Μουσεία για παιδιά και διαδραστικά εκθέματα. Μελέτη Περίπτωσης: Μουσείο Συναισθημάτων

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΝΏΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ KAI ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Μουσεία για παιδιά και διαδραστικά εκθέματα. Μελέτη Περίπτωσης: Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Παπασπύρου Παρασκεύη-Ειρήνη (13089) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια : Μαχά Νάντια Αθήνα, Μάιος 2018

Ευχαριστίες Πρωτίστως, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κυρία Νάντια Μαχά, για την βοήθεια και την υπομονή καθώς και την άψογη συνεργασία που είχα μαζί της κατά την εκπόνηση της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Έπειτα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου, οι οποίοι με στήριξαν ηθικά και υλικά καθ όλη την διάρκεια των σπουδών μου. Με την αγάπη τους, την ψυχολογική τους στήριξη, την κατανόηση τους τις δύσκολες μέρες και τη βοήθειά τους κατάφερα να βγάλω εις πέρας πολλές δυσκολίες και να μπορέσω να επικεντρωθώ στους στόχους μου και να τους πετύχω. Επιπλέον, οφείλω να ευχαριστήσω θερμά, τη Χριστιάνα, τον Σπύρο και τη Σοφία οι οποίοι είναι οι άνθρωποι που με την αγάπη τους και το ενδιαφέρον είναι δίπλα μου στις όμορφες και άσχημες στιγμές. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τη μικρή μου ξαδέρφη Ερσιάννα που με συνόδευσε σε μία επίσκεψή μου στο μουσείο καθώς παίξαμε και ανακαλύψαμε μαζί τα εκθέματά του. 2

Περιεχόμενα Περίληψη... 5 Εισαγωγή... 7 Μεθοδολογία... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο «ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ»... 9 1. Ο ρόλος του σύγχρονου Μουσείου... 9 1.2 Τύποι Μουσείων... 10 1.3 Ο Κοινωνικός ρόλος των μουσείων... 13 1.4 Ο εκπαιδευτικός ρόλος των μουσείων... 15 1.5 Μουσεία και Τεχνολογία... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο «ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ»... 19 2.1 Ιστορική αναδρομή μουσειοπαιδαγωγικής... 19 2.1.1 Ιστορική αναδρομή μουσειοπαιδαγωγικής στην Ελλάδα... 21 2.2 Μουσειοπαιδαγωγικές μεθόδοι... 23 2.3 Διαδραστικότητα... 26 2.4 Τα διαδραστικά εκθέματα ως εργαλεία μάθησης... 27 2.4.1 Πλεονεκτήματα... 27 2.4.2 Μειονεκτήματα... 28 2.5 Η συμβολή των διαδραστικών εκθεμάτων... 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο «ΠΑΙΔΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ»... 31 3.1 Παιδικά μουσεία... 31 3.2 Παιδικά Μουσεία στην Αθήνα... 32 3.2.1 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο... 33 3.2.2 Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης... 37 3.2.3 Μουσείο Πειραμάτων... 38 3.3 Εμψυχωτές- Μουσειοπαιδαγωγοί... 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο «ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ».... 45 4.1 Το μουσείο... 45 4.1.1 Έκθεση 2013-2017... 46 «Γεια σου κύριε Φόβε!»... 46 4.1.2 Εκθέματα... 48 3

4.1.3 Εργαστήρια... 49 4.1.4 Προγράμματα... 49 4.2 Μεγάλη αίθουσα 1 ου ορόφου... 50 4.3 Μικρή αίθουσα 1 ου ορόφου... 55 4.4 Aίθουσα ισογείου... 57 4.5 Καταγραφή εργαστηρίου... 63 Συμπεράσματα... 67 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 69 ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ... 69 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 100 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 109 4

Περίληψη Το μέλλον των μουσείων του 21 ου αιώνα εξαρτάται απόλυτα από τον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο μας και τον ρόλο των ίδιων των μουσείων που καλούνται ως εκπαιδευτικοί οργανισμοί να διαδραματίσουν μέσα σε αυτόν. Η μάθηση και η εκπαίδευση στον μουσειακό χώρο, είναι ιδιαίτερα σημαντικές διαδικασίες, και στην ουσία, αποτελούν έναν από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους τα μουσεία επιδρούν στους ανθρώπους. Η διαδραστικότητα χρησιμοποιείται για να δηλώσει κατά την Andrea Witcomb (2012:447) «ευρύ φάσμα τύπων εκθέματος και αντιλήψεων σχετικά με τη φύση της σχέσης εκθέματος-επισκέπτη». Σκοπός της παρούσας εργασίας μέσα από τη μελέτη περίπτωσης του διαδραστικού Μουσείου Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας και της έκθεσής του «Γειά σου κύριε Φόβε» είναι να διερευνηθεί ο ρόλος των διαδραστικών εκθεμάτων στα παιδικά μουσεία ως αποτελεσματικού παιδαγωγικού εργαλείου, σε σχέση με τις παραδοσιακές μορφές παρουσίασης των εκθεμάτων στον μουσειακό χώρο Λέξεις κλειδιά: μάθηση και εκπαίδευση στον μουσειακό χώρο, διαδραστικότητα, παιδικά μουσεία, Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας, έκθεση, παιδαγωγικό εργαλείο 5

Abstract The future of museums of the 21st century depends entirely on the rapidly changing world and the role of museums as educational institutions are invited to play in it. Learning and education in the Museum, is especially important processes, and in essence, constitute one of the key ways in which museums have an effect on people. Interactivity is used to indicate when Andrea Witcomb (2012:447) "a wide range of types of exhibit and conceptions about the nature of the relationship of exhibitvisitor". The purpose of this work through the case study of interactive Museum of Childhood Emotions and his "Hello Mr Fobe" is to investigate the role of interactive exhibits at children's museums as effective pedagogical tool, as compared with traditional forms of presentation of exhibits in the Museum. Keywords: learning and training in museum, interactivity, children's museums, Emotions Museum of Childhood, exhibition, pedagogical tool 6

Εισαγωγή Η εργασία, με τίτλο «Μουσεία για παιδιά και διαδραστικά εκθέματα. Μελέτη περίπτωσης: Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας», μελετά τον ρόλο των διαδραστικών εκθεμάτων, λόγω του απτικού τους χαρακτήρα, ως αποτελεσματικό παιδαγωγικό εργαλείο, σε σχέση με τις παραδοσιακές μορφές παρουσίασης των εκθεμάτων στον μουσειακό χώρο. Εστιάζει στα παιδικά μουσεία, καταγράφει τα είδη διαδραστικής μουσειακής εμπειρίας μέσα σε αυτά. Ειδικότερα μέσα από την μελέτη περίπτωσης αναδεικνύει τον ρόλο του διαδραστικού Μουσείου Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας μέσω της εκθεσιακής πρακτικής του, στη συναισθηματική ανάπτυξη και στην ενθάρρυνση των παιδιών και των εφήβων να γνωρίσουν τον εαυτό τους καλύτερα και να κατανοήσουν τον εσωτερικό κόσμο των συναισθημάτων. Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια: Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται ο ρόλος του σύγχρονου μουσείου και ο ρόλος του στην εκπαίδευση. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι διαφορετικοί τύποι των μουσείων ανάλογα με το περιεχόμενο των συλλογών, τις λειτουργίες και την πολιτική τους. Καταγράφεται ο κοινωνικός και ο εκπαιδευτικός ρόλος του σύγχρονου μουσείου. Στο τέλος του κεφαλαίου, γίνεται αναφορά στις νέες τεχνολογίες, που έχουν ενταχθεί στο μουσειακό χώρο και στην εκπαιδευτική του πολιτική. Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με την εξέλιξη της μουσειοπαιδαγωγικής καθώς και με τις μουσειοπαιδαγωγικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιηθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη σημασία και χρησιμότητα της διαδραστικότητας σε ένα μουσείο καθώς και αναφορά στον ρόλο των διαδραστικών εκθεμάτων. Καταγράφονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των διαδραστικών εκθεμάτων ως εργαλείων μάθησης. Εν συνεχεία το τρίτο κεφάλαιο δίνεται ο ορισμός των παιδικών μουσείων, καταγράφεται και μελετάται ο τρόπος λειτουργίας τους, καθώς και η αποτελεσματικότητα των διαδραστικών εκθεμάτων στα συγκεκριμένα μουσεία, μέσα από το παράδειγμα τριών παιδικών μουσείων στην Αθήνα. Το κεφάλαιο 7

ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του ρόλου που διαδραματίζουν οι εμψυχωτέςμουσειοπαιδαγωγοί στο περιβάλλον ενός παιδικού μουσείου. Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στο «Μουσείο συναισθημάτων» και τη διαδραστική έκθεση «Γεια σου κύριε Φόβε» που αποτελεί τη μελέτη περίπτωσης της συγκεκριμένης εργασίας. Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση του Μουσείου και των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων, των εκθεσιακών πρακτικών. Καταγράφεται και αναλύεται η διαδραστική Έκθεση και σημειώνεται η αντίδραση των συμμετεχόντων μέσα από παρατηρήσεις. Ακολουθούν τα Συμπεράσματα και δύο Παραρτήματα. Στο μεν Πρώτο παρουσιάζονται οι εκπαιδευτικές δράσεις μέσα από την ιστοσελίδα δύο παιδικών μουσείων, στο Δεύτερο, οι φωτογραφίες από την επιτόπια έρευνα. Η εργασία κλείνει με βιβλιογραφικό οδηγό. Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολούθησα για το θεωρητικό μέρος της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας βασίστηκε στη βιβλιογραφική ανασκόπηση και στη διαδικτυακή έρευνα. Σο ερευνητικό μέρος, πραγματοποίησα επιτόπια έρευνα στο Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας. Οφείλω να αναφέρω ότι το προσωπικό του συγκεκριμένου Μουσείου δεν διευκόλυνε την έρευνά μου, καθώς δεν στάθηκε δυνατόν, παρά τις συνεχείς προσπάθειές μου να επικοινωνήσω με την επιμελήτρια της Έκθεσης που κατέγραψα και ανέλυσα, με τη δικαιολογία ότι δεν υπήρχε διαθέσιμος χρόνος λόγω της προετοιμασίας της νέας έκθεσης. Αρνητική ήταν η απάντηση να δώσει συνέντευξη γραπτή μέσω ερωτηματολογίου. Επιπλέον, το προσωπικό του Μουσείου δεν μου επέτρεψε να δώσω ερωτηματολόγια στο κοινό, με σκοπό να καταγράψω τις απόψεις τους σχετικά με την υπό έρευνα διαδραστική Έκθεση, με την αιτιολογία ότι αυτό δεν συμφωνεί με την πρακτική του Μουσείου. Για αυτόν τον λόγο το υλικό της έρευνας στηρίζεται στο υλικό που συγκέντρωσα από τη συμμετοχική μου παρατήρηση και από τις αντιδράσεις ενός παιδιού, το οποίο συνόδεψα στο Μουσείο. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο «ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ» 1. Ο ρόλος του σύγχρονου Μουσείου Σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) «το Μουσείο είναι ένας μη κερδοσκοπικός μόνιμος θεσμός/οργανισμός (institution) στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, ερευνά, προβάλλει και εκθέτει την υλική και άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντός της, με στόχο την εκπαίδευση, μελέτη και ψυχαγωγία». (Βασικές έννοιες της Μουσειολογίας, 2014: 89) Σήμερα το μουσείο καλείται να είναι : Θησαυροφυλάκιο αντικειμένων σημαντικό για την τοπική κοινωνία Παράγοντας υλικής, οικονομικής, πολιτισμικής και κοινωνικής ανάπλασης Προσιτό σε όλους, ανεξάρτητα από διανοητικά, σωματικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, οικονομικά κριτήρια. Σχετικό με όλα τα κοινωνικά στρώματα, με τη κοινότητα να συμμετέχει στην αξιοποίηση του «προϊόντος» και στην εξασφάλιση του επιθυμητού αποτελέσματος Τόπος και ευκαιρία ανάδειξης της πολιτισμικής διαφορετικότητας Παράγοντας κοινωνικής συνοχής και παραγωγός κοινωνικού κεφαλαίου Παράγοντας κοινωνικής ενσωμάτωσης Υποστηρικτής της ανανέωσης της κοινότητας και της γειτονιάς Δημιουργός νέων κατηγοριών κοινού Πρόθυμο να συνεργαστεί σε επιχειρήματα άλλων φορέων Χρήσιμο στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων Αναπόσπαστα δεμένο με τη μαθητική κοινότητα Τόπος συναντήσεων μελών της τοπικής κοινωνίας Τουριστικό θέλγητρο Δημιουργός εισοδήματος Οικονομικά υγιές και υπόδειγμα παροχής υπηρεσιών. (Βlack 2009: 22) 9

Οι σημαντικές αλλαγές έχουν πραγματοποιηθεί στην κατασκευή των κτιρίων τους, στον τρόπο συντήρησης και προβολής των μουσειακών εκθεμάτων, τους τρόπους προσέγγισης του κοινού καθώς και το προσωπικό είναι πιο εξειδικευμένο σε κάθε τμήμα σε σχέση με παλιότερα. Τα μουσεία έχουν αποκτήσει έναν ισχυρό εκπαιδευτικό ρόλο, ωστόσο εκείνα που θα προσφέρουν ποιοτικές «διαπλαστικές» εμπειρίες, είναι αυτά που θα αντέξουν. Οι υπηρεσίες που παρέχουν τα μουσεία χρειάζεται να προσαρμόζονται συνεχώς στις ιδιαίτερες ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των ατόμων. (Falk, Dierking,Adams 2012:465) Αν και τα μουσεία ήδη από τον 19 ο αιώνα θεωρούνταν ως εκπαιδευτικά ιδρύματα, η εκπαιδευτική τους λειτουργία επιτελούνταν με μη οργανωμένο τρόπο. Η αναγνώριση της εκπαίδευσης ως εξειδικευμένης λειτουργίας των μουσείων αποτελεί φαινόμενο του 20ού αιώνα. (Hein, 2012:473) Η μόρφωση και η παιδεία είναι από τα σημαντικότερα στοιχεία για το κοινωνικό σύνολο και το μουσείο είναι ένας από τους οργανισμούς που μπορεί να τα συναντήσει κάποιος. Οι επισκέπτες μέσα από τις συλλογές, τα οπτικοακουστικά μέσα, τα διαδραστικά εκθέματα, το υλικό και γενικότερα τα μέσα που χρησιμοποιούνται μπορούν να λάβουν τη γνώση, να ψυχαγωγηθούν και να αποκτήσουν μία μοναδική εμπειρία σε όλους τους χώρους του κτιρίου. Οι περισσότερες δραστηριότητες που διαθέτει το σύγχρονο μουσείο, ενσωματώθηκαν τα τελευταία χρόνια καθώς πολλές από αυτές δεν προϋπήρχαν. Συγκεκριμένα η απόλυτη εμπειρία μπορεί να ξεκινήσει με την περιήγηση στον μουσειακό χώρο των εκθεμάτων, μπορεί να συνεχίσει με τη συμμετοχή στα εκπαιδευτικά προγράμματα και να καταλήξει στους χώρους αναψυχής και διασκέδασης που διαθέτει κάθε είδους μουσείο. 1.2 Τύποι Μουσείων Όπως προαναφέρθηκε τα μουσεία έχουν εξελιχθεί με το πέρασμα των χρόνων καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία και οι συγκυρίες με αποτέλεσμα τα μουσεία να υποστούν αλλαγές κατά την ταξινόμησή τους. Τα μουσεία ανάλογα με το περιεχόμενο των συλλογών, τις λειτουργίες και την πολιτική τους διακρίνονται σε 3 είδη. Αυτά είναι : Τα παραδοσιακά 10

Τα μοντέρνα και Τα μεταμοντέρνα Παραδοσιακά Μοντέρνα Μεταμοντέρνα Τα μουσεία επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα αντικείμενα ("Object oriented") Τα μουσεία επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στα αντικείμενα και στο κοινό. ( object and people oriented ) Τα μουσεία επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην εξυπηρέτηση του κοινού.("people oriented") Τα μουσεία ως φύλακες της εθνικής κληρονομίας και παραγωγοί του εθνικού παρελθόντος, της εθνικής γνώσης, συνοχής και δύναμης, παρουσιάζουν τα αντικείμενα σύμφωνα με τα επιστημονικά ταξινομικά συστήματα των ειδικών. Κυριαρχία των αντικειμένων Κυριαρχία του παρελθόντος Γνώση της πραγματικότητας Τα μουσεία παρουσιάζουν τα αντικείμενα σε σχέση με το κοινωνικό τους πλαίσιο και έτσι διευκολύνουν την προσεγγίσημη ερμηνεία και γνώση τους από το κοινό. Σύνθετες σχέσεις αντικειμένων και υποκειμένων Σχέση παρελθόντοςπαρόντος Εναλλακτικές ανασυνθέσεις της πραγματικότητας Τα μουσεία παρουσιάζουν τα αντικείμενα όσο το δυνατόν ανοικτά στις διαφορετικές προσδοκίες, ερμηνευτικές προσεγγίσεις και χρήσεις διαφορετικών κατηγοριών κοινού. Κυριαρχία των υποκειμένων Κυριαρχία του παρόντος Κατασκευή διαφορετικών εικόνων της αποδομημένης πραγματικότητας Πίνακας 1. Τύποι μουσείων και ο πολιτισμικός χαρακτήρας τους (Νάκου,2001) (Βλ. Βάπτισμα Α.,2014 : 11) Τα παραδοσιακά: Η εδραίωσή τους έγινε τον 19ο αιώνα και εκφράζουν το πνεύμα του διαφωτισμού. Μέχρι και σήμερα διαθέτουν συλλογές από τα τέλη του 18ου 11

αιώνα Οι συλλογές αυτές διασώζουν και γνωστοποιούν πληροφορίες για την πολιτιστική κληρονομία και ιστορία κάθε χώρας. Τα συγκεκριμένα μουσεία επικεντρώνονται στη μελέτη, φύλαξη και προστασία των αντικειμένων τους καθώς και στην πρόκληση συναισθημάτων ευαισθησίας και υπερηφάνειας κατά την επίσκεψη του κοινού στο χώρο. Αυτό είναι το κύριο μέλημά τους και επιτυγχάνεται στο μέγιστο βαθμό. Επιπλέον δίνουν μεγαλύτερη βάση στα μουσειακά εκθέματά τους, και όχι τόσο στους επισκέπτες, προβάλλοντας τα αντικείμενα ως κειμήλια. Τα παραδοσιακά μουσεία παρουσιάζουν τα αντικείμενα με αυστηρά γραμμική και ακαδημαϊκή λογική, ως αντικειμενικές μαρτυρίες της πραγματικότητας ενταγμένες με αυστηρές χρονολογικές ενότητες που αντιστοιχούν σε χρονολογικά διατεταγμένες περιόδου του εθνικού παρελθόντος (Νάκου, 2009:19; Σύρου, 2017:7). Αυτό έχεις ως αποτέλεσμα να προκαλείται αμηχανία σε πολλούς επισκέπτες διότι οι πληροφορίες που λαμβάνουν είναι δυσνόητες γι'αυτούς. Τα μοντέρνα: Εξαιτίας όλων των οικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών αλλαγών που δέχθηκε η κοινωνία τον 20ό αιώνα, έτσι και τα μουσεία εκσυγχρονίστηκαν και δημιουργήθηκαν τα μοντέρνα. Τα μουσεία αυτά δίνουν έμφαση στην επικοινωνία του επισκέπτη και των αντικειμένων και αυτό επιτυγχάνεται με την ενεργή συμμετοχή και με τη χρήση όλων των διαδραστικών μέσων. Διαθέτουν συλλογές και εκθέματα που αντικατοπτρίζουν όχι μόνο στοιχεία του παρελθόντος αλλά και πιο σύγχρονα. Οι συλλογές αυτές έχουν ως περιεχόμενο το κοινωνικό περιβάλλον και ο σκοπός τους είναι να προσφέρουν γνώση και πληροφορίες τις οποίες μπορούν να ενσωματώσουν οι επισκέπτες. Αντίθετα από τα παραδοσιακά μουσεία, τα μοντέρνα επικεντρώνονται στα αντικείμενα αλλά και στο κοινό τους. Επίσημο χαρακτηριστικό τους είναι ότι χρησιμοποιούν συγκεκριμένες οργανωμένες μεθόδους για την έκθεση και προβολή των αντικειμένων τους ώστε να είναι κατανοητές στους επισκέπτες. Τα μεταμοντέρνα: Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα αναπτύχθηκε ένα πνεύμα μεταμοντέρνας θεωρίας και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει μια διαφορετική προσέγγιση της κοινωνίας και της πραγματικότητας. Αυτός ο τύπος μουσείων δημιουργεί αντιρρήσεις σχετικά με τη διάταξη των αντικειμένων σε θεματικές ενότητες στις οποίες γίνεται μια αφήγηση ιστοριών κατανοητές στο κοινό. Αυτές οι αντιρρήσεις βασίζονται τόσο στο ότι δεν υπάρχει μια προσέγγιση της πραγματικότητας όσο και στον επαναπροσδιορισμό του κοινού που 12

επισκέπτεται τα μουσεία. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι το κοινό δεν είναι ένα σύνολο αλλά είναι άτομα με διαφορετικές αντιλήψεις, με διαφορετικά ενδιαφέροντα, με διαφορετικό πνευματικό και πολιτισμικό περιεχόμενο. Επομένως, το επίκεντρο τους είναι η άψογη προσφορά υπηρεσιών στις διαφορετικές ομάδες κοινού. Αυτό επιτυγχάνεται με τη διοργάνωση διαδραστικών εκθέσεων, με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και την ανάπτυξη νέων μοντέλων επικοινωνίας. Επομένως, τα τρία είδη μουσείων παρουσιάζουν αρκετές διαφορές μεταξύ τους όσο αναφορά την πολιτική τους, τις συλλογές και τα αντικείμενα τους. Δηλαδή, όπως προαναφέραμε στους παραδοσιακούς τύπους μουσείων το παρελθόν είναι εκείνο που κυριαρχεί και στο επίκεντρο ενδιαφέροντός τους βρίσκονται τα αντικείμενά με τα οποία δίνεται μια αντικειμενική άποψη για την πραγματικότητα του παρελθόντος καθώς γίνεται μια γραμμική αφήγηση της ιστορίας του έθνους. Αντίθετα τα μοντέρνα μουσεία πιστεύουν ότι η προσέγγιση του παρελθόντος πρέπει να γίνεται με την αλληλεπίδραση της κοινωνίας και τα αντικείμενα του παρελθόντος. Τα μεταμοντέρνα μουσεία αντίθετα έχουν ως επίκεντρο την εξυπηρέτηση τον επισκέπτη. Τέλος, τα μουσειακά αντικείμενα του παρελθόντος αποτελούν σημαντική πηγή για την κάλυψη αναγκών του παρόντος και προβάλλονται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπουν διαφορετικές χρήσεις και ερμηνείες. 1.3 Ο Κοινωνικός ρόλος των μουσείων Η έννοια της γνώσης και της μάθησης είναι τυπικά δεδομένη για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως τα ατομικά χαρακτηριστικά ή ιδιαιτερότητες που μπορεί να έχουν. Πολλές φορές όμως δημιουργείται σύγχυση διότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν έχουν "κατασκευαστεί" αρκετά σωστά ώστε να υπάρχει πρόσβαση σε όλους. Αυτό είναι ένα σύνηθες πρόβλημα το οποίο παρατηρείται τα τελευταία χρόνια διότι δεν υπάρχουν ευκαιρίες στα άτομα με ειδικές ανάγκες για τη πρόσβαση στα πολιτισμικά αγαθά. Η αναγνώριση του δικαιώματος για ισότιμη κοινωνική και εκπαιδευτική ένταξη θέτει ερωτήματα ως προς τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας τόσο της τυπικής εκπαίδευσης όσο και των πολιτισμικών θεσμών και φορέων στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και τα μουσεία (Ελληνικό Παιδικό Μουσείο & 13

