ΥΙΛΟΟΥΙΑ ΚΑΙ ΑΙΘΗΣΙΚΗ

ΥΙΛΟΟΥΙΑ ΚΑΙ ΑΙΘΗΣΙΚΗ ΓΙΓΑΚΧΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΝΙΚΗΣΑ ΥΙΧΣΙΝΗ ΘΔΜΑ ΔΡΓΑΙΑ: Η ΠΡΟΣΑΗ ΣΟΤ Ι.ΞΔΝΑΚΗ Σ.Δ.Ι. ΑΘΗΝΑ.Γ.Σ.Κ. - Δ.Α..Γ.Α ΦΟΙΣΗΣΡΙΑ: ΚΑΣΣΗ ΟΦΙΑ Α.Μ : Ο8Ο47 ΑΚΑΓ.ΔΣΟ 2011-2012 1

ΙΑΝΝΗ (ΓΙΑΝΝΗ) ΞΔΝΑΚΗ 1922-2001 ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Ο Ιάννης (Γιάννης) Ξενάκης ήηαλ έλαο από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο Έιιελεο ζπλζέηεο θαη αξρηηέθηνλεο ηνπ 20νύ αηώλα, δηεζλώο γλωζηόο ωο Iannis Xenakis. Οη πξωηνπνξηαθέο ζπλζεηηθέο κέζνδνη πνπ αλέπηπμε ζπζρέηηδαλ ηε κνπζηθή θαη ηελ αξρηηεθηνληθή κε ηα καζεκαηηθά θαη ηε θπζηθή, κέζω ηεο ρξεζηκνπνίεζεο κνληέιωλ από ηε ζεωξία ηωλ ζπλόιωλ, ηε ζεωξία ηωλ πηζαλνηήηωλ, ηε ζεξκνδπλακηθή, ηε Χξπζή Τνκή, ηελ αθνινπζία Φηκπνλάηζη θ.ά. Γελλήζεθε ζηηο 29 Μαΐνπ 1922 ζηε Βξάηια ηεο Ρνπκαλίαο. Σν 1932 ν παηέξαο ηνπ ηνλ έζηεηιε ζηελ Διιάδα, ζηηο πέηζεο. Δθεί, ζηελ Κνξγηαιέλην ζρνιή, έθαλε ηα πξώηα ηνπ καζήκαηα κνπζηθήο θαη γλώξηζε ηε κνπζηθή ζπλζεηώλ όπσο ν Μπεηόβελ θαη ν Μπξακο. ηελ ειηθία ησλ 18, μεθηλά ζπνπδέο ζηελ Πνιπηερληθή ζρνιή ελώ παξάιιεια ζπνπδάδεη αξκνλία θαη αληίζηημε κε έλα καζεηή ηνπ Αιεμάληεξ θξηάκπηλ, ηνλ Αξηζηνηέιε Κνπληνύξνθ. Οη αγαπεκέλνη ηνπ θηιόζνθνη ήηαλ ν Πιάησλαο θαη ν Μάξμ. Δκπλεπζκέλνο από απηνύο, έιαβε κέξνο ζηελ αληίζηαζε θαη ζην αληηλαδηζηηθό θίλεκα θαη θπιαθίζηεθε από ηνπο θαηαθηεηέο. 2

Παξάιιεια, νη θηινζνθηθέο ηνπ ηδέεο γηα ηε κνπζηθή έζεζαλ θαίξηα ην αίηεκα γηα ελόηεηα θηινζνθίαο, επηζηήκεο θαη ηέρλεο, ζπκβάιινληαο ζην γεληθόηεξν πξνβιεκαηηζκό γηα ηελ θξίζε ηεο ζύγρξνλεο επξωπαϊθήο κνπζηθήο ηωλ δεθαεηηώλ ηνπ 1950 θαη 1960.