ΓΗΑΓΗΚΣΤΑΚΔ ΤΠΖΡΔΗΔ, WEB 2.0 ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΥΔΓΗΑΜΟ. Γηώξγνο Φεζάθεο ΣΔΠΑΔ Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ gfesakis@rhodes.aegean.gr

ΓΗΑΓΗΚΣΤΑΚΔ ΤΠΖΡΔΗΔ, WEB 2.0 ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΥΔΓΗΑΜΟ Γηώξγνο Φεζάθεο ΣΔΠΑΔ Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ gfesakis@rhodes.aegean.gr Πεξίιεςε Μέζα ζε ρξνληθό δηάζηεκα ιηγόηεξν από δύν δεθαεηίεο ην δηαδίθηπν έρεη επηδξάζεη θαηαιπηηθά ζε κεγάιν εύξνο αλζξώπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ε εθπαίδεπζε. Η εμάπισζε θαη νη εθαξκνγέο ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε δελ ζα κπνξνύζαλ λα είραλ πξνβιεθζεί ζην ζύλνιν ηνπο νύηε από ηνπο πξσηνπόξνπο ηνπ θιάδνπ. Η ελζσκάησζε θαη ε αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα είλαη όκσο αθόκα δεηνύκελν, εηδηθά γηα ηηο λεόηεξεο ππεξεζίεο όπνπ ε απνζπαζκαηηθή δξάζε θαηλνηόκσλ εθπαηδεπηηθώλ θαη εξεπλεηώλ απνηειεί ηνλ θαλόλα. ηελ εξγαζία απηή παξνπζηάδνληαη κεξηθέο από ηηο πνην δηαδεδνκέλεο θαη ζεκαληηθέο εθαξκνγέο ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε από ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ θαη όζσλ ιακβάλνπλ εθπαηδεπηηθέο απνθάζεηο. Γηα θάζε ππεξεζία παξνπζηάδνληαη αξρηθά δπλαηόηεηεο, επθαηξίεο αμηνπνίεζεο θαη πιενλεθηήκαηα ελώ δεηήκαηα πξνβιεκαηηζκνύ, πξνθιήζεηο θαη κεηνλεθηήκαηα παξνπζηάδνληαη ζπλνιηθά ζε εηδηθή ελόηεηα. ηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη ε ελεκέξσζε θαη ζπγθέληξσζε ελδηαθέξνληνο εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ ζην δήηεκα ηεο εθπαηδεπηηθήο αμηνπνίεζεο ηνπ δηαδηθηύνπ πνπ ζίγνπξα απαζρνιεί θαη ζα απαζρνιήζεη αθόκα πεξηζζόηεξν ζην κέιινλ. 1. Δηζαγσγή Από ην 1990 πνπ ν Tim Berners-Lee δεκηνύξγεζε ηελ ππεξεζία World Wide Web (www) ζην CERN ηεο Διβεηίαο γηα ηελ δηθηπαθή δηαλνκή θαη πξόζβαζε ζε αξρεία ππεξθεηκέλνπ θαη κέρξη ην 1993 όπνπ αλαπηύρζεθε ν πξώηνο ζειηδνκεηξεηήο (Mosaic for X) κε γξαθηθή δηεπαθή ρξήζηε από ηνλ Marc Andreessen ζην παλεπηζηήκην ηνπ Illinois ησλ ΗΠΑ ε δεκνθηιέζηεξε ππεξεζία ηνπ δηαδηθηύνπ ήηαλ θηήκα κηαο κηθξήο επηζηεκνληθήο θνηλόηεηαο πνπ ηελ ρξεζηκνπνηνύζε γηα λα κνηξάδεηαη επηζηεκνληθέο αλαθνξέο θαη άξζξα. Λίγνη ζα κπνξνύζαλ ηόηε λα θαληαζηνύλ ηηο δηαζηάζεηο πνπ ζα έπαηξλε ηα επόκελα ρξόληα ν παγθόζκηνο ηζηόο, ζε όγθν, έθηαζε, εθαξκνγέο θαη επίδξαζε ζηηο αλζξώπηλεο δξαζηεξηόηεηεο. ην θαηλόκελν απηό ζπλέβαιαλ βαζηθά ε επξεία δηάζεζε ηνπ δηαδηθηύνπ γηα «εκπνξηθνύο» ζθνπνύο, ε αλάπηπμε ζπλδέζεσλ κεγάιεο ηαρύηεηαο (επξπδσληθέο ζπλδέζεηο) θαη ε αλάπηπμε θάζε είδνπο πεξηερνκέλνπ. ήκεξα νη ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηύνπ ππνινγίδεηαη όηη ππεξβαίλνπλ ηνπο 10 9 παγθνζκίσο θαη απμάλνληαη ζπλερώο κε ξπζκνύο πνπ ζην δηάζηεκα 2000-2005 έρνπλ ππεξβεί ην 180% ζε παγθόζκηα θιίκαθα. Φπζηθά ππάξρεη κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ζηελ δηείζδπζε ηνπ δηαδηθηύνπ από ρώξα ζε ρώξα π.ρ. 68% ζηηο ΗΠΑ, 2.6% ζηελ Αθξηθή. ηε ρώξα καο κε ζηνηρεία ηεο Eurostat γηα ην 2006 ην 73% ησλ Διιήλσλ δελ είρε ρξεζηκνπνηήζεη πνηέ ην δηαδίθηπν! Από ηα ελδεηθηηθά απηά ζηνηρεία γίλεηαη θαλεξή ε δπλακηθή εμάπισζεο ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ θνηλσλίεο ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξώλ ε νπνία ζα ζπλερηζηεί θαη ηα επόκελα ρξόληα. Με απιά ιόγηα ην δηαδίθηπν όπσο θαη άιιεο ζεκαληηθέο ηερλνινγίεο ζην παξειζόλ (π.ρ. ην αεξνπιάλν) ήξζε γηα λα κείλεη. Από λσξίο δε πξνθάιεζε ην ελδηαθέξνλ ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλόηεηαο γηα αμηνπνίεζε ζηελ κάζεζε θαη ηε δηδαζθαιία. ηελ παξνύζα εξγαζία επηρεηξείηαη κηα ζύληνκε ζρεηηθά θαηαγξαθή ησλ επηδξάζεσλ ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε. θνπόο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη εμέηαζε ησλ δηαδηθηπαθώλ εθαξκνγώλ θαη ππεξεζηώλ ζηελ εθπαίδεπζε ώζηε λα κπνξέζνπλ λα 1

γίλνπλ επθνιόηεξα θαηαλνεηέο νη ζπλέπεηεο ηνπο από όζνπο πξνβαίλνπλ ζε εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό θαη ιακβάλνπλ απνθάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε. net, ca, us com, org mil, gov, edu jp, cn, tw, au de, uk, it, pl, fr br, kr, nl unknown ρήκα 1. Γηαγξακκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ δηαδηθηύνπ ηελ 15 ε Ιαλ 2005 από ην opte project (opte.org) ηα επόκελα αξρηθά παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθέο δηαδηθηπαθέο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο όπσο ηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο, ηα γεσγξαθηθά ζπζηήκαηα πιεξνθνξηώλ, νη ππεξεζίεο web2.0 θιπ ελώ θαηόπηλ ζπλνςίδνληαη δεηήκαηα πξνβιεκαηηζκνύ. Ο ηξόπνο παξνπζίαζεο έρεη επηιερζεί ώζηε λα αθνξά θπξίσο ζηνλ εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό θαη όζνπο ιακβάλνπλ εθπαηδεπηηθέο απνθάζεηο ζε δηάθνξα επίπεδα. 2. Γηαδηθηπαθέο εθαξκνγέο ζηελ εθπαίδεπζε ηελ ελόηεηα απηή από ην ζύλνιν ησλ δηαδηθηπαθώλ εθπαηδεπηηθώλ εθαξκνγώλ παξνπζηάδεηαη κηα ζεηξά εθαξκνγώλ απμεκέλεο ζεκαζίαο θαη ζπρλόηεηαο ρξήζεο. 2.1 Απιή δηαλνκή εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ θαη πεγή καζεζηαθώλ πόξσλ Η πην πξνθαλήο θαη πξώηε ηζηνξηθά ρξήζε ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε αθνξά ζηελ αλάπηπμε απιώλ ηζηνζειίδσλ ζηηο νπνίεο νη εθπαηδεπηηθνί αλαξηνύλ πιεξνθνξίεο (syllabus) γηα ηελ ππνζηήξημε θάπνηνπ καζήκαηνο. ηηο πιεξνθνξίεο απηέο πεξηιακβάλνληαη: ε δηδαθηέα ύιε, ζεκαληηθέο εκεξνκελίεο γηα ην κάζεκα, ε αλάξηεζε ζεκεηώζεσλ, δηαθαλεηώλ, αζθήζεσλ, άξζξσλ, βηβιίσλ θιπ, πιεξνθνξίεο επηθνηλσλίαο κε ηνπο δηδάζθνληεο, ελδεηθηηθέο εξγαζίεο ησλ θνηηεηώλ θ.α. Με ηνλ ηξόπν απηό δηεπθνιύλνληαη νη θνηηεηέο θαη νη δηδάζθνληεο ζηελ δηαλνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ θαη ηελ δηαρείξηζε ησλ καζεκάησλ. Οη πξώηεο απηέο ρξήζεηο νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζηελ ηδέα ηεο αλνηθηήο εθπαίδεπζεο ε νπνία παξέρεηαη ζε νπνηνηδήπνηε ρώξν, νπνηεδήπνηε θαη κε ηνλ ξπζκό ησλ καζεηώλ (every time, every place, every pace). Σν δηαδίθηπν δειαδή θαίλεηαη λα θαηαιύεη ζεκαληηθνύο πεξηνξηζκνύο ρξόλνπ, ρώξνπ θαη ξπζκνύ πνπ έρεη ε ζπκβαηηθή νξγάλσζε ηεο εθπαίδεπζεο. ην πλεύκα απηό έρνπκε γλσζηά εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα όπσο ην ΜΙΣ λα ςεθηνπνηνύλ πιεξνθνξίεο γηα πιένλ ησλ 1800 καζήκαηά θαη λα ηα 2

