5.16 Το νερό στα χέρια των παιδιών: Μια διαθεµατική προσέγγιση

590 ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ 5.16 Το νερό στα χέρια των παιδιών: Μια διαθεµατική προσέγγιση Στέλλα Τσέλιου, Μαρία Βαδέκα, Μαρία Βαρυπάτη, Κατερίνα Κετεντζόγλου, Πένυ Κουτσάκη Νηπιαγωγοί, Πρότυπα Εκπαιδευτήρια Θεσσαλονίκης Στέλλα Λύκου-Κολτσάκη ιευθύντρια Νηπιαγωγείου-Παιδικού Σταθµού Πρότυπα Εκπαιδευτήρια Θεσσαλονίκης Η διαθεµατική προσέγγιση αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισµα του ιαθεµατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραµµάτων Σπουδών ( ΕΠΠΣ ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 2002). Ως τρόπος επιλογής και οργάνωσης της γνώσης, η προσέγγιση αυτή επιτρέπει και αναδεικνύει τις διασυνδέσεις µεταξύ διαφορετικών γνωστικών περιοχών, ενισχύοντας µε αυτόν τον τρόπο συσχετίσεις, συνθέσεις και γενικεύσεις, που οδηγούν στην ολιστική αντι- µετώπιση της γνώσης (Ματσαγγούρας, 2002). Ως τρόπος διδακτικής προσέγγισης, από την άλλη πλευρά, αναπτύσσει κοινωνικογνωστικές στάσεις και δεξιότητες, που απαιτεί η σηµερινή κοινωνία της γνώσης και της πληροφόρησης, και καλλιεργεί τη χρήση πρακτικών, όπως οµαδικό πνεύµα εργασίας, διατύπωση και διερεύνηση ερωτηµάτων, άντληση πληροφοριών, κ.λπ. Στο ΕΠΠΣ για το Νηπιαγωγείο (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 2002), η διαθεµατικότητα βρίσκει εφαρµογή στις θεµατικές προσεγγίσεις και την εκπόνηση σχεδίων εργασίας, η επιλογή των οποίων συνδέεται µε τα βιώµατα, τις εµπειρίες, τα ενδιαφέροντα των ίδιων των παιδιών, που, µε την υποστήριξη της εκπαιδευτικού, σχεδιάζουν την πορεία της έρευνας, συζητούν, καθορίζουν και αποφασίζουν την εξέλιξη του σχεδίου εργασίας (Γκλιάου, 2005). Τόσο οι θεµατικές προσεγγίσεις, όσο και τα σχέδια εργασίας δίνουν έµφαση στη διαθεµατικότητα, την ολιστική αντίληψη της γνώσης και την αξιοποίηση του ενδιαφέροντος, των ιδεών και των βιωµάτων των παιδιών κατά τη διαδικασία της µάθησης (Γκλιάου, 2005). Η θεµατική προσέγγιση από τη µια πλευρά, εντάσσεται στα σχήµατα της διατήρησης και αλληλοσυσχέτισης των γνωστικών αντικειµένων -αν και στο Νηπιαγωγείο δεν µιλάµε για γνωστικά αντικείµενα, αλλά για γνωστικές ή µαθησιακές περιοχές, από τις οποίες η εκπαιδευτικός αντλεί στόχους και προγραµµατίζει δραστηριότητες. Με την προσέγγιση αυτή, αναζητούµε συστηµατικά διαθεµατικές συνδέσεις ή προεκτάσεις µεταξύ των διαφορετικών γνωστικών περιοχών. Τα σχέδια εργασίας από την άλλη πλευρά (Γκλιάου, 2005), κατατάσσονται στα σχήµατα της προωθηµένης διαθεµατικότητας, που σηµαίνει κατάργηση των διακριτών µαθηµάτων και οργάνωση της σχολικής γνώσης γύρω από σηµαντικά θέµατα που ενδιαφέρουν τα παιδιά και που η επιλογή τους εξαρτάται από τον αντίκτυπο και τη χρησιµότητα που έχουν στην καθηµερινή ζωή των ανθρώπων (Ματσαγγούρας, 2002). Η διαφορά των δύο αυτών προσεγγίσεων έγκειται (α) στο βαθµό ανάδυσης των ε- πιλογών, κατά πόσο, δηλαδή, οι επιλογές ξεκινούν από τα ίδια τα παιδιά ή από στόχους του αναλυτικού προγράµµατος που αρχικά επιλέγει η εκπαιδευτικός, εµπλέκοντας στη συνέχεια τα παιδιά, και (β) στο βαθµό ανάλυσης (εµβάθυνσης) του θέµατος που προσεγγίζεται. Στην περίπτωση των θεµατικών προσεγγίσεων, στόχους επιλέγει η εκπαιδευτικός και σχεδιάζει εκείνη την πορεία τους, ενώ στα σχέδια εργασίας ο από πλευράς της σχεδιασµός εστιάζεται πρωταρχικά στην προσέλκυση του ενδιαφέροντος των παιδιών και η έµφαση δίνεται στη συµβολή τους ως προς το σχεδιασµό και την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων ( αφέρµου, Κουλούρη, & Μπασαγιάννη, 2006). Στη διαθεµατική προσέγγιση που θα αναπτύξουµε στη συνέχεια, ασχολούµαστε µε το νερό, που χωρίς αµφιβολία αποτελεί το σηµαντικότερο στοιχείο για τη ζωή στον