Καλεσοπούλου, 2011:113; Κοσμίδου, 2014:19). Έτσι και τα μουσεία ως οργανισμός είναι απαραίτητο να διαθέτουν εύκολη πρόσβαση και να εκθέτουν τα αντικείμενα και τις συλλογές τους με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύληπτες και κατανοητές σε όλες τις διαφορετικές ομάδες ατόμων. Όπως γνωρίζουμε στις συλλογές και στις δραστηριότητες του μουσείου τυπικά μπορούν να συμμετέχουν όλοι. Υπάρχει όμως μία ομάδα ανθρώπων με ειδικές ανάγκες η οποία πολλές φορές μία επίσκεψη στο μουσείο μπορεί να μην είναι εύκολη και προσιτή. Για παράδειγμα εάν κάποιος έχει κινητικά προβλήματα είναι δύσκολοι η μετακίνηση στον χώρο του μουσείου ή ακόμη αν κάποιος έχει πρόβλημα οράσεως οι λεζάντες των εκθεμάτων μπορεί να είναι δυσανάγνωστες διότι τις περισσότερες φορές συνοδεύονται με χαμηλό φωτισμό. Συχνές είναι και οι διαμαρτυρίες επισκεπτών για ρατσιστικές συμπεριφορές, δείγματα αγένειας και έλλειψη ενημέρωσης. Επίσης, πολλοί είναι οι άνθρωποι οι όποιοι διστάζουν να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις των μουσείων, καθώς πιστεύουν ότι είναι χώροι που απευθύνονται στους λίγους και στους εκλεκτούς. (Ελληνικό Παιδικό Μουσείο & Καλεσοπούλου, 2011:109; Κοσμίδου, 2014:19-20). Αυτό το φαινόμενο το οποίο είναι γνωστό από όλους στις μέρες μας ονομάζεται "κοινωνικός αποκλεισμός" και αφορά τον αποκλεισμό ατόμων από οικονομικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συστήματα και αγαθά.. Η κατανόηση της έννοιας του κοινωνικού αποκλεισμού θεωρείται σημαντική σε κάθε συζήτηση που αφορά στην κοινωνική ένταξη. Ο κοινωνικός αποκλεισμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Μπορεί να είναι άμεσος ή έμμεσος και μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρες ομάδες ανθρώπων ή/και μεμονωμένα άτομα. Έχει τις ρίζες του στις οικονομικές ανισότητες, αλλά και σε ανισότητες ταξικές, φυλετικές και φύλου. Έχει, επίσης, συχνά φυσική διάσταση, καθώς σχετίζεται με αναπηρίες ή φυσικά εμπόδια, όπως η περιοχή στην οποία κατοικεί κάποιος/α, η απόσταση που πρέπει να διανύσει για να έχει πρόσβαση σε πολιτιστικά ή εκπαιδευτικά αγαθά, αλλά και η απομόνωση κάθε είδους(νικονάνου, 2015 : 131) Τα μουσεία, λοιπόν, αναγνώρισαν τη δυνατότητα να έχουν έναν δικό τους ρόλο σε αυτή τη διαδικασία κοινωνικής ενδυνάμωσης μέσω της γνώσης και υιοθέτησαν παιδαγωγικές προσεγγίσεις που άπτονται των παραπάνω θεωριών και έχουν ως στόχο να συμβάλουν στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων ατόμων και ομάδων και στη έμμεση, έτσι, αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, όπως αυτός 14

περιγράφηκε παραπάνω(golding 2009; Νικονάνου, 2015 : 131-132). (Νικονάνου, 2015 : 131) Τα σύγχρονα μουσεία επιδιώκουν την αλλαγή στον τρόπο έκθεσης, προβολής και παρουσίασης των αντικειμένων τους, εμπλουτίζουν τις συλλογές τους και αναθεωρούν στον τρόπο σχεδίασης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ώστε να εξυπηρετεί όλες τις ομάδες ανθρώπων. Με τις προσπάθειες που καταβάλλουν, στόχος τους είναι να μειωθεί η ακόμη και να εξαλειφθεί αυτό το φαινόμενο. Αυτό πραγματοποιείται διότι δικαίωμα για πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά έχουν όλοι και τα μουσεία είναι ένας παράγοντας που μπορεί να συμβάλει στην ισότητα όλων και την αποδοχή της διαφορετικότητας. 1.4 Ο εκπαιδευτικός ρόλος των μουσείων Η κοινωνική υπηρεσία που παρέχουν τα μουσεία ως δημόσια ιδρύματα είναι η εκπαίδευση (Hein 2011). Σύμφωνα με την Άλκηστη Γεωργούλη «καθοριστικό ρόλο στην καθιέρωση της εκπαιδευτικής υπόστασης του Μουσείου, και επομένως στην ανάπτυξη της Μουσειοπαιδαγωγικής, έπαιξε η ίδρυση του ICOM και των διεθνών επιτροπών του σε επιμέρους τομείς της Μουσειολογίας, μια εκ των οποίων ήταν η επιτροπή με αντικείμενα την «Εκπαιδευτική και Πολιτιστική Δράση στα Μουσεία» (Education and Cultural Action-C.E.C.A.), η οποία συσπείρωσε ενδιαφερόμενους σε παγκόσμιο επίπεδο και έδωσε μια ισχυρή ώθηση για την ανάπτυξη της Μουσειοπαιδαγωγικής Επιστήμης. Η Μουσειοπαιδαγωγική ως επιστημονικός κλάδος αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 60 στα πλαίσια κινημάτων εκδημοκρατισμού της γνώσης, αλλά και ως ανάγκη της επικοινωνιακής λειτουργίας και πολιτικής των Μουσείων. Ένας ορισμός που θα μπορούσαμε ένα δώσουμε για την Μουσειοπαιδαγωγική είναι ότι πρόκειται για την πράξη και τη θεωρία στο τομέα της Παιδαγωγικής, στον οποίο πραγματοποιείται παιδαγωγική πράξη στον χώρο του Μουσείου». 1 1 Το απόσπασμα προέρχεται από την ιστοσελίδα της Ά. Γεωργούλη. Βλ. στο: https://georalkistis.wordpress.com/2015/02/25/%ce%bc%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%b5%ce %B9%CE%BF%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE %B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B7/ 15

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι το Μουσείο αποτελεί χώρο μη τυπικής μάθησης, όπου σχεδιάζονται, οργανώνονται και πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές δράσεις με απώτερο σκοπό τη διασύνδεση της μάθησης με τον πολιτισμό, την ψυχαγωγία, και την έμπνευση, μέσα από την αλληλόδραση με τα μουσειακά εκθέματα. Σήμερα τα μουσεία δεν έχουν ως στόχο απλά να προβάλουν τα μουσειακά εκθέματά τους, αλλά να έχει μία βιωματική εμπειρία το κοινό κατά τη διάρκεια της επίσκεψή τους. Αποτελούν ένα δυναμικό φορέα εκπαίδευσης ο οποίος μέσω των αντικειμένων και των εκθεσιακών και εκπαιδευτικών πρακτικών έχει τη δυνατότητα να βοηθά στην κατανόηση και εμπέδωση των σχολικών γνώσεων, να προσφέρει γνώσεις ως ενιαίο σύνολο, να συμβάλει στην οικοδόμηση της κριτικής γνώσης, της αισθητικής αγωγής, της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, της τόνωσης της εντοπιότητας και της ανάπτυξης συναισθηματικών και ψυχοκοινωνικών διδακτικών σκοπών, συμβάλλοντας έτσι, στη δυναμική εξέλιξη του ίδιου του σχολικού θεσμού, γεγονός που εγγυάται και το ευοίωνο μέλλον του. (Τζιαφέρη, 2005:30-45; Καλοφορίδης, 2012:74) Έτσι, τα μουσεία πραγματοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε η επίσκεψη στο μουσείο να γίνεται με βιωματικό και ευχάριστο τρόπο. Μέσα από αυτές τις δράσεις που οργανώνει το μουσείο, τα παιδιά αποκτούν ενδιαφέρον για τα εκθέματα και το περιβάλλον του τους φαίνεται πιο οικείο. Ακόμη ευαισθητοποιούνται και αναπτύσσονται κοινωνικά καθώς μαθαίνουν να εκφράζουν την προσωπική τους άποψη και μαθαίνουν να σέβονται και να αγαπούν τον εαυτό τους αλλά και την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας τους. Κατ' αυτόν τον τρόπο η γνώση παρέχεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδιά να την αναζητήσουν χωρίς να είναι μία πομπώδης διαδικασία. Τα παιδιά ξεχνούν αυτόν τον καταιγισμό πληροφοριών που τους προκαλεί σύγχυση και μεταβαίνουν σε μία "πορεία" έρευνας ανακάλυψης, μάθησης και ψυχαγωγίας. Τα μουσεία δεν έχουν σκοπό να αντικαταστήσουν τα σχολεία ούτε τον τρόπο εκμάθησης, λειτουργούν έτσι ώστε κάποιος να μπορέσει να συλλέξει επιπλέον αξιόπιστες πληροφορίες οι οποίες είναι συμβατές με την σχολική εκπαιδευτική διαδικασία. Η διαφορά μεταξύ του σχολείου και του μουσείου είναι ότι το σχολείο διαθέτει την παρουσία του εκπαιδευτικού και όχι τα μέσα και τις υποδομές ώστε να παρέχει στους μαθητές μια βιωματική και εμπειρική γνώση. Παίζουν σημαντικό ρόλο στην αγωγή και στην εκπαίδευση. Ανακεφαλαιώνοντας στα τέλη του 20ού αιώνα αναγνωρίσθηκε ότι είναι απαραίτητη η μουσειοπαιδαγωγική, ως μία εφαρμοσμένη παιδαγωγική στο χώρο του 16

μουσείου, η οποία δέχεται επιρροές τόσο από την παιδαγωγική επιστήμη όσο και από τις εξελίξεις που συντελούνται στο χώρο του μουσείου. Τέλος αντικείμενό της τα τελευταία χρόνια είναι η αξιοποίηση της γνώσης που προσφέρεται σε ένα διευρυμένο κοινό με βιωματικό τρόπο, μέσω των εκπαιδευτικών δράσεων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της επικοινωνίας, του διαλόγου και της αξιολόγησης που παρέχει η μουσειοπαιδαγωγική και τον κατάλληλο σχεδιασμό, την οργάνωση και τη παρουσίαση που παρέχει η μουσειολογία με στόχο την καλλιέργεια της προσωπικότητας των ατόμων, την ανάπτυξη των ικανοτήτων και τη κατανόηση του ευρύτερου πολιτισμικού περιβάλλοντος (Νάκου, 2001:177,183; Ζούλα & Λέκκου, 2015:25). 1.5 Μουσεία και Τεχνολογία Η τεχνολογία στη σημερινή εποχή έχει λάβει τον κυρίαρχο ρόλο στη ζωές όλων των ανθρώπων καθώς και τους πολιτιστικούς χώρους όπως τα μουσεία. Ειδικότερα ο συνδυασμός της τεχνολογίας με στοιχεία του παρελθόντος αποτελεί από μόνο του μία πρόκληση για τους επισκέπτες του μουσείου. Η χρήση της τεχνολογίας στα μουσεία εκτός το ότι δίνει έναν τόνο συνύπαρξης του παρελθόντος και του παρόντος προσφέρει σημαντικά στον τρόπο λειτουργίας τους. Δηλαδή, επιδιώκει τη καλύτερη διαχείριση, ταξινόμηση, προστασία και συντήρηση των εκθεμάτων καθώς και την προσεγμένη προβολή τους ώστε να εξυπηρετεί όλες τις διαφορετικές ομάδες κοινού. Οι σύγχρονες εφαρμογές της τεχνολογίας συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση και πρόσβαση στα εκθέματα καθώς και στον συνδυασμό οπτικοακουστικών αρχείων όπως εικόνες, ήχους και βίντεο. Όλα αυτά συνεπάγονται μία ευχάριστη και μαγευτική μουσειακή εμπειρία. Σύμφωνα με τη Μαρία Οικονόμου 2 «τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι εικονικές εκθέσεις στις ιστοσελίδες των μουσείων εκμεταλλεύονται πολλές από αυτές τις δυνατότητες. Η ποιότητα των ιστοσελίδων των μουσείων ποικίλει εξαιρετικά, καθώς έχουμε αρκετές που απλώς ακολουθούν την τάση του «ηλεκτρονικού φυλλαδίου» (λίγες επίπεδες σελίδες με βασικές πληροφορίες για την προετοιμασία της επίσκεψης και τις συλλογές) χωρίς να εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες του μέσου. Άλλα μουσεία, πάλι, έχουν πολύ δυναμική παρουσία στο Διαδίκτυο, παρέχουν πλούσιο υλικό για δασκάλους και ανεξάρτητους επισκέπτες, έχουν διαδραστικά εκθέματα, προσφέρουν δυνατότητα 2 http://www.tanea.gr/relatedarticles/article/20823/?iid=2 17

αναζήτησης σε βάθος πληροφοριών για τις συλλογές ή οργανώνουν ειδικές δραστηριότητες στον κυβερνοχώρο. Πολλά από αυτά χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για να προσεγγίσουν ένα πραγματικά διεθνές κοινό και συχνά αποκτούν σημαντική και υψηλού προφίλ παρουσία στον Παγκόσμιο Ιστό, ενώ η φυσική τους παρουσία μπορεί να είναι πολύ διαφορετική. Για παράδειγμα, ένα μικρό μουσείο σε απομονωμένη περιοχή με πολύ χαμηλότερο αριθμό πραγματικών επισκεπτών σε σχέση με τους εικονικούς». Η εφαρμογή της τεχνολογίας στα μουσεία μπορεί να προκαλέσει και κάποιες επιπτώσεις όταν η χρήση της γίνεται σε υπερβολικό βαθμό. Αυτές είναι : Η απόσπαση προσοχής των επισκεπτών από το πραγματικό έκθεμα λόγω της αδυναμίας διάκρισης των εικονικών και πραγματικών στοιχείων. Η επένδυση σε τεχνολογίες αιχμής με σκοπό την αποκόμιση οικονομικών και πολιτικών ωφελημάτων, σε βάρος της εξυπηρέτησης και υποστήριξης των πραγματικών και βασικών αναγκών για τη λειτουργία των πολιτισμικών οργανισμών, υποδηλώνοντας και την αδυναμία ιεράρχησής τους. Η εξάλειψη κατάλληλα εκπαιδευμένου και εξοικειωμένου με την τεχνολογία προσωπικού. Η εξάρτηση από επαγγελματίες της πληροφορικής που συνήθως δεν κατανοούν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Το υψηλό κόστος επένδυσης αγοράς και εγκατάστασης των τεχνολογικών εφαρμογών. (Οικονόμου, 2003:128-129; Τσιριβή, 2016:12) Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν αρκετά στην ανάπτυξη και βιωσιμότητα του μουσείου αρκεί το ίδιο το μουσείο να τις χρησιμοποιεί γνωρίζοντας τις επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσουν. Η σωστή χρήση τους είναι εκείνη που συμβάλλει στην αποτελεσματική δράση του μουσείου. 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο «ΜΟΥΣΕΙΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ» 2.1 Ιστορική αναδρομή μουσειοπαιδαγωγικής Ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εκπαίδευση εντός των μουσείων είναι «Μουσειοπαιδαγωγική». Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφοροι ορισμοί της μουσειοπαιδαγωγικής. Ένας από τους πιο διαδεδομένους όρους είναι εκείνος του ICOM. «Ο όρος αυτός περικλείει όλες τις δραστηριότητες που μπορεί να προσφέρει ένα μουσείο, ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο ή το κοινωνικό υπόβαθρο του κοινού» (Βλ. Βασικές έννοιες της μουσειολογίας, 2014, ICOM, σ.52). Από τα τέλη του 19 ου τα μουσεία αναγνωρίζονται ως εκπαιδευτικοί φορείς και αποτελούν σημαντικό ρόλο για την καλλιέργεια του κοινού και αναπτύσσεται η στενή σχέση μουσείου-σχολείου. Το 1884 ιδρύθηκε το Μουσείο Τέχνης στο Μάντσεστερ της Μ. Βρετανία το οποίο απευθυνόταν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις με στόχο να περάσει μηνύματα για την εκπαίδευση. Από το 1901 κάποια μουσεία εισήγαγαν στις συλλογές τους εκθέματα ειδικά σχεδιασμένα για τα παιδιά. Δύο χρόνια αργότερα ο Lichtwark διοργανώνει ημερίδα στο Mannheim με θέμα «Τα μουσεία ως χώροι μόρφωσης του λαού». Μέσα από αυτή, ορίστηκε το μουσείο ως μορφωτικό ίδρυμα όπου πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι. Ανοίγονται θέματα μουσειολογίας και μουσειοπαιδαγωγικής κι όλα αυτά οδηγούν στην έκδοση περιοδικών με τέτοιο περιεχόμενο. Το 1904 ιδρύεται το Deutsches Museum στο Μόναχο, με εμπνευστή τον Oskar von Miller. Πρόκειται για Τεχνικό Μουσείο και απευθυνόταν σε ευρύ κοινό, κοινό που δεν είχε ειδικές γνώσεις. Το εισιτήριο ήταν φθηνό, δεν είχε επίκεντρο την αστική τάξη, εξάλλου στόχος ήταν η ενημέρωση των επισκεπτών σχετικά με τις φυσικές επιστήμες, να εξοικειωθούν με την τεχνολογία. Το συγκεκριμένο μουσείο ήταν επηρεασμένο από το κίνημα του «σχολείου της εργασίας». Αυτό σχετίζεται με την προοδευτική εκπαίδευση, με τη μάθηση από την πράξη, δηλαδή τη σύνδεση πνευματικής και χειρονακτικής εργασίας. (Νικονάνου, 2009:39-53; Καρυδάκη, 2013:12) 19

Το Μουσείο Χάγης το 1920 είναι εκείνο το οποίο ξεκινάει την συνεργασία του με τα σχολεία. Πολλά μουσεία όπως το Μουσείο του Λούβρου σχεδίασαν προγράμματα για παιδιά, ενώ το Victoria and Albert Museum δημιούργησε το πρώτο παιδικό εργαστήρι. (Κόκκινος-Αλεξάκη, 2002:183) Στα τέλη του 19 ου αιώνα τα μουσεία είναι ανοιχτά στο κοινό και λειτουργούν ως χώροι συνάντησης και επικοινωνίας. Στόχος τους είναι να συνδυαστεί η γνώση και η εκπαίδευση με τη ψυχαγωγία. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι είναι ένας παράγοντας που επηρέασε σε μέγιστο βαθμό την μουσειοπαιδαγωγική κάθε χώρας. Στη Γερμανία τα μουσεία ξεκινούν τις συνεργασίες τους με τα σχολεία μετά το 1920. Κατά τη διάρκεια του 20 ού αιώνα παρατηρείται ότι όλα τα μουσεία επικεντρώνονται στον εκπαιδευτικό ρόλο τους σε σχέση με το κοινό τους ενώ παράλληλα δημιουργούνται με διάφορους τρόπους συνεργασίες με τα σχολεία. Εκείνη την περίοδο δημιουργείται το κίνημα προοδευτικής εκπαίδευσης, το οποίο σύμφωνα με την Νικονάνου «δίνει βασική ώθηση για την εκπαιδευτική αξιοποίηση των αντικειμένων και υποστηρίζει ταυτόχρονα την εκπαιδευτική αξία των μουσείων. Εκπρόσωποι όπως η Ellen Key (1849-1926) και ο John Dewey (1859-1952) που επιδιώκουν τη σύνδεση του σχολείου με τη καθημερινότητα των μαθητών και την ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ του παιδιού και του κόσμου των αντικειμένων, αναγνωρίζουν τη συμβολή που μπορεί να έχουν επισκέψεις μουσείων στον εμπλουτισμό των σχολικών προγραμμάτων». Το έργο του John Dewey συνέβαλε αρκετά στην εξέλιξη της μουσειοπαιδαγωγικής. Είναι ο πρώτος που εισάγει την έννοια της εμπειρίας και διευκρινίζει ότι «η εμπειρία είναι η αφετηρία για μάθηση μέσα από τη πράξη». (Νικονάνου, 2015: 91) Το 1939 ο Adolf Reichwein κόντρα στο καθεστώς του Χίτλερ εφαρμόζει ένα νέο μοντέλο συνεργασίας μουσείου-σχολείου. Η ιδεολογία του συγκεκριμένου μοντέλου υποστήριζε πως οι συλλογές του μουσείου πρέπει να είναι συμβατές με τη διδακτική ύλη. Επιπλέον, να γίνονται σχολικές επισκέψεις σε μουσεία και οι εκπαιδευτικοί να επινοούν διάφορες τεχνκές, ώστε να προσαρμόζουν τη διδακτική ύλη με τα μουσειακά αντικείμενα. Οι δεκαετίες του 60 και του 70 η μουσειακή εκπαίδευση γνωρίζει μεγάλη άνθηση στο χώρο των μουσείων. Διευρύνονται οι ορίζοντες στις εκπαιδευτικές τεχνικές και μεθόδους, δημιουργήθηκαν ειδικές εκθέσεις και επιστημονικά κέντρα με 20

εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Τέλος, από τη δεκαετία του 90 στο μουσείο ενσωματώνονται οι έννοιες της ψυχαγωγίας και επικοινωνίας. 2.1.1 Ιστορική αναδρομή μουσειοπαιδαγωγικής στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, το 1978, το Μουσείο Μπενάκη σχεδιάζει τα πρώτα εκπαιδευτικά προγράμματα προσαρμοσμένα για όλες τις ηλικίες. (Νικονάνου, 2009:63). Την δεκαετία του 80 επίσης είναι μια περίοδος ακμής για τα προγράμματα εκπαιδευτικού περιεχομένου και πολλά από αυτά απευθύνονται και σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Το 1983 ιδρύεται το ελληνικό τμήμα του ICOM το οποίο αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη της μουσειοπαιδαγωγικής. (Νικονάνου - Κασβίκης, 2008:190-191). Τη χρονιά 1995-1996 πραγματοποιήθηκε συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Παιδείας και της Γενικής Γραμματείας Λαϊκής Επιμόρφωσης η οποία ολοκληρώθηκε το 2001. Αυτή η συνεργασία αποσκοπούσε στη δημιουργία του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ». Στόχος αυτού του προγράμματος ήταν να αναδειχθεί η συμβολή της εκπαίδευσης και η επαφή των παιδιών με τη τέχνη μέσω αυτής. Συγκεκριμένα το πρόγραμμα αυτό αποσκοπούσε στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Το όνομά του το πήρε από την Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, η οποία πίστευε ότι «αν επιτευχθεί ευαισθητοποίηση του παιδιού στον Πολιτισμό θα δημιουργηθεί μια άλλη κοινωνία, μια άλλη νοοτροπία, μια άλλη πολιτική». (Νικονάνου, 2015:220) Το πρώτο πανεπιστημιακό Τμήμα Μουσειοπαιδαγωγικής Εκπαίδευσης προπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα με αντικείμενο τη Μουσειοπαιδαγωγική ιδρύθηκε το 1998 στη Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ως Πρόγραμμα Σπουδών Επιλογής (ΠΣΕ). Αντικείμενο του Τμήματος Μουσειοπαιδαγωγικής Εκπαίδευσης ήταν «η Μουσειακή Εκπαίδευση, που στηρίζεται στα δεδομένα της παιδαγωγικής επιστήμης, της τέχνης, της αισθητικής και του πολιτισμού και η οποία μελετά, ερευνά και προάγει την επικοινωνία και τη μάθηση μέσα στο εμπλουτισμένο εκπαιδευτικό περιβάλλον του Μουσείου». 21