Με ηελ ηδηόκνξθε κνπζηθή ηνπ θαηάθεξε λα δώζεη έλα δηαθνξεηηθό ζηίγκα, ζε κηα επνρή πνπ εκθαληδόηαλ δπλακηθά ην rock and roll, ν Έιβηο Πξίζιετ, ν Μπίιη Υάιετ θαη θιίκαθεο, αλαγλσξίζηεθε από έλα επξύ θνηλό θαη εληάρζεθε ζην «θαηεζηεκέλν» κε ηελ εθινγή ηνπ, ρξόληα κεηά, σο κέινο ηεο Κξηηηθήο Δπηηξνπήο ηεο Μπηελάιε ηνπ Μνπζείνπ ύγρξνλεο Σέρλεο. Σα έξγα ηνπ άξρηζαλ λα παξνπζηάδνληαη, ην έλα κεηά ην άιιν, ζ' νιόθιεξν ηνλ θόζκν, πνπ έζπεπδε λα ρεηξνθξνηήζεη κηα πξσηόηππε ηδηνθπΐα! Διάγραμμα για ηα 8 κανάλια μοσζικής ζηο πολσθέαμα ηης Περζέπολης Ο Ξελάθεο εθεύξε αξρηθά ην ζύζηεκα ζύλζεζεο, πνπ νλόκαζε «ζηνραζηηθή κνπζηθή» (κε ζεωξεηηθό κελ ππόβαζξν, ηνλ ινγηζκό ηωλ πηζαλνηήηωλ, πξαθηηθή δε, ην λα κε κπνξεί --ιόγω ηεξάζηηνπ όγθνπ ζηνηρείωλ-- λα ξπζκηζηεί ε ζπκπεξηθνξά θαζελόο ήρνπ ρωξηζηά, αιιά λα ξπζκίδεηαη κόλνλ εθείλε ηνπ ζπλόινπ). 3 Εθεύξε επίζεο ην ζύζηεκα ζύλζεζεο πνπ νλόκαζε «ζπκβνιηθή κνπζηθή» (κε βάζε ηε ζεωξία ζπλόιωλ ηνπ Γθένξγθ Κάληνξ). Εθεύξε άιιωζηε θαη

πνιιά άιια κνπζηθά ζπζηήκαηα, βαζηζκέλα ζέ πνηθίιεο ζεωξίεο θαη λόκνπο ηωλ καζεκαηηθώλ θαη ηεο θπζηθήο (ηωλ «παηγλίωλ», ηεο «αιεαηνξηθήο πνξείαο», ηωλ «δελδξνεηδώλ δηαθιαδώζεωλ», ηεο «θαηαλνκήο ηωλ Μάμγνπει-Μπόιηζκαλ», ηεο «θαηαλνκήο θαηά Γθάνπο», ηωλ «νκάδωλ», ηωλ «καξθνβηαλώλ αιύζεωλ», ηεο «άιγεβξαο ηνπ Μπνπι», θ.ιπ., θ.ιπ.).. (ςχεδιο του Ξενακη για το μοθςικο του εργο πυθοπρακτα ) Η βαζηθή ηδέα ηεο κνπζηθήο ηνπ Γηάλλε Ξελάθε είλαη ν κεηαζρεκαηηζκόο ησλ δηαθόξσλ καζεκαηηθώλ ζρέζεσλ πνπ εθθξάδνπλ ην ζύκπαλ ζε κνπζηθνύο ήρνπο ρξεζηκνπνηώληαο γηα απηόλ ηνλ ζθνπό έλα ζύλνιν εξγαιείσλ. πλήζσο γηα λα επηηεπρζεί απηό ρξεζηκνπνηείηαη ειεθηξνληθόο ππνινγηζηήο, ν νπνίνο βνεζάεη κε δηάθνξνπο ππνινγηζηηθνύο ηξόπνπο ζηελ θαηαζθεπή ηνπ θνκκαηηνύ, αλ θαη ηελ όιε επηινγή ηνπ πιηθνύ ηελ θάλεη ν ίδηνο ν ζπλζέηεο ν Σδέξη Λη Λνύηο. Απηόο ν ακθηζβεηίαο, ν θαηλνηόκνο κνπζηθόο πνπ θαηόξζσζε λα ζπληαηξηάμεη ηελ αξρηηεθηνληθή δνκή κε ηα καζεκαηηθά, ηε θηινζνθία θαη ηηο κνπζηθέο.ε όιν ηνπ ην έξγν ζηξέθεηαη πξνο ηελ αξραηνειιεληθή θηινζνθία. πλέζεζε έξγα γηα κπαιέην, θσλεηηθά - ρνξσδηαθά γηα κεηθηά κέζα θαη πνιύηερλα, έξγα γηα νξρήζηξα, κνπζηθή δσκαηίνπ, ειεθηξνληθή, κνπζηθή γηα αξραίν δξάκα θ.