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 591 πλανήτη. Το νερό είναι απαραίτητο για την καθηµερινή ζωή και διαβίωση όλων των ζωντανών οργανισµών και εµπίπτει στο πεδίο των εµπειρικών αναφορών όλων των παιδιών (Ραβάνης, 2002). Από εκπαιδευτική άποψη, λοιπόν, το πρόβληµα δεν είναι η γνωριµία µε αυτό -όπως θα απαιτούσε, για παράδειγµα, η περίπτωση µελέτης των µαγνητών- αλλά η µελέτη της συµπεριφοράς του, ο έλεγχος ορισµένων ιδιοτήτων του, η αναγκαιότητα του στη ζωή µας, καθώς και οι συνέπειες που θα επιφέρει η ενδεχό- µενη έλλειψή του. Παρουσίαση της διαθεµατικής προσέγγισης Η παρούσα εργασία είναι µια διαθεµατική προσέγγιση, που υλοποιήθηκε στα Πρότυπα Εκπαιδευτήρια Θεσσαλονίκης κατά το σχολικό έτος 2006-2007. Σε αυτή συµµετείχαν 23 νήπια και είχε διάρκεια ενός περίπου µήνα. Στο πλαίσιο της Μελέτης Περιβάλλοντος, προβλέπεται η διαθεµατική προσέγγιση βασικών εννοιών από διάφορα γνωστικά αντικείµενα. Η παρούσα διδακτική πρόταση εντάσσεται στη θεµατική ενότητα νερό και, ειδικότερα, αποσκοπεί στην κατάκτηση βασικών γνώσεων και την ευαισθητοποίηση των παιδιών στο ζήτηµα της εξοικονό- µησής του. Οι επιµέρους στόχοι προέρχονται από τα γνωστικά αντικείµενα του περιβάλλοντος, της γραφής, ανάγνωσης και προφορικής επικοινωνίας, της µουσικής, της δραµατικής τέχνης, της φυσικής αγωγής, των µαθηµατικών και των εικαστικών. Στην ολοκλήρωση του προγράµµατος µας, σηµαντικό ρόλο διαδραµάτισε η συνεργασία τόσο µε τα παιδιά, όσο και µε όλο το εκπαιδευτικό προσωπικό. Η καθηµερινή ανταλλαγή απόψεων, η οµαδική αντιµετώπιση τυχόν δυσκολιών και η συλλογική εργασία σε ένα ευχάριστο περιβάλλον συνέβαλλαν ουσιαστικά στην οµαλή διεξαγωγή του προγράµµατος µας. Η συλλογική δραστηριότητα, οι αλληλεπιδράσεις και η εργασία σε οµάδες είναι οι πρακτικές που πάντοτε ακολουθούµε. Έτσι αναβαθµίζονται οι σχέσεις των παιδιών µεταξύ τους, αλλά και µε τους ενηλίκους. Στο σηµείο αυτό, θα είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι η µάθηση σε οµάδες εργασίας δεν αναφέρεται σε απλές συναθροίσεις ατόµων, καθισµένων γύρω από ένα τραπέζι, που εργάζονται κυρίως ατοµικά, αλλά σε σχηµατισµό οµάδων, στο πλαίσιο της διδακτικής διαδικασίας, για την επίτευξη ενός συγκεκριµένου µαθησιακού στόχου (Μπιρµπίλη, 2005). Τα παιδιά είχαν ήδη εξασκηθεί στην οµαδική εργασία από την αρχή της σχολικής χρονιάς µε τα οµαδικά παιχνίδια, αλλά και κατά τις ενασχολήσεις τους στις διάφορες γωνιές της τάξης στη συνέχεια. Η συνεργασία είναι διαδικασία που µαθαίνεται και που θα πρέπει να καλλιεργείται συστηµατικά και οργανωµένα. Για την εξάσκηση των παιδιών στη µάθηση µε οµάδες εργασίας, εργαστήκαµε σε δυο επίπεδα: (α) την κατάκτηση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για αυθεντική συνεργασία και (β) την εισαγωγή της οµαδοσυνεργατικής µάθησης ως µορφής διδασκαλίας. Στην πρώτη περίπτωση, και µέσα από οµαδικά παιχνίδια, συζητήσεις οµαδικές κατασκευές κ.