Το Πρόγραμμα Σπουδών περιελάμβανε μαθήματα Ιστορίας και Τεχνών, Παιδαγωγικής και Γλώσσας και Μουσειακής Εκπαίδευσης και υλοποιήθηκε από μέλη ΔΕΠ διαφόρων πανεπιστημιακών τμημάτων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής και Προσχολικής Εκπαίδευσης, Τμήμα Ιστορίας,-Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας), από ειδικούς επιστήμονες σχολών άλλων ΑΕΙ της χώρας και εξωτερικούς συνεργάτες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το Τμήμα Μουσειοπαιδαγωγικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ολοκλήρωσε τη λειτουργία του το 2005, μετά την απόφαση για την κατάργηση του θεσμού των Προγραμμάτων Σπουδών Επιλογής. Σήμερα, οι απόφοιτοι πτυχιούχοι Μουσειοπαιδαγωγοί, εργάζονται σε δημόσια και ιδιωτικά μουσεία της χώρας, σε τομείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με αντικείμενο τον Πολιτισμό, συνεργάζονται με διάφορους φορείς πολιτισμού και εκπαίδευσης για το σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων, την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού και την υλοποίηση εργαστηρίων επιμόρφωσης εκπαιδευτικών σε θέματα Μουσειακής Εκπαίδευσης καθώς και με πανεπιστημιακούς φορείς για την προώθηση της έρευνας και του επιστημονικού διαλόγου στον τομέα της Μουσειοπαιδαγωγικής. 3 Επιπλέον, στο πλαίσιο της Δομής Δια Βίου Μάθησης του Α.Π.Θ. υλοποιήθηκε κατά το ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 Πρόγραμμα Επιμόρφωσης/Κατάρτισης με τίτλο «Μουσειοπαιδαγωγική και Τέχνη». Σκοπός του προγράμματος ήταν η εξοικείωση των εν ενεργεία εκπαιδευτικούς και των πτυχιούχων ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών με τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα των μουσείων τέχνης και των συναφών εκθεσιακών χώρων, προβάλλοντας την αναγκαιότητα για ουσιαστική επαφή μαθητών και μαθητριών με τις ποικίλες όψεις της νεότερης τέχνης και της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και τις δυνατότητες καλλιέργειας στα πλαίσια του μουσειακού περιβάλλοντος της ολόπλευρης συναισθηματικής, αισθητικής και πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών. 4 Τέλος, το ηλεκτρονικό, ελεύθερης πρόσβασης και με κριτές διεθνές περιοδικό Museumedu είναι μία έκδοση του Εργαστηρίου Μουσειακής Έρευνας και Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που επιδιώκει να παρέχει ένα πεδίο συνάντησης και πολύπλευρου διεθνούς διαλόγου για τη μουσειακή εκπαίδευση, τόσο 3 Υλικό που αντλήθηκε από: http://www.mouseiopaidagogiki.gr/tmima.html 4 Υλικό που αντλήθηκε από: http://www.epixeiro.gr/article/23181 22

σε θεωρητικό και ερευνητικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό, ώστε να προωθείται η διεπιστημονική συνεργασία και να διευκολύνεται η συνάντηση του ακαδημαϊκού λόγου με την πρακτική εφαρμογή και την εμπειρία. Στο πρώτο τεύχος του Museumedu1 5 σε μια σειρά άρθρων καταγράφονται θέματα που άπτονται των μουσείων και της εκπαίδευσης. 2.2 Μουσειοπαιδαγωγικές μεθόδοι Οι μουσειοπαιδαγωγικές μέθοδοι εφαρμόζονται σε εκπαιδευτικές διαδικασίες που πραγματοποιούνται με την υποστήριξη των εμψυχωτών (Μυρογιάννη-Αρβανιτίδη, 1999:50) ή άλλου ειδικευμένου προσωπικού των μουσείων, δηλαδή σε δραστηριότητες άμεσης επικοινωνίας, γνωστές ως εκπαιδευτικά προγράμματα, οι οποίες και αποτελούν βασικό πεδίο εφαρμογών της μουσειοπαιδαγωγικής. Ο όρος «εκπαιδευτικό πρόγραμμα», χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγράψει μια εκπαιδευτική διαδικασία που πραγματοποιείται σε μουσειακούς χώρους, απευθύνεται σε ομάδες επισκεπτών, αναπτύσσεται σε διαφορετικά στάδια και περιλαμβάνει διαφορετικά είδη επιμέρους δραστηριοτήτων και μεθόδους (Νικονάνου, 2015:51). Κάθε εκπαιδευτικό πρόγραμμα έχει ως στόχο την βιωματική μάθηση, την αλληλεπίδραση και την εξοικείωση με το έκθεμα, την ενεργό συμμετοχή στην ενθάρρυνση της προσωπικής έκφρασης. Το κοινό στο οποίο απευθύνονται συνήθως είναι σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έως την εφηβεία. Τις περισσότερες φορές ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα συμβαδίζει με τη σχολική ύλη. Έτσι αποτελεί ένα μέσο το οποίο προωθεί τη γνώση μέσω της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης. Σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα χρειάζεται να υπάρχει άψογη συνεργασία μεταξύ των εμψυχωτών, των παιδιών, τους εκπαιδευτικούς ή/και τους γονείς. Για να είναι αποτελεσματική και ενδιαφέρουσα για τα παιδιά μία επίσκεψη στο μουσείο πρέπει να διαθέτει δράση, ψυχαγωγία και γνώση. Για να υπάρχουν και 5 Βλ. το εισαγωγικό κείμενο των Νικονάνου και Νάκου στο ηλεκτρονικό τεύχος: http://museumedulab.ece.uth.gr/main/sites/default/files/e%201.%20museums%20as%20places %20FOR%20LEARNING,%20ENJOYMENT%20&%20INSPIRATION%20(gr),%20N.%20Nikonan ou%20&%20i.%20nakou%20pdf..pdf 23

τα τρία αυτά χαρακτηριστικά, η επίσκεψη συνοδεύεται από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί να υλοποιηθεί με διάφορες μεθόδους. Αυτές είναι : 1. Η μέθοδος της αφήγησης Η αφηγηματική μέθοδος περιλαμβάνει τη διήγηση ιστοριών ή παραμυθιών και την ξενάγηση στον μουσειακό χώρο. Η αφήγηση ιστοριών ή παραμυθιών τις περισσότερες φορές συνδέονται με τα μουσειακά εκθέματα του μουσείου. Απευθύνονται κυρίως σε παιδιά προσχολικής ηλικίας καθώς επίσης λίγες είναι οι περιπτώσεις που απευθύνονται σε ενήλικες. Στόχο τους είναι η μετάδοση της γνώσης, η συναισθηματική καλλιέργεια και η εμψύχωση των παιδιών ώστε να συμμετέχουν και σε άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Επίσης, πολλές φορές συνοδεύεται με μουσική ώστε να διεγείρει περισσότερο τη φαντασία των παιδιών. Αντίθετα, στην περίπτωση της ξενάγησης, ο επισκέπτης δέχεται μία πληθώρα πληροφοριών. Συγκεκριμένα, η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση μεταξύ του εμψυχωτή και του κοινού είναι περιορισμένη. Η ξενάγηση απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και συνήθως χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου οι ομάδες αποτελούνται από μεγάλο αριθμό ατόμων. Ο επισκέπτης δεν έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την άποψή του, τις απορίες του καθώς παρακολουθεί αμέτοχος την όλη αυτή διαδικασία. 2. Μαιευτική μέθοδος Η συγκεκριμένη μέθοδος στηρίζεται σε μία σειρά συζητήσεων και όχι απλών ξεναγήσεων που φέρνουν τον επισκέπτη σε αμήχανη θέση. Το σημαντικότερο μέρος αυτής της τεχνικής είναι η επικοινωνία μεταξύ των επισκεπτών και του εμψυχωτή. Οι επισκέπτες εκφράζουν τις απόψεις, παραθέτουν ερωτήσεις και έτσι αναπτύσσεται ο διάλογος. Συνεπώς οι επισκέπτες διαθέτουν συμμετοχικό χαρακτήρα και όχι παθητική στάση. 3. Ανακαλυπτική μέθοδος Η ανακαλυπτική μέθοδος εφαρμόζεται σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως τα παιχνίδια εξερεύνησης. Η διαδικασία αυτή έχει ως στόχο την ενεργητική στάση του συμμετέχοντα στο μουσειακό χώρο και τη βιωματική προσέγγιση των εκθεμάτων. Ένα παιχνίδι εξερεύνησης μπορεί να είναι ένα παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού, το έντυπο υλικό, τα φύλλα εργασίας που δίνονται στα μέλη της ομάδας ώστε να 24

συνεργαστούν για να ανακαλύψουν το περιβάλλον του μουσείου. Βέβαια όταν πρόκειται για μία ομάδα όπου τα μέλη της είναι παιδιά προσχολικής ηλικίας χρησιμοποιείται φωτογραφικό υλικό. 4. Βιωματικές-δημιουργικές μέθοδοι Οι βιωματικές μέθοδοι περιλαμβάνουν δραστηριότητες οι οποίες συνδέουν τη μουσειοπαιδαγωγική με την αισθητική αγωγή, τη θεατροπαιδαγωγική και τη μουσικοπαιδαγωγική, εντάσσοντας δημιουργικά τις τέχνες στην προσέγγιση και βίωση της μουσειακής πραγματικότητας (Νικονάνου, 2015:67-75). Αυτές οι δραστηριότητες είναι : Υλικές- αισθητικές δραστηριότητες : Έχουν ως στόχο τη δημιουργική έκφραση μέσα από τη τέχνη της ζωγραφικής, της γλυπτικής, τη μαγειρική, τη ραπτική κλπ. Δηλαδή όπως το λέει η ίδια η λέξη είναι δραστηριότητες οι οποίες για να πραγματοποιηθούν είναι απαραίτητα τα υλικά. Αυτές συνήθως οι δραστηριότητες πραγματοποιούνται στο τέλος ενός εκπαιδευτικού προγράμματος εφόσον οι επισκέπτες έχουν προσεγγίσει τα εκθέματα του μουσείου. Δραστηριότητες παραστατικών τεχνών: Οι συγκεκριμένες δραστηριότητες περιλαμβάνουν τέχνες όπως το μουσειακό θέατρο, το χορό και τη μουσική. Δραστηριότητες γραμματισμού: Δημιουργική γραφή : Η δημιουργική γραφή θεωρείται ότι είναι ένα ευρύτερο στάδιο εκπαιδευτικού προγράμματος. Όπως αναφέρει η Νικονάνου «στόχος είναι πριν ή/και μετά την επεξεργασία ενός αντικειμένου να προωθηθούν οι επισκέπτες στη δημιουργική γραφή. Με αφετηρία τα μουσειακά αντικείμενα, μπορούν να δημιουργήσουν ένα, σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό, φανταστικό αφήγημα ή ακόμη ένα σενάριο που να συνδέει αντικείμενα μεταξύ τους». (Νικονάνου, 2015:67-75). 25

2.3 Διαδραστικότητα Σύμφωνα με το προηγούμενο κεφάλαιο αναφέρθηκε ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν συμβάλλει σημαντικά στους οργανισμούς πολιτιστικής κληρονομιάς και η χρήση τους αποσκοπεί στην αποτελεσματικότερη λειτουργία τους. Οι περισσότεροι ή ακόμη και όλοι οι οργανισμοί έχουν υιοθετήσει μια νέα επικοινωνιακή πολιτική μεταξύ του επισκέπτη και των εκθεμάτων. Δηλαδή, δημιουργείται μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στον άνθρωπο και στο περιβάλλον, που ονομάζεται διάδραση. Ο όρος της διαδραστικότητας είναι ασαφής και πολυχρησιμοποιημένος αλλά ταυτόχρονα πολυδιάστατος, όπως αποδεικνύεται από την πληθώρα των διαφορετικών ορισμών που δίνονται από τους μελετητές. Η γενική εκδοχή θέλει τη διαδραστικότητα να αποτελεί την «αμοιβαία ανταλλαγή» δράσης μεταξύ ανθρώπων ή μεταξύ ανθρώπων και άψυχων αντικειμένων ή καταστάσεων. (Roussou, 2004 ; Τριανταφυλλίδη, 2013:98) Σε μια πιο μουσειολογική προσέγγιση, με έμφαση στην κοινωνιολογική και συναισθηματική διάσταση, η διαδραστική εμπειρία ορίζεται γενικότερα ως η εμπειρία κατά την οποία ο επισκέπτης συμμετέχει ενεργά με φυσικό, συναισθηματικό, νοητικό και κοινωνικό τρόπο. (Adams & Mousouri, 2002; Τριανταφυλλίδη, 2013:98). Η διαδραστικότητα γενικότερα αποτελεί το κύριο στοιχείο για την ενίσχυση της μάθησης με ένα βιωματικό τρόπο. Το κοινό δηλαδή, έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει ενεργά σε όλες τις δραστηριότητες του μουσείου με αποτέλεσμα ο ρόλος του παθητικού αποδέκτη να ανήκει πια στο παρελθόν. Με αυτή τη μέθοδο η διάδοση της μάθησης και της γνώσης γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να συνδυάζεται με τη ψυχαγωγία. Συχνά, η έννοια της διάδρασης συνδέεται με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, όπου η μόνη σωματική δραστηριότητα αφορά ένα πληκτρολόγιο, ένα τηλεχειριστήριο ή ένα virtual reality headset και όπου η διασκέδαση και η εκπαίδευση δεν είναι απαραίτητα εναρμονισμένες (ό.π.). Αντιθέτως, στην περίπτωση του μουσειακού εκθέματος, η διαδραστικότητα έχει άμεση σχέση με τη μάθηση, «στο βαθμό που μπορεί να προκαλέσει την εσωτερική διεργασία της επεξεργασίας, κατανόησης, ανάκλησης και επικύρωσης μιας ενέργειας, με άλλα λόγια την ενεργοποίηση των 26

εσωτερικών, πνευματικών και νοητικών αντανακλαστικών των επισκεπτών» (Ρούσσου, 2008:254; Χαλινίδου-Βαγγέλα, 2013:23). Ειδικότερα, τα μουσεία πέρα από οπτικοακουστικά υλικά, εισάγουν τα διαδραστικά εκθέματα ψηφιακά και μη, και έχουν ως απώτερο σκοπό την προσέλκυση του κοινού και τη προσφορά μιας πολυσύνθετης εκπαιδευτικής εμπειρίας σε αυτό. Η φυσική και συναισθηματική συμμετοχή του επισκέπτη έχει ως σκοπό την ανακάλυψη του περιεχομένου και των ιδιοτήτων των εκθεμάτων, απελευθερώνοντας κάθε συναίσθημα αμηχανίας. Μία άλλη προσέγγιση για τη διαδραστικότητα του μουσείου είναι το «παιχνίδι» το οποίο χρησιμοποιείται για να δημιουργεί καθηλωτικές εμπειρίες στους επισκέπτες. «Τα παιχνίδια επιτρέπουν στο μουσείο να γίνει ένας κοινωνικός χώρος στον οποίο διευκολύνεται η εμπειρία της συνεργασίας. Τα παιχνίδια συνήθως ωθούν τους επισκέπτες να αποκτήσουν μία πιο στενή σχέση με τα μουσειακά αντικείμενα και τις ιστορίες που βρίσκονται πίσω από αυτά» (Beale, 2011; Μπουσουλέγκα, 2015:15). Συμπερασματικά, τα μουσειακά διαδραστικά εκθέματα αποτελούνται από στοιχεία παιχνιδιού και αναψυχής, τα οποία συνδέονται άμεσα με την μάθηση και έτσι ο χαρακτήρας που αντιπροσωπεύουν είναι εκπαιδευτικός. Τέλος, τα διαδραστικά εκθέματα δεν χρειάζεται πάντα να βρίσκονται σε ψηφιακή μορφή ακόμη και αν η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει διεισδύσει σε μεγάλο βαθμό στη καθημερινή μας ζωή. 2.4 Τα διαδραστικά εκθέματα ως εργαλεία μάθησης Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι τα διαδραστικά εκθέματα, λόγω του απτικού χαρακτήρα τους, αποτελούν πιο αποτελεσματικό παιδαγωγικό εργαλείο. Ωστόσο, υπάρχουν και αντίθετες απόψεις σχετικά με αυτό, με βάση τις οποίες τα διαδραστικά εκθέματα θεωρούνται αναποτελεσματικά σχετικά με την παραγωγή μαθησιακών αποτελεσμάτων (Witcomb 2012:492). 2.4.1 Πλεονεκτήματα Πλήθος είναι τα πλεονεκτήματα που μπορεί να έχει ένα μουσείο εφόσον προβαίνει σε σωστά οργανωμένη χρήση των διαδραστικών εκθεμάτων. Η έλλειψη χώρου είναι ένα 27

από τα συνηθέστερα προβλήματα ενός μουσείου καθώς δεν υπάρχει αρκετός χώρος για την έκθεση όλων των αντικειμένων. Έτσι προβάλλεται ένα μικρό μέρος των εκθεμάτων και τα υπόλοιπα προβάλλονται με εικονική αναπαράσταση στο χώρο του μουσείου, στο χώρο του διαδικτύου, αλλά και με ζωντανή αναπαράσταση, προσφέροντας στον επισκέπτη μια πιο ζωντανή και ρεαλιστική εμπειρία, δίνοντας τη δυνατότητα στον επισκέπτη να δει τα εκθέματα από διαφορετικές γωνίες ή ακόμα και να τα χειριστεί (Μαυρικίδου, 2013: 19). Οι επισκέπτες επιπλέον, έχουν την δυνατότητα να αγγίξουν και να έρθουν σε άμεση επαφή με τα εκθέματα ακόμη και άνθρωποι με προβλήματα όρασης μπορούν να νιώσουν και να ψηλαφίσουν το αντικείμενο ώστε η σημασία του να είναι κατανοητή από όλες τις διαφορετικές ομάδες του κοινού. Τα διαδραστικά εκθέματα επίσης ωθούν στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας του κοινού και να αυτοκαθοδηγηθούν είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε ομαδικό. Υπάρχουν εκθέματα ψηφιακής μορφής που μπορεί να απεικονίζουν την προσομοίωση αντικειμένων ή τοπίων, τα οποία είχαν δημιουργηθεί παλαιότερα και είναι αδύνατον κάποιος να τα συναντήσει σήμερα διότι έχουν καταστραφεί ή η πρόσβαση σε αυτά είναι αδύνατη. Τα διαδραστικά εκθέματα θεωρούνται κατά κανόνα ως τα πιο διασκεδαστικά, είναι ιδιαίτερα ελκυστικά στα παιδιά και στις οικογένειες, που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος του κοινού των μουσείων. 2.4.2 Μειονεκτήματα Πολλές φορές τα διαδραστικά εκθέματα που έχουν σχεδιαστεί με βάση τη τεχνολογία δημιουργούν κάποια σύγχυση και αμηχανία σε επισκέπτες μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτό συμβαίνει διότι δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες ώστε να η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και γενικότερα των εφαρμογών να είναι ευκολότερη. Η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας σε ένα μουσείο, κάποιες φορές έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της επισκεψιμότητας, διότι πολλές ομάδες ατόμων δεν είναι εξοικειωμένες με τις νέες τεχνολογίες. Πολλές φορές τα ψηφιακά διαδραστικά εκθέματα μπορεί να περιορίσουν τη φαντασία του επισκέπτη και να επικεντρωθούν περισσότερο στην τεχνολογία και στα μέσα που χρησιμοποιούνται για την προβολή του αντικειμένου, παρά στο ίδιο το αντικείμενο. Ένα σημαντικό μειονέκτημα είναι ο 28

ελλιπής και κακός σχεδιασμός του εκθέματος διότι αυτό μπορεί να επιφέρει επιπτώσεις στην εκπαίδευση του κοινού. και οι πληροφορίες που λαμβάνει να είναι δυσνόητες. 2.5 Η συμβολή των διαδραστικών εκθεμάτων Είναι πασιφανές πως στη σύγχρονη εποχή τα διαδραστικά εκθέματα στα μουσεία έχουν καταβάλλει μεγάλο ρόλο καθώς και στις ζωές των ανθρώπων. Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός ωθεί όλο και περισσότερα μουσεία στην επιλογή υιοθέτησης διαδραστικών τεχνολογιών, κατά κύριο λόγο εξαιτίας της καινοτόμου δυνατότητας που παρέχουν για αλληλεπίδραση, η οποία συνεπάγεται προσέλκυση ενός διαρκώς αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για μια συμμετοχική εμπειρία. (Koke, 2000; Μαυρικίδου, 2013:22) Τα διαδραστικά εκθέματα είναι σημαντικά και αξιόλογα διότι απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό όλως των ηλικιών και έχουν μεγάλη επιρροή στα παιδιά. Πέρα από τις επιπτώσεις που μπορεί να φέρει η υπερβολική χρήση τους τα πλεονεκτήματα υπερτερούν και παροτρύνουν το κοινό και κυρίως τα παιδιά να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους, να ανακαλύψουν καθώς και να αναπτύξουν τις δεξιότητες και κριτικές ικανότητες τους. Είναι ωφέλιμη η χρήση της διαδραστικής μάθησης διότι προσφέρει την αμεσότητα του επισκέπτη με το μουσειακό χώρο και τις εκθέσεις. Η γνώση και οι πληροφορίες μεταδίδονται με ευκολότερο τρόπο, κινείται το ενδιαφέρον και ενεργοποιείται η θέληση για μάθηση. Η επίσκεψη στο μουσείο γίνεται ο προορισμός των μεγάλων και των παιδιών με σκοπό να ξεφύγουν από τη ρουτίνα της καθημερινότητας καθώς η μουσειακή μάθηση πλέον συνοδεύεται με την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση. Tο κοινό συμμετέχει στις δραστηριότητες του μουσείου, έτσι καταργείται το πρότυπο που θέλει το κοινό να έχει το ρόλο του απλού θεατή. Η χρήση των διαδραστικών εκθεμάτων και γενικότερα των διαδραστικών μέσων είναι προς όφελος και των επισκεπτών αλλά και για το ίδιο το μουσείο. Αναπτύσσεται λοιπόν η επικοινωνία, ο τρόπος μουσειακής μάθησης, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να γίνονται δημιουργικοί άνθρωποι. Η επισκεψιμότητα αυξάνεται και 29

αυτό συνεπάγεται την αύξηση των εσόδων του μουσείο. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία των παρουσιάσεων μέσα από τη χρήση νέων μοντέλων, οπτικοακουστικών μέσων κλπ αποτελούν αντικείμενο έρευνας από τα μουσεία, τα οποία πλέον επιδιώκουν να συνδυάσουν την ψυχαγωγία με τη μάθηση, μέσα από ένα αποδοτικότερο μάρκετινγκ, ικανό να πολλαπλασιάσει τον αριθμό επισκεπτών, αυξάνοντας παράλληλα και τα εισοδήματα τους. (Meriman, 2004; Μαυρικίδου, 2013:21-22) Συμπερασματικά, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω η εξέλιξη της μουσειοπαιδαγωγικής παίζει σημαντικό ρόλο για τα μουσεία καθώς και για τους επισκέπτες τους. Προαναφέρθηκε πως η μουσειακή εκπαίδευση προσφέρεται με ποικίλους μεθόδους στο κοινό. Παράλληλα η μάθηση με βιωματικό τρόπο σε ένα μουσείο γίνεται μία ευχάριστη διαδικασία, καθώς συνδυάζεται με τη διασκέδαση και αυτό χαρίζει μία πολυδιάσταση εμπειρία στο κοινό. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διαδραστικότητας μεταξύ των επισκεπτών και των εκθεμάτων. Πολλές φορές όμως η χρήση των διαδραστικών εκθέματων, μπορεί να έχει και μειονεκτήματα για τον ίδιο τον χώρο του μουσείου και για το κοινό. 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο «ΠΑΙΔΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ» 3.1 Παιδικά μουσεία «Τα παιδικά μουσεία είναι για κάποιον παρά για κάτι» Με αυτή τη φράση ο Michael Spock, διευθυντής του Παιδικού Μουσείου της Βοστόνης για 23 χρόνια και ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του κινήματος, έδωσε τον πιο επιτυχημένο συνοπτικό ορισμό των Παιδικών Μουσείων. 6 Η μάθηση με διαδραστικό τρόπο ξεκίνησε από τα πρώτα παιδικά μουσεία που δημιουργήθηκαν, καθώς το πρώτο παιδικό μουσείο σε όλο τον κόσμο άνοιξε στο Μπρούκλιν το 1899. Τα παιδικά μουσεία δίνουν έμφαση στον εκπαιδευτικό ρόλο και στον επισκέπτη και διαθέτουν αλληλεπιδραστικές στρατηγικές σε αντίθεση με ένα παραδοσιακό μουσείο το οποίο προβάλλει τα εκθέματά του σε προθήκες. Τα παιδικά μουσεία είναι ένας χώρος που καλλιεργεί και εμπλουτίζει τα παιδιά με γνώση καθώς επίσης μπορεί να γεφυρώσει τη σχέση των παιδιών και των γονέων. Οι ηλικίες συνήθως που φιλοξενεί ένα παιδικό μουσείο κυμαίνονται από 2 έως 12 ετών. Όπως το λέει και η ίδια η λέξη επίκεντρο του ενδιαφέροντος των συγκεκριμένων μουσείων είναι τα παιδιά και όχι τα αντικείμενα. Μέσα από τις εκθέσεις τους έχουν ως στόχο τα παιδιά ν' ανακαλύψουν μέσα από τα δικά τους μάτια την κοινωνία, την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας καθώς και να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά του εαυτού τους. Αναλυτικότερα τα εκθέματα που διαθέτουν αυτά τα μουσεία είναι ελκυστικά με έντονα φωτεινά χρώματα, κείμενα σε κατανοητή γλώσσα και όλα έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Δίνεται λοιπόν η δυνατότητα στα παιδιά να αγγίξουν τα εκθέματα, να τα εξερευνήσουν και πολλές φορές να παίξουν με αυτά. Ο πολύπλευρος χαρακτήρας τους φαίνεται από το ότι τα περισσότερα παιδικά μουσεία παρέχουν εκθέματα που μπορούν να σχετίζονται με θεματικές ενότητες όπως το σώμα μου, τα συναισθήματα, καθημερινή ζωή, φυσικές επιστήμες, τεχνολογία, περιβάλλον και οικολογία, κοινωνικά ζητήματα, πολυπολιτισμικότητα, μύθοι, 6 Βλ. στο: https://www.hcm.gr/philosophy/ 31