δηαζέηνπλ ειεύζεξα ζηελ παγθόζκηα θνηλόηεηα ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «MIT open course ware» (http://ocw.mit.edu). Σν πξόγξακκα απηό απνηειεί απηή έθθξαζε ηεο δπλακηθήο κεηαξξύζκηζεο πνπ θέξλεη ην δηαδίθηπν ζηα εθπαηδεπηηθά ηεθηαηλόκελα. Παξάιιεια κηα ζεηξά από άιια έξγα πνπ αθνξνύλ ηε δηαζεζηκόηεηα καζεζηαθώλ πόξσλ όπσο επηδξνύλ ζηελ πξώηε απηή θαηεγνξία εθαξκνγώλ. Δηδηθόηεξα αλαθέξνπκε ηελ εγθπθινπαίδεηα Wikipedia, έξγν Gutenberg (http://www.gutenberg.org) πνπ δηαζέηεη δσξεάλ ζην δίθηπν ρηιηάδεο βηβιία ησλ νπνίσλ ηα πλεπκαηηθά δηθαηώκαηα έρνπλ παξέιζεη [όπσο θαη ην http://www.ibiblio.org/], ηελ ππεξεζία scholar ηεο google (http://scholar.google.com) γηα ηελ αλαδήηεζε επηζηεκνληθώλ εξγαζηώλ θ.α. 2.2 πζηήκαηα επηθνηλσλίαο Σν δηαδίθηπν σο θαηεμνρήλ ηειεπηθνηλσληαθό ζύζηεκα εθνδηάδεη ηνπο ρξήζηεο ηνπ κε κηα ζεηξά από επηθνηλσληαθά κέζα πνπ δηαθξίλνληαη ζε δύν βαζηθέο θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην αλ απαηηνύλ ηελ ηαπηόρξνλε δηαζεζηκόηεηα όισλ ησλ κειώλ (ζύγρξνλε επηθνηλσλία) ή όρη (αζύγρξνλε). Η εθπαίδεπζε σο επηθνηλσληαθή δηαδηθαζία είλαη εύθνιν λα ελζσκαηώζεη ηηο λέεο επηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο νη νπνίεο εκθαλίδνπλ πιεζώξα πιενλεθηεκάησλ ζε ζρέζε κε ηηο παξαδνζηαθέο (ε αιιεινγξαθία, ην ηειέθσλν θιπ). Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε βαζηθέο αλά θαηεγνξία επηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο: α. ύγρξνλε επηθνηλσλία πδήηεζε κε γξαπηό ιόγν Chat (π.ρ. mirc), ηειεθσλία κέζσ δηαδηθηύνπ (π.ρ Skype), ηειεδηάζθεςε κέζσ δηαδηθηύνπ (π.ρ. Skype, MSN θιπ). β. Αζύγρξνλε επηθνηλσλία ηελ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλνληαη ην Ηιεθηξνληθό Σαρπδξνκείν (email) (Γεκεηξαθνπνύινπ, 2000), νη αζύγρξνλεο ζπδεηήζεηο (forum) (Dimitracopoulou and Bruillard, 2006) ην ειεθηξνληθό ηαρπδξνκείν θσλήο (voice mail) θ.α. Σα ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο επηηξέπνπλ ηελ ζπλεξγαζία καζεηώλ, εθπαηδεπηηθώλ, γνλέσλ, εηδηθώλ θιπ πέξα από ηα ζηελά όξηα ηεο ζρνιηθήο αίζνπζαο ή ηνπ ζρνιηθνύ σξαξίνπ. Έηζη γίλεηαη γηα παξάδεηγκα εθηθηή ε ζπλεξγαζία καζεηώλ από δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο δώλεο κε ηελ βνήζεηα εξγαιείσλ αζύγρξνλεο επηθνηλσλίαο. 2.3 Δθπαίδεπζε ππνζηεξηδόκελε από ΖΤ βαζηζκέλε ζηνλ παγθόζκην ηζηό Πξνζζέηνληαο δηαινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε απιέο ηζηνζειίδεο έρνπκε κηα ζεηξά από λέεο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο ηνπ δηαδηθηύνπ. Από απηέο ζηελ θαηεγνξία απηή έρνπκε ζπζηήκαηα εθπαίδεπζεο βαζηζκέλα ζηελ ππεξεζία www όπσο Web based training θαη tutors (π.ρ. http://www.energolab.gr/), θαζώο θαη πξνζαξκνζηηθέο εθδνρέο όπσο ηα δηθηπαθά έμππλα ζπζηήκαηα δηδαζθαιία (Intelligent Tutoring Systems) (Koedinger θαη Corbett, 2006). Σα ζπζηήκαηα απηά δίλνπλ έκθαζε ζηελ εμαηνκηθεπκέλε κάζεζε όπσο θαη ηα αληίζηνηρα ηνπο κε δηθηπαθά. Σν δηαδίθηπν ζηα ζπζηήκαηα απηά παξέρεη βαζηθά επθνιόηεξε δηάδνζε θαη δηαλνκή. 2.4 πζηήκαηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο 3

ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη κηα ζεηξά ζπζηεκάησλ πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ ζύγρξνλε ή αζύγρξνλε ζπλεξγαζία νκάδσλ καζεηώλ, εθπαηδεπηηθώλ, καζεζηαθώλ πόξσλ γηα ηελ επίηεπμε θνηλήο λνεκαηνδνζίαο, ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ, ηνλ ζρεδηαζκό πξντόλησλ θ.α. Μηα ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ζηα ζπζηήκαηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ππνζηεξηδόκελεο από ΗΤ (Computer Supported Collaborative Learning CSCL ) κπνξεί θαλείο λα κειεηήζεη ζην Stahl, Koschmann, θαη Suthers, 2006. Σα ζπλεξγαηηθά ζπζηήκαηα αμηνπνηνύλ ην δηαδίθηπν κε βάζε ηηο αξρέο ηεο θνηλσληθνπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κάζεζεο ε νπνία ζπλάδεη κε ηελ θύζε ηνπ δηαδηθηύνπ σο κέζν. Σα ζπζηήκαηα CSCL πεξηιακβάλνπλ από απιά ινγηζκηθά ππνζηήξημεο νκάδσλ εξγαζίαο (π.ρ. yahoo groups) έσο ζπζηήκαηα εηδηθά ζρεδηαζκέλα γηα κάζεζε όπσο ην modellingspace (Dimitracopoulou and Komis, 2005). Σα πεξηζζόηεξα ζπζηήκαηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο δηαζέηνπλ πνηθηιία επηθνηλσληαθώλ κέζσλ αζύγρξνλεο επηθνηλσλίαο ελώ ηδηαίηεξε θαηεγνξία απνηεινύλ ηα ζπζηήκαηα θνηλνύ ρώξνπ εξγαζίαο πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ ζύγρξνλε ζπλεξγαζία γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ. Σα ζπζηήκαηα απηά κπνξνύλ λα είλαη ελδηαθέξνληα εθπαηδεπηηθά αθόκα θαη ζε πεξηπηώζεηο πνπ νη καζεηέο βξίζθνληαη ζηνλ ίδην ρώξν (Fessakis, Petrou, Dimitracopoulou, 2004). Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα CSCL ζπζηεκάησλ εθηόο ηνπ modelingspace πεξηιακβάλνπλ ην CSILE/Knowledge Forum (http://www.knowledgeforum.com/) (Scadamalia, 2004),, ην Future Learning Environment (Fle3 - http://fle3.uiah.fi) (Leinonen, Kligyte, et. all 2003) θ.α. 2.5 πζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο θαη εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζεο Σα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο (Learning Management Systems - LMS) αλαθέξνληαη ζπρλά θαη σο ζπζηήκαηα e-learning (Berman, 2007) αλ ν όξνο είλαη επξύηεξνο. ηελ θαηεγνξία LMS εληάζζνληαη κηα ζεηξά από ζπζηήκαηα πνπ αλαπαξάγνπλ θαη απηνκαηνπνηνύλ ζρέζεηο θαη ππεξεζίεο πνπ βξίζθνπκε ζε ηππηθά εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα. ε απηέο πεξηιακβάλνληαη εθηόο από ηελ δηαλνκή εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ, νη εγγξαθέο ησλ θνηηεηώλ, ε παξάδνζε θαη βαζκνιόγεζε εξγαζηώλ, ε έθδνζε απνηειεζκάησλ θιπ. ηα ζπζηήκαηα LMS πεξηιακβάλνληαη ηδηόθηεηα ινγηζκηθά όπσο ην webct αιιά θαη ειεύζεξα όπσο ην moodle, ην eclass θ.α. (Σζέιηνο, 2007). Αξθεηά ηδξύκαηα έρνπλ πηνζεηήζεη θαη αμηνπνηνύλ ηα ζπζηήκαηα απηά είηε γηα ηελ απνθιεηζηηθή παξνρή εμ απνζηάζεσο πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ είηε ζην πιαίζην ηνπ κηθηνύ κνληέινπ όπνπ ην ζύζηεκα δηαρείξηζεο κάζεζεο εκπινπηίδεη ην ζπλεζηζκέλν κάζεκα. Οη εθπαηδεπηηθνί αμηνπνηνύλ ηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο σο ελνπνηεκέλεο ππεξεζίεο αλάξηεζεο πιηθνύ, δηαρείξηζεο επηθνηλσλίαο θαη δηεθπεξαίσζεο ησλ δηνηθεηηθώλ εξγαζηώλ ηεο εθπαίδεπζεο. Η αμηνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ LMS ζηελ εθπαίδεπζε ζέηεη λέα δεηήκαηα όπσο ζηε δηαρείξηζε ησλ ζρέζεσλ ησλ ζπκκεηερόλησλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ηελ παξαγσγή ςεθηαθνύ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ πςειήο πνηόηεηαο (Garrison, 1993). Δπηπιένλ ε αμηνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ δηαρείξηζεο κάζεζεο κεηαζρεκαηίδεη ζεκαληηθά ηελ νξγάλσζε ελόο εθπαηδεπηηθνύ νξγαληζκνύ. Δηδηθόηεξα απαηηεί λέεο δεμηόηεηεο εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ από ηνπο εθπαηδεπηηθνύο, πξόζβαζε ζε θέληξα καζεζηαθώλ πόξσλ (resource centers) θαη αληηθεηκέλσλ κάζεζεο (Learning Objects) (όπσο π.ρ. ην http://www.merlot.org) θαη εμνηθείσζε κε ζπζηήκαηα θαη πξόηππα (π.ρ. SCORM/AICC) ζύλζεζεο ειεθηξνληθώλ καζεκάησλ (e-learning authoring). Σέινο ε 4

αμηνπνίεζε ησλ ζπζηεκάησλ ηειεθπαίδεπζεο εηζάγεη δεηήκαηα γηα ηελ δηαρείξηζε ηνπο, ηελ παξαγσγή πνηνηηθνύ πιηθνύ, ηελ πξόζβαζε ησλ καζεηώλ ζε απηά θιπ (Φεζάθεο θαη Μαπξνπδή, 2007). Δίλαη θαλεξό όηη ηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο επεξεάδνπλ θαη ζα επεξεάζνπλ πεξηζζόηεξν ζην κέιινλ ηε δνκή ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ εμ απνζηάζεσο θαη δηα δώζεο. Η θαηαλόεζε ηεο δνκηθήο κεηαβνιήο ηεο νξγάλσζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ από ηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο αλαδεηθλύεη ηελ αλάπηπμε κηαο λέαο νηθνλνκίαο κε ηζρπξνύο αληηπξνζώπνπο νη νπνίνη ζα νδεγήζνπλ ηηο εμειίμεηο ηα επόκελα ρξόληα. Γηα παξάδεηγκα ζηα παξαδνζηαθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα κε θεληξηθνπνηεκέλε δηνίθεζε ηα εθπαηδεπηηθά εγρεηξίδηα παξάγνληαη από θξαηηθέο ππεξεζίεο ελώ ζηελ λέα νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ απαηηείηαη ςεθηαθό εθπαηδεπηηθό πιηθό πςειήο πνηόηεηαο πνπ πξνζειθύεη ην ελδηαθέξνλ εηαηξεηώλ. Απηό θαη άιια δεηήκαηα γίλνληαη πην ζαθή κε ηελ παξνπζίαζε ηεο λέαο δνκήο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ. 2.5.1. Δομική ανάλσζη ηοσ τώροσ ηης ηηλεκπαίδεσζης με βάζη ηο διαδίκησο ην ζρήκα 2 αλαπαξηζηάηαη ε δνκηθή αλάιπζε ηνπ ρώξνπ ηεο παξερόκελεο κέζσ δηαδηθηύνπ ηειεθπαίδεπζεο πνπ πηνζεηείηαη ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο. Η αλάιπζε απνζαθελίδεη ηηο ππνζέζεηο πνπ γίλνληαη ζηελ εξγαζία θαη βνεζά ζηελ αηηηνιόγεζε ηδεώλ πνπ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ. Από ην ζρήκα κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηό έλα ζύλζεην ζύζηεκα κε ζηνηρεία νξγαληζκνύο, ηερλνινγηθά πεξηβάιινληα θαη πξόζσπα ζπλδεκέλα κε πνιύπινθεο ζρέζεηο. Σα νξζνγώληα κε ηηο ζηξνγγπιεπκέλεο άθξεο αλαπαξηζηνύλ αληηθείκελα πνπ δελ είλαη πξόζσπα θαη έηζη δελ κπνξεί λα ηνπο επηκεξηζηεί ηνκέαο επζύλεο ζηηο δηαδηθαζίεο δηαρείξηζεο πνηόηεηαο. ΜΑΘΗΙΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΑΝΣΙΚΔΙΜΔΝΑ ΜΑΘΗΗ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ ΓΙΓΑΚΣΙΚΟΤ ΥΔΓΙΑΜΟΤ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΤΠΗΡΔΙΔ ΓΙΑΓΙΚΣΤΑΚΟ ΤΣΗΜΑ ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΜΑΘΗΜΑΣΩΝ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ΦΟΡΔΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑΣΩΝ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΦΟΡΔΑ Ή ΠΑΡΟΥΔΑ ΜΑΘΗΣΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ 1 Υξεζηκνπνηεί 6 πκκεηέρεη-παξαθνινπζεί 2 Δθαξκόδεη 7 Υξεζηκνπνηεί 3 ρεδηάδεη & Αλαπηύζζεη 8 Τινπνηεί 4 Γηαλέκεη 9 Υξεζηκνπνηεί 5 Παξέρεη ρήκα 2: Η δόκεζε ηνπ ρώξνπ ηεο δηαδηθηπαθήο ηειεθπαίδεπζεο Οη βαζηθνί εηαίξνη πνπ εκπιέθνληαη ζην ζύζηεκα είλαη: 5

