورزي / جلد اول شماره 1/ سال 1392 بررسی عوامل اقتصادي اجتماعی موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در استان خراسان رضوي 1 محمدرضا کهنسال *2 و هومن منصوري تاریخ دریافت: 91/12/14 تاریخ پذیرش: 92/6/5 1- گروه اقتصادکشاورزي دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد 2- گروه اقتصادکشاورزي دانشکده کشاورزي دانشگاه فردوسی مشهد *مسي ول مکاتبه: E-mail:hooman_2951@yahoo.com چکیده با هدف کمک به برنامهریزان و مسي ولان بخش کشاورزي در این مطالعه به بررسی مهمترین عوامل موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در استان خراسان رضوي با استفاده از الگوي تحلیل تمایزي پرداخته شد و اهمیت نسبی هر یک از این عوامل در تمایز دو گروه مالکین و غیر مالکین مورد بحث قرار گرفت. آمار و اطلاعات مورد نیاز از طریق انجام مصاحبه و تکمیل پرسشنامه در استان خراسان رضوي در سال 1390 جمعآوري شد. نتایج مطالعه نشان داد متغیرهاي سابقه دریافت وام سطح زیرکشت و درآمد مزرعهاي بیشترین اهمیت را در تمایز بین دو گروه مالکین ماشینهاي کشاورزي و غیرمالکین دارند و پس از آن به ترتیب متغیرهاي سابقه سرمایهگذاري عضویت در شرکت تعاونی تعداد افراد خانوار تجربه کشاورزي دارا بودن شغل فرعی و سن کشاورز رتبه هاي بعدي اهمیت را در ایجاد تمایز بین دو گروه دارند. بنابراین احتمال قرار گرفتن در گروه مالکین ماشینهاي کشاورزي براي کشاورزانی که دسترسی بیشتري به اعتبارات بانکی داشتهاند بیشتر است. بر این اساس ایجاد نظام تامین اعتبارات کشاورزي خاص خرید ماشینهاي کشاورزي تا سیس شرکتهاي لیزینگ ماشینهاي کشاورزي و تشویق سیاستهاي مبتنی بر تشکیل شرکتهاي تعاونی جهت خرید ماشینهاي نو پیشنهاد شد. واژههاي کلیدي: ماشینهاي کشاورزي مکانیزاسیون تحلیل تمایزي 1- مقدمه با افزایش جمعیت و بالا رفتن تقاضا براي مواد غذایی و همچنین جذب نیروي کار از سوي سایر بخشهاي اقتصادي و در نتیجه مهاجرت این نیرو از بخش کشاورزي استفاده از نیروي ماشین به منظور انجام بسیاري از فعالیتهاي طاقتفرساي بخش کشاورزي رواج پیدا کرده است. بر این اساس مکانیزاسون کشاورزي عبارت است از کاربرد ماشینآلات در مراحل مختلف تولید محصولات کشاورزي و دامی به منظور افزایش سرعت عمل کاهش هزینهها کاهش زمان تولید تسهیل عملیات استفاده بهینه از نهادههاي کشاورزي و افزایش تولید (بهروزي لار 1363). یکی از این روشها جایگزینی ماشین با نیروي انسانی است. از مزایاي استفاده از ماشینهاي کشاورزي میتوان به پایین بودن هزینه استفاده از ماشین در مقابل نیروي انسانی کیفیت بهتر بهرهوري بالا و مدیریت راحتتر ماشینهاي کشاورزي اشاره کرد (جعفري نعیمی و محمدي دینانی 1381). مکانیزاسیون شرط اساسی گذر از مرحله کشاورزي سنتی به کشاورزي مدرن است. بدیهی است که تا مین غذاي مورد نیاز جمعیت هفتاد میلیونی رو به رشد فعلی و به طور کلی تا مین امنیت غذایی با روشهاي سنتی امکانپذیر نیست. امروزه نقش و جایگاه ماشینهاي کشاورزي در چرخه تولید محصولات کشاورزي امري است که همگان بر آن وقوف کامل دارند. از اینرو مکانیزاسیون همواره در برنامهریزيهاي کلان کشاورزي مد نظر تمامی برنامهریزان زیربخشهاي مختلف کشاورزي و تحقیقات قرار داشته است. در واقع افزایش تولید منوط به افزایش سطح کاربرد تکنولوژي و ماشینآلات مورد نیاز بخش کشاورزي است. بسیاري از محققین مکانیزاسیون را استفاده از ماشین و ادوات به منظور افزایش بازدهی تعریف میکنند (هرت 1983 موشر 1974 و ژمیل و الکر 1973). از طرف دیگر محدودیت منابع در بخش کشاورزي اهمیت انتخاب فناوريهاي مناسب جهت استفاده کامل و بهینه از منابع کمیاب و گرانقیمت را در تولید مواد غذایی فراوان و ارزان نشان میدهد. فناوريهاي مکانیکی با غلبه بر محدودیتهاي فنی و اقلیمی از یکسو و محدودیتهاي زمانی از سوي دیگر امکان افزایش سطح زیرکشت و تولید بخش کشاورزي را میسر کردهاند. در حقیقت فناوريهاي مکانیکی امکان کاربرديشدن دستاوردهاي تحقیقاتی را در شاخههاي