παραμύθια, λογοτεχνία, θέατρο- δραματοποίηση (Καλεσοπούλου 2011:50, Ζαχάρη, Καμπάνη, Λαϊβερά, & Οικονόμου, 2016:45). Τα εκθέματα έχουν σχεδιαστεί με γνώμονα τα παιδιά και τις οικογένειες, και είναι κατασκευασμένα με σκοπό την αλληλεπίδραση, ενώ, ως επί το πλείστον, έχουν θέμα τους τις «φυσικές επιστήμες», το «περιβάλλον και την οικολογία» και την «τεχνολογία». Στοχεύουν στην ψυχαγωγία του επισκέπτη και τη μάθηση με ευχάριστο τρόπο. Επιτρέπουν στην οικογένεια να εμπλακεί ομαδικά στη διερεύνηση τους, να εφαρμόσει μια δραστηριότητα, να συλλέξει πληροφορίες, να επιλέξει μεταξύ πολλών επιλογών, να σχηματίσει κάποια συμπεράσματα, να ελέγξει τις ικανότητές της, αλλά και να παρατηρήσει πώς αλλάζει μια κατάσταση σε μια άλλη αναλόγως της συμμετοχής των μελών της (McLean 1993, Νικονάνου 2015:117). 3.2 Παιδικά Μουσεία στην Αθήνα Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται τα μουσεία στην Αθήνα που είναι κατάλληλα να τα επισκεφτούν οι γονείς με τα παιδιά τους, οι εκπαιδευτικοί με την τάξη τους κλπ. Τα παρακάτω μουσεία διαθέτουν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέματα, συλλογές, εκθέσεις που απευθύνονται κυρίως στα παιδιά. Μουσείο Οδός Περιοχή Τι περιλαμβάνει/τι είναι, Ρηγίλλης & Κτίριο του Εκθέματα και συλλογές Βασιλέως Ωδείου που αφορούν την καθημερινή ζωή Γεωργίου Β Αθηνών 17-19 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Μουσείο Ελληνικής παιδικής Τέχνης Σπαθάρειο Μουσείο Μουσείο Πειραμάτων Πλανητάριο Ιδρύματος Ευγενίδιου Μουσείο συναισθημάτων παιδικής ηλικίας Kόδρου 9, προέκταση οδού Bουλής Μεσογείων και Βορείου Ηπείρου 27, Πλάκα Μαρούσι Ζωγραφικά και εικαστικά δημιουργήματα παιδιών, εικαστικά εργαστήρια. Καραγκιοζοθέατρο με εκθέματα φιγούρες έμπειρων καλλιτεχνών του είδους Σιβρισσαρίου 6 Καισαριανή Εργαστήρια φυσικης,βιολογίας,χημείας Λ. Συγγρού 387 Παλαιό Φάληρο. Καρατζά 7 & Τσάμη Καρατάσου Λόφος Φιλιππάπου Προβολές σύντομης διάρκειας για το σύμπαν, βιβλιοπαρουσιάσεις και εκθέσεις για παιδιά. Εκθέματα,παιχνίδι και παραμύθια,εργαστήρια συμμετοχής παιδιών και γονέων κάθε σαββατοκύριακο. 32

Πίνακας 2. Μουσεία για παιδιά στην Αθήνα Στη συνέχεια, θα γίνει μία μικρή περιγραφή για τρία από αυτά τα μουσεία τα οποία είναι το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης και το Μουσείο Πειραμάτων. Ειδικό βάρος θα δοθεί στο Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας το οποίο είναι και η μελέτη περίπτωσης της παρούσας πτυχιακής εργασίας. 3.2.1 Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο είναι ένα Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο κοινωφελούς χαρακτήρα με εκπαιδευτικό και πολιτιστικό σκοπό, που ιδρύθηκε το 1987 στην Αθήνα. Είναι αναγνωρισμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού ως Ν.Π.Ι.Δ. με πολιτιστικούς σκοπούς (ΦΕΚ 1401/22-10-01). Η Γενική Συνέλευση απαρτίζεται από 82 μέλη και διοικείται από 7μελές Συμβούλιο. Είναι μέλος του Διεθνούς Συμ`βουλίου Μουσείου (ICOM- www.istomediahost.gr/icom), του Ευρωπαϊκού Δικτύου Παιδικών Μουσείων Hands On! International (www.hands-oninternational.net) και του Δικτύου Μουσείων της Αθήνας (www.athensmuseums.net). Έχει ως σκοπό να βοηθήσει τα παιδιά από την προσχολική τους ηλικία να αποκτήσουν κοινωνική συνείδηση καθώς και την αίσθηση να συνεισφέρουν στον κόσμο αυτό. Ιδρύθηκε το 1987 στην Αθήνα και ονομάζεται αρχικά "Παιδικό μουσείο", ενώ αργότερα, το 1992, παίρνει την ονομασία "Ελληνικό παιδικό μουσείο". Το 1995 όμως δέχτηκε για πρώτη φορά το κοινό του, και μέχρι πρόσφατα βρισκόταν στην οδό Κυδαθηναίων 14, στην Πλάκα. Σήμερα βρίσκεται σε ένα νέο χώρο στο Κτίριο του Ωδείου Αθηνών, Ρηγίλλης & Βασιλέως Γεωργίου Β 17-19. Την ιδέα γι' αυτήν τη δημιουργία είχε μία ομάδα νέων επιστημόνων, με πρωτοβουλία της Σοφίας Ρωκ Μελά, η οποία ήταν εξειδικευμένη στο κομμάτι της εκπαίδευσης και διέθετε μια πολυετή εργασιακή εμπειρία σε διάφορα μουσεία του εξωτερικού και της Ελλάδας. 7 7 Βλ. στο: http://www.athensmuseums.net/museum.php?id=16 33

Το Παιδικό Μουσείο είναι ένα περιβάλλον σχεδιασμένο να κινεί το ενδιαφέρον των παιδιών αλλά και να αποκτούν εμπειρίες μέσα από το παιχνίδι και τα διαδραστικά εκθέματα. Εκτός από τα παιδιά απευθύνεται και σε γονείς ή σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη του παιδιού. Επιπλέον έχει ως στόχο να μάθει στα παιδιά να αποδέχονται το διαφορετικό, να αποκτήσουν σεβασμό για την ατομικότητα τους, να ανακαλύπτουν και συνεργάζονται. Το Παιδικό Μουσείο είναι ένας ζωντανός οργανισμός που υπάρχει για να εξυπηρετεί τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα όλων των παιδιών, αναπτύσσοντας εκθέματα και προγράμματα που κεντρίζουν την περιέργεια και κινητοποιούν τη μάθηση (Association of Youth Museums, 1992). Στο επίκεντρο του παιδικού μουσείου είναι το παιδί και όποιος πρωτομαθαίνει. Ένα περιβάλλον ειδικά σχεδιασμένο που δημιουργεί εμπειρίες μέσα από το παιχνίδι και τη διαδραστική μάθηση, αντανακλώντας τις περιοχές της διαφορετικότητας πάντα με την ενεργό συμμετοχή των ενηλίκων στη ζωή των παιδιών. 8 Το Μουσείο διαθέτει εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία υλοποιούνται από το προσωπικό του, το οποίο έχει στόχο να βοηθήσει τους επισκέπτες να ανακαλύψουν μονοί τους αυτό τους ενδιαφέρει. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αφορούν εξωσχολικές ομάδες, οικογένειες και άτομα με αναπηρίες. Υπάρχουν και τα εορταστικά εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στους γονείς να τα κάνουν δώρο στο παιδιά τους με αφορμή τα γενέθλια τους ή την ονομαστική τους εορτή. Ανάλογα λοιπόν την ηλικία και τον αριθμό των ατόμων επιλέγεται και το κατάλληλο πρόγραμμα που πραγματοποιείται σε διάρκεια 3 ωρών. Τα παιδιά με την ενεργό συμμετοχή των γονιών ή των συνοδών τους μπορούν να κινηθούν ελεύθερα ανάμεσα στα διαδραστικά εκθέματα, να αλληλεπιδράσουν, να συνεργαστούν και να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα, μαθαίνοντας τις βασικές λειτουργίες ενός Παιδικού Μουσείου. Επίσης μπορούν να λάβουν μέρος σε κάποιο από τα οργανωμένα Εκπαιδευτικά Προγράμματα είτε ατομικά είτε μέσω του σχολείου τους. 9 Το Μουσείο στην ιστοσελίδα του δίνει τον ορισμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων: «Ένας εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης του μουσείου, μια εκπαιδευτική διαδικασία που δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο στο παιδί και στην ανάπτυξη της 8 Βλ. στο: https://www.hcm.gr/faq/ 9 Βλ. στο: https://www.hcm.gr/faq/ 34

σχέσης του με το μουσείο, ένας συμμετοχικός ερευνητικός τρόπος μάθησης, με διαθεματική και διεπιστημονική διάσταση. (Ζαμπέλ Μουρατιάν, 1993)» 10 Γενικοί στόχοι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ε.Π.Μ. Τα παιδιά: Να εξοικειωθούν τα παιδιά με τον μουσειακό χώρο, το έργο τέχνης, την πολιτιστική, τεχνολογική και φυσική κληρονομιά. Να γίνει η επίσκεψη στο Μουσείο μια ευχάριστη εμπειρία προσαρμοσμένη στις ανάγκες και δυνατότητες του κοινού. Να εξελιχθούν μέσα από τα εκθέματα του Μουσείου οι ικανότητες των παιδιών για παρατήρηση, πρόβλεψη, υπόθεση, γενίκευση, σύγκριση, διάκριση, αξιολόγηση. Να εφοδιαστούν με τρόπους ανεξάρτητης μάθησης και μελέτης για επόμενες επισκέψεις. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς του μουσείου, τους «ερμηνευτές». Ερμηνευτής είναι αυτός που επικοινωνεί με το κοινό ανάλογα με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα του. Ο ερμηνευτής δε διδάσκει, δεν ξεναγεί, δε μεταδίδει γνώσεις, αλλά βοηθάει το κοινό να ανακαλύψει μόνο του αυτό που το ενδιαφέρει και να μάθει πώς να μαθαίνει. Συλλογές : 1. «Ο κόσμος γύρω από τον άνθρωπο» Συλλογές: πέτρες, βότσαλα, οστά, έντομα, ζωύφια, φυσικά υλικά του δάσους, φυσικά υλικά της θάλασσας. 2. «Ο άνθρωπος και το σώμα του» 10 https://www.hcm.gr/educational_programs/ 35

Συλλογές: Ρούχα, εσώρουχα, στολές, υποδήματα, αξεσουάρ ένδυσης, κρεμάστρες, καλαπόδια, κουμπιά, δοχεία τροφίμων, καλλυντικά. 3. «Ο άνθρωπος συνυπάρχει» Συλλογές: κουρτίνες, εργόχειρα, είδη ραπτικής, έπιπλα, χαλιά, κλινοσκεπάσματα, υφάσματα, μεζούρες, δοχεία νυκτός, ψυγεία, πλυντήρια, εξοπλισμός τράπεζας, ιατρικά εργαλεία. 4. «Ο άνθρωπος μαθαίνει» Συλλογές: Επιτραπέζια παιχνίδια, χαρταετοί, κούκλες, φιγούρες θεάτρου σκιών, μικρογραφικά έπιπλα/παιχνίδια, πατίνια, βώλοι, οικοδομικό υλικό, παιχνίδια για τη θάλασσα. 5. «Ο άνθρωπος συνυπάρχει και επικοινωνεί» Συλλογές: ραδιόφωνα, δίσκοι, θήκες δίσκων, νομίσματα, ακουστικά, στερεοφωνικά, Η/Υ, γραφομηχανές. 6. «Δημιουργίες παιδιών από εκπαιδευτικά προγράμματα του Ε.Π.Μ.» 7. Ο άνθρωπος και ο χρόνος» Συλλογές: Χριστουγεννιάτικα στολίδια, μουσικά όργανα. 8. «Ο άνθρωπος πέρα από τα όριά του» Συλλογές: άλμπουμ, κορνίζες, φωτογραφίες, διακοσμητικά, εικόνες, έργα τέχνης, γλυπτά, εργαλεία για στένσιλ και ξυλογλυπτική, οδηγίες-λεζάντες, γραμματόσημα. 9. «Ο άνθρωπος ταξιδεύει» Συλλογές: αποσκευές, εξοπλισμός μεταφορικών μέσων, ταξιδιωτικά είδη, σημαίες. 36

Τέλος, στο χώρο του μουσείου πραγματοποιούνται σεμινάρια για τους ενήλικες με σκοπό να γνωρίσουν και να εφαρμόσουν σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες και ενεργητικές-βιωματικές μεθόδους εκπαίδευσης στα μουσεία, έτσι ώστε να αναγνωρίζουν και να αξιοποιούν τα μουσεία ως ένα πολύτιμο εργαλείο πολιτισμού, μάθησης, ανάπτυξης δεξιοτήτων και εξέλιξης ικανοτήτων. Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι εκπαιδευόμενοι είναι σε θέση να σχεδιάζουν, να τεκμηριώνουν, να ερμηνεύουν και να αξιολογούν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε μουσεία και χώρους πολιτισμού. 3.2.2 Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης Το Μουσείο Ελληνικής παιδικής τέχνης ιδρύθηκε το 1994 από το Σωματείο Φίλων του και βρίσκεται στην οδό Kόδρου 9, στην Πλάκα. 11 Είναι αναγνωρισμένο από τα Υπουργεία Πολιτισμού και Τουρισμού και Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και συμμετέχει στο Δίκτυο Μουσείων και Πολιτιστικών Φορέων του Ιστορικού Κέντρου Αθηνών ( Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης - Childrens Art Museum, 2017). Το Μουσείο εκθέτει έργα ζωγραφικής και κατασκευές παιδιών ηλικίας 5 εως 14 ετών. To εν λόγω Μουσείο έχει μια πρωτοποριακή ιδέα όσον αφορά τα εκθέματά του και σκοπός του είναι να προβάλει τη μοναδικότητα της παιδικής τέχνης. Στόχος του δηλαδή, είναι να φέρει σε άμεση επαφή από μικρή ηλικία τα παιδιά με τη τέχνη. Επιπλέον διαθέτει σχολικά εργαστήρια που συνήθως τα θέματά τους έχουν ως περιεχόμενο την καθημερινή ζωή. Ακόμη διαθέτει προγράμματα για ΑμεΑ και για όλα τα παιδιά ηλικίας μέχρι 14 ετών. Συγκεκριμένα οι στόχοι του Μουσείου Ελληνικής Παιδικής Τέχνης είναι : 1. να αναδειχθεί η αξία και η μοναδικότητα της παιδικής τέχνης 2. να αναπτύξει την προσωπική έκφρασή του, κάθε παιδί 3. να βοηθήσει μικρούς και μεγάλους να ανακαλύψουν ποικίλα υλικά και τεχνικές ζωγραφικής 4. να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης 11 Βλ. στο: http://www.childrensartmuseum.gr/ 37

5. να συμβάλει στη διαμόρφωση της αισθητικής κρίσης ενός ευρύτερου κοινού 12 Συλλογές Οι συλλογές του διαθέτουν 7.000 έργα ζωγραφικής και κατασκευές οι οποίες εμπλουτίζονται κάθε χρόνο.οι συλλογές περιλαμβάνουν: Έργα από διαγωνισμούς Έργα από δωρεές. Δωρεά της κας Λιλής Αλιβιζάτου. Περιέχει έργα ζωγραφικής από παιδιά που νοσηλεύτηκαν στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο από 1945-1948. Δωρεά της Οργάνωσης «Σώστε τα παιδιά» Αφορά παιχνίδια των παιδιών της Αφρικής τα οποία έχουν κατασκευάσει μόνα τους. Δωρεά του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο. Δωρεά της Οργάνωσης Youth Art Connection International Paint Pals, στην Ατλάντα. Διαθέτει έργα ζωγραφικής παιδιών με αφορμή τους Ολυμπιακούς αγώνες. Έργα από συνεργασίες. Εκτός από τις παραπάνω δωρεές έχει γίνει και συνεργασία με τον Θανάση Λερούνη, ιδρυτή της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Έλληνες εθελοντές φίλοι των Καλάς». Για πρώτη φορά λοιπόν δόθηκε η ευκαιρία στα παιδιά του ΒΔ Πακιστάν να απεικονίσουν ζώα, παραδόσεις και πρόσωπα της φυλής τους. Τα συγκεκριμένα έργα είναι εξίσου μοναδικά καθώς ο κώδικας των Καλάς απαγόρευε στους ανθρώπους της φυλής την οποιαδήποτε απεικόνιση στη ζωγραφική. Έργα από εργαστήρια του Μουσείου. Έργα από ΑΜΕΑ. 3.2.3 Μουσείο Πειραμάτων Βρίσκεται στην Καισαριανή στην οδό Συβρισαρίου 6, σε ένα μοντέρνο και ασφαλές κτήριο. Το Μουσείο πειραμάτων είναι ένα μουσείο στο οποίο μπορεί κάποιος να συνδυάσει την επιστήμη μαζί με το παιχνίδι. Αποτελείται από 4 αίθουσες 12 https://www.youtube.com/user/childrensartmuseumgr 38

στις οποίες πραγματοποιούνται τα εργαστήρια και τα προγράμματα του μουσείου. Επίσης υπάρχει η αίθουσα αναμονής και η αυλή στον εξωτερικό χώρο του μουσείου για τους συνοδούς των παιδιών. Μάλιστα, δε θα μπορούσε να λείπει το πωλητήριο στο οποίο μπορεί κάποιος να αγοράσει αναμνηστικά, παιχνίδια κλπ. 13 Σχεδιασμός προγραμμάτων 14 Όλα τα προγράμματα του Μουσείου σχεδιάζονται από πτυχιούχους διαφόρων ειδικοτήτων ενώ η διδακτική μεθοδολογία εφαρμόζεται σύμφωνα με την επιλογή των εκπαιδευτικών δημοτικής εκπαίδευσης και νηπιαγωγών. Ο βαθμός δυσκολίας των προγραμμάτων καθορίζεται ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Επίσης, η θεματολογία των προγραμμάτων στηρίζεται στη σχολική ύλη καθώς και στα ενδιαφέροντα των παιδιών. Ο τρόπος εκμάθησης γίνεται διασκεδαστικός μέσα από το παιχνίδι και τα πειράματα ώστε να συνδυάζεται η γνώση και η διασκέδαση. Το μουσείο όμως θέλει να δώσει κάποια επιπλέον ερεθίσματα στους επισκέπτες του ώστε αυτή η εμπειρία να τους μείνει αξέχαστη. Η διεξαγωγή των προγραμμάτων όπως προαναφέραμε γίνεται με διαδραστικό τρόπο και όχι με βαρετούς μονολόγους, video κλπ. Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και τα πειράματα πραγματοποιούνται ταυτόχρονα απ όλους τους συμμετέχοντες. Ο εξοπλισμός είναι επαρκής για όλες τις ομάδες και η ποιότητα του είναι άριστη. Στον εξοπλισμό συμπεριλαμβάνονται οπτικοακουστικά μέσα, έντυπο υλικό, επιστημονικά όργανα, αναλώσιμα εργαστηρίου κ.ά. Σύμφωνα λοιπόν με το θέμα χρησιμοποιούνται και τα κατάλληλα μέσα. Κάθε πρόγραμμα πληροί πάντοτε τις παρακάτω προδιαγραφές σε όλες τις φάσεις του, από το σχεδιασμό μέχρι την υλοποίησή του. Σχεδιασμός προγραμμάτων: 1. Τα προγράμματα σχεδιάζονται αποκλειστικά από πτυχιούχους ειδικότητας συναφούς με το αντικείμενο. 13 Βλ. στο: http://www.mouseiopeiramaton.gr/ 14 Το υλικό αντλήθηκε από την ιστοσελίδα του Μουσείου: http://www.mouseiopeiramaton.gr/samplepage-2/ 39

2. Το κάθε πρόγραμμα σχεδιάζεται σε διαφορετικές εκδόσεις κλιμακούμενης δυσκολίας ανά δύο τάξεις με τη βοήθεια εκπαιδευτικών. 3. Η θεματολογία αντλείται από τα ενδιαφέροντα των παιδιών και από σύγχρονα θέματα των επιστημών. 4. Η θεματολογία στηρίζεται και στη σχολική ύλη, αλλά φιλοδοξεί να προσδώσει επιπρόσθετα ερεθίσματα στα παιδιά, ώστε η συμμετοχή τους στο πρόγραμμα μία εμπειρία που να αξίζει. 5. Ο εξοπλισμός είναι τέτοιος σε ποιότητα και ποσότητα, ώστε τα εργαστηριακά όργανα και εκπαιδευτικά παιχνίδια να επαρκούν, για να εργαζονται ταυτόχρονα όλες οι ομάδες μαθητών. 6. Τα προγράμματα περιλαμβάνουν διδακτικά παιχνίδια, που ενθουσιάζουν το μαθητή και πειράματα, που βοηθούν το δάσκαλο στο διδακτικό του έργο. Διεξαγωγή: 1. Ο τρόπος διεξαγωγής είναι βιωματικός και συμμετοχικός, χωρίς μονολόγους, video και διαλέξεις. 2. Τα πειράματα πραγματοποιούνται ταυτόχρονα από όλες τις ομάδες παιδιών και σε καμία περίπτωση δεν περιορίζονται σε επίδειξη από τον εμψυχωτή ή μεμονωμένους, με τους υπόλοιπους να μην συμμετέχουν. 3. Οι δραστηριότητες συνοδεύονται από παρουσίαση σε σύγχρονα εποπτικά μέσα. 4. Οι εμψυχωτές είναι πτυχιούχοι συναφούς ειδικότητας με επιμόρφωση σχετικά με τις σύγχρονες διδακτικές πρακτικές. Κριτική και αναπροσαρμογή: 1. Ο σχεδιασμός δε σταματά την ημέρα που ολοκληρώνεται ένα πρόγραμμα, αλλά πραγματοποιούνται διαρκείς βελτιώσεις. 2. Οι παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών, που μας επισκέπτονται και η ανταπόκριση των παιδιών αποτελούν οδηγό για αναπροσαρμογές. Εξοπλισμός Απαραίτητο στοιχείο του κάθε μας προγράμματος είναι η εξασφάλιση του κατάλληλου σε ποιότητα και ποσότητα εξοπλισμού. Ο εξοπλισμός ανάλογα με τη 40