Δθπαηδεπηηθόο θνξέαο ή παξνρέαο: Η νληόηεηα απηή πεξηιακβάλεη ηδξύκαηα ΑΔΙ/ΣΔΙ, ζρνιεία ησλ πξώησλ βαζκίδσλ ηεο εθπαίδεπζεο, εηαηξείεο πνπ παξέρνπλ ζηνπο ππαιιήινπο ηνπο πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, άιινπο δεκόζηνπο νξγαληζκνύο πνπ παξέρνπλ εθπαηδεπηηθέο ππεξεζίεο (π.ρ. ΙΓΔΚΔ, ΚΔΔ, ΚΔΚ, Γήκνπο, Μνπζεία θιπ), κε θπβεξλεηηθνύο θνξείο, δηάθνξνπο ηδησηηθνύο θνξείο θ.α. Ο εθπαηδεπηηθόο θνξέαο δηαλέκεη ηα καζήκαηα ζε καζεηέο ρσξίο ή κε ηελ αμηνπνίεζε εθπαηδεπηηθώλ. ε θάζε πεξίπησζε ν θνξέαο νξγαλώλεη ζπλνδεπηηθέο ππεξεζίεο πνπ είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ πνηνηηθή αμηνιόγεζε ησλ πξνγξακκάησλ ηειεθπαίδεπζεο. Δίλαη εληππσζηαθό ην θάζκα ησλ δηαθνξεηηθώλ νξγαληζκώλ πνπ κπνξεί λα πινπνηήζνπλ δηαλνκή πξνγξακκάησλ ηειεθπαίδεπζεο. Η θύζε ηνπ θνξέα επεξεάδεη, όπσο είλαη θπζηθό, ηε ζρέζε ηνπ κε ην δήηεκα ηεο πνηόηεηαο. Φνξέαο παξαγσγήο καζεκάησλ: Ο θνξέαο απηόο επσκίδεηαη ηελ επζύλε ηνπ ζρεδηαζκνύ θαη ηεο αλάπηπμεο μερσξηζηώλ καζεκάησλ ή θαη νιόθιεξσλ πξνγξακκάησλ ζπνπδώλ κε ζεηξά από καζήκαηα. Η παξαγσγή ησλ καζεκάησλ γίλεηαη ζπλήζσο αθνινπζώληαο θάπνηα κεζνδνινγία δηδαθηηθνύ ζρεδηαζκνύ. Γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ καζεκάησλ ρξεηάδεηαη ζπλήζσο πιεζώξα καζεζηαθώλ πόξσλ θαη πιηθνύ. Οη νξγαληζκνί πνπ παξάγνπλ καζήκαηα βξίζθνπλ πιηθό νξγαλσκέλν ζε ζπιινγέο (resource centers) καζεζηαθώλ αληηθεηκέλσλ (learning objects). Σα αληηθείκελα κάζεζεο είλαη αηνκηθνί θαη απηνηειείο καζεζηαθνί πόξνη δηαλζηζκέλνη κε πεξηγξαθηθά δεδνκέλα (metadata) θαη ζπζθεπαζκέλνη κε ηέηνην ηξόπν ώζηε λα κπνξνύλ λα αλαπαξάγνληαη θαη λα ρξεζηκνπνηνύληαη ζε δηαθνξεηηθά καζήκαηα. Η παξαγσγή ησλ καζεκάησλ κπνξεί λα γίλεηαη από ηνλ θνξέα παξνρήο ηνπ καζήκαηνο πνπ, ζ απηή ηελ πεξίπησζε, εθηειεί δηπιό ξόιν. Μαζεηήο: Οη καζεηέο πνπ είλαη δπλαηό λα παξαθνινπζήζνπλ καζήκαηα ηειεθπαίδεπζεο κέζσ δηαδηθηύνπ κπνξεί λα είλαη αλήιηθνη καζεηέο ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, θνηηεηέο ηεο ηξηηνβάζκηαο, εξγαδόκελνη πνπ επαλαθαηαξηίδνληαη ή επηκνξθώλνληαη από ηνλ εξγνδνηηθό ηνπο θνξέα, άλεξγνη πνπ πξνζπαζνύλ λα απνθηήζνπλ πξνζόληα έληαμεο ή επαλέληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ή απιά πνιίηεο πνπ επηζπκνύλ λα παξαθνινπζήζνπλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα άηππα. Η ειηθία, ε θαηάζηαζε θαη ν ζθνπόο ησλ καζεηώλ θάζε θνξά δελ είλαη αζύλδεηα κε ηελ πνηνηηθή απνηίκεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. ηνλ θαηακεξηζκό ησλ επζπλώλ ζρεηηθά κε ηελ πνηόηεηα ζηελ ηειεθπαίδεπζε κέζσ δηαδηθηύνπ, νη καζεηέο θέξνπλ κεγάιν κεξίδην όζνλ αθνξά ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα επεηδή ρξεηάδεηαη λα επηδείμνπλ κεγαιύηεξε δέζκεπζε ζηελ δηαδηθαζία. Δθπαηδεπηηθόο: Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξεί λα είλαη ηππηθνί επαγγεικαηίεο-ιεηηνπξγνί ησλ ηππηθώλ εθπαηδεπηηθώλ ηδξπκάησλ. ε πεξηπηώζεηο θαηάξηηζεο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξεί λα είλαη πηζηνπνηεκέλνη επηκνξθσηέο από δηάθνξα κεηξώα ή απινί εκπεηξνηέρλεο. ε παξνρείο άηππεο εθπαίδεπζεο νη εθπαηδεπηηθνί κπνξεί λα είλαη νπνηνηδήπνηε. Γηαδηθηπαθό ζύζηεκα δηαρείξηζεο καζεκάησλ: Πξόθεηηαη γηα ην ηερλνινγηθό ζύζηεκα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ καζήκαηνο. Σν ζύζηεκα δηακνξθώλεη θαη πινπνηεί ηελ επηθνηλσλία κεηαμύ ησλ καζεηώλ, εθπαηδεπηηθώλ θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνύ θνξέα. εκαληηθό κέξνο ησλ ζπλνδεπηηθώλ ππεξεζηώλ ηειεθπαίδεπζεο είλαη δπλαηό λα πινπνηνύληαη κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο. Οη δπλαηόηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο θαζνξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκό ηε ζπλνιηθή πνηόηεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ηειεθπαίδεπζεο. ην πιαίζην ηεο εξγαζίαο απηήο δελ ζα αζρνιεζνύκε κε ηελ ζύγθξηζε ηερλνινγηθώλ 6

πεξηβαιιόλησλ γηα λα δηαηεξεζεί κηα αλεμαξηεζία ησλ πξνηεηλόκελσλ πξνζεγγίζεσλ θαη επεηδή ππάξρεη ε άπνςε όηη ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηερλνινγηθνύ πεξηβάιινληνο κπνξνύλ λα θαιπθζνύλ από ηελ δηαηύπσζε γεληθόηεξσλ παηδαγσγηθώλ θαη εθπαηδεπηηθώλ απαηηήζεσλ. Η παξαηήξεζε θαη ε ζύγθξηζε ηεο λέαο δνκή ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηήκαησλ κε ηα παξαδνζηαθά επηηξέπεη ηελ πξόβιεςε ησλ επηδξάζεσλ πνπ έρνπλ νη δηαδηθηπαθέο εθαξκνγέο LMS θαη νη ζρεηηθέο κε απηέο ζην κέιινλ ησλ επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ. 2.6 πζηήκαηα εμ απνζηάζεσο εξγαζηεξίσλ ηα ζπζηήκαηα απηά ην δηαδίθηπν αμηνπνηείηαη σο κέζν πξόζβαζεο ζε πξαγκαηηθά εξγαζηήξηα. Με ηνλ ηξόπν απηό καζεηέο απνθηνύλ πξόζβαζε ζε επθαηξίεο εξγαζηεξηαθήο εμάζθεζεο θαη δηεξεπλεηηθήο κάζεζεο πνπ δηαθνξεηηθά δελ ζα ήηαλ εθηθηέο ή ζα ήηαλ νηθνλνκηθά αζύκθνξεο. Υαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα έξγνπ κε ζθνπό ηελ εθαξκνγή απνκαθξπζκέλσλ εξγαζηεξίσλ απνηειεί ην «ilabs: Internet access to real labs - anywhere, anytime» πνπ πινπνηείηαη από ην MIT ζε ζπλεξγαζία κε ηε Microsoft (http://icampus.mit.edu/ilabs/). Σα εξγαζηήξηα κπνξεί λα είλαη ρεκηθά, κεραληθήο ειεθηξνληθήο (Hahn and Spong, 2000) θιπ. Πξόζβαζε γίλεηαη κέζα από γξαθηθέο δηεπαθέο ρξήζηε απιέο ή εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο (Schmid, 1999). Γηα κηα ζπγθξηηηθή κειέηε κεηαμύ ησλ θπζηθώλ, ησλ εηθνληθώλ θαη ησλ από απόζηαζε πξνζπειαδόκελσλ εξγαζηεξίσλ πξνηείλεηαη ζηνλ ελδηαθεξόκελν αλαγλώζηε ε εξγαζία ησλ Nedic, Machotka θαη Nafalski, 2003. Μηα πην εθηεηακέλε αλαθνξά γηα ηα από απόζηαζε πξνζβάζηκα εξγαζηήξηα κπνξεί θαλείο λα δηαβάζεη ζηελ αλαθνξά ησλ Stimson, θαη Tompsett, 1997. Σα από απόζηαζε πξνζβάζηκα εξγαζηήξηα παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε επεηδή επηηξέπνπλ ζηνπο καζεηέο λα επεμεξγαζηνύλ πεηξακαηηθά δεδνκέλα, λα αμηνπνηήζνπλ εμεηδηθεπκέλν εμνπιηζκό γηα λα ηεθκεξηώζνπλ επηρεηξήκαηα, λα ειέγμνπλ ππνζέζεηο θαη πξνβιέςεηο θαη λα εκπιαθνύλ ζε δηεξεπλεηηθέο δξαζηεξηόηεηεο κε πεηξακαηηθό κέξνο (de Jong T., Joolingen and Dimitracopoulou, 2007). Η νηθνλνκία θιίκαθαο πνπ επηηπγράλεηαη κε ηα πξνζπειάζηκα κέζσ δηαδηθηύνπ εξγαζηήξηα κπνξεί λα θαηαζηήζεη εθηθηή ηελ παξνρή επθαηξηώλ εξγαζηεξηαθώλ δξαζηεξηνηήησλ ζε επξύηεξνπο καζεηηθνύο πιεζπζκνύο. 2.7 πζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο ηα ζπζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο ππάξρεη ζπλήζσο ε αλαπαξάζηαζε ελόο ρώξνπ κέζα ζηνλ νπνίν κπνξεί ν ρξήζηεο λα αιιειεπηδξά κε άιινπο θαη κε ην πεξηβάιινλ κέζσ ελόο αληηπξνζώπνπ (avatar). Σα ζπζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο δηαθέξνπλ ζηνλ βαζκό εκβύζηζεο πνπ παξέρνπλ ζηνλ ρξήζηε. Γηα παξάδεηγκα ν ρξήζηεο κπνξεί λα πξνζπειάδεη ηα ζπζηήκαηα ρακεινύ βαζκνύ εκβύζηζεο κε ηνλ ζπλήζε εμνπιηζκό ελόο πνιπκεζηθνύ ΗΤ ή λα ρξεζηκνπνηεί εηδηθέο ζπζθεπέο πνπ δηνρεηεύνπλ πιεξνθνξίεο από θαη πξνο ηα αηζζεηήξηα όξγαλα θαη ην ζύζηεκα. ηε δεύηεξε πεξίπησζε ν ρξήζηεο κε ηελ ρξήζε γαληηώλ, εηδηθνύ θξάλνπο θιπ έρεη ηελ εληύπσζε όηη βξίζθεηαη θαη ζσκαηηθά κέζα ζηνλ εηθνληθό θόζκν (Roussos et al., 1999). Σα ζπζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο είλαη πξνθαλώο πνιύπινθα ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ ρξήζε. Τπάξρνπλ όκσο κεξηθέο πεξηπηώζεηο πνπ ε εθαξκνγή ηνπο είλαη ηδηαίηεξα ειθπζηηθή. Γηα παξάδεηγκα ζηελ εθπαίδεπζε ζε εηδηθέο ζπλζήθεο 7