کهنسال و منصوري نشریه مکانیزاسیون کشاورزي / جلد اول شماره 1/ سال 1392 54 مختلف کشاورزي فراهم ساختهاند. در نتیجه مکانیزاسیون کشاورزي از یک انتخاب و یک جایگزینی ساده ماشین به جاي نیروي کار به ضرورتی جهت افزایش بهرهوري استفاده از سایر نهادهها تبدیل شده است (امجدي و چیذري 1385). اصولا دولتها نیز براي تسهیل و تسریع فرایند استفاده از ماشینآلات با اهدافی چون افزایش تولید سودآورترکردن فعالیتهاي کشاورزي از طریق کاهش هزینههاي تولید کاهش سختی کار کشاورزي و افزایش جذابیت آن براي سرمایهگذاري به اعمال سیاستهاي مبتنی بر تشویق استفاده از ماشینآلات کشاورزي میپردازند. حجم این سیاستها در یک کشور به عواملی همچون جمعیت تولید ناخالص داخلی سطح دستمزدها فقر روستایی اهداف مکانیزاسیون و سیاستهاي کلان کشور بستگی دارد. البته سرعت مکانیزاسیون به ویژگیهاي عمومی کشاورزي همچون تعداد بهرهبرداريها اندازه بهرهبرداريها و شکلهاي هندسی آنها الگوي کشت روش تولید میزان مصرف نهاده و تولید محصول سطح توان ماشینی مزرعه بودجههاي زراعی و دامی سطح درآمد کشاورزان و درآمد غیرکشاورزي بهرهبرداران بستگی دارد (کلارك 1997). در زمینه مساي ل مربوط به ماشینهاي کشاورزي و اهمیت مکانیزاسیون در توسعه کشاورزي مطالعات متعددي انجام گرفته است. هاسو و همکاران (2013) در مطالعهاي به بررسی وضعیت مکانیزاسیون کشاورزي در کشور غنا پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توسعه مکانیزاسیون در مناطق روستایی این کشور منوط به ورود بخش خصوصی به این حوزه از طریق ایجاد مشوقهاي دولتی است. اوومبو و همکاران (2012) به منظور بررسی عوامل اقتصادي اجتماعی موثر بر پذیرش مکانیزاسیون کشاورزي در بین روستاییان مطالعهاي انجام دادند و نشان دادند سطح آموزش حضور در دورههاي آموزشی ترویجی و دسترسی به ماشینهاي کشاورزي عوامل موثر بر پذیرش شیوههاي مکانیزاسیون کشاورزي بوده است. ورما (2008) بیان کرد که مکانیزاسیون کشاورزي بر بکارگیري بهینه از عوامل تولید موجود و ارتقاي شیوههاي کشت و تولید با رویکرد کاهش نیروي انسانی موجود و کاهش زیان احتمالی در مراحل مختلف تولید تاکید دارد. دورایسامی و مانیان (1990) معتقدند با کاربرد فناوريهاي ساده براي مکانیزهکردن کشاورزي میتوان تا ثیرات کاهش اشتغال را به حداقل رساند. بینسوانگر (1989) در مطالعهاي نشان داد که بکارگیري ماشین منجر به افزایش ضریب کشت و امکان کشت دوباره محصول میشود. گروهی از محققان نیز به جایگزینی ماشین به جاي نیروي کار انسانی اشاره میکنند (هوکو 1983 و شرما 1983). عابد و همکاران (1390) به بررسی عوامل موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در ایران پرداختند و به این نتیجه رسیدند که متغیرهاي سن تجربه اندازه خانوار سطح زیرکشت و درآمد سالانه کشاورز در فناوريه يا گرانقیمت به لحاظ آماري معنیدارند. قربانی و دریجانی (1388) با هدف شناسایی عوامل موثر بر اقدام به سرمایه گذاري و حجم سرمایه گذاري انجام شده در ماشین هاي کشاورزي تحقیقی را انجام دادند. بررسی اثر نهایی متغیرهاي الگوي پروبیت نشان داد تجربه و تحصیلات بهرهبردار سطح زیرکشت دسترسی به اعتبارات بانکی سرمایه شخصی استفاده از سموم شیمیایی و مالکیت با اثر مثبت و متغیرهاي سن بهرهبردار و سطح دسترسی به ماشینهاي اجارهاي با اثر منفی بر اقدام به سرمایه گذاري در ماشینهاي کشاورزي نقش دارند. همچنین قربانی (1387) در مطالعهاي دیگر نشان داد که ارتقاء سطح دسترسی به