θεματολογία του κάθε προγράμματος αποτελείται από επιστημονικά όργανα, αναλώσιμα εργαστηρίου, αντιδραστήρια, εποπτικά μέσα (ειδικές κατασκευές), σκάμματα, έντυπο υλικό και οπτικοακουστικά μέσα. 3. Συνεργασίες 3.1 Δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς -Η στοιχειοθεσία του περιεχομένου των προγραμμάτων βιολογίας και ο τρόπος διεξαγωγής των πειραμάτων έγιναν με τις οδηγίες και την υποστήριξη του εργαστηρίου βιολογίας του Τμήματος Επιστήμης της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. -Τα προγράμματα από τις θεματικές ενότητες της μετεωρολογίας, της βιολογίας, παλαιοντολογίας και μελισσοκομίας περιλαμβάνονται από το σχολικό έτος 2007-08 έως και σήμερα στην Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ. -Το πρόγραμμα Τα μυστικά της κυψέλης διεξάγεται σε συνεργασία με το πρότυπο αγρόκτημα βιολογικής καλλιέργειας Νεβρός. Συνεργάτες & εμψυχωτές προγραμμάτων Στα πλαίσια της φιλοσοφίας μας για παραγωγή προγραμμάτων με επιστημονικό βάθος και εγκυρότητα, αλλά και παιδαγωγική/ψυχαγωγική διάσταση, το γνωστικό περιεχόμενο κάθε προγράμματος σχεδιάζεται από πτυχιούχους ΑΕΙ, MSc, PhD της αντίστοιχης ειδικότητας, ενώ η διδακτική μεθοδολογία επιλέγεται από εκπαιδευτικούςπτυχιούχους τμήματος δημοτικής εκπαίδευσης & νηπιαγωγών. Οι εμψυχωτές των προγραμμάτων είναι αποκλειστικά πτυχιούχοι ΑΕΙ, κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων (ΜSc, PhD). Η δημιουργική ομάδα, καθώς και η ομάδα εξωτερικών συνεργατών & εμψυχωτών απαρτίζεται από διάφορες ειδικότητες (βιολόγοι, γεωλόγοι, φυσικοί, περιβαλλοντολόγοι, εικαστικοί, εκπαιδευτικοί). Σχολικές επισκέψεις Το μουσείο εκτός από τις σχολικές επισκέψεις που δέχεται στον χώρο του πραγματοποιεί και προγράμματα στη φύση. Αυτά τα προγράμματα αφορούν κυρίως τα παιδιά όλων των τάξεων του δημοτικού. Οι μικροί επισκέπτες του μουσείου 41

πραγματοποιούν πειράματα στο δάσος ή στη παραλία. Επιπλέον όμως, δεν θα μπορούσε να λείπει το παιχνίδι σε αυτούς τους χώρους. Όπως και στον εσωτερικό χώρο του μουσείου έτσι και στον εξωτερικό συνδυάζεται η γνώση και η διασκέδαση. Αξίζει να σημειωθεί ότι το μουσείο δέχεται και σχολικές επισκέψεις και κατά την περίοδο των εορτών. Για να συμμετέχουν τα παιδιά σε κάποιο από τα εργαστήρια που πραγματοποιούνται κάθε Κυριακή θα πρέπει να γίνεται κράτηση θέσεων λόγω των περιορισμένων αριθμό θέσεων. Σε προγράμματα που συμμετέχουν παιδιά ηλικίας από 3-5 ετών οι γονείς μπορούν να παρευρίσκονται στην αίθουσα. Τέλος, το Μουσείο δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες του να γιορτάσουν τα γενέθλια ή την ονομαστική τους εορτή με ένα πάρτι πειραμάτων. Το πάρτι μπορεί να πραγματοποιηθεί στο χώρο του μουσείου ή σε κάποιο άλλο χώρο που προτιμούν οι ενδιαφερόμενοι. Για κάθε ηλικία η θεματολογία του πάρτι είναι διαφορετική αντίθετα οι παροχές που δίνονται από το μουσείο είναι ίδιες για όλους. 15 3.3 Εμψυχωτές- Μουσειοπαιδαγωγοί Κάθε μουσείο και ιδιαίτερα τα μουσεία που επίκεντρό τους είναι τα παιδιά πρέπει να διαθέτει εξειδικευμένο προσωπικό όπως είναι και οι μουσειοπαιδαγωγοί. Η παρουσία των συγκεκριμένων ειδικών στο μουσειακό χώρο συμβάλλουν στην εξοικείωση των παιδιών με τα εκθέματα καθώς και με το περιβάλλον του μουσείου. Οι εμψυχωτές είναι τα άτομα τα οποία έχουν στενή επαφή με τους επισκέπτες και εφαρμόζουν τεχνικές ώστε η ομάδα παιδιών να νιώθουν οικεία με τα εκθέματα του μουσείου. Έχουν δηλαδή, τον ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα στα εκθέματα και το κοινό. Ένας εμψυχωτής εκτός από τις επιστημονικές γνώσεις του διαθέτει και κάποια στοιχεία τα οποία χρησιμοποιεί ώστε να καλύψει τις ανάγκες του κοινού. Η διάθεση του για παιχνίδι, η θέληση, η ικανότητα να ακούει και να δημιουργεί συναισθήματα είναι μερικά από αυτά τα στοιχεία. Είναι σημαντικό να έχει άνεση, ηρεμία, δημιουργικότητα, οικειότητα και επίσης να είναι ευδιάθετος και απελευθερωμένος από σκέψεις που μπορούν να επηρεάσουν το έργο του. Ουσιαστικά, καλείται να δώσει ψυχή, κίνηση και ενέργεια στα εκθέματα ενός µουσείου, ώστε να γίνουν προσιτά στον καθένα και ιδιαίτερα στα παιδιά. Ο εµψυχωτής προσεγγίζει µε 15 Βλ. στο: http://www.scienceparty.gr/ 42

σαφήνεια το έκθεμα στο µουσείο, μεριμνώντας προσεκτικά στο να ανταποκρίνεται στο μορφωτικό επίπεδο των παιδιών. Ενθαρρύνει και προτρέπει τα παιδιά χωρίς να επεμβαίνει, παρά µόνο για ενίσχυση, χωρίς να επιβάλλει την προσωπική του θεώρηση. Προτείνει ιδέες και εµπλουτίζει τη φαντασία των παιδιών παρέχοντας κατάλληλα ερεθίσματα (Καλούρη- Αντωνοπούλου, 1985; Ακίδου, 2017:27-28). Ο μουσειοπαιδαγωγός δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ρόλο του εκπαιδευτικού διότι δεν είναι εφικτό μέσα σε λίγες ώρες να κερδίσει την εμπιστοσύνη των παιδιών. Για να είναι αποτελεσματικό το έργο του είναι απαραίτητη η συνεργασία του με τον εκπαιδευτικό, διότι εκείνος γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες της τάξης του. Με αυτή τη συνεργασία δημιουργείται μία σχέση μεταξύ σχολείου και μουσείου. Σκοπός του εμψυχωτή δεν είναι να εξετάσει ούτε να διδάξει και τα παιδιά να τον παρακολουθούν αμέτοχα. Αντίθετα, τα παροτρύνει να εκφράζουν αυτό που νιώθουν, ακόμη και αν είναι λάθος, τα βοηθάει για να ανακαλύψουν τη σωστή λύση, τα εμψυχώνει και συμμετέχει μαζί τους στο παιχνίδι. Η αρμοδιότητα του εμψυχωτή δεν είναι μόνο να πραγματοποιεί τα προγράμματα αλλά και να τα προετοιμάζει ο ίδιος, καλείται δηλαδή, να οργανώσει και να σχεδιάσει εξ' ολοκλήρου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα: Ποιό θα είναι το θέμα του; Ποια είναι τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν; Ποιό θα είναι το κεντρικό νόημα; κλπ. Αυτή η αρμοδιότητα που καλείται να εκτελέσει είναι εξαιρετικά δύσκολη και χρειάζεται υπευθυνότητα και δημιουργικότητα. Όπως προαναφέραμε η κάθε ομάδα παιδιών έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και δυνατότητες ή μειονεκτήματα που ένας εμψυχωτής χρειάζεται να τα υπολογίσει ώστε να προσαρμόσει το πρόγραμμα σε αυτή. Τα προγράμματα οφείλουν να είναι ευέλικτα, ελκυστικά και να προκαλούν την ενεργό συμμετοχή της ομάδας και αφετέρου οι μουσειοπαιδαγωγοί να είναι πρόσωπα ειδικά εκπαιδευμένα και κατάλληλα για να ανταποκριθούν στο ρόλο τους. (Μυρογιάννη,1999; Ακίδου, 2017:28). Συνεπώς, ο μουσειοπαιδαγωγός οφείλει να είναι συγχρόνως ο βοηθός «καθοδηγητής», ο συνεργάτης, ο διαμεσολαβητής αλλά και ισότιμο μέλος της ομάδας (Παπαδάτος, 2009; Ακίδου, 2017:29). 43

Συμπερασματικά Στην Αθήνα και γενικότερα στην Ελλάδα, υπάρχει μία ποικιλία παιδικών μουσείων με διαφορετικό περιεχόμενο. Ωστόσο, όλα στοχεύουν στην ψυχαγωγία και στην εκπαίδευση των παιδιών. Παραπάνω έγινε μία μικρή ανάλυση σε τρία μουσεία από αυτά τα οποία έχουν διαφορετικό περιεχόμενο συλλογών, εκθέσεων και δραστηριοτήτων. Κάθε μουσείο επιλέγει με ποιο τρόπο θα επιτύχει τους στόχους του καθώς σημαντικό ρόλο διαθέτει το προσωπικό και οι εμψυχωτές που εκτελούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια. Όσο πιο συχνά επισκέπτονται τα παιδιά τα μουσεία τόσο περισσότερο εξοικειώνονται με αυτά. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως θα ήταν πολύτιμο να μεταφέρουμε το μήνυμα στα παιδιά πως μία επίσκεψη στο χώρο του μουσείου δεν είναι για να ξεφύγουν από τη καθημερινή ρουτίνα τους. Αντίθετα πρέπει να κατανοήσουν πως η γνώση είναι πολύ σημαντική στη ζωή μας και σε έναν χώρο όπως το μουσείο μπορεί να πάρει διάφορες μορφές όπως της ψυχαγωγίας, του παιχνιδιού, του παραμυθιού κλπ. 44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο «ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ». 4.1 Το μουσείο Το Μουσείο Συναισθημάτων ιδρύθηκε το 2006 και είναι μέλος του HOI «Hands On International» Διεθνούς Συμβουλίου Παιδικών Μουσείων και του Δικτύου Μουσείων και Πολιτιστικών Φορέων Αθηνών ( Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας, 2014). Το μουσείο φιλοξενείται στην οδό Καρατζά 7 & Τσάμη Καρατάσου 56. Η αισθητική του κτηρίου εκπέμπει ηρεμία ενώ ταυτόχρονα κινεί το ενδιαφέρον των περαστικών. Η πρόσβαση από και προς το μουσείο μπορεί να γίνει με μετρό καθώς είναι κοντά στη στάση του μετρό Συγγρού-Φιξ. 16 Το Μουσείο αναπτύσσεται σε 3 αίθουσες, στις οποίες βρίσκονται τα εκθέματα. Μία επιπλέον αίθουσα είναι εκείνη στην οποία ανήκει το πωλητήριο, όπου μπορεί να βρει κανείς βιβλία και επιλεγμένα είδη που έχουν σχέση με τη διαδραστική έκθεση. Στο πωλητήριο γίνεται η πληρωμή για τη συμμετοχή στις δραστηριότητες του μουσείου καθώς και δίνονται κάποιες έντυπες οδηγίες ώστε να ανακαλύψουν την μαζί την έκθεση οι ενήλικες με τα παιδιά. Τέλος, στον εξωτερικό του χώρο διαθέτει και μία αυλή σε περίπτωση που κάποιος θέλει να απολαύσει το κολατσιό του και εφόσον το επιτρέπει ο καιρός. Το ωράριο του μουσείου είναι ευέλικτο ώστε να πραγματοποιείται η αρμονική φιλοξενία σχολείων αλλά και ελεύθερων επισκεπτών. Τις καθημερινές το μουσείο δέχεται σχολικές ομάδες, κατόπιν κράτησης, ενώ τα σαββατοκύριακα είναι ανοιχτό για τους ελεύθερους επισκέπτες από τις 10πμ εώς τη 1μμ. Το κοινό στο οποίο απευθύνεται το μουσείο είναι σε παιδιά ηλικίας 5 εώς 15 ετών, σε εκπαιδευτικούς, και γενικότερα σε ενήλικες που ενδιαφέρονται για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους. Αξίζει να σημειωθεί πως τα σαββατοκύριακα από τη 1μμ εώς τις 2μμ, πραγματοποιείται το εργαστήρι για μικρούς και μεγάλους. Η συμμετοχή για τη διαδραστική έκθεση είναι 4 ευρώ ανά άτομο. 16 http://www.athensmuseums.net/museum.php?id=20 45

Το Μουσείο Συναισθημάτων είναι ένα διεθνώς πρότυπο διαδραστικό μουσείο που έχει θέσει ως στόχο την συναισθηματική καλλιέργεια και την ευαισθητοποίηση των παιδιών χρησιμοποιώντας ποικίλα εκθέματα, το παιχνίδι και τα παραμύθια. Ωστόσο η δράση του μουσείου δεν περιορίζεται μόνο στα παιδικά και νεανικά κοινά, αλλά δίνει έναν τόνο ευαισθησίας στους μεγαλύτερους σε οτιδήποτε έχει να κάνει με την καλλιέργεια του ψυχικού κόσμου. Όχι μόνο τα εκθέματα, αλλά και το κλίμα που επικρατεί στους χώρους του μουσείου, χαρίζουν στον επισκέπτη συναισθήματα ηρεμίας, γαλήνης, φροντίδας και προστασίας. Με την είσοδο των επισκεπτών, οι συνεργάτιδες του μουσείου τους καλωσορίζουν με θερμή υποδοχή και με χαμόγελο. Ο τόνος της φωνής τους είναι ήρεμος, ζεστός και ταυτόχρονα σταθερός. Καθ όλη την επίσκεψη σε όλους τους χώρους του μουσείου ακούγεται μία απαλή μουσική, η οποία δίνει ένα τόνο ξεκούρασης και χαλάρωσης σε μικρούς και μεγάλους. 4.1.1 Έκθεση 2013-2017 «Γεια σου κύριε Φόβε!» Ο φόβος δεν είναι κάποια αρρώστια, δεν είναι μειονέκτημα, δεν είναι επικίνδυνος, αλλά αντίθετα κάποιες φορές μπορεί να δράσει ως προστάτης απέναντι σε επικίνδυνες καταστάσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως μπορεί να μας ακινητοποιήσει με αποτέλεσμα να μας εμποδίσει να δράσουμε. Μπορεί να γίνει ένας καλός σύμβουλος ή να μας χαρίσει δημιουργική δύναμη; Όταν εκφράζουμε τους φόβους μας μπορούμε να τους καταλάβουμε καλύτερα και να ζήσουμε αρμονικά μαζί τους ή ακόμα και να απελευθερωθούμε και από αυτούς. Όταν δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν τους φόβους τους, τονώνεται η αυτοπεποίθησή τους, ενισχύεται η μαχητικότητά τους και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να βρουν «μαγικούς» τρόπους ώστε να παλέψουν και να αντιμετωπίσουν κάθε είδους εμπόδια. Η διαδραστική έκθεση «Γεια σου κύριε φόβε» είναι βασισμένη στο σχεδιασμό της έκθεσης «Bonjour Madam La Peur» του «Musée des enfants» στο Βέλγιο και σχεδιασμένη έτσι, ώστε τα παιδιά και οι ενήλικες να προσεγγίσουν και να γνωρίσουν με δημιουργικό τρόπο το συναίσθημα του φόβου. Μέσα από το παιχνίδι και τα 46

εκθέματα, τους δίνεται η ευκαιρία να αναγνωρίσουν και να ξεχωρίσουν τους φόβους καθώς και να τους απομυθοποιήσουν στο ασφαλές περιβάλλον του μουσείου. «Τα παιδιά μπορούν να εξοικειωθούν με ήχους που πιθανόν να τους φοβίζουν, να ζωγραφίσουν το μεγαλύτερό τους φόβο και να τον ρίξουν στο πηγάδι, να παίξουν με το βαρόμετρο του φόβου! Για τα παιδιά, το θέμα του φόβου είναι ταμπού και τα λυτρώνει να μπορούν να βρουν λύσεις και να πειραματιστούν με αυτό. Οι εμψυχωτές (ανιματέρ) του μουσείου «αγγίζουν» τον κόσμο των συναισθημάτων. Επειδή η σωματική από την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών διαφέρει, το μουσείο τα βοηθά να την καλλιεργήσουν μέσα από τις εκθέσεις» 17. Προηγούμενες εκθέσεις του Μουσείου : Έκθεση (2006-2009) «Οι θησαυροί που κρύβω μέσα μου». O σκοπός της έκθεσης ήταν να βοηθήσει τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι με τα διαδραστικά εκθέματα: στη γνωριμία τους με τον κόσμο των συναισθημάτων. στην κατανόηση του εαυτού τους. στην αναγνώριση της οπτικής των άλλων. στον χειρισμό των συναισθημάτων τους με διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. 17 Βλ. στο: http://www.athinorama.gr/child/article/episkepsi_sta_3_paidika_mouseia_tis_athinas_- 1003727.html 47

Έκθεση (2009-2013) «Ποιος είμαι εγώ;». Ο σκοπός της έκθεσης ήταν να δώσει ερεθίσματα στα παιδιά για: να γνωρίσουν τον εαυτό τους καλύτερα να κατανοήσουν τη μοναδικότητα τους να αποδεχτούν και να αγαπήσουν τον εαυτό τους να αναπτύξουν τις εσωτερικές τους πηγές αυτοεκτίμησης. Επόμενη Έκθεση του Μουσείου : Έκθεση (2017-2020) «Στο Παλάτι του Θυμού!». 4.1.2 Εκθέματα Τα εκθέματα του Μουσείου, όπως προαναφέρθηκε, παρουσιάζονται σε 3 αίθουσες. Είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να κινούν το ενδιαφέρον των παιδιών, και κατανοητά για όλους καθώς πάνω από κάθε έκθεμα υπάρχουν ακριβής οδηγίες και διευκρινήσεις, γραμμένες στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Το κάθε έκθεμα είναι ξεχωριστό και απώτερο σκοπό έχει να εφοδιάσει με ερεθίσματα το παιδί, ώστε να μπορέσει να τα υιοθετήσει και να τα εφαρμόσει στη καθημερινή του ζωή. Τα εκθέματα καθώς και όλες οι δραστηριότητες του μουσείου βασίζονται στην αναγνώριση της ανεκτίμητης αξίας που έχει η συναισθηματική καλλιέργεια του ανθρώπου για την εξέλιξή του. Ενθαρρύνοντας τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο των συναισθημάτων και κατ επέκταση του εαυτού τους, εξελίσσονται σε δημιουργικούς και ευτυχισμένους ενήλικες. 48

Τέλος τα παραδείγματα που έχουν δοθεί σε κάποια από τα παρακάτω εκθέματα έχουν βασιστεί σε απαντήσεις ενός παιδιού 9 ετών από προσωπική επίσκεψη στο μουσείο. 4.1.3 Εργαστήρια Τα εργαστήρια του μουσείου πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο και Κυριακή από τις 13:00 μμ μέχρι της 14:00 μμ. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός θέσεων και μπορούν να τα παρακολουθήσουν παιδιά και ενήλικες. Το κόστος για τη συμμετοχή είναι 8 ευρώ για κάθε άτομο. Οι εμψυχωτές του μουσείου είναι εκείνοι που υλοποιούν το εργαστήριο. Χωρίζονται σε 4 κατηγορίες : Εργαστήρια με θέμα τον εαυτό μου Εργαστήρια με παραμυθοϊστορίες και συναισθήματα Εργαστήρια με συναισθήματα μέσα από ιστορίες (για εφήβους) Εργαστήρια παραμυθιών μετά μουσικής Ανάλογα με το θέμα της κατηγορίας περιέχονται σε αυτήν αντίστοιχα και τα εργαστήρια τα οποία κάθε χρόνο είναι καθορισμένες οι ημερομηνίες που πραγματοποιούνται. 4.1.4 Προγράμματα Το μουσείο εκτός από τα εργαστήρια για τους ελεύθερους επισκέπτες του διαθέτει και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά νηπιαγωγείου, δημοτικού και γυμνασίου. Ακόμη διαθέτει και κάποια προγράμματα για φοιτητές και για παιδιά επαγγελματικού λυκείου. Κάτι πολύ ενδιαφέρον για τους ενήλικες είναι ότι το μουσείο οργανώνει κάποια επιμορφωτικά σεμινάρια και απευθύνονται σε όσους θέλουν να καλλιεργηθούν συναισθηματικά. Κατά την περίοδο των διακοπών των Χριστουγέννων και του Πάσχα, το Μουσείο είναι ανοιχτό και δέχεται καθημερινά επισκέψεις. Η θεματολογία των 49

εργαστηρίων που πραγματοποιούνται βασίζεται στα Χριστούγεννα και το Πάσχα αντίστοιχα. Τους καλοκαιρινούς μήνες οργανώνονται πενθήμερα προγράμματα και το κόστος τους είναι 115 ευρώ. Στα προγράμματα αυτά συμπεριλαμβάνονται παιχνίδια στο χώρο του μουσείου, η θεατρική έκθεση, τα εικαστικά και οι κατασκευές, ο χορός, παραμύθια, καθώς και εξορμήσεις στο λόφο Φιλοπάππου για πικ νικ και εξερευνήσεις. Τέλος, όποιο παιδί επιθυμεί να γιορτάσει τα γενέθλια του ή την ονομαστική του εορτή στο χώρο του μουσείου είναι εφικτό. Ένα εργαστήριο ειδικά σχεδιασμένο για το παιδί που γιορτάζει με δημιουργικό παιχνίδι, εκθέματα, εικαστικά και παραμύθια με διάρκεια δύο ωρών. Απευθύνεται σε ομάδα 15 παιδιών ηλικίας 6-12 ετών. Το Μουσείο προσφέρει όλους τους χώρους του αποκλειστικά για τη γιορτή, τούρτα από γνωστό ζαχαροπλαστείο, αναλώσιμα υλικά, προσκλήσεις και την εμψύχωση του προγράμματος από ανθρώπους του μουσείου. Το κόστος για τη γιορτή είναι 270 ευρώ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ 4.2 Μεγάλη αίθουσα 1 ου ορόφου 1. «Ποιος φοβάται τι;» Μέσα από το παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να μπορέσουν να καταλάβουν ότι ο φόβος είναι ένα από τα πιο βασικά συναισθήματα των ανθρώπων. Ο φόβος είναι κυρίαρχο συναίσθημα σε όλους ανεξάρτητα από την ηλικία, ενώ άλλοτε μπορεί να υπάρχει σε μικρότερο και άλλοτε περισσότερο βαθμό. Το συγκεκριμένο έκθεμα εξελίσσεται σε ένα κυκλικό τραπέζι το οποίο είναι διαχωρισμένο σε ίσα μέρη και στο 50

κέντρο του υπάρχει ένα κόκκινο βέλος. Κάθε διαχωρισμένο κομμάτι διαθέτει ένα μικρό σκίτσο ενώ πάνω στο τραπέζι υπάρχουν ξύλινες φιγούρες. Τα παιδιά θα διαλέξουν μία φιγούρα της επιλογής τους και θα γυρίσουν το κόκκινο βέλος. Στόχος είναι να κατανοήσουν τα παιδιά ότι κάθε φιγούρα, όπως και κάθε άνθρωπος έχει φόβους τους οποίους καλείται να αντιμετωπίσει και με αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνονται ότι όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως είναι ευάλωτοι σε αυτό το συναίσθημα. 2. «Που κρύβεται ο φόβος;» Στο επόμενο έκθεμα παρουσιάζονται 8 σκίτσα τα οποία διηγούνται καταστάσεις από τη καθημερινότητα. Στο κάτω μέρος κάθε εικόνας έχει τοποθετηθεί ένας μαύρος πίνακας, στον οποίο τα παιδιά καλούνται να γράψουν όχι μόνο το συναίσθημα που τους γεννάται, αλλά και να απαντήσουν σε ερωτήσεις όπως: Πως νιώθεις; Πως το κατάλαβες; Τι νομίζεις θα μπορούσε να κάνει; Αυτές οι ερωτήσεις είναι πολύ βοηθητικές για τα παιδιά, καθώς τα παροτρύνουν να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις, τις ιδέες και τα συναισθήματά τους. Η σπουδαιότητα του συγκεκριμένου εκθέματος είναι πως δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση, επειδή το έκθεμα στηρίζει και σέβεται το γεγονός ότι κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και σκέφτεται διαφορετικά. Τα παραδείγματα που αναγράφονται παρακάτω έχουν βασιστεί στις απαντήσεις που έδωσε ένα κορίτσι 9 ετών. 1. Σήμερα είναι η πρώτη μέρα του σχολείου για τη Βάγια. Σε αυτόν τον πίνακα η απάντηση που έδωσε το κορίτσι ήταν ότι το συναίσθημα που της προκαλείται είναι χαρά. 2. Η Ιρίνα πρέπει να μιλήσει μπροστά στη τάξη. Το παιδί ερωτήθηκε για το πώς νιώθει η Ιρίνα και η απάντησή της ήταν ότι νιώθει φόβο. 3. Τα παιδιά πειράζουν τον Βρασίδα Η απάντηση που δόθηκε για το πώς νιώθει ο Βρασίδας είναι η λέξη θυμός. 51