ά. Αλάκεζα ζηα πεξίπνπ 130 έξγα ηνπ πεξηιακβάλνληαη ηα «Ληζόπξαθηα»,«Φάθπα», «Πεξζέθαζζα», «Πιεηάδεο», «Αλαηνιή - Γύζε», «Οξέζηεηα» θ.ά. 4 Αζύιιεπηε ε εθηαζε ηνπ έξγνπ ηνπ.σν ζίγνπξν είλαη, πσο αλ θαη ν

ίδηνο εθάξκνδε ηε ζεσξία ησλ πηζαλνηήησλ, δελ ηελ εθάξκνδε ηπραία. Πνπ ζεκαίλεη, πσο ε ζηάζε ηνπ πξνέξρεηαη από κηα αληίζηνηρε Κνζκνζεσξία. Ο Ξελάθεο πηζηεύεη ζηελ ύπαξμε λόκσλ ζην ύκπαλ : Απηνύο ηνπο λόκνπο έςαρλε λα βξεη, απηνύο πξνζπαζεί θαη λα εθαξκόζεη ζηε κνπζηθή ηνπ. Γελ ηνλ ελδηαθέξεη ν εληππσζηαζκόο θαη ε πνιππινθόηεηα, παξά κόλν ε απιόηεηα ηεο αιήζεηαο. Θεσξνύζε ηελ πνιηηηζηηθή παξάδνζε ησλ αλζξώπσλ σο κηα εληαία νληόηεηα ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ όινη. Γη απηό, ππήξμε από ηνπο πξσηεξγάηεο ζηε κειέηε θαη δηάζσζε ηεο κνπζηθήο παξάδνζεο ησλ ιαώλ. Σν 1981, ν πλζέηεο νξίδεη ηε κνπζηθή σο ηελ απνθξπζηάιισζε ηεο αλζξώπηλεο επθπΐαο. Απηή, δελ απνηειεί κηα εμεηδηθεπκέλε δξαζηεξηόηεηα, πξννξηζκέλε λα πιεξεί ζπγθεθξηκέλεο αλζξώπηλεο αλάγθεο. Δίλαη όηη πην γεληθό θαηέρεη ν άλζξσπνο. πλεπώο, ν Μνπζηθόο, αιιά θαη ν Καιιηηέρλεο γεληθόηεξα, νθείιεη λα βγεη από ηνλ λνεηηθό ηνπ πεξηνξηζκό θαη λα αλαδεηήζεη ηελ ζύκκεημε ηνπ κε άιιεο ζπγθεθξηκέλεο εθθξάζεηο ησλ γεληθώλ λόκσλ, όπσο ν ρώξνο ηεο επηζηήκεο. Πξνηείλεη ινηπόλ ν ζπλζέηεο ηε δεκηνπξγία κηαο θαη κνλαδηθήο επηζηήκεο, ηεο «γεληθήο κνξθνινγίαο», ε νπνία ζα πεξηιακβάλεη όηη θαιύηεξν από ηηο ζπλεηδεηνπνηήζεηο ηεο αλζξσπόηεηαο..επνκέλσο, ρσξίο θηινζνθία, ρσξίο καζεκαηηθά, ρσξίο ηελ ηζηνξία, ε κνπζηθή δελ κπνξεί λα ππάξμεη, δελ έρεη λόεκα. Τα καζεκαηηθά, άιισζηε, ρσξίο κνπζηθή, ρσξίο θηινζνθία, δελ κπνξνύλ λα ππάξμνπλ. Δελ κπνξνύλ λα ππάξρνπλ ρσξίο ηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο, ρσξίο ηελ ηέρλε γεληθά. Ίζσο απηή είλαη ε ζπνπδαηόηεξε ζπλεηζθνξά κνπ ή ηνπιάρηζηνλ ν ρώξνο ζηνλ νπνίν δνύιεςα ηόζα ρξόληα. (δεισζε ηνπ η.