اعتبارات بانکی به ویژه اعتبارات ارزان قیمت (ویژه ماشینهاي کشاورزي توسعه سطح زیرکشت از طریق یکپارچهسازي اراضی کشاورزي ایجاد انگیزههاي مالکیت در کشاورزان از طریق بازنگري در طول مدت واگذاري اراضی بویژه اراضی آستان قدس رضوي و ایجاد نظام آگاهیدهنده به بهرهبرداران در ارتباط با مزایاي سرمایهگذاري در ماشینهاي کشاورزي از محل درآمد مازاد کشاورزي و اعتبارات بانکی میتواند در افزایش سرمایهگذاري کشاورزان در ماشینهاي کشاورزي موثر واقع شود. بهطور کلی ماشینهاي کشاورزي با افزایش سطح زیرکشت ایجاد شرایط فشرده و متراکم (چندکشتی) افزایش سرعت عملیات اجرایی روي زمین بهبود عملیات زراعی و بهزراعی منجر به افزایش تولید و درآمد کشاورزان و در نهایت افزایش درآمد در بخش کشاورزي میشود. در ایران از چند دهه گذشته ماشینهاي کشاورزي وارد مراحل مختلف عرصه تولید شده و جزء لاینفک ساختار کشاورزي شده است. اما در سالهاي گذشته تا مین ماشینهاي کشاورزي با مشکلات و فراز و نشیبهاي بسیاري همچون عرضه محدود و نامتناسب ماشینهاي کشاورزي با نیاز بخش و آثار منفی این مسي له بر پیکره بخش روبرو بوده است. این مشکل نه تنها باعث تحقق نیافتن برنامههاي مکانیزاسیون بخش کشاورزي شده بلکه در بسیاري مواقع حتی پاسخگوي میزان استهلاك ماشینهاي کشاورزي نیز نبوده است. این وضعیت در سالهاي گذشته به بحران مکانیزاسیون معروف گردید. بررسی آمارهاي موجود نشان میدهد موجودي تراکتور از 220947 دستگاه به 188042 دستگاه در سال 1389 و موجودي کمباین از 4818 دستگاه در سال 1383 به 6882 دستگاه در سال 1389 رسیده است ) یب نام 1390). به طور کلی نتایج بررسیها نشان میدهد که طی دهه گذشته عدم تزریق کافی ماشینهاي کشاورزي به بخش کشاورزي باعث کاهش ضریب مکانیزاسیون (نرخ بکارگیري ماشینهاي کشاورزي در واحد سطح زیرکشت) شده و کشاورزان را مجبور به استفاده از ماشینهاي مستهلک و فرسوده کرده است. استان خراسان رضوي یکی از قطبهاي مهم تولید کشاورزي محسوب میشود و ورود فنآوري مکانیزاسیون به این استان نسبت به بسیاري از استانهاي کوچک از رشد بالاتري برخوردار بوده است. اما آمار و اطلاعات موجود در حوزه ضریب مکانیزاسیون کشاورزي نشان میدهد که این ضریب در استان خراسان رضوي (0/59) از میانگین کشوري (0/63) پایینتر
55 بررسی عوامل اقتصادي اجتماعی موثر بر مالکیت... است. با توجه به اطلاعات موجود مشخص است که ضریب مکانیزاسیون این استان تنها از استانهاي کوچک مانند ایلام (0/47) بوشهر( 0/22 ) چهارمحال و بختیاري( 0/26 ) لرستان( 0/52 ) خراسان جنوبی (0/42) بالاتر است و نسبت به استانهاي دیگر پایینتر است (قربانی 1387). در واقع با بررسی وضعیت دسترسی کشاورزان به ماشینهاي کشاورزي میتوان مشاهده کرد که در بسیاري از مناطق کشور یا مشکل کمبود وجود دارد و یا توزیع مطلوب و متناسب با نیازهاي واقعی کشاورزان منطقه انجام نشده است. بر همین اساس با هدف کمک به برنامهریزان و مسي ولان بخش کشاورزي و نظام پرداخت تسهیلات کشاورزي در این مطالعه به بررسی مهمترین عوامل موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در استان خراسان رضوي پرداخته شده و اهمیت نسبی هر یک از این عوامل در تمایز بین دو گروه مالکین و غیرمالکین مورد بحث قرار گرفته است. 2- مواد و روشها 1-2- الگوي تحلیل تمایزي در این مطالعه به منظور بررسی عوامل موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در خراسان رضوي از الگوي تحلیل تمایزي استفاده شد. تحلیل تمایزي یک روش پیشرفته آماري است که بهطور همزمان متغیرهاي مختلفی را مورد بررسی قرار میدهد. تحلیل تمایزي بر اساس ترکیبات خطی از متغیرهاي مستقل یک تابع تمایزي ایجاد میکند که بهترین ممیزي را میان گروهها به دست دهد. اگر دو گروه / وجود داشته باشند میتوان یک تابع خطی به صورت λ X متشکل از K متغیر توضیحی ),...,, X X = ( تعریف کرد که به بهترین 1 X2 XK وجه تبعیض را بین دو گروه ایجاد میکند. بنابراین λها باید به نحوي / انتخاب شوند که واریانس λ X در بین گروهها نسبت به واریانس آن در داخل گروهها حداکثر باشد ) λ و X بردارهایی با ابعاد K هستند). در این مطالعه کل کشاورزان در نمونه مورد مطالعه در استان خراسان رضوي به جهت مالکیت ماشینآلات کشاورزي به دو گروه تقسیم شدند: گروه مالکین و گروه غیرمالکین هدف آن است که مشخص شود چه صفاتی و ویژگیهایی از کشاورزان باعث میشود که یک کشاورز در گروه اول قرار گیرد و کدام مشخصات کشاورز را در گروه دوم قرار میدهد. به عبارت دیگر تجزیه و تحلیل تمایزي این امکان را فراهم میآورد تا متغیرهایی که به لحاظ میانگین در دو گروه اختلاف معنی داري دارند مشخص شوند. این متغیرها براي پیشبینی این که کدام مشاهده در کدام گروه قرار خواهد گرفت بکار گرفته شدند. تابع تحلیل تمایزي به شکل کلی ذیل برآورد گردید: = λ / X ( 1) n 1 مشاهده براي گروه مالکین (1=y) و غیرمالکین( y=0 ) و n 2 سن بهرهبردار X 2 مشاهده براي گروه تحصیلات بهرهبردار (مشاهدات به صورت بیسواد= 0 ابتدایی= 1 راهنمایی= 2 دبیرستان= 3 و تحصیلات دانشگاهی= 4 کدبندي شده اند) X 3 تعداد افراد خانوار X 4 دارا بودن شغل فرعی (مجازي) تجربه کشاورز عضویت در شرکت تعاونی روستا (مجازي) سطح زیرکشت درآمد X 8 مزرعهاي X 9 سابقه دریافت وام کشاورزي 0 سابقه سرمایه گذاري (مجازي) به عنوان عوامل اقتصادي اجتماعی تا ثیرگذار بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي توسط کشاورزان استان خراسان رضوي در نظر گرفته شدند. تفاوتهاي بین گروهها با آزمون آماري تک متغیره مورد بررسی قرار گرفت. از آماره ویلکس لامبدا براي قضاوت درباره برابري میانگینها استفاده شد. مقادیر کوچک این آماره حکایت از آن دارد که میانگین گروهها متفاوت میباشند. اما اگر این شاخص به عدد یک بسیار نزدیک گردد نشان میدهد که هیچگونه اختلاف معنیداري بین میانگینها در دو گروه وجود ندارد. ضرایب استاندارد شده و استاندارد نشده به منظور بررسی میزان شرکت هر متغیر در تابع تمایزي برآورد شد. ضرایب استاندارد نشده در حقیقت ضریب متغیرها در زمانی که بر حسب مقادیر اولیه بیان شده باشند میباشند و ضرایب استاندارد شده زمانی به کار گرفته میشود که متغیرها با میانگین صفر و انحراف معیار یک استاندارد شده باشند. مقادیر ضرایب تابع تمایزي هیچگونه شاخصی را براي بیان اهمیت نسبی متغیرهاي داراي اختلاف در دو گروه مذکور اراي ه نمیکند. براي دستیابی به این هدف همبستگی بین تابع تمایزي و مقادیر متغیرها استفاده میشود که نتایج آن در ماتریسی به نام ماتریس ساختار اراي ه گردید. براي بررسی اینکه طبقهبندي انجام شده به روش تحلیل تمایزي به طور معنیداري بهتر از طبقهبندي تصادفی میباشد از آزمون Press s Q استفاده شد. در صورتیکه آماره Press s Q بزرگتر از ارزش بحرانی 2 جدول توزیع χ با یک درجه آزادي باشد میتوان گفت طبقهبندي تحلیل تمایزي متفاوت از طبقهبندي تصادفی انجام شده است. 2-2- روش نمونهگیري و جمعآوري اطلاعات در این مطالعه براي دستیابی به نمونهاي مطلوب از روش نمونهگیري تصادفی ساده استفاده شد. دادههاي مورد استفاده از طریق انجام مصاحبه با کشاورزان تکمیل پرسشنامه در استان خراسان رضوي و در سطح روستاهاي چهار شهرستان بجنورد سبزوار تایباد و بیرجند در سال 1390 جمعآوري گردید. این چهار شهرستان با توجه به پراکندگی جغرافیایی در مناطق مختلف استان انتخاب و در پرسشنامهها سوالاتی در ارتباط با ویژگیهاي اقتصادي و اجتماعی کشاورز و فعالیت تولیدي وي انجام شد. حجم کل نمونه 175 میباشد که 54 مشاهده در گروه مالکین ماشینهاي کشاورزي و 121 مشاهده در گروه غیرمالکین قرار گرفتند.