4. Ο Κάρολος πρέπει να κολυμπήσει στην πισίνα. Το συναίσθημα που προκαλείται είναι ο φόβος. 5. Ο Φάνης χάθηκε σε ένα μαγαζί. Στην ερώτηση «Πώς νιώθεις ;» Το κορίτσι απάντησε ότι νιώθει φόβο. 6. Ο Μάριος απέκτησε μικρή αδερφή. Στην ερώτηση «Πώς πιστεύεις ότι νιώθει ο Μάριος;» Απάντησε: Ζήλια 7. Οι γονείς της Λουκίας τσακώνονται. Στην ερώτηση «Πως θα ένιωθες αν ήσουν στη θέση της Λουκίας;» Απάντησε: στεναχωρημένη 8. Οι γονείς της Φλώρας θα βγουν έξω σήμερα το βράδυ. Στον όγδοο πίνακα η ερώτηση που έγινε στο κορίτσι είναι η εξής: «Τι νιώθει η Φλώρα;» Η απάντηση : «Νιώθει καλά» 3. «Φόβος στο σπίτι ή ασφάλεια στο σπίτι;» Είναι σημαντικό τα παιδιά να κατανοήσουν ότι οι φόβοι για μικρούς κινδύνους που μπορεί να έχουμε στο σπίτι μας, οδηγούν στη σωστή χρήση των αντικειμένων και μας χαρίζουν ασφάλεια. Στο παρακάτω έκθεμα τα παιδιά εντοπίζουν τους κινδύνους μέσα στο σπίτι και με τη χρήση των μαγνητών διορθώνουν ότι θεωρούν επικίνδυνο ή τρομακτικό. 4. «Ο φόβος στους ήχους» Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα το οποίο μπορεί να γεννηθεί όχι μόνο από εικόνες αλλά και από άλλες αισθήσεις, όπως είναι ο ήχος. Κάποιοι ήχοι είναι ελάχιστα τρομακτικοί, όμως είναι καλύτερα να τους ακούμε σε ένα περιβάλλον το οποίο είναι 52

ασφαλές για εμάς. Με αυτό τρόπο νιώθουμε ότι δεν κινδυνεύουμε και δεν μας κυριαρχεί ο φόβος. Τα παιδιά θα σηκώσουν το ακουστικό και θα ακούσουν κάποιους ήχους που ίσως να τους είναι γνωστοί. Εφόσον τους ακούσουν θα ερωτηθούν εάν τους τρόμαξε κάποιος από τους ήχους και αν μπορούν να τους αναγνωρίσουν. Παράδειγμα: Τρομακτικό γέλιο, πόρτα που τρίζει, τρομακτική μουσική. 5. «Φοβόμετρο» Το παρόν έκθεμα εστιάζει στο ότι κάθε φόβος είναι διαφορετικός. Άλλοτε υπάρχει σε μεγαλύτερο βαθμό, άλλοτε σε λιγότερο και άλλοτε εξαφανίζεται. Το «φοβόμετρο» βοηθάει το παιδί να ταξινομήσει σε μια κλίμακα συναισθημάτων τους φόβους του και κατ επέκταση να τους αναγνωρίσει και να συνειδητοποιήσει σε τι βαθμό το επηρεάζουν. Σε πρακτικό επίπεδο, το παιδί σκέφτεται τους φόβους και τοποθετεί τον κόκκινο δείκτη στη λέξη-συναίσθημα που αντιστοιχεί. Οι λέξεις-συναισθήματα είναι οι εξής: ο πανικός, ο τρόμος, ο μεγάλος φόβος, ο φόβος, η ανησυχία. 6. «O Κύριος Τρομάρας» Όταν φοβόμαστε συνήθως μας προκαλούνται κάποιες σωματικές αντιδράσεις οι οποίες είναι σημαντικές να γνωρίζουν τα παιδιά για να μπορούν να αντιδρούν σε επικίνδυνες καταστάσεις. Με τη βοήθεια του κυρίου τρομάρα τα παιδιά θα ανακαλύψουν αυτές τις αντιδράσεις και με κάθε σωστή απάντηση ανάβει ένα κόκκινο φώς. Στις περιπτώσεις που ανάβει το κόκκινο φώς είναι οι εξής : Νιώθει κόμπο στο λαιμό Φωνάζει Ιδρώνει Τρέμει Χτυπάει η καρδιά του γρήγορα Ασπρίζει 53

Σκέφτεται γρήγορα τι να κάνει Ανοίγει διάπλατα τα μάτια του 7. «Πώς αλλιώς λέμε φοβάμαι; Πολλές φορές για να πούμε με διασκεδαστικό τρόπο ότι φοβόμαστε χρησιμοποιούμε μια έκφραση αστεία. Οι γονείς ή συνοδοί των παιδιών ενθαρρύνουν τα παιδιά να δημιουργήσουν τη δική τους έκφραση ή να επιλέξουν κάποια από τις ήδη υπάρχουσες. Αφού επιλέξουν, την γράφουν στον μαύρο πίνακα που είναι τοποθετημένος στον τοίχο. Για παράδειγμα, κοκάλωσα από τον φόβο μου. 8. «Ο φόβος ανάμεσα στα ζώα» Είναι εξίσου σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν ότι ο φόβος κυριαρχεί ανάμεσα και στα ζώα. Με τη βοήθεια του πάζλ θα μπορέσουν να ανακαλύψουν ποια είναι εκείνα τα ζώα που φοβούνται περισσότερο. Αυτός ο φόβος συνδέεται με την επιβίωση τους και βοηθάει να αναπτύσσουν διαφορετικές μεθόδους άμυνας. 9. «O φόβος στη φωνή» Όταν φοβόμαστε ή νιώθουμε κάποιο διαφορετικό συναίσθημα υπάρχει μία αλλαγή στη φωνή μας. Αυτό λοιπόν μπορούμε να το διαπιστώσουμε και στους γύρω μας και έτσι μπορούμε να καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα τους πιο εύκολα. Τα παιδιά θα σηκώσουν το ακουστικό και θα αναγνωρίσουν το συναίσθημα που προκαλείται μέσα από τις φωνές που θα ακούσουν. 10. «Σκάλες» Είναι σημαντικό να βοηθάμε τα παιδιά να κατανοήσουν σε ποιες περιπτώσεις ο φόβος μας προστατεύει, χωρίς όμως να τους δημιουργούμε ανασφάλεια για τον κόσμο γύρω τους. Στο δέκατο έκθεμα δίνεται μία ερώτηση στα παιδιά και εκείνα δίνουν την απάντηση με τον δικό τους τρόπο. Η ερώτηση είναι : «Ανεβαίνεις σε μία ανεμόσκαλα διαφορετικά απ ό,τι μία σκάλα. Γιατί;» 11. «Η μικρή βιβλιοθήκη» 54

Η ανάγνωση ενός βιβλίου από έναν ενήλικα με το παιδί του είναι ένας τρόπος να δημιουργηθεί ένα συναίσθημα αγάπης και οικειότητας μεταξύ τους. Η «μικρή βιβλιοθήκη» αν και μικρή στο μέγεθος διαθέτει μεγάλη ποικιλία βιβλίων. Δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να επιλέξουν ένα βιβλίο της αρεσκείας τους και να πραγματοποιήσουν ένα παράλληλο διάβασμα με τους γονείς τους 4.3 Μικρή αίθουσα 1 ου ορόφου 12. «Μετρητής φόβων» Σε αυτό το διαδραστικό έκθεμα παρουσιάζονται οι 7 πιο δημοφιλή φόβοι των παιδιών. Τα παιδιά θα ζητήσουν από την κυρία που βρίσκεται στην υποδοχή του μουσείου έναν κρίκο. Επιπλέον, θα τοποθετήσουν τον κρίκο στον στύλο στον οποίο αναφέρεται ο μεγαλύτερος τους φόβος. Οι γονείς ή οι συνοδοί βοηθούν το παιδί να εκφραστεί και να απελευθερωθεί από αυτόν τον φόβο. Οι 7 πιο δημοφιλείς φόβοι είναι : I.) II.) III.) IV.) V.) VI.) VII.) Ο Φόβος να μην έχεις φίλους, να είσαι μόνος Ο Φόβος για δυνατές φωνές και θορύβους Ο Φόβος για το σκοτάδι Ο Φόβος για τον πόνο τα ατυχήματα και τις αρρώστιες Ο Φόβος φανταστικών πλασμάτων Ο Φόβος για τους διαφορετικούς ανθρώπους Ο Φόβος για ορισμένα ζώα και έντομα Υπάρχει και η επιλογή I.) Ο Φόβος για κάτι άλλο. Παρατήρηση : 55

Με βάση την επιτόπια έρευνα και τη συμμετοχική παρατήρηση αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι κρίκοι ήταν τοποθετημένοι στον στύλο «Φόβος για το σκοτάδι», ύστερα ακολουθούσε ο «Φόβος φανταστικών πλασμάτων» και τέλος ο «Φόβος για ορισμένα ζώα και έντομα». 13. «Ο πύργος που φυλακίζει τους φόβους» Είναι σημαντικό τα παιδιά να μιλούν για τους φόβους τους διότι αυτό θα τα βοηθήσει να είναι ο εαυτός τους. Με αυτό τον τρόπο σε περιπτώσεις επικίνδυνες θα έχουν την ανάγκη να αντιδρούν. Για ακόμη μια φορά τα παιδιά θα ζητήσουν από την υποδοχή του μουσείου ένα λευκό χαρτί στο οποίο θα ζωγραφίσουν τον μεγαλύτερο τους φόβο. Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή θα τοποθετήσουν τη ζωγραφιά τους στ η τροχαλία και θα την ρίξουν μέσα στον πύργο. Η συγκεκριμένη διαδικασία σε συνεργασία με τον συνοδό θα δώσει στα παιδιά ένα συναίσθημα απελευθέρωσης. 14. «Αντικείμενα που καθησυχάζουν τους φόβους μας» Όλοι όταν μας κυριαρχεί ο φόβος χρειαζόμαστε κάτι για να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας, αυτό μπορεί να είναι κάποιο αντικείμενο, η μουσική η ακόμα ένα παραμύθι. Έτσι οι μικροί επισκέπτες του μουσείου πρέπει να κατανοήσουν τι είναι εκείνο που τους καθησυχάζει όταν βρίσκονται σε μία περίεργη κατάσταση. Το συγκεκριμένο έκθεμα έχει και αυτό καλλιτεχνικό περιεχόμενο όμως αυτή τη φορά όχι σε χαρτί αλλά σε έναν μαύρο πίνακα. Τα παιδιά θα ζωγραφίσουν το «μαγικό» αντικείμενο το οποίο τους ηρεμεί από ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Παρατήρηση: Με βάση την επιτόπια έρευνα και τη συμμετοχική παρατήρηση αξίζει να σημειωθεί ότι μερικές από τις ζωγραφιές των παιδιών ήταν το παραμύθι του πινόκιο, η μουσική, μία μάσκα και μία μπανίερα. Μία σημαντική παρατήρηση είναι ότι ένα παιδί ηλικίας 7 ετών ζωγράφισε την μητέρα της λέγοντας πως δεν έχει κάποιο αντικείμενο που να τη βοηθάει σε στιγμές που εκείνη φοβάται. 56

4.4 Aίθουσα ισογείου 15. «Παιχνίδια με τους φόβους» A. Φόβος για το άγνωστο Δεν είναι μόνο τα παιδιά τα οποία έχουν φόβο για το άγνωστο αλλά αυτό αφορά και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Συγκεκριμένα στο παρακάτω έκθεμα παρουσιάζεται μία στήλη με σχήμα κυλίνδρου η οποία διαθέτει 4 μαύρες τρύπες κάθετες. Στις τρύπες υπάρχουν 4 επιφάνειες με διαφορετική υφή. Το ερώτημα είναι τολμούν όλοι να τοποθετήσουν το χέρι τους στις τρύπες ώστε ν αναγνωρίσουν τις επιφάνειες ; 1 η τρύπα : λούτρινη επιφάνεια 2 η τρύπα: ξύλινη επιφάνεια 3 η τρύπα : υφή μοκέτας 4 η τρύπα : πλαστική επιφάνεια B. Ο φόβος να μην αρέσω Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν άτομα νεαρής ηλικίας σήμερα είναι ο φόβος να μην αρέσουν στους υπόλοιπους. Στο πρώτο πίνακα απεικονίζονται δύο δεινόσαυροι οι οποίοι φοβούνται ο ένας τον άλλον. Με τη βοήθεια του παιχνιδόκουτου που αντιστοιχεί στον συγκεκριμένο πίνακα, το παιδί θα δημιουργήσει έναν διάλογο μεταξύ των δεινοσαύρων ώστε να αντιμετωπίσουν το φόβο τους. Παράδειγμα : Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα το παιδί δημιούργησε έναν διάλογο ανάμεσα στους δεινόσαυρους ώστε να γίνει μία γνωριμία μεταξύ τους και να καταλάβουν πως δεν διατρέχει κάποιος φόβος. 57

C. Φόβος για το διαφορετικό Επίσης μεγάλο πρόβλημα στη σημερινή εποχή αποτελεί και η στάση των ανθρώπων απέναντι σε κάτι διαφορετικό από εκείνους. Στον δεύτερο πίνακα απεικονίζονται τρεις ζέβρες με ρίγες και μία με βούλες. Οι γαντοκουκούλες που βρίσκονται στο παιχνιδόκουτο θα ζωντανέψουν. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν ότι το να μη φοβόμαστε να είμαστε διαφορετικοί είναι μία δύναμη. Ετσι λοιπόν, ίσως η ζέβρα με τις βούλες να δώσει ένα μικρό μάθημα στις υπόλοιπες. Παράδειγμα : Όπως και στον προηγούμενο πίνακα το κορίτσι δημιούργησε ένα διάλογο. Αυτός ο διάλογος ήταν λίγο διαφορετικός από τον προηγούμενο. Το μικρό κορίτσι έδωσε έμφαση στο ότι ακόμα και διαφορετικοί έχουμε όλοι τα ίδια δικαιώματα. D. Ο φόβος για τον πόνο Δεν θέλει κανείς να νιώθει κάποιον πόνο στο σώμα του. Εάν τα παιδιά νιώθουν φόβο όταν πηγαίνουν στο γιατρό, πρέπει να τους εξηγήσουμε ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό αυτό. Με αυτόν τον τρόπο ίσως αντλήσουν θάρρος με σκοπό να αντιμετωπίσουν αυτόν τον φόβο. Το παιχνιδόκουτο κρύβει μία αμφίεση γιατρού, το παιδί έχει την επιλογή για το αν ο ρόλος που θα επιλέξει θα είναι του γιατρού ή του ασθενή. E. Φόβοι στο σχολείο Σε αυτό το μουσειακό έκθεμα δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να συζητήσει για τους φόβους που έχει κατά την παραμονή του στο σχολείο. Πιθανοί φόβοι μπορεί να είναι κάποιος δάσκαλος, φόβος για κάποια παιδιά ή μαθήματα ακόμη και φόβος για τους κακούς βαθμούς. Στο κουτί υπάρχουν κάποια «αξεσουάρ» που θυμίζουν σχολείο. Εκτός από τη συζήτηση υπάρχει και το 58

παιχνίδι για το ποιόν ρόλο θα προτιμήσουν τα παιδιά να υποδυθούν του δασκάλου ή του μαθητή. F. Ο φόβος που εμείς προκαλούμε Σε αυτό το μαύρο πίνακα τα παιδιά θα ζωγραφίσουν με κιμωλία ένα τρομακτικό πλάσμα και θα προσθέσουν τα μαγνητάκια της επιλογής τους ώστε να αποδώσουν την εικόνα που θέλουν. Αυτή η διαδικασία είναι διασκεδαστική και ταυτόχρονα σημαντική για να κατανοήσουν πως μπορούν κι εκείνα να προκαλέσουν φόβο και να επηρεάσουν συναισθηματικά τους ανθρώπους γύρω τους. G. Ο φόβος που μας προστατεύει Όταν υπάρχουν πραγματικοί κίνδυνοι όπως είναι αυτοί της φύσης είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά πώς να προστατεύονται από αυτούς και να βρίσκουν ασφαλές λύσεις. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται ένα σπίτι το οποίο στο κάτω μέρος του διαθέτει έναν μοχλό. Εάν τραβηχτεί ο μοχλός γίνεται σεισμός στο σπίτι. Το κουτί που υπάρχει κάτω από τον πίνακα περιέχει μία τσάντα καθώς και κάποιες απεικονίσεις από συγκεκριμένα αντικείμενα. Ποιά είναι τα πιο σημαντικά όταν βρισκόμαστε σε μία τέτοια κατάσταση; H. Ο φόβος που μας διασκεδάζει Μέσα από κάποια παιχνίδια μας δημιουργούνται διάφοροι φόβοι, για παράδειγμα η τυφλόμυγα είναι ένα από αυτά τα παιχνίδια. Είναι σημαντικό να ξεπερνάμε τους φόβους μας μέσα από ένα παιχνίδι σε ένα ασφαλές περιβάλλον διότι έτσι γίνεται διασκεδαστικό. Σε αυτό το κουτί υπάρχει μία κούκλα η οποία υψώνεται απότομα με το ελατήριο που διαθέτει στο κάτω μέρος της. Ίσως κάποια πράγματα να φαίνονται πιο τρομακτικά απ ό,τι είναι. 59

I. Ο φόβος για το σκοτάδι Το ξύλινο δοχείο αυτή τη φορά περιέχει τέσσερα παραμύθια τα οποία έχουν σχέση με το φόβο και το σκοτάδι. Τα παιδιά νιώθουν πιο ευάλωτα στο σκοτάδι διότι η φαντασία τους λειτουργεί πιο έντονα. Τα παραμύθια αυτά θα τα βοηθήσουν να νιώσουν ασφάλεια και να βρουν μία λύση ώστε να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημά τους. Οι τίτλοι των παραμυθιών είναι «Το τέρας που έτρωγε τα σκοτάδια», «Ο Γιάννης που δεν ήξερε το φόβο», «Το σκοτάδι φοβάται το Νικόλα» και «Υπάρχει ένας εφιάλτης στη ντουλάπα μου». J. Ο φόβος για τους εφιάλτες Ένας κύλινδρος με απεικονίσεις στις οποίες τα παιδιά μπορούν να διαφοροποιήσουν τις εικόνες με αποτέλεσμα την αστεία εκδοχή τους. Με αυτόν τον τρόπο υπάρχει δυνατότητα να διακωμωδήσουν τους εφιάλτες τους και να απαλλαχτούν από αυτούς για πάντα. K. Ο φόβος για τις σκιές Στο ξύλινο κουτί είναι τοποθετημένα ένας φακός και διάφορες ξύλινες φιγούρες. Με τη σωστή χρήση τους δημιουργούνται κάποιες σκιές και ταυτόχρονα μία ιστορία. Επιπλέον, για να πραγματοποιηθεί ακόμη και μια τρομακτική ιστορία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα χέρια. Το παιχνίδι αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξοικείωση του παιδιού με τις σκιές. 16. «Μικρά και μεγάλα μυστικά φόβου» Σε αυτό το ντουλάπι υπάρχουν δέκα ξύλινες κάρτες. Σε κάθε κάρτα αναγράφεται ένα γράμμα και στο κάτω μέρος τους αποκαλύπτουν μικρά και μεγάλα μυστικά φόβου. Μερικά γράμματα διαθέτουν και κείμενα στην αγγλική γλώσσα καθώς έχουν και μία αριθμητική ένδειξη στο πάνω μέρος της αριστερής τους πλευράς. 60

Το πρώτο γράμμα είναι το «L». «Είναι βοηθητικό να συζητάμε τους φόβους μας με τους ανθρώπους που ξέρουμε πως μας καταλαβαίνουν». Αυτή είναι η πρόταση που αναγράφεται στο πρώτο γράμμα και είναι γραμμένη στην αγγλική γλώσσα. Το δεύτερο γράμμα είναι το «Ο». Η παρακάτω πρόταση είναι εκείνη που αποκαλύπτει το μυστικό του δεύτερου γράμματος: «Γνωρίζατε ότι οι πιλότοι πρέπει να αποδείξουν στις δοκιμές ότι είναι σε θέση να αναγνωρίσουν το φόβο για να τους επιτραπεί να πετάξουν; για παράδειγμα: τι σκοπεύετε να κάνετε, αν ξεμείνετε από καύσιμα; Τι σκοπεύετε να κάνετε, αν το φτερό σπάσει;» Το τρίτο μυστικό που ανακαλύπτεται στο γράμμα «ν» είναι : «Θαρραλέος δεν είναι αυτός που δεν φοβάται τους φόβους του, αλλά αυτός που μπορεί να αντιμετωπίσει τους φόβους του». Για να το να ανακαλύψει κανείς πρέπει να το μεταφράσει στα ελληνικά και αυτό πραγματοποιείται με τη βοήθεια του συνοδού. Το τέταρτο γράμμα είναι το «Σ». Το κείμενο που διαθέτει το τρίτο γράμμα είναι ίδιο με αυτό του πρώτου γράμματος μόνο που αυτή τη φορά η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι η ελληνική. Δηλαδή: «Είναι βοηθητικό να συζητάμε τους φόβους μας με τους ανθρώπους που ξέρουμε πως μας καταλαβαίνουν». Πέμπτο στη σειρά είναι το λογόγραμμα «&» το οποίο συμβολίζει το σύνδεσμο «και». Η παρακάτω πρόταση είναι γραμμένη στην αγγλική γλώσσα και θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι κάτι που θα έπρεπε να το συγκρατήσουν όλοι. Αυτή είναι : «Ποτέ να μη διασκεδάζεις με τον φόβο των άλλων». Το έκτο γράμμα «Τ» αναφέρεται στο ότι : 61

«Ο καθένας σε αυτόν τον πλανήτη νιώθει φόβο είτε είναι μεγαλύτερος σε ηλικία είτε ένα μικρό παιδί». Έβδομο είναι τον «R». Μεταφράζοντας το μυστικό που αποκαλύπτεται είναι ότι : «Οι φόβοι μας δεν παραμένουν πάντοτε το ίδιο, είτε μεγαλώνουν είτε εξαφανίζονται». «Μη πανικοβάλλεσαι όταν είσαι τρομαγμένος». Η παραπάνω πρόταση βρίσκεται στο γραμμα «U» καθώς είναι το όγδοο στη σείρα. Ένατο γράμμα το «Ν» το οποίο είναι και το πρώτελευταίο. Γίνεται μια μικρή αναφορά στο παρελθόν και αναφέρεται ότι: «Ο φόβος βοήθησε τους προϊστορικούς ανθρώπους να βρουν τρόπους για να προστατευτούν ενάντια στους κινδύνους. Χάρη σε αυτούς υπάρχουμε κι εμείς σήμερα». Δέκατο και τελευταίο γράμμα το «Τ». «Το αντίδοτο για τον φόβο είναι». Με τη συγκεκριμένη πρόταση αφήνει να τους επισκέπτες του μουσείου να ανακαλύψουν μόνοι τους αυτό το μυστικό. Τι πιστεύουν ότι μπορεί να εξουδετερώσει τους φόβους τους. 17. «O κόσμος των παραμυθιών» Το τελευταίο έκθεμα του μουσείου έχει να κάνει με τον κόσμο των παραμυθιών. Με τη φαντασία τους τα παιδιά θα δημιουργήσουν το δικό τους παραμύθι όπως ακριβώς εκείνα θέλουν. Η μυθοπλασία αυτή θα βοηθήσει τα παιδιά να επεξεργαστούν τον εσωτερικό κόσμο τους με έναν πιο δημιουργικό τρόπο. Υπάρχει στηριγμένο στον τοίχο ένα ξύλινο ταμπλό ο οποίος μοιάζει με ένα βιβλίο. Κάτω από αυτό υπάρχουν εννέα πολύχρωμα κουτιά τα οποία διαθέτουν διαφορετικές ονομασίες. Τα ονόματα που αναγράφονται πάνω στα ξύλινα κουτιά είναι : Τόπος Ήρωας /ηρωίδα 62