ά., τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας, καλής συνεργασίας και ενσυναίσθησης. Στη περίπτωση της εισαγωγής της οµαδοσυνεργατικής µεθόδου, αξιοποιήσαµε µε δηµιουργικό και θετικό τρόπο καθηµερινά προβλήµατα και α- ντιπαραθέσεις που υπήρχαν µεταξύ των παιδιών (Μπιρµπίλη, 2005). Στο πλαίσιο αυτό, οργανώσαµε και το χώρο της τάξης, ώστε να προωθούνται η αλληλεπίδραση, η δηµιουργική επίλυση προβληµάτων και, γενικά, οι συνεργατικές δοµές. Οι οµάδες που στην αρχή δηµιουργήθηκαν, ήταν ασταθείς και εφήµερες, γι αυτό και υπήρξε µια διακριτική παρέµβαση από την πλευρά µας ως προς το σχηµατισµό τους. Ενθαρρύναµε τα παιδιά να συµµετέχουν σε αυτές µε κριτήριο το προσωπικό τους ενδιαφέρον και έτσι διαµορφώσαµε έξι οµάδες των 3-4 παιδιών. Επιπλέον, οργανώσαµε µαζί µε τα παιδιά τη γωνιά των πειραµάτων, που προσπαθήσαµε να είναι ιδιαίτερα ζωντανή και ενδιαφέρουσα. Σκοπός ήταν να κεντρίσουµε

592 ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ το ενδιαφέρον και τη περιέργεια των παιδιών, αλλά και να µάθουν να παρατηρούν, όχι απλά να βλέπουν. Αν ένα παιδί µάθει να παρατηρεί και να παρακολουθεί, αυτό γίνεται ασύγκριτη πηγή πνευµατικού εµπλουτισµού (Κουτσουβάνου, 1998). Το υλικό για τη γωνιά το έφεραν τα ίδια τα παιδιά, από το σπίτι τους. Φτιάξαµε ακόµη και τη γωνιά της παρατήρησης, όπου τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν τα αποτελέσµατα, να ανταλλάξουν απόψεις, αλλά και να διαφωνήσουν, καθώς και ένα χώρο προβολής των εκθεµάτων, στον οποίο τα παιδιά είχαν εύκολη πρόσβαση. Αξίζει να τονιστεί το γεγονός της συνεχούς υποστήριξης από πλευράς των γονέων για τον τρόπο εργασίας µας, από την αρχή της χρονιάς, αλλά και η ενηµέρωσή τους µε την έναρξη και διερεύνηση ενός θέµατος στα πλαίσια της θεµατικής προσέγγισής µας. Η συνεργασία µε τους γονείς θεωρείται στοιχείο-κλειδί, γι αυτό και πάντα φροντίζουµε να τους εµπλέκουµε στο έργο µας. Α Φάση: Επιλογή του θέµατος και καθορισµός ενοτήτων Κατά τη διάρκεια της ενασχόλησής µας µε τη συγκεκριµένη ενότητα, δεν προσεγγίσαµε άλλα θέµατα. Το διαθεµατικό αυτό πρόγραµµα είχαµε προσπαθήσει και στο παρελθόν να το προσεγγίσουµε, και µάλιστα είχαµε, µεταξύ άλλων, ετοιµάσει βροχό- µετρα και είχαµε χορέψει το χορό της βροχής. Όµως, η παρατεταµένη ξηρασία της χρονιάς που διανύαµε και οι ιδιαίτερα υψηλές θερµοκρασίες στην καρδιά του χειµώνα προβληµάτισαν έντονα τα παιδιά και µονοπώλησαν το ενδιαφέρον τους. Οι ιδιαίτερα ζεστές µέρες του Φεβρουαρίου προκαλούσαν στα παιδιά εφίδρωση και δίψα, µε άµεση συνέπεια την ανάγκη για κατανάλωση νερού. Η χρήση του στην καθηµερινή µας ζωή επέτρεψε το σχεδιασµό µιας µακράς σειράς δραστηριοτήτων, µε πολλαπλούς στόχους. Εξάλλου το νερό, ανεξαρτήτως χώρου και χρόνου, αποτελεί για τα παιδιά στοιχείο καθηµερινής ενασχόλησης. Ο αρχικός σχεδιασµός των ενοτήτων του θέµατος και των αντίστοιχων επιδιώξεων ως προς το σχεδιασµό του προγράµµατος και την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων προέκυψε µετά από σχετική συζήτηση µε τα παιδιά, έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη οι γνώσεις, οι αντιλήψεις, οι εµπειρίες και τα βιώµατα τους σχετικά µε το νερό. Στο ση- µείο, χρειάζεται επίσης να αναφέρουµε ότι ορισµένα παιδιά είχαν ασχοληθεί µε το θέµα και την προηγούµενη χρονιά, κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους στο τµήµα των προνηπίων. Συνδυάζοντας, λοιπόν, αυτές τις παραµέτρους, έγινε ο σχεδιασµός των ενοτήτων, που απεικονίζεται στο Σχήµα 1. Σχήµα 1. Ενότητες επεξεργασίας του θέµατος Το νερό στα χέρια των παιδιών Νερό και άνθρωπος Πειράµατα µε το νερό Οικονοµία του νερού Έγινε σύνδεση των επιµέρους ενοτήτων µε τις επιδιώξεις που ορίζει το ΕΠΠΣ. Στις δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν, τα παιδιά εργάστηκαν είτε σε επίπεδο ολο- µέλειας της τάξης, είτε µικρών οµάδων, είτε ατοµικό. Προκειµένου να διασφαλίσου- µε την καλύτερη δυνατή διεξαγωγή του προγράµµατος, οργανώσαµε το φάκελο ενη- µέρωσης της εκπαιδευτικού, που τον συµβουλευόµασταν καθ όλη τη διάρκεια και που ανατρέχαµε σε αυτόν κατά τακτά χρονικά διαστήµατα, για να αντλούµε πληρο-

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 593 φορίες. Χρησιµοποιήσαµε υλικό από το ιαδίκτυο, περιοδικά, φωτογραφίες, βιβλία, καθώς και ενηµερωτικό υλικό. Κατά τη διάρκεια ενασχόλησής µας µε το θέµα, διαβάσαµε και διάφορες σχετικές ιστορίες, όπως "Η θάλασσα είναι αλµυρή" (Ganeri, 1997), "Η ιστορία του νερού" (Περιστεράκη-Ψυχογιού, 1999), "Το νερό στον κόσµο µας" (Pougiet, 1994). Ακόµη, έγινε προβολή στην τάξη του ντοκιµαντέρ του National Geographic "Η δύναµη του νερού" (Winslow, 1994). Επιπλέον, ενηµερωθήκαµε για τους χώρους όπου µπορούµε να πραγµατοποιήσουµε επισκέψεις, ώστε τα παιδιά να αντλήσουν από εκεί πληροφορίες και να δώσουν έτσι απαντήσεις στις απορίες τους σχετικά µε το θέµα. Β Φάση: Σχεδιασµός και υλοποίηση δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες που πραγµατοποιήθηκαν, κάλυπταν ένα ευρύ φάσµα επιδιώξεων του ΕΠΠΣ (ΥΠΕΠΘ/ΠΙ, 2002). Στην υλοποίηση των δραστηριοτήτων συνέβαλε σε µεγάλο βαθµό και η ευελιξία µας σε ζητήµατα µετακίνησης. Έχοντας τη δυνατότητα να µετακινούµαστε µε τα σχολικά λεωφορεία, πραγµατοποιήσαµε µια σειρά από ενδιαφέρουσες επισκέψεις, όπως αυτές στο Φράγµα της Θέρµης, στο Μουσείο Ύ- δρευσης και στην Αµερικάνικη Γεωργική Σχολή. Την πρώτη εβδοµάδα, τονίστηκε η σηµασία του νερού για τον άνθρωπο και η χρήση του στο σπίτι, στο σχολείο και στην καθηµερινή µας ζωή. Σε κάθε επιµέρους ενότητα, οι στόχοι µας φροντίσαµε να καλύπτουν όλες τις γνωστικές περιοχές. Στη συνέχεια, παραθέτουµε τους στόχους που θέσαµε, καθώς και ενδεικτικές δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν, ανά ενότητα: Γλώσσα Στόχοι ήταν: (α) να ενθαρρύνονται τα παιδιά να περιγράψουν ενέργειες που γίνονται µε τη χρήση νερού, (β) να εµπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους µε εκφράσεις σχετικές µε το νερό, (γ) να γνωρίσουν µια διαφορετική µορφή έντυπου λόγου και να περιγράψουν τα στοιχεία της, (δ) να φτιάξουν το δικό τους λογαριασµό νερού και (ε) να µάθουν και να χρησιµοποιούν τις λέξεις λίµνη, θάλασσα, ποτάµι και νερό. Ενθαρρύναµε τα παιδιά να περιγράψουν ενέργειες που γίνονται µε τη χρήση του νερού, προβληµατιστήκαµε για το αν έχουµε νερό στο σώµα µας και τι µπορούµε να