کهنسال و منصوري نشریه مکانیزاسیون کشاورزي / جلد اول شماره 1/ سال 1392 56 3- نتایج و بحث 1-3- تحلیل تفاوتهاي دو گروه در ویژگیهاي اقتصادي اجتماعی در تحلیل تمایزي معمولا لازم است تفاوتهاي بین گروهها با آزمونهاي آماري تکمتغیره مورد بررسی قرار گیرد. اطلاعات جدول 1 نشان میدهد که میانگین کلیه متغیرهاي مورد بررسی به غیر از متغیر سطح تحصیلات در سطح 5 درصد در دو گروه اختلاف معنیداري دارد. با توجه به آماره ویلکس نیز مشاهده میشود که مقدار آماره ویلکس در این متغیر عدد یک میباشد بنابراین میانگین دو گروه از نظر آماري متفاوت از یکدیگر نمیباشند و این متغیر از الگوي تحلیل تمایزي کنار گذاشته شد یعنی سطح تحصیلات در گروه مالکین و غیرمالکین ماشینهاي کشاورزي از نظر آماري با یکدیگر متفاوت نیست و نمیتواند به عنوان یک متغیر متمایزکننده در نظر گرفته شود. این نتیجه بر خلاف نتایج مطالعات قربانی و دریجانی (1388) و اوومبو و همکاران (2012) است که نشان دادند سطح تحصیلات عاملی تا ثیرگذار با علامت مثبت بر سرمایهگذاري در ماشینهاي کشاورزي است. جدول 1- آزمون مقایسه میانگین متغیرهاي مستقل در دو گروه متغیر شرح سن بهرهبردار تحصیلات بهرهبردار آماره ویلکس لامبدا 0/975 1/000 سطح معنیداري 0/038 0/786 X 2 X 3 تعداد افراد خانوار دارا بودن شغل فرعی تجربه کشاورزي عضویت در شرکت تعاونی روستا 0/005 0/031 0/021 0/001 0/955 0/973 0/970 0/937 X 4 سطح زیرکشت درآمد مزرعهاي سابقه دریافت وام کشاورزي 0/888 0/901 0/819 X 8 X 9 0 سابقه سرمایه گذاري 0/931 2-3- برآورد ضرایب تحلیل تمایزي اطلاعات جدول 2 و ستون ضرایب استاندارد شده نشان میدهد ( داراي علامت منفی بوده و افزایش آن باعث که متغیر سن ) کاهش احتمال سرمایهگذاري جهت خرید ماشینهاي کشاورزي میشود. این امر اهمیت ریسکپذیري در سرمایهگذاري را نشان میدهد زیرا با افزایش سن انتظار بر این است که ریسکپذیري فرد نیز کاهش یابد. این یافته نتایج مطالعات عابد و همکاران سایر متغیرهاي الگو داراي علامت مثبت هستند که مطابق انتظار است. با افزایش تعداد افراد خانوار کشاورز میتواند از همکاري اعضاي خانواده در حفظ نگهداري و استفاده از ماشین و حتی بکارگیري آن در مراحل کاشت داشت و برداشت محصولات سایر کشاورزان و درآمدزایی بیشتر منتفع شود. بنابراین احتمال قرار گرفتن وي در گروه مالکین افزایش مییابد. دارا بودن شغل فرعی نشانهاي از وجود یک منبع درآمد اضافی است که توانایی مالی کشاورز را جهت خرید ماشینهاي جدید افزایش میدهد. این نتایج مو ید آن است که توانایی مالی کشاورز یک عامل مهم در تصمیم وي براي سرمایهگذاري در تکنولوژيهاي کشاورزي است. علامت مثبت متغیر تجربه و سابقه کشاورزي نشان دهنده آن است که کشاورزان تازهکار به دلیل تجربه و توانایی مالی کمتر نمیتوانند ریسک سرمایهگذاري در تکنولوژيهاي نسبتا گرانقیمت مانند تراکتور و غیره را بپذیرند. همچنین اطلاعات جدول 2 نشان میدهد که کشاورزان عضو شرکت تعاونی روستا از احتمال بیشتري در قرار گرفتن در گروه مالکین برخوردار بودهاند. متغیرهاي سطح زیرکشت و درآمد مزرعهاي نیز نشان دهنده توانایی مالی کشاورز است که علامت مثبت آنها کاملا مطابق انتظار میباشد. همچنین علامت متغیر سابقه دریافت وام نشان میدهد که کشاورزانی که با بانک کشاورزي ارتباط بیشتري داشته و از وامهاي کشاورزي استفاده نمودهاند تمایل بیشتري به مالکیت ماشینهاي کشاورزي دارند. علامت مثبت متغیر سابقه سرمایهگذاري نیز تا کید دوبارهاي بر نقش مهم ریسک پذیري و دسترسی به اعتبارات بانکی در خرید ماشین کشاورزي است (قربانی و دریجانی 1388). ضرایب استاندارد نشده