(Psotka, 1995) π.ρ. ζπλζήθεο κάρεο, ρξήζε πνιύπινθσλ ζπζηεκάησλ π.ρ. αεξνπιάλα, έιεγρνο ελαέξηαο θπθινθνξίαο, ππξόζβεζε, δηαρείξηζε θξίζεσλ θ.α. Δπηπιένλ ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε πξνζέγγηζε κε ζπζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηα δεηεκάησλ πνπ δηαθεύγνπλ ησλ δπλαηνηήησλ ησλ αλζξώπηλσλ αηζζήζεσλ (Slator et al, 1999) π.ρ. εηθνληθνί θόζκνη γηα ην θύηηαξν, ηα εθαίζηεηα, ηα νηθνζπζηήκαηα θ.α. Με ηα ζπζηήκαηα εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο κπνξνύκε επίζεο λα πεηύρνπκε εηθνληθέο πεξηεγήζεηο ζε κνπζεία, θπζηθά πεδία, ζε άιινπο πιαλήηεο θιπ. εθαξκνγέο πνπ δελ κπνξνύλ λα αθήζνπλ αδηάθνξε ηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Η δεκνηηθόηεηα (ζρήκα 3) ησλ εθαξκνγώλ απηώλ θαίλεηαη απμάλεη αλ αλαινγηζηεί θαλείο ηελ επηηπρία ζπζηεκάησλ όπσο ην Second Life (http://secondlife.com/). Με ηελ σξίκαλζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηελ κείσζε ηνπ θόζηνπο ηνπ εμνπιηζκνύ ζα πξνβάιεη ζηαδηαθά απμαλόκελε ε αλάγθε γηα αλάπηπμε εθπαηδεπηηθώλ εθαξκνγώλ εηθνληθήο πξαγκαηηθόηεηαο. ρήκα 3. Απόζπαζκα από δεκνζίεπκα ηνπ BussinessWeek γηα ην SecondLife 2.8 Γηαδηθηπαθά πζηήκαηα δηαρείξηζεο γεσγξαθηθώλ πιεξνθνξηώλ Η ηνπνγξαθηθή επεμεξγαζία δεδνκέλσλ, ε ζπζρέηηζε δειαδή πιεξνθνξηώλ κε γεσγξαθηθέο ζέζεηο δίλεη λέεο δπλαηόηεηεο παξαγσγήο ζπιινγηζκώλ, ππνζέζεσλ, θαηαλόεζεο ηεο εμέιημεο θαηλνκέλσλ, ηεο εθηίκεζεο ηεο έθηαζεο ελόο θαηλνκέλνπ θιπ. Οη ράξηεο άιισζηε απνηεινύλ γλσζηό γλσζηηθό θαη εθπαηδεπηηθό εξγαιείν ηόζν ζηελ θαηαζθεπή όζν θαη ζηελ αλάγλσζε ηνπο. Η ηερλνινγία ηεο επεμεξγαζίαο γεσγξαθηθώλ πιεξνθνξηώλ έρεη εμειηρζεί ηα ηειεπηαία ρξόληα ζε ηέηνην βαζκό πνπ δηαζέηεη κέζσ δηαδηθηύνπ δνξπθνξηθνύο ράξηεο όιεο ηεο γεο κεγάιεο αθξίβεηαο. Απηό πνπ είλαη αθόκα πην ελδηαθέξνλ είλαη όηη νη ράξηεο απηνί έρνπλ δηαδξαζηηθέο δπλαηόηεηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα επηηξέπνπλ ζηνλ ρξήζηε λα δηαλζίζεη ηνπο ράξηεο κε πνιπκεζηθέο πιεξνθνξίεο θαη λα αιιειεπηδξάζεηο κε άιινπο ρξήζηεο από όιν ηνλ θόζκν. Γηα παξάδεηγκα κπνξεί πιένλ ν εθπαηδεπηηθόο λα αλαζέζεη σο εξγαζία ζε κηα νκάδα καζεηώλ ηελ θαηαζθεπή ελόο ράξηε κε ηελ πνξεία ηνπ κεγάινπ Αιεμάλδξνπ αληί απιά λα επηδεηθλύεη έλαλ έηνηκν. ηνλ ράξηε απηό νη καζεηέο κπνξνύλ λα επηζεκάλνπλ ηα ζεκεία θιεηδηά, λα πξνζζέζνπλ θείκελν, εηθόλεο θιπ θαη λα έρνπλ δηαζέζηκν ηνλ ράξηε ζην δηαδίθηπν αθόκα θαη γηα ζρνιηαζκό. Οη καζεηέο κπνξνύλ επίζεο λα 8

θηηάμνπλ ράξηεο κε πεξηβαιινληηθέο πιεξνθνξίεο όπσο θσηνγξαθίεο, βίληεν, θείκελα θιπ θαη ζα κπνξνύλ λα δέρνληαη ζρόιηα από άιινπο πνπ βξίζθνληαη ζε νπνηνδήπνηε κέξνο ηνπ πιαλήηε έρεη πξόζβαζε ζην δίθηπν. Μεξηθέο από ηηο πην γλσζηέο ηέηνηεο ππεξεζίεο είλαη ε livemaps ηεο Microsoft (http://maps.live.com/), ε google maps ηεο Google (http://maps.google.com/) θαη ε «Platial the people s Atlas» ηεο Platial (http://www.platial.com/) (ρήκα 4). Οη ππεξεζίεο απηέο πξνζθέξνπλ επίζεο δπλαηόηεηεο εύθνιεο ελζσκάησζεο ησλ παξαγόκελσλ ραξηώλ ζε πξνζσπηθέο ηζηνζειίδεο θαη ηζηνιόγηα θαζώο θαη ηελ δπλαηόηεηα αλάπηπμεο εμεηδηθεπκέλσλ εθαξκνγώλ κέζα από εηδηθέο πξνγξακκαηηζηηθέο δηεπαθέο πξνγξακκαηηζκνύ (Application Programming Interface - API). Οη εθαξκνγέο απηέο κπνξνύλ λα αμηνπνηνύλ πιεξνθνξίεο από ην παγθόζκην ζύζηεκα εληνπηζκνύ ζέζεο (Global Positioning System - GPS) θαη λα είλαη δηαζέζηκεο ζε θνξεηέο ζπζθεπέο όπσο θηλεηά ηειέθσλα, επηπαιάκηνπο ΗΤ (PDA) θ.α. Η εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ησλ γεσγξαθηθώλ ζπζηεκάησλ πιεξνθνξηώλ αθνξά πξνθαλώο (αλ θαη όρη κόλν) ηε Γεσγξαθία, ηελ Ιζηνξία, ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, ηα Μαζεκαηηθά θαη ηελ Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε. Η ελζσκάησζε ησλ ηερλνινγηώλ απηώλ θαη ε επηθύξσζε ηνπο από εθπαηδεπηηθέο έξεπλεο είλαη αθόκα ζε εκβξπαθό ζηάδην. ρήκα 4. Αξρηθή ζειίδα ηεο ππεξεζίαο Platial 2.9 Τπεξεζίεο web 2.0 O όξνο web 2.0 ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεκα γηα πξώηε θνξά ην 2004 από ηνλ Dale Dougherty, αληηπξόεδξν ηεο εηαηξείαο O Reilly Media Inc (γλσζηή γηα ηελ δηνξγάλσζε ζπλεδξίσλ κε ηερλνινγηθά ζέκαηα θαη ην εθδνηηθό ηεο έξγν) θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζπδήηεζεο γηα ηηο κειινληηθέο δπλαηόηεηεο ηνπ παγθόζκηνπ ηζηνύ (O Reilly, 2005). Παξά ην όηη έρεη ραξαθηεξηζζεί από πνιινύο σο εκπνξηθό ηέρλαζκα ραξαθηεξίδεη κηα ζεηξά δπλαηνηήησλ πνπ δελ κπνξνύλ λα αθήζνπλ αδηάθνξνπο όζνπο αζρνινύληαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό. O όξνο πεξηγξάθεη έλα ζύλνιν (όρη θαηά αλάγθε πξόζθαησλ) ππεξεζηώλ ηνπ δηαδηθηύνπ ζην νπνίν ζπλήζσο πεξηιακβάλνληαη ηα ηζηνιόγηα (blogs), ηα wikis, ε θνηλσληθή θαηαζθεπή επξεηεξίσλ (social bookmarking-indexing), νη ππεξεζίεο θνηλσληθήο δηθηύσζεο (social networking), ε ππεξεζία δηαλνκήο εηδήζεσλ RSS, νη 9