Οικογένεια Απρόοπτο Τέλος Αναζήτηση Φίλος/φίλη Αντικείμενο και Εχθρός Μέσα σε αυτά είναι τοποθετημένα διάφορα πλαίσια με εικόνες και χαρακτήρες που χρησιμοποιούνται συνήθως στα παραμύθια. Το παιδί θα επιλέξει ποια θέλει να χρησιμοποιήσει και θα τα τοποθετήσει στον πίνακα. Έτσι, θα δημιουργηθεί ένα παραμύθι το οποίο θα αρχίσει να διηγείται με τη σειρά που έχουν τοποθετηθεί οι εικόνες. Εκείνο είναι που θα καθορίσει τη ροή του παραμυθιού και το τέλος που θα έχει. Τα παραμύθια μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να επιλύσουν τα προβλήματα που τα απασχολούν μόνο εάν τους επιτραπεί να δημιουργήσουν ή να τα ακούσουν και να ταυτιστούν με οποιοδήποτε χαρακτήρα θελήσουν. 4.5 Καταγραφή εργαστηρίου Στις 15 Ιουλίου του 2017 παρακολούθησα και συμμετείχα με σκοπό την καταγραφή του εργαστηρίου «Παραμυθοϊστορίες της Ανυπομονησίας και της Βαρεμάρας!». Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από την ειδικά εκπαιδευμένη εμψυχώτρια του μουσείου και υπεύθυνη εξωτερικών προγραμμάτων Δανάη Ασπρογέρακα. Έγινε μία πρώτη γνωριμία των συμμετεχόντων και αμέσως μετά έγινε η αφήγηση ενός παραμυθιού. Η εμψυχώτρια με την εναλλαγή της φωνής και σε συνδυασμό με την ενεργή συμμετοχή του κοινού δημιουργούταν ένα φιλικό και ζεστό κλίμα 63

που έδινε τόνο ζωντάνιας στο παραμύθι. Κατά ένα μέρος, η ροή του παραμυθιού καθορίζονταν από την φαντασία των συμμετεχόντων και της εμψυχώτριας. Το θέμα όμως του παραμυθιού ήταν συγκεκριμένο και είχε να κάνει με την ανυπομονησία και τη βαρεμάρα σύμφωνα και με τον τίτλο του εργαστηρίου. Επιπλέον, έγινε μία κατασκευή με χαρτί η οποία ονομάζεται οριγκάμι, την οποία τη χωρίσαμε σε οκτώ ίσα μέρη και μέσα σε κάθε τρίγωνο που σχηματίστηκε κάναμε από μία μικρή ζωγραφιά. Αυτές οι ζωγραφιές είχαν σχέση με πράγματα που μας αρέσει να κάνουμε τον ελεύθερο μας χρόνο και μας βοηθούν σε στιγμές ανυπομονησίας ή βαρεμάρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της κατασκευής υπήρχε μια ηρεμία η οποία συνοδευόταν από την απαλή μουσική. Όπως όλα τα παραμύθια δίνουν ένα μάθημα σε διάφορες στιγμές της ζωής μας έτσι και αυτό το παραμύθι έδωσε το δικό του μάθημα. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους χαρακτήρες των παραμυθιών οι οποίοι μπορούν να τους βοηθήσουν να επιλύσουν κάποια προβλήματα που τους απασχολούν αρκεί να τους δοθεί η ευκαιρία να δημιουργήσουν. Έτσι λοιπόν, ανακαλύπτουν τι κοινό υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις δύο λέξεις και με τη φαντασία τους μπορούν να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε άσχημο συναίσθημα και να έχουν. Παρατηρήσεις : Τα παιδιά καθόλη τη διάρκεια του εργαστηρίου ήταν προσηλωμένα, είχαν ενεργητικό ρόλο και ήταν ευδιάθετα. Επίσης είχαν πολύ όρεξη να συμμετέχουν στην αφήγηση του παραμυθιού αλλά και στη διαδικασία κατασκευής του οριγκάμι. Τα περισσότερα παιδιά ένιωθαν οικεία με το χώρο του μουσείου με αποτέλεσμα να αφήνουν την φαντασία τους ελεύθερη και να πλαισιώνουν το παραμύθι. 64

ΝΕΑ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 2017-2020 «Στο Παλάτι του Θυμού!» Μια έκθεση αφιερωμένη στο συναίσθημα του θυμού για παιδιά και εφήβους! 18 Γιατί το θέμα του θυμού; Γιατί ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που νιώθουμε όλοι οι άνθρωποι να μας δυσκολεύει στις σχέσεις μας ενώ ταυτόχρονα μας χαρίζει βοηθητικά μηνύματα σχετικά με τα όρια και τις επιθυμίες μας. Γιατί ο θυμός είναι συναίσθημα που έχει δύναμη ικανή να κυμαίνεται από την καταστροφή έως τη δημιουργικότητα. Γιατί έχει μεγάλη αξία να καλλιεργούμε την ικανότητα μας να δίνουμε το χώρο και το χρόνο, που χρειάζεται κάθε φορά ο θυμός μας, να τον αποδεχόμαστε και να τον καταλαβαίνουμε, ώστε να μπορούμε να τον μεταμορφώνουμε σε δημιουργική δύναμη που θα μας οδηγεί στην ανάπτυξη. Ο σκοπός της έκθεσης είναι να προσφέρει ερεθίσματα στα παιδιά, στους εφήβους και στους ενήλικες που τα περιβάλλουν για να επεξεργαστούν, να εξερευνήσουν και να γνωρίσουν καλύτερα το συναίσθημα του θυμού. Μέσα από την αλληλεπίδραση με τα διαδραστικά εκθέματα: αναγνωρίζουμε τις παρορμήσεις που προκαλεί ο θυμός στο σώμα μας για να τις αποδεχτούμε και να τις ξεχωρίσουμε από τις πράξεις πειραματιζόμαστε με διαφορετικούς ρόλους και διαφορετικές αντιδράσεις στο θυμό μέσα από τους ήρωες της έκθεσης αναγνωρίζουμε πως ο θυμός μπορεί να γίνει πηγή καταστροφής ή πηγή ζωτικότητας 18 Το υλικό αντλήθηκε από την επίσημη σελίδα του Μουσείου: http://www.mce.gr/%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%b1%cf%83%ce %b7/ 65

βρίσκουμε τρόπους να αντιμετωπίζουμε διαφορετικές καταστάσεις συγκρούσεων σαν φυσιολογικό κομμάτι της ζωής ανακαλύπτουμε πως η έκφραση και η δημιουργικότητα μας βοηθάνε ανακαλύπτουμε διαφορετικές συμπεριφορές που βοηθούν και άλλες που μας μπλοκάρουν εξερευνούμε τις βαθύτερες πηγές του θυμού για να μπορούμε να αναζητήσουμε τα «αντίδοτα» του ανακαλύπτουμε τα μηνύματα που μας χαρίζει ο θυμός για να μπορούμε να τον ακούμε καλύτερα και να βοηθάμε τον εαυτό μας μπαίνουμε σε διαφορετικούς ρόλους για να κατανοήσουμε τα συναισθήματα των άλλων χρησιμοποιώντας την ενσυναίσθηση μέσα στο παιχνίδι γνωρίζουμε το συναίσθημα του θυμού καλύτερα μέσα από τις αισθήσεις μας παίζουμε ελεύθερα για τη χαρά του παιχνιδιού, τη χαρά που μας δωρίζει το παιχνίδι καθώς γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας καλύτερα. Το Μουσείο Συναισθημάτων δημιούργησε ένα μικρό βιβλίο παιχνίδι της έκθεσης με σκοπό να προσφέρει τη δυνατότητα να αξιοποιηθούν περαιτέρω τα εκθέματα, συνεχίζοντας μια δημιουργική αλληλεπίδραση με το συναίσθημα του θυμού. Το βιβλίο παιχνίδι λειτουργεί και ως αναμνηστικό της επίσκεψης στη διαδραστική έκθεση και διατίθεται στο πωλητήριο του μουσείου. 66

Συμπεράσματα Το Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας είναι ένα διαδραστικό μουσείο αφιερωμένο στα συναισθήματα. Μέσω των εκθέσεών του, του παιχνιδιού και του παραμυθιού ενθαρρύνει τα παιδιά και τους εφήβους να γνωρίσουν τον εαυτό τους καλύτερα και να κατανοήσουν τον εσωτερικό κόσμο των συναισθημάτων. Ταυτόχρονα ευαισθητοποιεί και υποστηρίζει τους ενήλικες σε θέματα που αφορούν τη συναισθηματική ανάπτυξη. 19 Αποτελεί το μοναδικό διαδραστικό Μουσείο στην Ελλάδα που σχεδιάζει και πραγματοποιεί διαδραστικές εκθέσεις που ενθαρρύνουν την συναισθηματική ανάπτυξη μέσα από το παιχνίδι, τη γνωριμία με τον εσωτερικό κόσμο των συναισθημάτων, τη συναισθηματική καλλιέργεια και τη δημιουργική επικοινωνία. Σε όλα τα εργαστήρια και τα προγράμματα του χρησιμοποιεί τον συμβολικό κόσμο των παραμυθιών, της τέχνης και του παιχνιδιού για να προσεγγίσει τα συναισθήματα. Καθόλη τη διάρκεια των επισκέψεών μου στο Μουσείο, διέθετα τον ρόλο παρατηρητή, καθώς προσπάθησα να παρατηρήσω αν όντως ήταν επιτυχής η αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών και των εκθεμάτων. Με βεβαιότητα μπορώ να πως ήταν επιτυχής και είναι ένα από τα μουσεία που θα μπορούσα να συστήσω σε όλους τους γονείς να το επισκεφτούν με τα παιδιά τους. Υπήρχαν βέβαια και ελάχιστες περιπτώσεις που μερικά από τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, άλλοτε δε συνεργαζόντουσαν με τους γονείς και άλλοτε προτιμούσαν να ασχοληθούν με κάτι άλλο. Αξίζει να σημειωθεί πως μία από τις ημέρες που βρισκόμουν στο μουσείο, μία ομάδα παιδιών με ειδικές ανάγκες η οποία συνοδευόταν από δύο γυναίκες επισκέφτηκε κι εκείνη το χώρο του μουσείου. Σε αυτό το σημείο διαπιστώνουμε πως το συγκεκριμένο μουσείο, είναι ένα παράδειγμα στο οποίο το πρότυπο του κοινωνικού αποκλεισμού καταργείται διότι απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. 19 Το υλικό αντλήθηκε από: http://www.mce.gr/%ce%bb%ce%b9%ce%b3%ce%b1- %ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%bf- %ce%bc%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%b5%ce%b9%ce%bf/ 67

Μέσα από τη διαδραστική Έκθεση «Γεια σου κύριε Φόβε», το Μουσείο έδωσε ένα μοναδικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα μας βοηθούν να επεξεργαζόμαστε τα ερεθίσματα, τις καταστάσεις που μπορούν να προκύψουν στη ζωή μας και να κατανοούμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Ο σκοπός της έκθεσης ήταν να δώσει τα ερεθίσματα στα παιδιά και στους έφηβους να αναγνωρίσουν, να κατανοήσουν και να ξεχωρίσουν τους διαφορετικούς φόβους που μπορεί να νιώθουμε εμείς οι άνθρωποι, να εκφραστούν μέσα από το παιχνίδι και να κουβεντιάσουν τους φόβους τους, να αποδεχτούν πως υπάρχουν μέσα μας και να κατανοήσουν τη δυνατότητα που έχουμε να ζούμε αρμονικά με αυτούς που μας προστατεύουν και να απελευθερωθούμε από αυτούς που μας εμποδίζουν. Μέσω της συγκεκριμένης Έκθεσης, αλλά και μέσω όλων των διαδραστικών εκθέσεών του, το Μουσείο ενθαρρύνοντας τα παιδιά και τους εφήβους να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να κατανοήσουν τον κόσμο των συναισθημάτων τους τα βοηθά «να αναπτυχθούν σε δημιουργικούς και ευτυχισμένους ενήλικες με θέλησης για τη ζωή και τις προκλήσεις της». Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι τα παιδιά μέσα από αυτές μαθαίνουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να ανακαλύπτουν τρόπους ώστε να ξεπερνούν τους φόβους τους, να αποδέχονται το διαφορετικό και να αγαπάνε τον εαυτό τους. 68

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Με κριτήριο το κοινό 1. ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ Ε.Π.Μ. ΣΗΜΕΡΑ 20 Σας παρουσιάζουμε αναλυτικά τα κατάλληλα σχεδιασμένα προγράμματα για τη χρονιά 2017-2018: Για σχολικές ομάδες Για παιδιά προσχολικής ηλικίας Για μαθητές δημοτικού Στην αγγλική γλώσσα Για άτομα με αναπηρίες* *Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στα μουσεία για ΑμεΑ μπορούν να συμβάλλουν στην αποτροπή του αποκλεισμού των συμμετοχικών δραστηριοτήτων για τα άτομα με αναπηρίες βοηθήσουν στην απόκτηση εμπειριών και εκπαιδευτικών διαδικασιών χρησιμοποιώντας το Μουσείο ως εργαλείο αναπτυχθούν οι δημιουργικές «τάσεις» των ατόμων μέσα από το κατάλληλο προσαρμοσμένο παιχνίδι σε μουσειακούς χώρους Για οικογένειες Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για πολύ μικρά παιδιά και τους γονείς τους σχεδιάζονται με άξονα την αλληλεπίδραση μικρών και μεγάλων, την κοινωνικοποίηση και τη συνεργασία με άλλα παιδιά καθώς και τις θεματικές που συνδέονται με την καθημερινότητά τους. Οι ημερομηνίες διεξαγωγής και οι θεματικές των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 1-2 και 2-3 χρόνων είναι κοινές, αλλά προσαρμόζονται αντίστοιχα στις ανάγκες και δυνατότητες κάθε ηλικίας και πραγματοποιούνται σε διαφορετικές ώρες ως εξής: Για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 1-2 χρόνων, * Ώρες 10:00 10:50 20 Το υλικό αντλήθηκε από την ιστοσελίδα του Μουσείου: https://www.hcm.gr/educational_programs/. 69

Για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 2-3 χρόνων, * Ώρες 11:10 12:00 Σάββατο 5 Μαΐου 2018 «Ξεκινάω-σταματάω» Πράσινο-Προχωράμε! Κόκκινο-Σταματάμε! Χορεύουμε στο άκουσμα της μουσικής και σταματάμε όταν σταματάει! Γινόμαστε τρένα και σταματάμε στους σταθμούς! Ξεκινάμε-σταματάμε και δημιουργούμε ένα μοναδικό έργο με πολύχρωμες γραμμές! Κυριακή 6 Μαΐου 2018 «Και ένα, και δύο και τρία!» Πόσα αυτιά έχουμε; Πόσες ρόδες έχει το αυτοκίνητο; Πόσα φρούτα έχει το καλάθι μας; Πόσα δάχτυλα έχει το χέρι μας; Μετράμε, ξαναμετράμε και φτιάχνουμε το πρώτο μας αριθμητήριο! Σάββατο 12 Μαΐου 2018 «Πού κρύβεται η μουσική;» Ποιους διαφορετικούς ήχους μπορούμε να κάνουμε με το σώμα μας; Τι άλλους ήχους μπορούμε να παράγουμε χρησιμοποιώντας καθημερινά αντικείμενα; Χτυπάμε κουτάλια, πιάτα, μουσικά όργανα και άλλα αντικείμενα, δημιουργούμε τους δικούς μας ρυθμούς και δίνουμε την πρώτη μας συναυλία! Κυριακή 13 Μαΐου 2018 «Ένα γλυκό για τη μαμά» Ποια υλικά χρειαζόμαστε για να φτιάξουμε μπισκότα; Πόσο μαλακό είναι το αλεύρι; Τι χρώμα έχει η ζάχαρη; Τι σκεύη θα χρειαστούμε; Τα παιδιά πειραματίζονται και δοκιμάζουν διαφορετικά υλικά δημιουργώντας το δικό τους μπισκότο για να γλυκάνουν νωρίτερα τη μαμά τους τη μέρα της γιορτής της! Σάββατο 19 Μαΐου 2018 «Μέσα-έξω, πάνω-κάτω» Πού κρύφτηκαν τα πράγματα; Ας βάλουμε το ένα πάνω στο άλλο! Ας τα βγάλουμε έξω από το κουτί! Ας τα κρύψουμε κάτω από το πανί! Και ας δημιουργήσουμε το δικό μας πρωτότυπο παιχνίδι για να συνεχίσουμε να βάζουμε τα μέσα-έξω και τα πάνω-κάτω! Κυριακή 20 Μαΐου 2018 «Ξεκινάω-σταματάω» Πράσινο-Προχωράμε! Κόκκινο-Σταματάμε! Χορεύουμε στο άκουσμα της μουσικής και σταματάμε όταν σταματάει! Γινόμαστε τρένα και σταματάμε στους σταθμούς! Ξεκινάμε-σταματάμε και δημιουργούμε ένα μοναδικό έργο με πολύχρωμες γραμμές! * Παρακαλείστε να φοράτε άνετα και απλά καθημερινά ρούχα καθώς θα χρειαστεί να καθίσετε στο πάτωμα αλλά και να παίξετε με χρώματα, υλικά μαγειρικής κλπ. * Η οικονομική συμμετοχή στο πρόγραμμα ανέρχεται στο ποσό των 10 για έναν ενήλικα και ένα παιδί & 8 για τους συνδρομητές του Ε.Π.Μ. 70

* Δηλώστε συμμετοχή στο τηλέφωνο 210 3312995, Δευτέρα έως Παρασκευή 9:00 17:00. Για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 3-12 χρόνων τα Σαββατοκύριακα & τις περιόδους των σχολικών διακοπών Κάθε Σάββατο και Κυριακή & τις περιόδους των σχολικών διακοπών πραγματοποιούνται διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα σε διαφορετικό έκθεμα του Μουσείου κάθε φορά και η θεματική τους συνδέεται είτε με τα εκθέματα είτε με την επικαιρότητα και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Σάββατο 5 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Πολύχρωμα τρουφάκια!», για οικογένειες με παιδιά 3 έως 12 χρόνων Μύρισε σοκολάτα! Ελάτε να διακοσμήσουμε με πολύχρωμες τρούφες μια συνταγή πολύ λαχταριστή! 12:15 13:00 «Χρώματα και σχήματα!», για οικογένειες με παιδιά 3 έως 6 χρόνων Ποιο είναι το αγαπημένο σου φρούτο; Τι χρώμα έχει; Τι σχήμα; Μαζεύουμε μήλα, πορτοκάλια, αχλάδια, μπανάνες και άλλα φρούτα! Ας τα μετρήσουμε, ας μάθουμε τα χρώματα και τα σχήματα In English, please! 13:00-15:00 «Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού!» ελεύθερη ροή για όλες τις ηλικίες Ακούσατε! Ακούσατε! Το Παιδικό Μουσείο της Αθήνας ανοίγει το Εργαστήρι του και από αυτό ξεπηδούν Κόκκινα Κουτιά με εργαλεία και υλικά που στα χέρια των παιδιών μεταμορφώνονται σε πρωτότυπες και ευφάνταστες κατασκευές! Πόση έμπνευση έχετε σήμερα; Πόσο χρόνο έχετε στη διάθεσή σας για δημιουργία; Σήμερα από το εργαστήρι ξετρυπώνει το κόκκινο κουτί και μας ταξιδεύει με «κάρτες που κινούνται!» Οικονομική συμμετοχή: 3,00 το άτομο Κυριακή 6 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Χρωματιστά μπισκότα» για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων Υλικά και χρώματα, ζυγίζονται, ανακατεύονται και μπερδεύονται στο μπολ, γεμίζοντας όμορφες μυρωδιές το μουσείο μας. 12:15 13:00 «Μαγικό καλειδοσκόπιο», για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων Ένα χάρτινο κουτί γίνεται όχημα που μας ταξιδεύει μέσα από παιχνιδίσματα του φωτός, των χρωμάτων και των σχημάτων! Ποιος θα αντέξει να ρίξει μόνο μια ματιά; 13:15 14:00 «Τσουλήθρες και τραμπάλες», για οικογένειες με παιδιά 3-4 χρόνων Κάνουμε τραμπάλα, κυλάμε στο πάτωμα σαν την μπάλα, ισορροπούμε σε σχοινί, κατασκευάζουμε τα δικά μας όργανα μιας φανταστικής παιδικής χαράς και προσεγγίζουμε βιωματικά έννοιες της φυσικής. 14:15 15:00 «Μύρισε Άνοιξη» για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων 71

Πολύχρωμα χαρτόνια, καλαμάκια, κορδέλες και φτερά φτιάχνουν ένα μπουκέτο που μυρίζει Άνοιξη! Σάββατο 12 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Ένα γλυκό κι από μένα για σένα!» για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων Για τη γιορτή της μητέρας τα πιο γλυκά συστατικά ενώνονται, μπερδεύονται, οι μυρωδιές ανακατεύονται και δημιουργούν μια έκπληξη νόστιμη, κα(ρδου)λοσχηματισμένη, για να προσφέρουμε αυτή τη φορά εμείς στις μαμάδες μας! 12:15 13:00 «Γιορτάζω! Γιορτάζω!» για οικογένειες με παιδιά 3-6 χρόνων Πότε είναι η ονομαστική γιορτή μας; Πότε έχουμε γενέθλια; Τι άλλο μπορεί να γιορτάζουμε; Τι μας αρέσει να κάνουμε στις γιορτές; Τι τρώμε; Χρόνια μας Πολλά! In English, please! 13:00-15:00 «Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού!» ελεύθερη ροή για όλες τις ηλικίες Για τις μικρές και μεγάλες μαμάδες που γιορτάζουν την Κυριακή το κόκκινο κουτί στήνει ένα μυστικό εργαστήριο, στο οποίο φτιάχνουμε πρωτότυπα δώρα και τους ευχόμαστε «Έκπληξη! Χρόνια πολλά μαμά!» Οικονομική συμμετοχή: 3,00 το άτομο Κυριακή 13 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Χρόνια γλυκά μαμά!» για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων Βούτυρο, ζάχαρη, αλεύρι και αβγό ανακατεύονται και μεταμφιέζονται σε ένα γλύκισμα για να το προσφέρουμε στις μαμάδες της καρδιάς μας που γιορτάζουν σήμερα! 12:15 13:00 «Μια κάρτα από μένα για σένα» για οικογένειες με παιδιά 3-12 χρόνων «Ήθελα εδώ και καιρό να στο πω αλλά με την ευκαιρία, θα στο φτιάξω σε μια κάρτα» Ελάτε σήμερα στη γιορτή της μητέρας να γράψουμε και να ζωγραφίσουμε όσα αισθανόμαστε για αυτούς που αγαπάμε! 13:15 14:00 «Έκπληξη! Ένα δώρο για σένα!» για οικογένειες με παιδιά 5-12 χρόνων Για τη γιορτή της μητέρας, κατασκευάζουμε και δημιουργούμε πρωτότυπα δώρα για να τους προσφέρουμε! Πούπουλα, κορδέλες, χάντρες ή ό,τι άλλο ταιριάζει στη δική σας μαμά. 14:15 15:00 «Φυσώ και δημιουργώ, στο προσφέρω και γελώ!», για παιδιά 4-6 χρόνων 72