مقادیر ضرایب معادله تشخیص یا تمایز کننده دو گروه وامگیرنده و غیر وامگیرنده میباشد. بزرگی این ضرایب تغییر درجه تشخیص را در اثر تغییر یک واحد متغیرهاي مستقل نشان میدهد. بر این اساس با افزایش یک واحدي متغیرهاي تعداد افراد خانواده دارا بودن شغل فرعی تجربه کشاورزي عضویت در شرکت تعاونی روستا سطح زیرکشت درآمد مزرعهاي سابقه دریافت وام و سابقه سرمایهگذاري درجه تشخیص به ترتیب به اندازه 0/095 و 0/667 و 0/011 و 0/122 0/028 0/010 0/625 و 0/938 واحد افزایش مییابد و در نتیجه با ثابت فرض کردن سایر شرایط احتمال قرار گرفتن کشاورز در گروه مالکین افزایش مییابد. همچنین با افزایش یک واحدي در سن کشاورز درجه تشخیص به اندازه 0/003 واحد کاهش مییابد. در واقع با افزایش این متغیر احتمال قرار گرفتن کشاورز در گروه مالکین کاهش مییابد. بر اساس اطلاعات جدول 3 متغیرهاي سابقه دریافت وام سطح زیرکشت و درآمد مزرعهاي بیشترین اهمیت را در تمایز بین دو گروه مالکین و غیرمالکین دارند و پس از آن به ترتیب متغیرهاي سابقه سرمایهگذاري عضویت در شرکت تعاونی تعداد افراد خانوار تجربه کشاورزي دارا بودن شغل فرعی و سن کشاورز رتبه هاي بعدي اهمیت (1390) و قربانی و دریجانی (1387) را تا یید میکند.
57 3-3- مقایسه طبقهبندي به روش تحلیل تمایزي و بررسی عوامل اقتصادي اجتماعی موثر بر مالکیت... را در ایجاد تمایز بین دو گروه دارند. این نتایج نشان میدهد که احتمال قرارگرفتن در گروه مالکین ماشینهاي کشاورزي براي کشاورزانی که دسترسی بیشتري به اعتبارات بانک کشاورزي داشتهاند و همچنین از توانایی مالی بهتري برخوردار بودهاند بیشتر است. ضریب همبستگی کانونیکال برابر با 0/548 است. این ضریب بیانگر آن است که بین متغیرهاي مستقل و درجه تشخیص همبستگی نسبتا خوبی وجود دارد. هر چه میزان این همبستگی بیشتر باشد نشانه توانایی بیشتر الگو در ایجاد تمایز بین افراد گروهها میباشد. علاوه بر مقادیري که میزان مشارکت هر یک از متغیرها را در الگوي تحلیل تمایزي نشان میدهد معنیداري کل تابع تمایزي را نیز میتوان از نظر برازش کلی اطلاعات مورد بررسی قرار داد. متغیرها متغیرها جدول 2- برآورد ضرایب الگوي تحلیل تمایزي ضرایب استاندارد -0/045 ضرایب غیراستاندارد -0/003 0/095 0/667 0/011 0/625 0/010 0/028 0/122 0/938 0/282 0/328 0/174 0/273 0/149 0/252 0/472 0/329 X 2 X 3 X 4 X 8 X 9 جدول 3- ماتریس ساختار الگوي تحلیل تمایزي X 9 شرح سابقه دریافت وام کشاورزي مقادیر ماتریس ساختار 0/716 سطح زیرکشت 0/543 X 8 درآمد مزرعهاي 0/506 0 سابقه سرمایه گذاري 0/415 عضویت در شرکت تعاونی روستا 0/396 X 3 تعداد افراد خانوار 0/331 تجربه کشاورزي 0/270 X 4 دارا بودن شغل فرعی 0/253 سن بهرهبردار ضریب همبستگی کانونیکال معنیداري کل الگو ما خذ: یافته هاي تحقیق تصادفی در گروه اول (غیرمالکین) از کل 121 مشاهده 103 مشاهده (85/1 درصد) به طورصحیح پیشبینی شدند تا در این گروه قرار گیرند. این در حالی است که 18 مشاهده (14/9 درصد) به طور ناصحیح در گروه دوم (مالکین) قرار گرفتند. همچنین از 54 مشاهده گروه دوم (مالکین) 38 مشاهده (70/4 درصد) به طور صحیح در این گروه طبقهبندي شدند و 16 مشاهده (29/6 درصد) به طور ناصحیح در گروه اول قرار گرفتند. در این مطالعه درصد مشاهدات کل که به طور صحیح طبقهبندي شدند برابر با 88/6 است. نکته قابل توجه در ارتباط با صحت پیشبینی آن است که این شاخص در صورتی بهبود خواهد یافت که بتوان متغیرهاي مستقل دیگري را که رابطهاي با مالکیت یا عدم مالکیت ماشینهاي کشاورزي دارند در تحلیل وارد کرد. همچنین در صورتیکه متغیرهاي وارد شده اهمیتی نداشته باشند درصد مربوطه را کاهش خواهند داد. در این مطالعه آماره = 83/66 Q Press s بزرگتر