ππεξεζίεο δηακνηξαζκνύ πνιπκέζσλ π.ρ youtube.com, flikr.com, picasa, podcasting θ.α. Οη ππεξεζίεο απηέο δελ δηαθξίλνληαη ηόζν γηα ην όηη έρνπλ εκθαληζηεί κεηά από θάπνην ρξνληθό νξόζεκν όζν επεηδή δίλνπλ ζηνλ ρξήζηε ηνπ δηαδηθηύνπ ξόιν παξαγσγνύ πιεξνθνξίαο θαη δηεπθνιύλνπλ ηελ δεκνζίεπζε πεξηερνκέλνπ. Οη ρξήζηεο από παζεηηθνί θαηαλαισηέο γίλνληαη ελεξγνί ζπκκέηνρνη ζηνλ θπβεξλνρώξν αηνκηθά ή κέζα νκάδεο ζπλεξγαζίαο. Η έκθαζε ζηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ησλ εθαξκνγώλ ηνπ web 2.0 είλαη ηόζε πνπ ζπρλά αλαθέξνληαη θαη κε ηνλ επξύηεξν όξν «θνηλσληθό ινγηζκηθό». Η αλάπηπμε θαη δηάδνζε ησλ ινγηζκηθώλ εθαξκνγώλ πνπ εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ηνπ θνηλσληθνύ ινγηζκηθνύ (social software) ζέηεη λέεο επθαηξίεο θαη πξνθιήζεηο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα. Ο όξνο «θνηλσληθό ινγηζκηθό» αλαθέξεηαη ζηηο δηθηπαθέο εθαξκνγέο πνπ επηηξέπνπλ νκαδηθή επηθνηλσλία θαη δηάδξαζε (Allen, 2004). ύκθσλα κε ηελ ηζηνξηθή θαηαγξαθή ηνπ Allen ν όξνο θνηλσληθό ινγηζκηθό άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη ζπνξαδηθά κε ηελ εκθάληζε ησλ εθαξκνγώλ ππνζηήξημεο νκάδσλ (groupware) θαηά ηελ δεθαεηία 1990-1999 ελώ ρξεζηκνπνηείηαη ζπζηεκαηηθόηεξα από ην 2002 γηα λα ζπκπεξηιάβεη εθαξκνγέο όπσο ηηο αζύγρξνλεο ζπδεηήζεηο, ηα wiki, ηα ηζηνιόγηα, ηα παηρλίδηα θ.α. πνπ δελ θαιύπηνληαη από ηνπο όξνπο groupware, θαη collaborative software πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη θπξίσο ζηελ επηρεηξεκαηηθή νξνινγία. ηελ ίδηα θαηεύζπλζε ν Anderson, 2007 αλαθέξεη όηη νη βαζηθέο ηδέεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θνηλσληθό ινγηζκηθό πεξηιακβάλνπλ ηελ ζπκκεηνρηθόηεηα, ηελ ζπλεηζθνξά πεξηερνκέλνπ από ηνπο ρξήζηεο, ηελ ηηζάζεπζε ηεο δύλακεο ηνπ πιήζνπο, ηηο πινύζηεο εκπεηξίεο γηα ηνπο ρξήζηεο θ.α. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ εθπαηδεπηηθνύ θόζκνπ γηα ην θνηλσληθό ινγηζκηθό εδξάδεη ζηελ ηδέα όηη ζπλάδεη κε ηηο ζύγρξνλεο ζεσξήζεηο κάζεζεο. Ιδηαίηεξα νη ζεσξίεο ηνπ νηθνδνκεηηζκνύ (constructionism) (Han & Bhattacharya, 2001) θαη ηνπ θνηλσληθνύ θνλζηξνπθηηβηζκνύ (social constructivism) (Kim, 2001) ηνλίδνπλ ηελ ζεκαζία ηεο ελεξγήο ζπκκεηνρήο ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε θνηλσληθέο δξαζηεξηόηεηεο θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο ε νπνία δηακεζνιαβείηαη από ηνλ ζρεδηαζκό θαη ηελ θαηαζθεπή ηερλνπξγεκάησλ. 2.9.1 Blogs Ο όξνο web-log ή blog επηλνήζεθε από ηνλ Jorn Barger ην 1997 (Anderson, 2007). Tα ηζηνιόγηα (weblogs) είλαη δηθηπαθνί ηόπνη ζηνπο κηα νκάδα αλζξώπσλ ή ζπλεζέζηεξα έλα άηνκν κπνξεί λα δεκνζηεύεη πνιπκεζηθά άξζξα, ηα νπνία εκθαλίδνληαη κε αληίζηξνθε ρξνλνινγηθή ζεηξά. ηα ζύγρξνλα ηζηνιόγηα παξέρεηαη απηόκαηε ρξνλνινγηθή αξρεηνζέηεζε ησλ άξζξσλ, κεραληζκόο αλαδήηεζεο άξζξσλ κε ιέμεηο θιεηδηά, δπλαηόηεηα δεκνζίεπζεο ηζηνζειίδσλ εθηόο ρξνλνινγηθήο θαηάηαμεο, ιεηηνπξγία νξηζκνύ εηηθεηώλ (tags) πνπ ζρεηίδνληαη κε ζπγθεθξηκέλν άξζξν θαη επηηξέπνπλ ηελ ζεκαηηθή πξνζπέιαζε ζην πεξηερόκελν κε ηελ βνήζεηα απηόκαηα παξαγόκελνπ επξεηεξίνπ. Όζν αθνξά ζηηο δπλαηόηεηεο δηάδξαζεο ηα ηζηνιόγηα επηηξέπνπλ ηελ δεκνζίεπζε ζρνιίσλ γηα ηα άξζξα θαη δηαζέηνπλ κεραληζκνύο επηθνηλσλίαο κεηαμύ ησλ ηζηνινγίσλ γηα ηελ δηαλνκή θαη αλαδεκνζίεπζε άξζξσλ (rss syndication) θαζώο θαη ηελ παξαθνινύζεζε αλαθνξώλ πνπ έρνπλ γίλεη γηα ζπγθεθξηκέλα άξζξα από άιια ηζηνιόγηα (TrackBakcs). Έλα ηζηνιόγην πνπ έρεη ηελ δπλαηόηεηα λα ιακβάλεη ελεκεξώζεηο γηα ηηο αλαθνξέο πνπ γίλνληαη ζηα άξζξα ηνπ κπνξεί λα δεκνζηεύεη πεξηιήςεηο ησλ άξζξσλ πνπ πεξηέρνπλ ηηο αλαθνξέο επηηξέπνληαο έηζη ζπδεηήζεηο κεηαμύ ησλ blogs. Οη δπλαηόηεηεο απηέο 10

νξγαλσκέλεο επηθνηλσλίαο ησλ ηζηνινγίσλ ηα δηαζπλδέεη κεηαμύ ηνπο ζε κηα ππεξδνκή πνπ αλαθέξεηαη ζπρλά σο κπινγθόζθαηξα. Σα ηζηνιόγηα όπσο παξνπζηάδνληαη παξαπάλσ απνηεινύλ έλα κνληέιν δεκνζίεπζεο θαη δηαρείξηζεο πεξηερνκέλνπ ζην δηαδίθηπν πνπ κπνξεί λα εμππεξεηήζεη πνιιέο δηαθνξεηηθέο εθαξκνγέο, από δηθηπαθέο εθεκεξίδεο, πύιεο, κέρξη πξνζσπηθέο ηζηνζειίδεο. Δπηπιένλ νη ειάρηζηεο απαηηήζεηο ζε ηερληθέο δεμηόηεηεο έρνπλ θαηαζηήζεη ηα ηζηνιόγηα ηδηαίηεξα δεκνθηιή. Γηα ηελ πινπνίεζε ησλ ηζηνινγίσλ ππάξρνπλ δηάθνξεο ηερλνινγηθέο ιύζεηο αλεμάξηεηεο, θνηλόρξεζηεο ή ελζσκαησκέλεο ζε θάπνην ζύζηεκα από απόζηαζε εθπαίδεπζεο. Μεξηθέο από ηηο πην γλσζηέο είλαη ην ζύζηεκα wordpress.org, ε πνιπρξεζηηθή ηνπ έθδνζε mu wordpress, ην bloger.com, ελώ ππάξρνπλ θαη πιήξσο εμειιεληζκέλεο εθαξκνγέο όπσο ε ππεξεζία ηζηνινγίσλ ηεο πύιεο pathfinder.gr. Σα εθπαηδεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηζηνινγίσλ Πνην είλαη όκσο ην ηδηαίηεξν εθπαηδεπηηθό ελδηαθέξνλ ησλ ηζηνινγίσλ θαη πσο κπνξνύλ λα αμηνπνηεζνύλ ζηελ εθπαίδεπζε; Γηα παξάδεηγκα ζην http://edutechwiki.unige.ch/ αλαθέξεηαη όηη νη καζεηέο κπνξνύλ λα ζπκκεηέρνπλ ζε έλα νκαδηθό ηζηνιόγην ή λα δηαηεξνύλ ην πξνζσπηθό ηνπο ζηα πιαίζηα ελόο καζήκαηνο γηα λα: Κξαηνύλ ζεκεηώζεηο από ηα καζήκαηα πιιέγνπλ καζεζηαθνύο πόξνπο θαη λα κνηξάδνληαη ηδέεο θαη εκπεηξίεο Γηαηεξνύλ ζεκεηώζεηο θαηά ηελ δηάξθεηα κηαο δηεξεπλεηηθήο δξαζηεξηόηεηαο κάζεζεο Γηαρεηξίδνληαη έλα project Γεκνζηεύνπλ λέα θαη πιεξνθνξίεο γηα θάπνην κάζεκα, αληί ηεο απιήο ηζηνζειίδαο ηνπ καζήκαηνο πνπ πεξηέρεη ζπλήζσο ην πεξηερόκελν ζπνπδώλ, εκεξνιόγην, εθπαηδεπηηθό πιηθό θιπ πλδηαιέγνληαη όπσο κε έλα ζύζηεκα αζύγρξνλεο ζπδήηεζεο Αλαζηνράδνληαη θαη λα επηθνηλσλνύλ κε ηνπο εθπαηδεπηηθνύο θαη ηνπο ζπκθνηηεηέο ηνπο Βειηηώζνπλ ηηο ζπγγξαθηθέο ηνπο δεμηόηεηεο Αλαπηύμνπλ ζπλεξγαηηθέο θνηλσληθέο δεμηόηεηεο Απνθηήζνπλ ην θίλεηξν ηνπ θνηλνύ πνπ ζα ηνπο δηαβάζεη ώζηε λα εκπιαθνύλ νπζηαζηηθόηεξα κε ηηο εξγαζίεο ηνπ καζήκαηνο Δμνηθεησζνύλ κε ηηο ζρεηηθέο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο Οη εθπαηδεπηηθνί κπνξνύλ λα αμηνπνηήζνπλ ηα ηζηνιόγηα γηα λα απμήζνπλ ηελ επηθνηλσλία κεηαμύ ησλ ζπκκεηερόλησλ ζην κάζεκα θαζώο θαη ηελ ζπκκεηνρή ησλ καζεηώλ, λα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο λα ζπλεξγαζηνύλ, λα πάξνπλ δηαγλσζηηθέο πιεξνθνξίεο γηα δηάθνξα δεηήκαηα, λα απνθηήζνπλ έλα παξάζπξν παξαηήξεζεο ησλ δηαδηθαζηώλ πινπνίεζεο από ηνπο καζεηέο ζρεδίσλ εξγαζίαο πνπ αλαηίζεληαη θ.α. Ο εθπαηδεπηηθόο κπνξεί ζε έλα ηζηνιόγην λα ζπγθεληξώζεη πιεξνθνξίεο θαη πόξνπο γηα ην κάζεκα θαη λα δηακνξθώζεη ην επηζπκεηό θιίκα. Γηα παξάδεηγκα ζην (Fesakis, Tatsis, Dimitracopoulou, Τπν έθδνζε 2008), πεξηγξάθεηαη ε κειέηε κηαο πεξίπησζεο θνηηεηώλ πνπ ζπκκεηείραλ ζε δξαζηεξηόηεηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο κέζσ ζρεδηαζκνύ ζηελ νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε νκαδηθό ηζηνιόγην σο κέζν επηθνηλσλίαο θαη εξγαιείν δηαρείξηζεο ησλ πιεξνθνξηαθώλ αλαγθώλ ηεο ζπλεξγαζίαο. Οη επηζηεκνληθέο εξγαζίεο πνπ 11