κάνουµε µε αυτό (Προφορική Επικοινωνία). Αναφερθήκαµε στην ΕΥΑΘ, παρατηρήσαµε και περιγράψαµε ένα λογαριασµό νερού, τι αναγράφεται πάνω σε αυτόν και στη συνέχεια φτιάξαµε το δικό µας λογαριασµό (Ανάγνωση και Γραφή). Μελέτη Περιβάλλοντος Στην ενότητα αυτή, στόχοι ήταν: (α) να αντιληφθούν τα παιδιά τη συµβολή του νερού στον άνθρωπο και τη ζωή του, (β) να συλλέξουν πληροφορίες για τη µέτρηση του νερού και τη σηµασία του για τα ζώα και τα φυτά, (γ) να εξερευνήσουν πως το νερό καταλήγει στη βρύση µας, (δ) να αναγνωρίσουν ήχους που έχουν ηχητική πηγή το νερό, (ε) να πραγµατοποιήσουν µικρές έρευνες για το νερό και να συλλέξουν στοιχεία από διάφορες πηγές, (στ) να επεξεργαστούν µέσα από την παρατήρηση του γεωγραφικού χάρτη οµοιότητες και διαφορές στη µορφολογία του νερού και (ζ) να διευρύνουν τις γνώσεις τους για το φυσικό περιβάλλον. Εξερευνήσαµε το πώς καταλήγει το νερό στη βρύση του σχολείου µας, βγήκαµε έξω και παρατηρήσαµε τους σωλήνες και το ρολόι της ύδρευσης. Τα παιδιά βοήθησαν να ηχογραφήσουµε και στη συνέχεια αναγνώρισαν τους ήχους που προκαλούνται από τη χρήση του νερού (ο ήχος από το καζανάκι, γαργάρες µε νερό, η βρύση που τρέχει µε δύναµη κ.ά.). Τα παιδιά αναζήτησαν πληροφορίες για το νερό µέσα από προφορικό, γραπτό και οπτικοακουστικό υλικό που έφεραν από το σπίτι. Με τον τρόπο αυτό, ανακάλυψαν οµοιότητες και διαφορές στη χρήση του νερού από τον άνθρωπο τα παλαιότερα χρόνια και σήµερα. Παρατήρησαν στον παγκόσµιο άτλαντα και την

594 ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ υδρόγειο σφαίρα την παρουσία του νερού στη γη (λίµνες, θάλασσες, ωκεανοί) και συνέκριναν τα χαρακτηριστικά της µορφολογίας τους. Πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη στην Αµερικάνικη Γεωργική Σχολή, όπου συλλέξαµε πληροφορίες για τη µέτρηση του νερού και τη σηµασία του για τα ζώα και τα φυτά, καθώς και επίσκεψη στο Μουσείο Ύδρευσης, όπου µάθαµε πως ερχόταν το νερό τα παλιά τα χρόνια και τι χρησι- µοποιούσαν για να το αντλήσουν. ηµιουργία και Έκφραση Στόχοι ήταν: (α) να εκφράσουν ελεύθερα, µέσα από τη ζωγραφική, τις προτιµήσεις τους ως προς τη χρήση του νερού, (β) να εκφραστούν µέσα από τον αυτοσχεδιασµό και τη µίµηση, µε θέµα το νερό, και (γ) να αντιληφθούν τρόπους µε τους οποίους το σώµα τους µπορεί να πάρει διάφορα σχήµατα. Τα παιδιά ζωγράφισαν ενέργειες που γίνονται µε τη χρήση του νερού και προσπάθησαν να γράψουν όπως µπορούν τη λέξη νερό (Εικαστικά, Γραφή). Εκφράστηκαν µέσα από τον αυτοσχεδιασµό και τη µίµηση όταν τους ρωτήσαµε "τι µπορώ να κάνω µε το νερό;" ( ραµατική Τέχνη). Παίξαµε ένα κινητικό παιχνίδι, φτιάχνοντας µε τα σώµατα µας σχηµατισµούς που παραπέµπουν σε θάλασσα, λίµνη, ποτάµι (Φυσική Αγωγή). Τη δεύτερη εβδοµάδα ασχοληθήκαµε µε την οικονοµία του νερού. Οι επιδιωκόµενοι στόχοι και κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες ανά ενότητα ήταν οι εξής: Γλώσσα Στην ενότητα στης Γλώσσας, στόχοι ήταν: (α) να γνωρίσουν τα παιδιά µια διαφορετική µορφή έντυπου λόγου (τις αφίσες), (β) να δηµιουργήσουν λίστα µε κανόνες οικονοµίας του νερού, και (γ) να συνεργαστούν και να δηµιουργήσουν αφίσες για το νερό. Με εποπτικό υλικό που είχαν επιλέξει τα ίδια τα παιδιά εντοπίσαµε εικόνες που δήλωναν την έλλειψη