μελαθε) Πνιιέο θαη ελδηαθέξνπζεο είλαη νη θηινζνθηθέο ζέζεηο ζηηο νπνίεο θαηέιήμε ν ζπλζέηεο, κεηά ηελ καθξνρξόληα κνπζηθή ζεηεία ηνπ. Έζεζε ην ζέκα ηεο πξσηνηππίαο ζηε κνπζηθή, όρη απιά ππεξεηώληαο ηελ ηδέα ηεο θαηλνηνκίαο, αιιά ζέηνληαο ην νληνινγηθά. Μέζα από απηή, πξνζπαζεζε λα θαηαλνήζεη αλ είλαη δπλαηό λα ππάξμεη δεκηνπξγία εθ ηνπ κεδελόο, ηόζν ζηηο δξάζεηο ηεο θύζεο, όζν θαη ηνπ αλζξώπνπ. 5

Δίλαη πξαγκαηηθά από ηνπο ιίγνπο ζπλζέηεο πνπ πξνζπαζεζαλ λα δηαθνξνπνηεζνύλ όρη κόλν από ηελ παξάδνζε θαη ηνπο άιινπο ζπλζέηεο, αιιά θαη από ηνπο ίδηνπο ηνπο εαπηνύο ηνπο! Μέζα από ηε κειέηε ησλ παξαδνζηαθώλ πνιηηηζκώλ, θαη πξνζπαζώληαο λα βξεη θνηλνύο παξαλνκαζηέο κεηαμύ ηνπο, ηα αξρέηππα δειαδή ησλ πνιηηηζκώλ, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα όηη ην ζύκπαλ είλαη κηα ζπείξα. Πξνζπαζνύζε επίζεο έληνλα λα βξεη κηα απάληεζε ζην εξώηεκα ηνπ ηη εζηί ρξόλνο. Η απάληεζε πνπ έδσζε είλαη όηη ν ρξόλνο είλαη απιώο κηα άιιε δηάζηαζε ηνπ ρώξνπ ηελ νπνία εκείο νλνκάδνπκε δηαθνξνπνηνύκε. ηε κνπζηθή ηνπ, ν ρξόλνο ρξεζηκνπνηείηαη ππεξεηώληαο ηε ζπγθεθξηκέλε απηή ζέζε. «.Nα ευαιςκθτοποιείςαι µε τα φυςικά φωτεινά φαινόµενα κεραυνόσ, ςφννεφα, ςπινκθροβόλα κάλαςςα, ουρανόσ, θφαίςτεια αντικατοπτριςµοί... Να προτιµάσ τον ίλιγγο που δθµιουργεί θ άβυςςοσ του ζναςτρου ουρανοφ, όπου βυκίηουµε το κεφάλι µασ ξεχνϊντασ τθ γθ που ακουµποφν τα πόδια µασ ι επίςθσ τον ςουρεαλιςµό των ονείρων όπου δφο υπερφωτεινά φεγγάρια ανεβαίνουν ταυτόχρονα ςτον µαφρο ουρανό. Στθν πραγµατικότθτα αυτό που ςυµβαίνει είναι ότι το φωσ είναι κοντά ςτθ µουςικι όςον αφορά τισ αφθρθµζνεσ όψεισ του: µορφζσ, κινιςεισ, εντάςεισ, χρϊµατα, εκτάςεισ Να τισ φαντάηεςαι, να τισ ςυνδυάηεισ, να τισ αντιπαρακζτεισ, να τισ κάνεισ να εξελίςςονται ςαν φωτεινά τοπία γαλαξιϊν και διαςτρικά αζρια που φωτίηονται