αθνξνύλ ζηελ δηεξεύλεζεο ηεο αμηνπνίεζεο ησλ θνηλσληθώλ ινγηζκηθώλ ζηελ εθπαίδεπζε ζπλερίδνπλ λα απμάλνληαη. Γηα κηα γεληθή επηζθόπεζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ πξννπηηθώλ ησλ ηζηνινγίσλ ν ελδηαθεξόκελνο αλαγλώζηεο κπνξεί λα ζπκβνπιεπηεί ην (Downes, 2004). 2.9.2 Wikis Ο πξώηνο δηθηπαθόο ηόπνο πνπ ραξαθηεξίζηηθε σο wiki άξρηζε λα θηηάρλεηαη από ηνλ Ward Cunningham ην 1994 θαη αλαξηήζεθε 25 Μαξηίνπ ηνπ 1995 ζηελ δηεύζπλζε c2.com κε ην όλνκα WikiWikiWeb. (http://c2.com/cgi/wiki?welcomevisitors). Βαζηθά πξόθεηηαη γηα ηζηνζειίδα ή ζύλνιν ηζηνζειίδσλ πνπ κπνξνύλ εύθνια λα ελεκεξσζνύλ από όπνηνλ έρεη πξόζβαζε κε ηα αληίζηνηρα δηθαηώκαηα ζε απηέο (Ebersbach et al., 2006). Υαξαθηεξηζηηθό επηηπρεκέλν παξάδεηγκα wiki απνηειεί ε εγθπθινπαίδεηα Wikipedia (http://www.wikipedia.org). Αληίζεηα κε ηα blog ηα wiki δηαζέηνπλ γεληθά ιεηηνπξγία ηζηνξηθνύ ε νπνία επηηξέπεη ηελ εμέηαζε θαη επαλαθνξά πξνεγνύκελσλ εθδόζεσλ θάζε ηζηνζειίδαο. ηα ζεηηθά ησλ wiki αλαθέξνληαη ζπρλά ε επθνιία ρξήζεο, ε επειημία θαη ε αλνηθηή πξόζβαζε ηνπο πνπ ηα θαζηζηνύλ ηδηαίηεξα ρξήζηκα γηα νκαδηθέο εξγαζίεο (Anderson, 2007). Σα wikis ρξεζηκνπνηνύληαη ζπρλά ζηελ εθπαίδεπζε γηα ηελ από θνηλνύ ζύληαμε εγγξάθσλ, αλαθνξώλ, εξγαζηώλ θιπ (Yasnitsky, 2007). Σα wikis όπσο θαη ε ππεξεζία θνηλσληθήο θαηαζθεπήο επξεηεξίσλ αμηνπνηείηαη ζηελ δεκηνπξγία κηαο θνηλήο ζπιινγήο πόξσλ θαη αλαθνξώλ ελώ επηπιένλ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ζρνιηθέο εθεκεξίδεο, εγρεηξίδηα θαη γεληθά νξγάλσζε πιεξνθνξηώλ. Η εθπαηδεπηηθή έξεπλα θαη θπξίσο νη πξαθηηθή εθαξκνγή ησλ ππεξεζηώλ web 2.0 πξνβιέπεηαη λα απμάλεη ηα επόκελα ρξόληα επεηδή νη εθαξκνγέο απηέο είλαη εύθνια δηαζέζηκεο, εύρξεζηεο θαη δεκνθηιείο. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη όηη ηελ ώξα πνπ ζπληάζζεηαη ην θείκελν απηό ην Παλειιήλην ρνιηθό Γίθηπν αλαθνίλσζε επίζεκα ηε δηάζεζε ππεξεζίαο ηζηνινγίσλ γηα ηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα. 3. Εεηήκαηα πξνβιεκαηηζκνύ γηα ηνλ εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό εκαληηθά ζηνηρεία πνπ αθνξνύλ ζηνλ εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό, κε ηελ κνξθή ησλ ελλνηνινγηθώλ εξγαιείσλ πνπ πξέπεη λα δηαζέηνπλ όζνη αζρνινύληαη κε ηελ ιήςε απνθάζεσλ ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, έρνπλ ήδε παξνπζηαζηεί γηα θάζε επί κέξνπο δηαδηθηπαθή ππεξεζία. ηελ παξνπζίαζε ησλ επί κέξνπο δηαδηθηπαθώλ εθαξκνγώλ θαηαγξάθεθαλ θπξίσο επθαηξίεο αμηνπνίεζεο θαη πιενλεθηήκαηα. ηελ ελόηεηα απηή εζηηάδνπκε ζε ζεκαληηθά δεηήκαηα-πξνβιήκαηα πνπ αθνξνύλ ηελ γεληθή αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηδηαίηεξα ησλ ππεξεζηώλ web2.0 πνπ αθνξνύλ δηάθνξα επίπεδα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ. 3.1 Εεηήκαηα ζρεηηθά κε ηε γεληθή ρξήζε ηνπ δηαδηθηύνπ σο πεγή πιεξνθνξηώλ Όιν θαη ζπρλόηεξα νη εθπαηδεπηηθνί ρξεζηκνπνηνύλ ην δηαδίθηπν ζε καζεζηαθέο δξαζηεξηόηεηεο. Πνιύ ζπρλά θαινύλ ηνπο καζεηέο λα αλαδεηήζνπλ πιεξνθνξίεο γηα δηάθνξα ζέκαηα. Οη καζεηέο ρξεζηκνπνηνύλ κεραλέο αλαδήηεζεο θαη πξνζπαζνύλ λα θηιηξάξνπλ ηηο ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο από ηηο ππόινηπεο. Η ζπλεζηζκέλε απηή ρξήζε ηνπ δηαδηθηύνπ παξνπζηάδεη δηάθνξα πξνβιήκαηα: 1. είλαη ρξνλνβόξα 12

Η αλαδήηεζε πιεξνθνξηώλ κέζσ ησλ κεραλώλ αλαδήηεζεο κε ιέμεηο θιεηδηά έρεη ζπλήζσο σο απνηέιεζκα έλα κεγάιν πιήζνο ζπλδέζκσλ ζε δηθηπαθνύο ηόπνπο. Ο δηαρσξηζκόο ησλ ζρεηηθώλ από ηνπο ππόινηπνπο δελ είλαη πάληα εύθνιε ππόζεζε ζύληνκεο δηάξθεηαο. Δπίζεο ιόγν ηεο ππεξκεζηθήο δόκεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ παγθόζκηνπ ηζηνύ είλαη εύθνιν λα πεξηπιαλεζεί θαλείο άζθνπα θαη λα ράζεη επηπιένλ ρξόλν. Αλ αλαινγηζηεί θαλείο ηελ πεξίπησζε πνπ έλαο καζεηήο έρεη λα αλαδεηήζεη πιεξνθνξίεο γηα κεξηθά καζήκαηα γίλεηαη αληηιεπηό όηη δελ είλαη πάληα πξαθηηθό λα εκπιέθνπκε ηνπο καζεηέο ζε εληειώο αδόκεηε αλαδήηεζε πιεξνθνξηώλ. 2. εκπεξηέρεη ηνλ θίλδπλν ηεο έθζεζεο ζε αθαηάιιειν αλαπηπμηαθά πιηθό Η αλαδήηεζε ζηνλ παγθόζκην ηζηό έρεη ζπρλά σο απνηέιεζκα ηελ έθζεζε ησλ παηδηώλ ζε ηζηνζειίδεο κε αθαηάιιειν πεξηερόκελν. θνπόο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη λα εμνπιηζηνύλ ηα παηδηά σο πξνζσπηθόηεηεο ώζηε λα θάλνπλ ηηο επηινγέο ηνπο ζπλεηδεηά όκσο δελ είλαη εύθνιν απηό λα γίλεηαη ζε θάζε δξαζηεξηόηεηα εδηθά όηαλ κπνξεί θαλείο λα ην απνθύγεη. 3. είλαη καζεζηαθά επηζθαιήο Η επθνιία ζπιινγήο πιεξνθνξηώλ ζέηεη ζε ακθηζβήηεζε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα παξαδνζηαθώλ ζρεκάησλ δξαζηεξηνηήησλ. Γηα παξάδεηγκα ε παξαδνζηαθή εξγαζία ηεο ζπιινγήο βηνγξαθηθώλ ζηνηρείσλ γηα θάπνηα πξνζσπηθόηεηα πνπ ζήκαηλε ηελ ζπκβνπιή ελόο-δύν εγθπθινπαηδεηώλ θαη ηελ ζύληαμε ελόο θεηκέλνπ ζήκεξα κπνξεί λα εθθπιηζηεί ζε κεξηθέο αληηγξαθέο θαη επηθνιιήζεηο νη νπνίεο ζα παξάγνπλ ελδερνκέλσο πνιύ κεγαιύηεξεο έθηαζεο θείκελα δηαλζηζκέλα κε εηθόλεο ζρήκαηα θιπ. Δίλαη πξνηηκόηεξν νη καζεηέο λα κπαίλνπλ ζην ξόιν ηνπ παξαγσγνύ πιεξνθνξίαο επεμεξγαδόκελνη άιιεο. Γηα παξάδεηγκα ζα κπνξνύζακε λα δεηήζνπκε από ηνπο καζεηέο λα θηηάμνπλ κηα ρξνλνζεηξά κε ελδεηθηηθά έξγα ελόο ινγνηέρλε θαη λα ζρνιηάζεη ηελ εμέιημε ηνπ από δηάθνξεο ζθνπηέο. Με ηνλ ηξόπν απηό ε απιή ζύλζεζε πιεξνθνξίαο δελ είλαη αξθεηή, απαηηείηαη επεμεξγαζία θαη θαηαλόεζε ησλ πιεξνθνξηώλ θαη ππάξρνπλ πεξηζζόηεξεο πηζαλόηεηεο κάζεζεο. 3.1.1 Ζ δηάθξηζε ηεο πιεξνθνξίαο από ηε γλώζε Έλα άιιν πξόβιεκα κε ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηύνπ σο πιεξνθνξηαθή πεγή είλαη ε ζύγρπζε ηεο πιεξνθνξίαο κε ηε γλώζε. Όπσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ε Healy, 1998 νη αξράξηνη ζηνλ θόζκν ηεο πςειήο ηερλνινγίαο ζπρλά ζπγρένπλ ηελ κεηαθόξησζε (downloading) κε ηελ ζθέςε θαη ηε γλώζε. Πνπ ζεκαίλεη όηη νη καζεηέο ζπρλά κε ηελ ζπγθαηάζεζε γνληώλ θαη εθπαηδεπηηθώλ θαηαζθεπάδνπλ ηηο αλαπαξαζηάζεηο ηνπο ρξεζηκνπνηώληαο άθξηηα πιεξνθνξίεο θαη γξαθηθά από ηζηνζειίδεο ησλ νπνίσλ ηελ εγθπξόηεηα παξαιείπνπλ λα ειέγμνπλ. Με ηνλ ηξόπν απηό νη καζεηέο γίλνληαη εύθνια ζύκαηα πξνπαγάλδαο, ζηεξεόηππσλ, παξαλνήζεσλ θαη παξαπιεξνθόξεζεο εζθεκκέλεο ή αθνύζηαο. Δίλαη ζεκαληηθό λα κπνξέζνπλ νη καζεηέο λα κάζνπλ λα δηαθξίλνπλ ηα γεγνλόηα από ηνλ κύζν, ηελ πιεξνθνξία από ηελ άπνςε θαη γεληθά ηελ πξαγκαηηθόηεηα από ηελ θαληαζία (jonassen, 2003 pp. 42). Σα δεηήκαηα απηά απνηεινύλ βαζηθό εθπαηδεπηηθό ζηόρν γηα απηό πνπ ζπρλά αλαθέξεηαη σο πιεξνθνξηαθόο εγγξακαηηζκόο (information literacy). Η Healy, 1998 πξνηείλεη νη καζεηέο λα γίλνπλ «αζηπλνκηθνί εξεπλεηέο πιεξνθνξηώλ» (infodetectives) ξσηώληαο: 13