از مقدار بحرانی 2 χ =6/63 شد. بنابراین طبقهبندي تحلیل تمایزي به طور معنیداري بهتر از طبقهبندي تصادفی میباشد. این موضوع برازش مطلوب الگوي تحلیل تمایزي را نشان می دهد..1 با توجه به نتایج این مطالعه موارد ذیل جهت ملاحظه در سیاستگذاريها و برنامهریزيهاي کلان مسي ولان پیشنهاد شد: نتایج این مطالعه اهمیت تسهیلات بانک کشاورزي را در تشویق کشاورزان به خرید ماشینهاي کشاورزي نشان داد. بانک کشاورزي به عنوان متولی اصلی پرداخت تسهیلات کشاورزي میتواند با همکاري نهادهاي دیگر مانند جهاد کشاورزي اقدام به شناسایی گروههاي هدف نموده و بر اساس اولویتبندي این گروهها اقدام به پرداخت تسهیلات خاص خرید ماشینهاي کشاورزي نماید. در این نظام پرداخت اعتبارات کشاورزان مناطقی که بهرهوري نیروي کار به جهت عدم دسترسی به تکنولوژي پایین بوده و نیاز بیشتري به استفاده از ماشین وجود دارد در اولویت قرار میگیرند..2.3 تا سیس شرکتهاي لیزینگ (اجاره به شرط تملیک) ماشینهاي کشاورزي میتواند به عنوان یک راهکار جدید مورد بررسی قرار گیرد. با استفاده از این شرکتها بخش عمدهاي از کمبود عرضه ماشینهاي کشاورزي در مناطق مختلف کشور برطرف میشود. نتایج مطالعه نشان داد که عضویت در شرکت تعاونی روستایی احتمال قرار گرفتن کشاورزان در گروه مالکین ماشینهاي کشاورزي را افزایش میدهد. بنابراین جهاد کشاورزي میتواند با تشویق کشاورزان به عضویت در شرکتهاي تعاونی روستایی و یا تشکیل تعاونیهاي جدید امکان برخورداري گروههاي گستردهتري از کشاورزان از ماشینآلات کشاورزي فراهم آورد. کاهش هزینههاي سربار افزایش 0/242 0/548 χ 2 =60/05
کهنسال و منصوري نشریه مکانیزاسیون کشاورزي / جلد اول شماره 1/ سال 1392 58 بهرهوري تولید و کاهش ریسک مالی ناشی از تامین اعتبارات از فواي د چنین تعاونیهایی خواهد بود. بر اساس نتایج این مطالعه شرایط دسترسی به ماشینهاي کشاورزي براي کشاورزانی که سطح زیرکشت و درآمد مزرعهاي بالاتري داشته باشند مناسبتر است در حالیکه باید شرایطی در نظر گرفته شود تا کشاورزان خردهپا نیز که از توانایی مالی کمتري براي خرید انفرادي ماشینهاي کشاورزي برخوردارند از امکانات مکانیزاسیون کشاورزي بهرهمند شوند. در گذشته شرکتهاي سهامی زراعی با یکپارچهسازي و برداشتن مرز بین زمینهاي کوچک زراعی و اراي ه خدمات مکانیزاسیون براي کلیه اعضاي شرکت این مسي ولیت را بر عهده داشتند. بنابراین بازبینی در نظام بهرهبرداري از زمینهاي زراعی میتواند به ایجاد تحول در این عرصه کمک کند..4 منابع مورد استفاده امجدي ا. و ا. چیذري - 1385. وضعیت مکانیزاسیون کشاورزي در ایران اقتصادکشاورزي و توسعه سال چهاردهم شماره 55. بهروزي لار م. - 1363. مکانیزاسیون کشاورزي چیست مجله زیتون شماره 43 صفحات 22-19. بینام- 1390. آمارنامه سال 1390 انتشارات وزارت جهادکشاورزي. جعفري نعیمی ك. و م. محمدي دینانی- 1381. بررسی الگوي بهرهبرداري از تراکتور در استان کرمان اقتصاد کشاورزي و توسعه سال دهم شماره 37. عابد س. م. قربانی م. ح. آقخانی و ه. لیاقتی - 1390. کاربرد الگوي تحلیل تمایزي در بررسی عوامل موثر بر مالکیت ماشینهاي کشاورزي در استان خراسان رضوي نشریه اقتصاد کشاورزي جلد 5 شماره 2 صفحه 203-231. قربانی م.- 1387. بررسی عوامل موثر بر سرمایهگذاري کشاورزان خراسان رضوي در ماشینهاي کشاورزي پنجمین کنفرانس ملی مهندسی ماشینهاي کشاورزي و مکانیزاسیون. قربانی م. و ع. دریجانی- 1388. اي هکمن دوره 16 شماره 4 صفحه 1-12. بررسی عوامل موثر بر سرمایهگذاري کشاورزان در ماشینهاي کشاورزي: کاربرد روش دو مرحله - Bimswanger, H. P. 1989. Agricultural mechanization: issues and options. The World Bank. Clarke, L. J. 1997. Agricultural mechanization strategy formulation: Concepts and methodology and the role of the private sector and government. Agricultural support systems division. FAO publication. Duraisami, V. M., and R. Manian. 