από νζουσ γαλάηιουσ ιλιουσ ι διαφορετικά ςε γιγαντιαίεσ κινιςεισεµπνεόµενεσ από τισ εκριξεισ του supernovae» (Ι. Ξενάκθσ, Mουςικι φωτεινι για τα µάτια ςυµµετρικά ςτθν θχθτικι µουςικι για τα αυτιά) Η παρουςία τησ φύςησ ςτο έργο του Ιάννη Ξενάκη έρχεται και επανέρχεται µε διαφορετικέσ µορφέσ µέςα από τα πολύτοπα που διαδραµατίζονται ςτην άγρια φύςη (µεταφέροντασ τισ µνήµεσ του παρελθόντοσ ςτο ςήµερα) 6

έωσ και την αναπαράςταςη ηχητικών περιβαλλόντων ςε έργα του µε όργανα όπου ανακαλεί µνήµεσ από τη νεανική του ηλικία. Ο Ξενάκησ χαράςςει µια νέα αιθητική όχι µόνο ςτον χώρο τησ µουςικήσ και εν γένει των τεχνών, όπωσ επίςησ τησ ςύµµειξησ τεχνών και επιςτήµησ, αλλά επίςησ και ςτον χώρο τησ ακουςτικήσ οικολογίασ, όπου η φύςη πρωτοςτατεί ςαν πηγή έµπνευςησ και δηµιουργίασ. Σν 1948 πέξαζε ην θαηώθιη ηνπ γξαθείνπ ηνπ Eιβεηνύ αξρηηέθηνλα Λε Κνξκπηδηέ. Γνύιεςε καδί ηνπ έληεθα ρξόληα θαη ζπκκεηείρε ζε πνιιέο θαηαζθεπέο, όπσο ήηαλ ην πεξίθεκν πεξίπηεξν ηεο Φίιηπο γηα ηε Γηεζλή Έθζεζε ησλ Βξπμειώλ. Δπηλόεζε κηα ζύγρξνλε αξρηηεθηνληθή νπηνπία, ηελ «θνζκηθή πόιε», πνπ ηαίξηαδε ζηε ξνκαληηθή ηνπ ηδηνζπγθξαζία. Οη Γάιινη έιεγαλ όηη κέζα ζηνλ ingenieur ππάξρεη ην genie, δειαδή κέζα ζηνλ κεραληθό ππάξρεη ε επθπΐα. Στέδιο ζηο περιοδικό «URBANISME» για ηις «κοζμικές πόλεις», ύυοσς 5.000 μέηρφν (1967) 7

Οςον αφορα το κομμάτι τησ προταςησ του Ι.Ξενακη για την αρχιτεκτονικη η κ. Ξηρου λεει: «Η κοζμική πόλε ηοσ Ξενάκε (πρόηαζε ηοσ '65, ένας ζηοταζμός για μια οσηοπική πόλε, καηακόρσθε, ζηραμμένε προς ηο ζύμπαν, πένηε εκαηομμσρίων καηοίκων) μας γοήηεσε ως αρτιηέκηονες ηε δεκαεηία ηοσ '70. Το ριδοζπαζηικό πνεύμα ηες εποτής ηαίριαδε με ηεν σπέρβαζε ηοσ Εσκλείδειοσ τώροσ και ηο άνοιγμα προς ηο ζύμπαν διαμέζοσ ηες "κινεηικής" αρτιηεκηονικής» Καθώς επίζεις και ο ζπουδαίος Ελληνας μουζικολόγος Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου μέζα