1. Πνηνο παξέρεη ηηο πιεξνθνξίεο θαη γηαηί; 2. Μήπσο είλαη θάπνηνο πνπ πξνζπαζεί λα πνπιήζεη θάπνην πξντόλ ή λα δηαδώζεη κηα άπνςε; 3. Τη είδνπο είλαη ν δηθηπαθόο ηόπνο από όπνπ αληιήζακε ηηο πιεξνθνξίεο (εκπνξηθόο=com, gov=θπβεξλεηηθόο, edu=εθπαηδεπηηθόο, org=κε θεξδνζθνπηθόο νξγαληζκόο θιπ). Πώο κπνξεί ην είδνο ηνπ νξγαληζκνύ λα επεξεάζεη ηελ αθξίβεηα ησλ πιεξνθνξηώλ; Μπνξνύκε λα πηζηεύνπκε νηηδήπνηε από ηηο θπβεξλεηηθέο θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο ηζηνζειίδεο; 4. Τη ζηεξεόηππα-πξνθαηαιήςεηο είλαη πηζαλό λα δηαθαηέρνπλ ηνπο παξνρείο ησλ πιεξνθνξηώλ; 5. Υπάξρνπλ νη θαηάιιειεο αλαθνξέο γηα ηα έλζεηα δεδνκέλα πνπ δίδνληαη; 6. Πσο κπνξνύκε λα επηθπξώζνπκε-επαιεζεύζνπκε ηηο πιεξνθνξίεο; Μπνξνύκε λα ειέγμνπκε ηηο πεγέο; 7. Οη παξερόκελεο πιεξνθνξίεο είλαη ζεσξίεο ή ηεθκήξηα, γεγνλόηα ή κύζνη θιπ Πσο κπνξνύκε λα ηα δηαθξίλνπκε; 8. Πσο επεξεάδνπλ ηελ εξκελεία ησλ πιεξνθνξηώλ ηα παξερόκελα γξαθηθά, ηα θηλνύκελα ζρέδηα νη ήρνη θιπ; Τα λνήκαηα πνπ παξέρνπλ γξαθηθά ζπλάδνπλ κε ηηο πιεξνθνξίεο; Οη καζεηέο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππόςε επίζεο ην βαζκό εκπεηξίαο ησλ ζπληαθηώλ ησλ ηζηνζειίδσλ θαη ηελ επηθαηξόηεηα ηνπο βάζε ηεο εκεξνκελίαο έθδνζεο ησλ. Σα παξαπάλσ πξνβιήκαηα απνηεινύλ αλαζηαιηηθνύο παξάγνληεο θαη πξόθιεζε γηα ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε. Γηα ηελ αληηκεηώπηζε πξνβιεκάησλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεξε γεληθή αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε σο πεγήο πιεξνθνξηώλ έρεη πξνηαζεί ε ηδέα ησλ ηζηνεμεξεπλήζεσλ ή δηθηπαθώλ απνζηνιώλ (webquests) (Dodge 1997). 3.2 Εεηήκαηα γηα ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ηνπ web2.0 Παξνπζηάδνληαο ζπλνπηηθά ηηο βαζηθέο ππεξεζίεο web2.0 δόζεθε έκθαζε ζηα πιενλεθηήκαηα θαη ηηο δπλαηόηεηεο αμηνπνίεζεο ηνπο. Τπάξρεη όκσο ζπρλά θαη έλα ζύλνιν κεηνλεθηεκάησλ πνπ θαηαγξάθεηαη από πνιινύο εξεπλεηέο (Andersson, 2007) όπσο: Δθπαηδεπηηθά δεηήκαηα Σν ςεθηαθό ράζκα πνπ αθνξά ζηελ έιιεηςε πξόζβαζεο ζηηο απαξαίηεηεο ηερλνινγίεο θαη δεμηόηεηεο από έλα κεγάιν πνζνζηό ηνπ πιεζπζκνύ δεκηνπξγώληαο θαηλόκελα απνθιεηζκνύ. Πνιινί ππνζηεξίδνπλ όηη κεγάιν πνζνζηό ηνπ καζεηηθνύ πιεζπζκνύ δελ ζπκκεξίδεηαη κε ελζνπζηαζκό ηελ πξόηαζε γηα παξαγσγή θαη δεκνζίεπζε πιηθνύ ( self publish working mode). Τπάξρεη έιιεηκκα ζηελ θαηαλόεζε ηνπ ηξόπνπ κάζεζεο κε ηελ βνήζεηα ηεο θνηλσληθήο δηάζηαζεο ησλ ιεγόκελσλ θνηλσληθώλ ινγηζκηθώλ. Γηα λα θαηαλνήζνπκε θαιύηεξα ηνπο αλζξώπνπο πνπ εκπιέθνληαη νπζηαζηηθά κε ηα θνηλσληθά ινγηζκηθά γηα δηάδξαζε κε άιινπο αλζξώπνπο ζα ρξεηαζηνύλ πεξηζζόηεξεο έξεπλεο. Δπηπιένλ είλαη ζθόπηκε ε εθπόλεζε εξεπλώλ γηα ηελ θαηαλόεζε ησλ παηδαγσγηθώλ ζπλεπεηώλ ησλ ππεξεζηώλ web2.0. Γηα παξάδεηγκα ε αμηνιόγεζε ησλ καζεηώλ από ηελ εκπινθή ηνπο ζε ζρεηηθέο καζεζηαθέο δξαζηεξηόηεηεο ζα πξέπεη ελδερνκέλσο λα 14

δηαθνξνπνηεζεί θαηάιιεια επεηδή νη δξαζηεξηόηεηεο απηέο πεξηιακβάλνπλ ζπλεξγαζία, δηακνηξαζκό γλώζεο θαη γεληθά πεξηζζόηεξεο θνλζηξνπθηηβηζηηθέο πξνζεγγίζεηο ζπλήζσο. Σα ζπζηήκαηα web2.0 ιύλνπλ ηερλνινγηθά δεηήκαηα δεκηνπξγνύλ όκσο λέα πξνβιήκαηα ζηα εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα. Γηα παξάδεηγκα όηαλ όιν θαη πεξηζζόηεξνη καζεηέο-θνηηεηέο είλαη ήδε εμνηθεησκέλνη κε ηελ αλνηθηή πξόζβαζε ησλ ππεξεζηώλ web2.0 θαη ελζσκαησκέλνη ζε θνηλσλίεο νκόηηκσλ άηππσλ ζπκβνύισλ ηίζεηαη δήηεκα γηα ην πώο ην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα ζα δηαρεηξηζηεί θαη εκπεδώζεη ηδέεο όπσο ε ηεξαξρία θαη ε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη επηθύξσζεο ηεο γλώζεο θ.ι.π. Πσο ζα δηαρεηξηζηνύλ ηα εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα δεηήκαηα πνπ πξνθύπηνπλ από ηελ ίδηα ηνπο ηελ πξνζπάζεηα λα ελζαξξύλνπλ ηνλ ζπλεξγαηηθό ηξόπν εξγαζίαο θαη λα παξέρνπλ εξγαιεία γηα ηνλ ζθνπό απηό. Σα δεηήκαηα πεξηιακβάλνπλ ηελ αηνκηθόηεηα (privacy), ινγνθινπή (pliagiarism), δηθαηώκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (Intelligence Properties Rights) ηελ ελζσκάησζε ησλ ππεξεζηώλ web2.0 ζηα ππάξρνληα πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα θαη ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο κάζεζεο (LMS) θ.α. Εεηήκαηα βηβιηνζεθώλ θαη ππεξεζηώλ ηερλνινγηθήο ππνζηήξημεο Οη βηβιηνζήθεο επεξεάδνληαη από ηηο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο ησλ ππεξεζηώλ web2.0 ηόζν ζην επίπεδν ηεο παξνρήο ηνπο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο ηνπο κε ηα θέληξα πιεξνθνξηαθώλ ζπζηεκάησλ θαη δηνίθεζεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ηδξπκάησλ όζν θαη ζην επίπεδν ηεο ζπζηεκαηηθήο ζπιινγήο θαη δηαηήξεζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ππεξεζηώλ απηώλ. Οη δνκηθή νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ ζα πξέπεη λα αλαδηνξγαλσζεί ζηελ πεξηνρή πνπ αθνξά ηελ ιεηηνπξγία ησλ βηβιηνζεθώλ ζε ζρέζε κε άιιεο ιεηηνπξγηθέο κνλάδεο όπσο ηα θέληξα ηερλνινγηθήο ππνζηήξημεο θαη ηηο παξερόκελεο ππεξεζίεο ζηνπο ρξήζηεο. Εεηήκαηα Έξεπλαο Έλα δήηεκα πνπ απαηηεί έξεπλα είλαη ε αλαδηνξγάλσζε ησλ ππεξεζηώλ πιεξνθνξηθήο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ γηα ηελ θαιύηεξε πξνζαξκνγή θαη ππνζηήξημε ζηηο εθπαηδεπηηθέο εθαξκνγέο ησλ ππεξεζηώλ web2.0. Δλδεηθηηθό ηεο αλάγθεο απηήο είλαη όηη έλα κεγάιν πνζνζηό ησλ εθπαηδεπηηθώλ εξεπλώλ αθνξνύλ ππεξεζίεο web2.0 πινπνηείηαη ζε δεκόζηα δηαζέζηκεο ηερλνινγηθέο ππνδνκέο. Έλα δεύηεξν δήηεκα αθνξά ζηελ δεκηνπξγία δηεπαθώλ αλάπηπμεο εθαξκνγώλ (Application Programming Interfaces - API) γηα ηελ ζύλζεζε λέσλ ππεξεζηώλ web2.0 από ππάξρνπζεο (mash-ups). Η ζύλζεζε γίλεηαη ηώξα κε ηελ ρξήζε δεδνκέλσλ από εηαηξείεο όπσο Google, Yahoo θιπ. Δξεπλεηηθό ελδηαθέξνλ έρεη ε δεκηνπξγία εθαξκνγώλ από δεδνκέλα δεκόζησλ νξγαληζκώλ όπσο ηα εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα, ζπλέδξεηα θιπ Εεηήκαηα δηαρεηξηζηηθά 15