του και σχολιάσαµε αυτές (Προφορική Επικοινωνία). Τα παιδιά είδαν διάφορες αφίσες και προσπάθησαν να κατασκευάσουν τη δική τους αφίσα για την οικονοµία του νερού. Επίσης κατασκεύασαν µια λίστα από κανόνες για την οικονοµία του νερού. Μελέτη Περιβάλλοντος Θέσαµε ως στόχους: (α) να προβληµατιστούν τα παιδιά για τη λειψυδρία σε κάποιες περιοχές της γης, (β) να αντιληφθούν βιωµατικά πως µπορεί να επέλθει ξηρασία σε ένα φυτό, (γ) να βρουν τρόπους που µπορούµε να κάνουµε οικονοµία στο νερό, και (δ) να δουν πού υπάρχει νερό στον πλανήτη µας. Τα παιδιά παρατήρησαν στην υδρόγειο σφαίρα και στον παγκόσµιο άτλαντα το νερό που υπάρχει στον πλανήτη µας. Προβληµατίστηκαν αν έχει νερό εκεί που ζει ο φίλος µας ο Cirlandio (ένα παιδί που υιοθετήσαµε µέσω της ActionAid). Μέσα από πειράµατα, προσπαθήσαµε να βρούµε τρόπους για να κάνουµε οικονοµία στο νερό. Συγκεκριµένα, τα παιδιά πραγµατοποίησαν δραστηριότητες µε περιορισµένη και συνηθισµένη χρήση νερού και στη συνέχεια µέτρησαν τις ποσότητες που προέκυψαν, για να διαπιστώσουν τελικά ότι η ίδια δραστηριότητα γίνεται εξίσου εύκολα, αλλά χωρίς σπατάλη νερού (π.χ., στο βούρτσισµα των δοντιών). ηµιουργία και Έκφραση Στόχοι ήταν: (α) να αναπαράγουν τα παιδιά τον ήχο της θάλασσας µε αυτοσχέδια κατασκευή, και (β) να εκφραστούν µέσα από τον αυτοσχεδιασµό και τη µίµηση Συγκεκριµένα, τα παιδιά διακόσµησαν µπουκάλια νερού µε άµµο και κλωστή και τοποθέτησαν µέσα φασόλια και ρύζι, έτσι ώστε µε την κίνηση του µπουκαλιού να δηµιουργούν τον ήχο της θάλασσας. Στη δραµατική τέχνη, τα παιδιά χρησιµοποιώ-

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 595 ντας το σώµα και επιστρατεύοντας τη φαντασία τους µιµήθηκαν δραστηριότητες που µπορούµε να κάνουµε µε το νερό (π.χ., µαγειρική, µπάνιο, πλύσιµο δοντιών κ.α.). Ακολούθησε η τελευταία εβδοµάδα µε τα πειράµατα, που είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα παιδιά. Πραγµατοποιήθηκαν µια σειρά από πειράµατα, κατά τα οποία τα παιδιά πήγαιναν κατά οµάδες στη γωνιά των επιστηµών και πειραµατίζονταν µε τα διάφορα υλικά που είχαµε τοποθετήσει εκεί. Προβληµατιζόντουσαν, διαφωνούσαν, πειραµατίζονταν και κατέληγαν σε συµπεράσµατα, τα οποία και συζητούσαν µεταξύ τους. Στη συνέχεια, παραθέτουµε τους στόχους που τέθηκαν την τελευταία αυτή εβδοµάδα ενασχόλησής µας µε το θέµα, καθώς και κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες: Γλώσσα Ο στόχος µας στην προφορική επικοινωνία καθ όλη τη διάρκεια της εβδοµάδας ήταν να συζητούν τα παιδιά και να χρησιµοποιούν στοιχειώδη επιχειρηµατολογία στην προσπάθειά τους να µαντέψουν το αποτέλεσµα και να αιτιολογήσουν τη σκέψη τους. Μαθηµατικά Στόχοι ήταν: (α) να κατανοήσουν την έννοια της διατήρησης της ποσότητας, και (β) να µάθουν τη χρησιµότητα του πίνακα διπλής εισόδου. Τα παιδιά αντιλήφθηκαν πως η ποσότητα των υγρών παραµένει σταθερή, ανεξάρτητα από το µέγεθος των δοχείων που τα τοποθετούµε. Για να το διαπιστώσουν αυτό, µετέφεραν µια σταθερή ποσότητα νερού σε δοχεία διαφορετικού µεγέθους και ξανά στο αρχικό δοχείο και παρατήρησαν πως η ποσότητα παραµένει σταθερή. Μετά τα πειράµατα µας, φτιάξαµε οµαδικούς πίνακες διπλής εισόδου, για να θυµόµαστε τα αποτελέσµατά µας. Στη συνέχεια, καθένα παιδί θέλησε να