από ηις ζελίδες ηου βιβλίου Ιάννης Ξενάκης. ζημειώνει: <<Είλαη ζίγνπξν πσο ζ' απαηηεζνύλ γεληέο νιόθιεξεο κειινληνιόγσλ θη εξεπλεηώλ γηα λα δηαθσηίζνπλ πιήξσο ην αληηθείκελν θαη ηελ νπζία ηεο ζπκβνιήο ηνπ Ξελάθε. Ορη κόλνλ ηελ θαζεαπηό ζεκαζία ηνπ έξγνπ ηνπ, αιιά θαη ηε κόληκε, επξύηεξε επίδξαζή ηνπ πάλσ ζηνλ ηξόπν ζθέςεο γύξσ από ηε κνπζηθή, θαη καδί πάλσ ζηελ ηερληθή ηεο, ηε δνκή ηεο, ηε θύζε ηεο θαη ην ξόιν ηεο ζηε δσή ηνπ αλζξώπνπ>> (ζτεδιο ζηο περιοδικο uranisme για ηις κοζμικες πολεις συοσς 5000μεηρφν<<1967>>) 8

Κιεηλνληαο ζα ήζεια λα ηνλήζσ πσο νη ζύγρξνλεο κνπζηθέο εθθξάζεηο ηεο επνρήο καο, από ηελ avant-garde κέρξη ηε ιατθή (popular) κνπζηθή θαη ηα πνιπκέζα, δελ κπνξνύλ λα παξαβιέςνπλ ηηο κεγαιεηώδεηο "ηεξνπξγίεο" ηνπ Ξελάθε ζε ηζηνξηθνύο ηόπνπο, όπνπ ην κνπζηθό έξγν ηνπ ζπλαληήζεθε κε ην κεγάιν θνηλό (Πνιύηνπα), νύηε ηα Ηρεηηθά ύκπαληα πνπ δεκηνύξγεζε πνιιά ρξόληα πξηλ. 9

ΠΗΓΕ ΒΙΚΙΠΑΙΔΙΑ: ΙΑΝΝΗ ΞΕΝΑΚH ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ BLOG : ΒΙΟΓΡΑΥΙΕ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΡΟΩΠΙΚΟΣΗΣΩΝ MUSIPEDIA :ΣΟΦΑΣΙΚΗ ΜΟΤΙΚΗ NEW ACTION SITE : ΞΕΝΑΚΗ (1921-2001)<< Ο ΣΡΩΓΛΟΔΤΣΗ ΣΟΤ ΠΑΡΙΙΟΤ FEATURED>> ΥΙΛΟΟΥΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΚΡΗΣΗ ΑΡΣΗΡΟ ΑΠΟ ΣΗΝ ΑΠΑΙΑ ΓΕΩΡΓΑΚΗ:ΥΤΗ Κ ΗΦΗΣΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΣΑ ΣΟ ΕΡΓΟ ΣΟΤ Ι.ΞΕΝΑΚΗ ΣΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΣΩΝ ΚΑΙ ΣΕΦΝΩΝ: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕ ΚΑΛΛΙΣΕΦΝΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΗΜΙΟΤΡΓΟΤΝ ΕΡΓΑ ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΗΜΑΙΑ TVXS.GR/NEWS BLOG : Γ. ΞΕΝΑΚΗ <<ΓΕΜΙΖΟΝΣΑ ΜΕ ΜΟΤΙΚΗ ΣΟ ΦΩΡΟ ΣΗ ΔΙΑΝΟΗΗ>> ΡΙΖΟΠΑΣΗ : Ι.ΞΕΝΑΚΗ <<ΑΝΟΙΞΕ ΝΕΟΤ ΔΡΟΜΟΤ ΣΗ ΤΓΦΟΝΗ ΜΟΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΤΡΓΙΑ>> ΕΛΕΤΘΕΡΟΣΤΠΙΑ (ΕΝΕΣ.GR) :ΣΟ ΤΜΠΑΝ ΣΟΤ Ι. ΞΕΝΑΚΗ 10