Η εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα ζα πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζεη όηη ηα δεδνκέλα ησλ ππεξεζηώλ web2.0 βξίζθνληαη ή είλαη πξνζβάζηκα θαη εθηόο ηεο θνηλόηεηαο. Σν δήηεκα ηεο πξόζβαζεο ζε απηά ηα δεδνκέλα είλαη αλνηθηό. Τπάξρνπλ ζνβαξά δεηήκαηα δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Πνιινί ρξήζηεο δελ γλσξίδνπλ απιά όηη ε αληηγξαθή-επηθόιιεζε δελ είλαη πάληα λόκηκε. Άιιν παξάδεηγκα είλαη ην δήηεκα ηεο ηδηνθηεζίαο κηαο νκαδηθήο εξγαζίαο ζύλζεζεο (mush-up) θ.α. Σα δεηήκαηα απηά ζα πξέπεη λα αληηκεησπηζηνύλ ηππηθά θαη λα επαηζζεηνπνηεζνύλ νη θαηάιιειεο δηνηθεηηθέο θαη αθαδεκατθέο κνλάδεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ζπζηεκάησλ. ε θνληηλό κήθνο θύκαηνο βξίζθνληαη ηα λνκηθά δεηήκαηα πνπ εγείξνληαη από ηελ ρξήζε ησλ blogs. Δίλαη ε δηαηήξεζε ηζηνινγίνπ δεκνζηνγξαθηθή δξαζηεξηόηεηα; Αλ λαη ηόηε ππόθεηηαη ζηνπο ίδηνπο λόκνπο; (π.ρ. γηα ηα ιηβεινγξαθήκαηα, ηε ζπθνθαληηθή δπζθήκηζε θιπ). Παξόκνηα κε ην πξνεγνύκελν θαη απηό ην δήηεκα ζέιεη δηεπζέηεζε. Η αλάπηπμε ησλ ηερλνινγηώλ web2.0 είλαη γξήγνξε θαη δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηηο ππεξεζίεο πνπ πξνζπαζνύλ λα ηηο παξαθνινπζνύλ. 4. πδήηεζε-πκπεξάζκαηα Θεσξώληαο ηηο εθαξκνγέο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ γίλεηαη εύθνια αληηιεπηό όηη από ηελ επνρή πνπ πξσηνεκθαλίζηεθε ην δηαδίθηπν ηα δεδνκέλα έρνπλ εμειηρζεί πνιύ. Τπάξρεη επξεία γθάκα δηαδηθηπαθώλ ππεξεζηώλ θαη δπλαηνηήησλ αμηνπνίεζεο ηνπο ζηελ εθπαίδεπζε. εκεηώλεηαη αθόκα ζεκαληηθή εμέιημε ζηελ παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε θαη ηελ εθπαηδεπηηθή έξεπλα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ. Παξόια απηά ν βαζκόο ελζσκάησζεο θαη αμηνπνίεζεο ηνπ δηαδηθηύνπ ζηελ εθπαίδεπζε ηόζν πνζνηηθά όζν θαη πνηνηηθά δελ ηθαλνπνηεί γεληθά. Μεξηθέο από ηηο δπζθνιίεο, ηηο πξνθιήζεηο θαζώο θαη πξνηάζεηο γηα ηελ αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ έρνπλ επηζεκαλζεί θαη παιαηόηεξα (Γεκεηξαθνπνύινπ, 2002) ελώ άιιεο παξνπζηάζηεθαλ ζην ηξίην κέξνο ηεο εξγαζίαο. Η αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ γίλεηαη αθόκα κάιινλ απνζπαζκαηηθά, από εθπαηδεπηηθνύο πνπ έιθνληαη από ηελ θαηλνηνκία θαη πηζηεύνπλ ζηελ δπλακηθή ηνπ κέζνπ. Οη ρξήζεηο ηνπ δηαδηθηύνπ δελ αθνξνύλ όιεο ηηο δπλαηόηεηεο κε ηελ ίδηα ζπρλόηεηα. Κάπνηεο ρξήζεηο είλαη πνην ζπλεζηζκέλεο από άιιεο επεηδή είλαη θαη επθνιόηεξεο ζηελ πινπνίεζε. Δπίζεο γηα θάπνηεο δηθηπαθέο εθαξκνγέο ε εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε είλαη επθνιόηεξε θαη πξνθαλήο ελώ γηα άιιεο π.ρ. web2.0 απαηηεί αθόκα πεξηζζόηεξε ζπδήηεζε θαη έξεπλα ελώ πξνθαιεί θαη λέα δεηήκαηα. Η εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ είλαη επζύλε πνιιώλ παξαγόλησλ, ζηελ εξγαζία απηή εζηηάζακε ζηελ πιεπξά ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ θαη όζσλ ιακβάλνπλ εθπαηδεπηηθέο απνθάζεηο ζε δηάθνξα επίπεδα. Με ηελ εξγαζία απηή παξνπζηάδνληαη νη δηεπζεηήζεηο θάπνησλ ζεκάησλ ζρεηηθά κε ηελ ελεκέξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζρεδηαζκνύ γηα ηελ αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ αιιά απηέο είλαη ιηγόηεξεο ζε ζρέζε κε ηα δεηήκαηα πνπ αλνίγνληαη γηα ζπδήηεζε από ηελ εθπαηδεπηηθή θνηλόηεηα. Ο εθπαηδεπηηθόο ζρεδηαζκόο νθείιεη λα ζπλεηζθέξεη ζηελ αληηκεηώπηζε δεηεκάησλ ηεο αμηνπνίεζε ηνπ δηαδηθηύνπ κε ζπζηεκαηηθή δηαδηθαζία ζηνρνζεζίαο θαη αμηνιόγεζεο γηα ηελ βειηηζηνπνίεζε ησλ δπλαηώλ απνηειεζκάησλ. 4. Βηβιηνγξαθία 16

Allen C., "Tracing the evolution of social software," [Online document] 2004, [29th December 2005], Available at HTTP: http://www.lifewithalacrity.com/2004/10/tracing_the_evo.html Anderson, P., (2007). What is Web 2.0? Ideas, technology and implications for education, JISC Technology and Standards Watch, http://www.jisc.ac.uk/media/documents/techwatch/tsw0701b.pdf Berman P. et. al. (2007), E-Learning Concepts and Techniques, Institute for Interactive Technologies, Bloomsburg University of Pennsylvania, USA, http://iit.bloomu.edu/spring2006_ebook_files/index.htm de Jong T., Joolingen W., & Dimitracopoulou A. (2007). Issues in Computer Supported Inquiry Learning in Sciences. Editorial in Special Issue on Computer Supported Inquiry Learning. Journal of Computer Assisted Learning Dimitracopoulou A. and Bruillard E. (2006). Interfaces de Forum enrichies par la visualization d analyses automatiques des interactions et du contenu. (Guest Editors) E.Bruillard & G.-L. Baron,. Special Issue on Forum des Discussions Asynchrones, Sciences et Techniques Educatives Dimitracopoulou, A. and Komis, V. (2005) Design principles for an open environment supporting education actors during modelling, collaboration and learning In C. Constantinou, Z. Zacharias & P. Kommers (Guest Editors), Special Issue on the Role of Information and Communication Technologies in Science Teaching and Learning. Int. J. Continuing Engineering Education and Lifelong Learning Dodge, B. (1997). WebQuest taskonomy: A taxonomy of tasks. Retrieved from http://edweb.sdsu.edu/webquest/taskonomy.html Downes, S. (2004). Educational Blogging. EduCause Review. Vol. 39, no. 5, Sept/Oct 2004, pp. 14 26. Available online at: http://www.educause.edu/pub/er/erm04/erm0450.asp Ebersbach, A., Glaser, M., Heigl, R. 2006. Wiki: Web Collaboration. Springer-Verlag: Germany. Fesakis, Tatsis, Dimitracopoulou (Τπν έθδνζε 2008), Supporting "Learning By Design" Activities Using Group Blogs, Journal of Educational Technology & Society Fessakis, G., Petrou A., Dimitracopoulou A. (2004). Synchronous computer mediated collaborative activities among collocated students : Conditions that make them valuable in every day educational practice., In (Ed) P. Dillenbourg Computer Supported Collaborative Learning SIG European Symposium, Lausanne, 7-9 October, 2004, http://cscl-sig.intermedia.uib.no/ lausannesymposium/, last accessed 4/2006 Garrison, D. R. (1993) 'A cognitive constructivist view of distance education: An analysis of teachinglearning assumptions', Distance Education, 14:2, 199 211 Garrison, D. R. (1997) 'Computer conferencing: the post-industrial age of distance education', Open Learning: The Journal of Open and Distance Learning, 12:2, 3 11 Hahn Η., and Spong, Μ., (2000), Remote Laboratories for Control Education, Proceedings of the 39" IEEE, Conference an Decision and Control, Sydney, Australia December, 2000 Han, S. & Bhattacharya, K. (2001). Constructionism, Learning by Design, and Project-based Learning. In M. Orey (Ed.), Emerging perspectives on learning, teaching, and technology. Available Website: http://www.coe.uga.edu/epltt/learningbydesign.htm Healy, J. (1998). Failure to connect: How computers affect our childrens minds and what we can do about it. New York: Touchstone Books Jonassen D., et all, (2003). Learning to solve problems with Technology, Second Edition, Merrill Prentice Hall Kim, B. (2001). Social constructivism. In M. Orey (Ed.), Emerging perspectives on learning, teaching, and technology. Available Website: http://www.coe.uga.edu/epltt/socialconstructivism.htm Koedinger, K. R. & Corbett, A. (2006), "Cognitive Tutors: Technology bringing learning science to the classroom", in Sawyer, K., The Cambridge Handbook of the Learning Sciences, Cambridge University Press, pp. 61-78 17

Leinonen, T., Kligyte, G. et.all (2003). Learning with Collaborative Software - A guide to Fle3. Helsinki, Taideteollinen korkeakoulu 2003. ISBN 951-558-127-3. Nedic, Z., Machotka, J., and Nafalski, A. (2003), Remote laboratories versus virtual and real laboratories, fie, pp. T3E1-6, 33rd Annual Frontiers in Education (FIE'03), 2003 O Reilly, T. 2005. What is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the next generation of software. O'Reilly website, 30th September 2005. O Reilly Media Inc. Available online at: http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html Psotka, J., (1995), Immersive training systems: Virtual reality and education and training, Instructional Science 23:405-431, Kluwer Academic Publishers. Roussos, M. et al., (1999), Learning and Building Together in an Immersive Virtual World, Presence, 8(3), pp. 247-263 Sawyer R. ed, The cambridge handbook of the learning sciences, Cambridge Scadamalia, M (2004). CSILE/Knowledge Forum. In education and Technology: An encyclopedia (pp. 183-192). Santa Barbara: ABC-CLIO Schmid, C., (1999), A Remote Laboratory Using Virtual Reality on the Web, Simulation; 73(1), 13-21 Slator, B., et al. (1999), Virtual environments for education, Journal of Network and Computer Applications (1999) 22, 161 174 Stahl, G., Koschmann, T., & Suthers, D. (2006). "Computer-supported collaborative learning: An historical perspective". In R. K. Sawyer (Ed.), Cambridge handbook of the learning sciences (pp. 409-426). Cambridge, UK: Cambridge University Press. Stimson, G., Tompsett Br., (1997), The potential contribution of virtual and remote laboratories to the development of a shared virtual learning environment: Report, JISC Technology Applications Program, http://www.jisc.ac.uk/media/documents/programmes/jtap/jtap-013.pdf Yasnitsky, A. (2007, September, 10-11). Wiki as a zone of proximal development. Paper presented at the 2nd Socio-Cultural Theory in Educational Research Practice: Theory, Identity and Learning Conference. Manchester, UK Γεκεηξαθνπνύινπ, Α., (2000). Η εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ηνπ ειεθηξνληθνύ ηαρπδξνκείνπ: Πσο, πόηε θαη γηαηί;. Γισζζηθόο Υπνινγηζηήο, (ΓΥ), Σόκνο 1, Νν 1, Γεθέκβξηνο 1999., ζει. 130-145. Γεκεηξαθνπνύινπ, Α., (2002). Δθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηόηεηεο ζην Internet: Γηα κηα νπζηαζηηθόηεξε καζεζηαθή αμηνπνίεζε. Tεηξάδηα Εξγαζίαο Ρόδνπ, Θεκαηηθή Ελόηεηα: Δηγισζζία θαη Μάζεζε ζην Δηαδίθηπν, Έθδνζε, Παηδαγσγηθό Ιλζηηηνύην- Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, ζει. 73-84. Σζέιηνο, Ν., (2007), Δηζαγσγή ζηελ επηζηήκε ηνπ ηζηνύ. Βαζηθέο ππεξεζίεο θαη παηδαγσγηθέο ρξήζεηο. Δθδόζεηο θιεηδάξηζκνο Φεζάθεο, Γ. θαη Μαπξνπδή Δ. (2007), Zεηήκαηα πνηόηεηαο ζε πξνγξάκκαηα ηειεθπαίδεπζεο κέζσ δηαδηθηύνπ γηα ηηο πξώηεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο, 4o Γηεζλέο πλέδξην γηα ηελ Αλνηθηή & εμ Απνζηάζεσο Δθπαίδεπζε - Μνξθέο Γεκνθξαηίαο ζηελ Δθπαίδεπζε: Αλνηθηή Πξόζβαζε θαη εμ Απνζηάζεσο Δθπαίδεπζε, Αζήλα, 23-25 Ννεκβξίνπ 2007 18