φτιάξει το δικό του πίνακα. Μελέτη Περιβάλλοντος Στην ενότητα αυτή, στόχοι ήταν: (α) να διευρύνουν τα παιδιά τις γνώσεις τους για το νερό σε σχέση µε το χρώµα, τη γεύση, τη µυρωδιά και το άρωµά του, (β) να διακρίνουν τις τρεις µορφές στις οποίες συναντάµε το νερό, (γ) να ανακαλύψουν ότι κάποια υλικά διαλύονται στο νερό, ενώ κάποια άλλα όχι, (δ) να διακρίνουν αντικείµενα που βυθίζονται και επιπλέουν, (ε) να αντιληφθούν τον κύκλο του νερού µε το πείραµα της βροχής, και (στ) να εµπλουτίσουν τις γνώσεις τους γύρω από το νερό. Στη γωνιά των πειραµάτων που διαµορφώθηκε στην τάξη µας, τα παιδιά παρατήρησαν οµαδικά τη διαλυτότητα, τη βύθιση, την επίπλευση, τις µορφές του νερού, καθώς και τον κύκλο του. Πραγµατοποιήσαµε επίσκεψη στο Φράγµα της Θέρµης, κατά τη διάρκεια της οποίας τα παιδιά ενηµερώθηκαν για τη χρήση του εµφιαλωµένου νερού και του νερού της βρύσης. Στο σύνολό τους, οι περισσότερες δραστηριότητες έγιναν σε οµάδες και ο δικός µας ρόλος ήταν κυρίως ενθαρρυντικός. Παροτρύναµε τα παιδιά να κάνουν υποθέσεις, θέτοντάς τους κατάλληλες ερωτήσεις και παρέχοντάς τους την ευκαιρία για πειραµατισµό, που θα οδηγούσε στην επαλήθευση ή αναθεώρηση των αρχικών τους υποθέσεων (όπως, για παράδειγµα, "Τι νοµίζεις ότι θα συµβεί αν ρίξουµε ζάχαρη στο νερό;"). Φροντίζαµε να µην δίνουµε έτοιµες απαντήσεις, αλλά να αξιοποιούµε τα λάθη των παιδιών µέσα από τη βιωµατική προσέγγιση. Αξιολόγηση Στο πλαίσιο της θεµατικής µας ενότητας, η αξιολόγηση είχε τρεις µορφές: Αρχικά, διερευνήσαµε τις ιδέες των παιδιών ("Τι ξέρω για το νερό;") και διαπιστώσαµε ότι οι γνώσεις τους γύρω από το νερό προέρχονταν από την προσωπική τους επαφή και τα παιχνίδια τους µε αυτό. Στη διαµορφωτική, καθ όλη τη διάρκεια, αξιολόγηση, τα παιδιά ανατροφοδοτούσαν την πορεία του προγράµµατος, µέσα από την ανάδυση

596 ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙ ΙΩΝ: ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ καινούριων ερωτηµάτων και τη συµµετοχή τους σε ατοµικές και οµαδικές δραστηριότητες. Για παράδειγµα, µετά την επίσκεψή µας στο Μουσείο Ύδρευσης, τα παιδιά παρατήρησαν το ρολόι της ύδρευσης και ρώτησαν πώς φτάνει το νερό στο σχολείο µας, και µετά την επίσκεψη µας στο φράγµα της Θέρµης, προχωρήσαµε σε κατασκευή µακέτας. ιαµορφώνοντας την τελική αξιολόγηση της διαθεµατικής ενότητας, καταλήξαµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: (α) κατά τη διάρκεια επεξεργασίας του θέµατος, οι πειραµατισµοί, οι παρατηρήσεις και οι διαπιστώσεις που έγιναν, καθώς και οι περιγραφές, οι σχολιασµοί που αναπτύχθηκαν, βοήθησαν κάποια παιδιά να α- ναθεωρήσουν τις αντιλήψεις τους και κάποια άλλα να επεκτείνουν τις γνώσεις τους γύρω από το θέµα νερό, (β) τα παιδιά συνεργάστηκαν αρµονικά και χρησιµοποίησαν πολλές πηγές για να κατασκευάσουν πρωτότυπα έργα, όπως αυτοσχέδια παραµύθια, πίνακες διπλής εισόδου κ.