1990. Design, development,and evaluation of caster bean Sheller, Agricultural mechanization in Asia, Africa and Latin America. 21(2): 41-45. Gemmill, G., and C. Elcher. 1973. The economies of farm mechanization and processing in developing countries. Research and Training Network. 4: 1-9. Herdt, R. W. 1983. Perspective, issues and evidence on rice farm mechanization in developing Asian countries.farm Mechanization in Asia. Asian productivity organization. Tokyo. 49-111. Hocho, K. 1983. Government policies for farm mechanization, Farm mechanization in Asia. Asian productivity organization. Tokyo. Houssou, N., X. Diao, F. Cossar, S. Kolavalli, K. Jimah, and P. Aboagye. 2013. Agricultural Mechanization in Ghana is specialization in agricultural mechanization a viable business model?, IFPRI discussion paper. Mosher, A. T. 1974. Some policy issues and research needs: experience in farm mechanization in South East Asia, Mc Grow Hill Far eastern publisher. Singapore 45-355. Owombo, P.T., A. Akinola, O. Ayodele, and G. Koledoye. 2012. Economic impact of agricultural mechanization adoption: Evidence from maize farmers in Ondo state, Nigeria. Journal of Agriculture and Biodiversity Research, 1(2): 25-32. Sharma, R. P. 1983. Other country reports on the status of farm mechanization: Nepal, Farm mechanization in Asia. Asian productivity organization. Tokyo. 83-373. Verma S. R. 2008. Impact of agricultural mechanization on production, productivity,cropping intensity income generation and employment of labour. Status of farm mechanization in India. Punjab Agricultural University. Ludhiana. 133-153.
59 بررسی عوامل اقتصادي اجتماعی موثر بر مالکیت... Socio-Economic Factors Affecting Agricultural Machines Ownership by Farmers in Khorasan-Razavi Province in Iran 1 2* Mohammad Reza Kohansal and Hooman Mansoori 1 Dept. of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran 2 Dept. of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran *Corresponding author: E-mail:hooman_2951@yahoo.com Abstract In order to help policy makers, this article attempts to identify the most important socio-economic factors affecting ownership of agricultural machines and discriminate two groups, namely, machine owners and non-machine owners in Khorasan-Razavi province, Iran. A Discriminate Analysis Model was used and 175 farmers were interviewed during year 2011 to gather data required. Results showed that variables such as farmer s record of loans, farm acreage, and income are the most important factors, and farmer's investment record, membership in rural cooperatives, family size, farming experience, non-farming income and age, stand in the second place. Therefore, providing credits for purchasing new agricultural machinery in particular, establishment of leasing companies for agriculture machines and encouraging membership in cooperatives were proposed. Keywords: Agriculture machines, Cooperatives, Discriminate analysis model, Mechanization