λπ., και (γ) τα παιδιά έδειξαν ευαισθητοποίηση στο ζήτηµα της εξοικονόµησης του νερού και αυτό ίσως είναι το σηµαντικότερο απ όλα. Μετά την εφαρµογή του συγκεκριµένου προγράµµατος, είµαστε σε θέση να επισηµάνουµε τα πολλαπλά οφέλη που είχε για τα παιδιά. Άλλαξε την αρχική τους στάση απέναντι στα διάφορα σχετικά ζητήµατα, εµπλουτίζοντας παράλληλα τις γνώσεις τους για το ζήτηµα της σωστής διαχείρισης του νερού στην καθηµερινότητά τους, αλλά και γενικότερα. Τους έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουν τόπους και οικοσυστήµατα, όπου η ύπαρξη του νερού είναι ζωτικής σηµασίας. Ακόµη, τους προσέφερε τη δυνατότητα να παίξουν µε το νερό, που άλλωστε ευχαριστεί ιδιαίτερα τα παιδιά. Τέλος, είχαν πολλές ευκαιρίες να εκφραστούν µέσα από τη ζωγραφική και το θεατρικό παιχνίδι, αλλά και να µάθουν εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης, µέσω του λόγου. Η ε- µπειρία που αποκοµίσαµε κατά τη διεξαγωγή του προγράµµατος, µας επιτρέπει να υποστηρίξουµε τη θέση πως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εµπλέκονται µε χαρά στα θέµατα που έχουν να κάνουν µε το περιβάλλον. Αυτό όµως που είναι πιο σηµαντικό, σύµφωνα και µε τη Μακρίδου (2005), είναι ότι τα παιδιά αυτά, µέσα από την εµπλοκή τους, µεγαλώνουν αποκτώντας επίγνωση των προβληµάτων που η ανθρώπινη παρέµβαση, όταν δε σέβεται νόµους, δηµιουργεί στη φύση. Βιβλιογραφία Γκλιάου, (2005) Νέο ΕΠΠΣ και Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών για το Νηπιαγωγείο. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεµβρίου, 2006, από τη διεύθυνση http://www.cpe.gr/egyklioi/epimorfotika_seminaria_nipiagogon.pdf. αφέρµου, Χ., Κουλούρη, Π., & Μπασαγιάννη, Ε. (2006). Οδηγός νηπιαγωγού: Εκπαιδευτικοί σχεδιασµοί - ηµιουργικά περιβάλλοντα µάθησης. Αθήνα: Οργανισµός Εκδόσεως ιδακτικών Βιβλίων. Ganeri, A. (1997). Η θάλασσα είναι αλµυρή. (Ν. Μπιτοπούλου, Μτφρ.). Θεσσαλονίκη: Σίρρις. Κουτσουβάνου, Ε. κ.ά., (1998). Μορφές και τρόποι εργασίας στο νηπιαγωγείο (6η έκδ.). Αθήνα: Οδυσσέας. Μακρίδου, Α. (2005). Αλλαγή στάσης στη διαχείριση του νερού στα παιδιά της πρώιµης ηλικίας µετά από την εφαρµογή προγράµµατος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης µε τη στήριξη του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Εισήγηση στο 1ο Συνέδριο Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, 23-25 Σεπτεµβρίου 2005, Ισθµός Κορίνθου. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2002). ιεπιστηµονικότητα, διαθεµατικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα προγράµµατα σπουδών: Τρόποι οργάνωσης της σχολικής γνώσης. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεµάτων, 7, 19-36. Μπιρµπίλη, Μ. (2005). Η οµαδοσυνεργατική µάθηση στο νηπιαγωγείο. Μακεδνόν, 14, 29-33. Περιστεράκη-Ψυχογιού, Α. (1999). Η ιστορία του νερού (Φ. Βακάλη-Συρογιαννάκη, Εικ.). Αθήνα: Σύγχρονη Eποχή. Pougiet, M. (1994). Το νερό στον κόσµο µας (E. Κοκοβίδου, Mτφρ.). Αθήνα: Πατάκης. Ραβάνης, Κ., (2002). Οι φυσικές επιστήµες στην προσχολική εκπαίδευση: ιδακτική και γνωστική προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθήτω. Taylor, Β. (2004). Το σαπούνι δηµιουργεί φουσκάλες (Ν. Μπιτοπούλου, Μτφρ.). Θεσσαλονίκη: Σίρρις. Winslow, S. (1994). The power of water [Documentary]. Washington, DC: National Geographic Society. ΥΠΕΠΘ/ΠΙ. (2002). ιαθεµατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών για το Νηπιαγωγείο και Προγράµµατα Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ραστηριοτήτων. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων/Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.