Η ανάσα μας γίνεται το πινέλο και τα χρώματα πηγή έμπνευσης. Με οδηγό τη φαντασία μας σχηματίζουμε σχήματα στο χαρτί, δίνουμε μορφή στο αφηρημένο και δημιουργούμε τις δικές μας «μαμαδίστικες» ιστορίες. Σάββατο 19 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Μια μαργαρίτα από ζυμάρι!», για οικογένειες με παιδιά 3 έως 12 χρόνων Φτιάχνουμε πίτσα; Αλεύρι, αλάτι και νερό, σάλτσα και τυρί αναμιγνύονται και σχηματίζουν το πιο νόστιμο λουλούδι για το τραπέζι μας! 12:15 13:00 «Ήρθαν, ήρθαν τα χελιδόνια και άλλα πουλιά ακόμα» για οικογένειες με παιδιά 5-12 χρόνων Από πάνω σαν τηγάνι, από κάτω σαν βαμβάκι και από πίσω σαν ψαλίδι, τι είναι; Ποιοι άλλοι μας επισκέπτονται αυτή την εποχή; Ελάτε να το ανακαλύψουμε παρέα και να δημιουργήσουμε το δικό μας ανοιξιάτικο προπομπό! 13:15 14:00 «Μεταμορφώνουμε την ενέργεια» για παιδιά 7-12 χρόνων Ένα μπαλόνι, ένα σεσουάρ, ένας καθρέφτης, ένας σπάγκος, μία τρόμπα και άλλα πολλά μεταμορφώνονται σε όργανα πειραμάτων. Μεταμορφωνόμαστε κι εμείς σε επιστήμονες και η ενέργεια αλλάζει μορφές. 14:15 15:00 «Τσουλήθρες και τραμπάλες», για οικογένειες με παιδιά 3-4 χρόνων Κάνουμε τραμπάλα, κυλάμε στο πάτωμα σαν την μπάλα, ισορροπούμε σε σχοινί, κατασκευάζουμε τα δικά μας όργανα μιας φανταστικής παιδικής χαράς και προσεγγίζουμε βιωματικά έννοιες της φυσικής. Κυριακή 20 Μαΐου 2018 11:15 12:00 «Μίλα μου για μήλα», για οικογένειες με παιδιά 3 έως 12 χρόνων Πράσινα, κόκκινα όλα μαζί, βούτυρο, ζάχαρη, αλεύρι στο ταψί. Λίγη κανέλα και η μηλόπιτα λαχταριστή! 12:15 13:00 «Χρώματα και σχήματα!», για οικογένειες με παιδιά 3 έως 6 χρόνων Ποιο είναι το αγαπημένο σου φρούτο; Τι χρώμα έχει; Τι σχήμα; Μαζεύουμε μήλα, πορτοκάλια, αχλάδια, μπανάνες και άλλα φρούτα! Ας τα μετρήσουμε, ας μάθουμε τα χρώματα και τα σχήματα In English, please! 13:00-15:00 Ανοικτό εργαστήρι «Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού!» ελεύθερη ροή για όλες τις ηλικίες Ακούσατε! Ακούσατε! Το Παιδικό Μουσείο της Αθήνας ανοίγει το Εργαστήρι του και από αυτό ξεπηδούν Κόκκινα Κουτιά με εργαλεία και υλικά που στα χέρια των παιδιών μεταμορφώνονται σε πρωτότυπες και ευφάνταστες κατασκευές! Πόση έμπνευση έχετε σήμερα; Πόσο χρόνο έχετε στη διάθεσή σας για δημιουργία; Σήμερα 13:00-15:00 από το εργαστήρι ξετρυπώνει το Κόκκινο Κουτί και μας ταξιδεύει με «κάρτες που κινούνται!». Οικονομική συμμετοχή: 3,00 το άτομο 73

H οικονομική συμμετοχή στα προγράμματα ανέρχεται στο ποσό των 5,00 για κάθε παιδί & 2,00 για κάθε ενήλικα και ενισχύει τους σκοπούς του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου. Η οικονομική συμμετοχή στο εργαστήρι «Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού) είναι 3,00 το άτομο. Οι ώρες λειτουργίας του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας είναι Τετάρτη 11:00 19:00 και Πέμπτη έως Κυριακή 11:00 15:00. H είσοδος στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας είναι ελεύθερη. Η συμμετοχή των παιδιών στα προγράμματα είναι προαιρετική -καθώς υπάρχει η δυνατότητα της ελεύθερης ερμηνείας στα εκθέματακαι δηλώνεται στην υποδοχή του Μουσείου την ημερομηνία διεξαγωγής του προγράμματος. O αριθμός συμμετοχών σε κάθε πρόγραμμα είναι περιορισμένος και τηρείται σειρά προτεραιότητας. τις Τετάρτες Για τον μήνα Μάιο, κάθε Τετάρτη απόγευμα προσκαλούμε μικρούς και μεγάλους στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας να συμμετέχουν σε ξεχωριστά εκπαιδευτικά εργαστήρια, Ψηφιακή άνοιξη στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας, για παιδιά 4-6 χρόνων Τις Τετάρτες του Μαΐου στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας, τα παιδιά ενεργοποιούν μέλισσες ρομπότ, παίζουν μαζί τους, τις προγραμματίζουν, φτιάχνουν τις δικές τους ευρεσιτεχνίες και δημιουργούν μοναδικές ιστορίες. Τετάρτη 2 Μαΐου 2018 & ώρες 18:00 19:00 «Έντομα με φτερά, ζώα με ουρά» Παρατηρούμε, μιμούμαστε, προγραμματίζουμε το σώμα μας και τη μέλισσαρομπότ και κινούμαστε στον κόσμο των εντόμων και των ερπετών. Δημιουργούμε μηχανικές κατασκευές κίνησης και μελετούμε τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τις κινήσουμε. Τετάρτη 9 Μαΐου 2018 & ώρες 18:00 19:00 «Λουλούδια σε τομή έμπνευση στη στιγμή» Ένα λουλούδι ανθίζει μπροστά στα μάτια μας και εμείς προγραμματίζουμε τη μέλισσα- ρομπότ να βρει το λουλούδι με την περισσότερη γύρη. Δημιουργούμε σπόρους, κοτσάνια και άνθη που κινούνται και αναζητούν τρόπους να φτάσουν στο νερό. Τετάρτη 16 Μαΐου 2018 & ώρες 18:00 19:00 «Ψάρι με ουρά, πουλί με φτερά» Κολυμπάει ή πετάει; Μεταμορφωνόμαστε για να παρατηρήσουμε τα πλάσματα της φύσης, κινούμαστε ανάμεσά τους, συλλέγουμε στοιχεία και φτιάχνουμε τη δική μας πίστα για τη μέλισσα- ρομπότ. 74

H οικονομική συμμετοχή στα προγράμματα ανέρχεται στο ποσό των 5,00 για κάθε παιδί & και ενισχύει τους σκοπούς του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου. «Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού!», ελεύθερη ροή για όλες τις ηλικίες Ακούσατε! Ακούσατε! Το Παιδικό Μουσείο της Αθήνας ανοίγει το Εργαστήρι του και από αυτό ξεπηδούν Κόκκινα Κουτιά με εργαλεία και υλικά που στα χέρια των παιδιών μεταμορφώνονται σε πρωτότυπες και ευφάνταστες κατασκευές! Πόση έμπνευση έχετε σήμερα; Πόσο χρόνο έχετε στη διάθεσή σας για δημιουργία; Τετάρτη 2 Μαΐου 2018 & ώρες 17:00 19:00 Σήμερα από το εργαστήρι ξετρυπώνει το κόκκινο κουτί και μας ταξιδεύει με «Κάρτες που κινούνται!». Τετάρτη 9 Μαΐου 2018 & ώρες 17:00 19:00 Για τις μικρές και μεγάλες μαμάδες που γιορτάζουν την Κυριακή το κόκκινο κουτί στήνει ένα μυστικό εργαστήριο, στο οποίο φτιάχνουμε πρωτότυπα δώρα και τους ευχόμαστε «Έκπληξη! Χρόνια πολλά μαμά!». Τετάρτη 16 Μαΐου 2018 & ώρες 17:00 19:00 Το κόκκινο κουτί σε στριφογυριστή διάθεση μάς προτρέπει: «Φτιάξε σβούρες». H οικονομική συμμετοχή στα προγράμματα Κατασκευές του (κόκκινου) κουτιού! ανέρχεται στο ποσό των 3,00 για κάθε άτομο και ενισχύει τους σκοπούς του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου. Οι ώρες λειτουργίας του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας είναι Τετάρτη 11:00 19:00 και Πέμπτη έως Κυριακή 11:00 15:00. H είσοδος στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας είναι ελεύθερη. Η συμμετοχή των παιδιών στα προγράμματα είναι προαιρετική -καθώς υπάρχει η δυνατότητα της ελεύθερης ερμηνείας στα εκθέματακαι δηλώνεται στην υποδοχή του Μουσείου την ημερομηνία διεξαγωγής του προγράμματος. O αριθμός συμμετοχών σε κάθε πρόγραμμα είναι περιορισμένος και τηρείται σειρά προτεραιότητας. Τετάρτη 16 Μαΐου 2018 & ώρες 18:00 18:45 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «(Δια)δικτυωνόμαστε» στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 7 έως 12 χρόνων. Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο συμμετέχει στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου) που φέτος έχει ως θέμα «Μουσεία και (δια)δίκτυα. Νέες προσεγγίσεις, νέο κοινό» και πραγματοποιεί την Τετάρτη 16 Μαΐου 2018 & ώρες 18:00 18:45, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «(Δια)δικτυωνόμαστε» για οικογένειες με παιδιά ηλικίας 7 έως 12 χρόνων. Με ποιους διαφορετικούς τρόπους μπορούμε να επικοινωνήσουμε; Πώς τα ταχυδρομικά περιστέρια, τα μηνύματα σε μπουκάλια, τα σήματα μορς και καπνού έδωσαν τη θέση τους σε καλώδια, οπτικές ίνες οθόνες, κουμπιά και ασύρματες 75

συσκευές; Ελάτε να εξιχνιάσουμε τα μυστήρια της επικοινωνίας εφευρίσκοντας δικούς μας νέους τρόπους, για να έρθουμε πιο κοντά! Δηλώσεις συμμετοχής στην υποδοχή του Μουσείου την ημερομηνία διεξαγωγής του προγράμματος. O αριθμός συμμετοχών σε κάθε πρόγραμμα είναι περιορισμένος και τηρείται σειρά προτεραιότητας. Δεν απαιτείται οικονομική συμμετοχή. Για Σχολεία Eκπαιδευτικά Προγράμματα του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου για ομάδες παιδιών ηλικίας 2-6 ετών και σχολικές ομάδες Α - Στ Δημοτικού 2017-2018 στο «Παιδικό Μουσείο της Αθήνας Για παιδιά ηλικίας 2-3 χρόνων Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Μια γραμμή ταξιδεύει» Μια ευθεία γραμμή ταξιδεύει παρέα με τη μουσική, μεταμορφώνεται και μας καλεί να την ακολουθήσουμε. Μέσα από μια ιστορία ανακαλύπτουμε την ευθεία, την καμπύλη και τον κύκλο. Με το σώμα μας και την κίνηση προσεγγίζουμε βιωματικά τις μορφές που μπορεί να πάρει μια γραμμή. Για παιδιά ηλικίας 2-4 χρόνων Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το μικρό και το μεγάλο μια παρέα» Ποιος μπορεί να φοράει ένα παπούτσι νούμερο 50; Πόσο βαρύ είναι ένα αναδευτήρι ενός μέτρου; Ανακαλύπτουμε αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου και προσεγγίζουμε την έννοια του μεγέθους. Συγκρίνουμε αντικείμενα, τα συσχετίζουμε και εξοικειωνόμαστε με απλές μαθηματικές έννοιες και δεξιότητες. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Πάω βόλτα με μια φυσαλίδα» Με σαπούνι και νερό, με χωνιά και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε καθημερινά ανακαλύπτουμε τις φυσαλίδες. Παίζοντας εξερευνούμε τον κόσμο της επιστήμης και της τέχνης, αναπτύσσουμε τη φαντασία μας και ταξιδεύουμε! Για παιδιά ηλικίας 3-4 χρόνων Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ο χορός των σχημάτων» Με ποιον τρόπο χορεύουν τα σχήματα; Τι ήχο κάνει ο κύκλος; Πώς ακούγεται το τετράγωνο; Εμπνεόμαστε από τη ζωγραφική και τη μουσική και γνωρίζουμε τα βασικά γεωμετρικά σχήματα. Αξιοποιούμε το σώμα μας και την κίνηση προκειμένου να δημιουργήσουμε το δικό μας έργο τέχνης. Ημέρα πραγματοποίησης: Δευτέρα (το πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί και στον χώρο του σχολείου) 76

Αριθμός παιδιών σε κάθε πρόγραμμα: έως 15 Διάρκεια προγράμματος: 60 Οικονομική συμμετοχή: 5,00 ευρώ για κάθε παιδί αν το πρόγραμμα πραγματοποιηθεί στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας & 6,00 ευρώ αν το πρόγραμμα πραγματοποιηθεί στον χώρο του σχολείου Για παιδιά 4-6 χρόνων Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Τα μυστικά της Σοφίτας» Παλιές φωτογραφίες, παπούτσια, ρούχα, καπέλα εποχής, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και χίλια δυο άλλα κρύβονται στη Σοφίτα του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας. Τα παιδιά παίζοντας έρχονται σε επαφή με το παρελθόν, ανακαλύπτουν τα παλιά αντικείμενα, τα συγκρίνουν με τα δικά τους και καλλιεργούν τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη τους. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ας Μαγειρέψουμε στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας!» Τα παιδιά αξιοποιώντας τις αισθήσεις τους ανακαλύπτουν τα υλικά μιας συνταγής γεμάτης διαφορετικές υφές, χρώματα, αρώματα και γεύσεις! Μετρούν, ανακατεύουν, πλάθουν, ζυμώνουν, δοκιμάζουν και δημιουργούν! Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ο Χορός των Σχημάτων» Ποιο σχήμα κατρακυλάει πιο γρήγορα σε μία κατηφόρα; Ποιο περπατά αργά σαν τη χελώνα; Κι αν τα τρίγωνα είχαν φωνή ποιο τραγούδι θα μας έλεγαν; Τα παιδιά μέσα από ήχους και ρυθμούς ανακαλύπτουν σχήματα και αριθμούς στο σώμα, στη φύση, στη μουσική κι όλος ο κόσμος ήχος θα γενεί! Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Πολλές φορές κι έναν καιρό» Πώς θα ήταν η ζωή μας αν δεν υπήρχαν παραμύθια; Πού θα ζούσαν οι αγαπημένοι μας ήρωες; Με αφορμή μια παραμυθο-περιπέτεια τα παιδιά εντοπίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των παραμυθιών. Στη συνέχεια, με μαγικό βοηθό τη φαντασία τους γίνονται οι ίδιοι δημιουργοί και εικονογραφούν τη δική τους ιστορία! Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ζω-ΓΡΑΦΗ-ζουμε;» Από ποιο γράμμα αρχίζει το όνομά μας; Τι μας θυμίζουν τα σχήματα των γραμμάτων; Πώς ακούγεται η φωνή τους; Γινόμαστε «γραμματοερευνητές», συνδέουμε το όνομά μας με τις συλλογές του μουσείου και μεταμορφώνουμε τα γράμματα σε μια φανταστική ζω- ΓΡΑΦΗ- κή! Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Εγώ κι εσύ μαζί!» Πόσα διαφορετικά ζώα, ψάρια, φυτά, δέντρα Κι εμείς οι άνθρωποι; Τα παιδιά μέσα από τη διαφορετικότητα στη φύση ανιχνεύουν τη μοναδικότητά τους, αναγνωρίζουν την αξία του καθενός στην ομάδα και όλοι μαζί δημιουργούν το δέντρο της συνεργασίας. Ώρες διεξαγωγής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων: 9:15 10:30 & 11:00 12:15 Αριθμός παιδιών σε κάθε πρόγραμμα: έως 25 77

Εducational programs in English For children 4-6 years old The Secrets of the Attic Old photographs, shoes, clothes, hats, items of everyday use and more are hidden in the Attic of the Children s Museum of Athens. Through play, children encounter the past, discover antique objects, compare them to their own, and cultivate their imagination and creative thinking. Let s cook in the Children s Museum of Athens! Through their senses, children discover the ingredients of a recipe full of different textures, colors, aromas, and flavors! They measure, mix, mold, knead, taste and create! Dance of the Shapes Which shape runs faster downhill? Which one walks slowly like a turtle? And if triangles had a voice, what song would they sing? Through sounds and beats, children discover shapes and numbers in their body, in nature, in music and the whole world resounds! Once upon many times What would life be like if there were no fairy tales? Where would our favorite heroes live? Through a fairytale adventure, children discover the main characteristics of fairytales. Then, using their imagination as a magic assistant, they create and illustrate their own story! Live-Draw-Write! What letter does our name begin with? What are the shapes of the alphabet? What do letters sound like? We become Letter Researchers, we link our name to the museum s collections and transform the letters into a fantastic work of art! Together, me and you! There are so many different animals, fish, plants, trees And what about us humans? Children, through diversity in nature, discover their uniqueness, acknowledge the value of each member of the group, and create altogether the tree of cooperation. Co-organizers: «The Culture Sports & Youth Organization of the City of Athens» (OPANDA) & «Hellenic Children s Museum». Address: Rigillis & Vas. Georgiou Β 17-19, 106 75 Athens (Athens Conservatoire Building) The educational programs for preschool children in English are being implemented on Tuesdays. 78

Δημοτικό σχολείο Για Α και Β Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ο προπαππούς και η προγιαγιά διηγούνται» Τα παιδιά μέσα από την παρατήρηση των παλιών αντικειμένων ανακαλύπτουν στοιχεία για την παλιά εποχή, έρχονται σε επαφή την έννοια της συνέχειας και της εξέλιξης και φτιάχνουν το δικό τους γενεαλογικό δέντρο. Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Εγώ κι εσύ μαζί!» Τα παιδιά με αφορμή ένα παραμύθι συζητούν για τη μοναδικότητα των ανθρώπων, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις δεξιότητες του καθενός από εμάς. Στη συνέχεια, δημιουργούν την αυτοπροσωπογραφία τους, τη διανθίζουν με τα ιδιαίτερα ταλέντα τους και συνθέτουν ένα ομαδικό κολλάζ που εκφράζει το πνεύμα της συνεργασίας στην τάξη τους. Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Πολλές φορές κι έναν καιρό» Ήρωες, αντίπαλοι, βοηθοί, μαγικά αντικείμενα και μέσα μεταφοράς συναντιούνται στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας και εμπνέουν τα παιδιά να δημιουργήσουν και να εικονογραφήσουν τη δική τους περιπέτεια! Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Αριθμομαγειρέματα» (μόνο για την Α Δημοτικού) Με οδηγό μία συνταγή μαγειρικής και βοηθούς τα εκθέματα του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας, τα παιδιά καλούνται να οργανώσουν, να απαριθμήσουν, να προσθέσουν, να αφαιρέσουν και να ακολουθήσουν τις οδηγίες μίας συνταγής και φυσικά να τη δοκιμάσουν! Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Οι αριθμοί στην Αγορά και στην Κουζίνα» (μόνο για τη Β Δημοτικού) Τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι στην «Αγορά» και την «Κουζίνα» του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας προσθέτουν, αφαιρούν, ζυγίζουν, ταξινομούν και χρησιμοποιούν τον πολλαπλασιασμό στην πράξη! Αριθμός μαθητών: έως 50 Για Γ και Δ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Κάτι έχω να σας πω» Πώς θα αισθανόταν ένα παλιό τηλέφωνο αν συνομιλούσε με ένα κινητό αφής; Τι θα έλεγε ένα σίδερο του 19ου αι. αν συναντούσε ένα ατμοσίδερο; Αντικείμενα της παλιάς εποχής που έχουν αλλάξει ή δεν υπάρχουν πια, συνομιλούν με αντίστοιχα 79

σύγχρονά τους. Τα παιδιά εξοικειώνονται με την έννοια του χρόνου, εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές και δίνουν φωνή στις δικές τους αφηγήσεις. Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Όλοι μαζί στο τραπέζι» Από την Ασία, την Αυστραλία και την Αμερική έως την Αφρική και την Ευρώπη μαγειρικά σκεύη, εργαλεία κουζίνας και μπαχαρικά ταξιδεύουν τα παιδιά στον κόσμο, έτσι ώστε όλοι μαζί γύρω από ένα τραπέζι να καλλιεργήσουν την αποδοχή και τον αλληλοσεβασμό προς το διαφορετικό. Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ας βγάλουμε τα μαθηματικά έξω απ το βιβλίο!» Αριθμητικές πράξεις, κλάσματα και δεκαδικοί βγήκαν από τα βιβλία και κρύφτηκαν στα εκθέματα «Κουζίνα και Αγορά» του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας. Μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι τα παιδιά αγοράζουν τα υλικά, εκτελούν μία συνταγή μαγειρικής και εφαρμόζουν μαθηματικές πράξεις στην πράξη! Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Θα σου πω μια ιστορία με το νι και με το σίγμα!» Τα γράμματα της αλφαβήτου δίνουν έμπνευση στους μαθητές να επιλέξουν πρωτότυπους ήρωες και να πλέξουν ιστορίες με αφορμή το πρώτο γράμμα του ονόματός τους. Τα παιδιά συνεργάζονται, συγγράφουν και εμψυχώνουν τη δική τους ιστορία! Αριθμός μαθητών: έως 50 Για Ε και ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Από την παλιά εποχή στο μέλλον» Τα παιδιά συγκρίνουν σύγχρονα αντικείμενα καθημερινής χρήσης με αντίστοιχα του παρελθόντος και κατανοούν βιωματικά τις αλλαγές στην κατασκευή των αντικειμένων σύμφωνα με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις ανάγκες των χρηστών ανά εποχή. Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Η χαμένη βαλίτσα» Πόσα πράγματα έχει να μας πει μια βαλίτσα; Τι μπορούμε να καταλάβουμε για έναν άνθρωπο μέσα από τα πράγματά του; Τα παιδιά μέσα από τα αντικείμενα μιας βαλίτσας ανακαλύπτουν κοινά και διαφορετικά πολιτισμικά στοιχεία των ανθρώπων αλλά και στοιχεία της ταυτότητάς τους. Στη συνέχεια ανακαλύπτουν και αποκαλύπτουν στοιχεία της δικής τους προσωπικότητας επιλέγοντας τα αντικείμενα της δικής τους βαλίτσας Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Μαγειρεύουμε Μαθηματικά!» 80

Κλάσματα, δεκαδικοί, ποσοστά κι αναλογίες γίνονται τα απαραίτητα συστατικά για μια συνταγή μαγειρικής. Τα παιδιά αξιοποιούν προϋπάρχουσες μαθηματικές γνώσεις και εφαρμόζουν καινούριες, ανακαλύπτοντας τη χρήση των μαθηματικών στην πραγματική ζωή. Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Κόμικ ιστορίες στο Μουσείο!» Με αφορμή τη συλλογή των κόμικ του Κέντρου Έρευνας & Τεκμηρίωσης του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου τα παιδιά αναγνωρίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αγαπημένου αυτού κειμενικού είδους μικρών και μεγάλων. Στη συνέχεια, εμπνεόμενοι από τις συλλογές των εκθεμάτων του μουσείου, επιλέγουν τους δικούς τους πρωτότυπους ήρωες και δημιουργούν τις περιπέτειές τους καρέ-καρέ! Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικά προγράμματα στην αγγλική γλώσσα* Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα στην αγγλική γλώσσα για μη φυσικούς ομιλητές. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα υλοποιούνται από αγγλόφωνους εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς τους Μουσείου (ερμηνευτές) αποκλειστικά στην αγγλική γλώσσα και σύμφωνα με τις αρχές της επικοινωνιακής μεθόδου. Για Α - Γ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Χρώματα και αριθμοί κρύφτηκαν στο Μουσείο» Χρώματα και αριθμοί κρύβονται στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας. Ελάτε να εξερευνήσουμε το Μουσείο, να τα εντοπίσουμε και μέσα από το παιχνίδι να ανακαλύψουμε πώς τα λέμε στα αγγλικά! Αριθμός μαθητών: έως 50 Για Δ - ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Από την Αγορά στο πιάτο μας» Τα παιδιά μέσα από ένα παιχνίδι ρόλων στην «Αγορά» του Παιδικού Μουσείου της Αθήνας εξοικειώνονται με το λεξιλόγιο γύρω από τη διατροφή, συγκεντρώνουν τα απαραίτητα υλικά και παρασκευάζουν τη δική τους συνταγή στην «Κουζίνα». Αριθμός μαθητών: έως 25 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Η φύση στην.πόλη μας» Οι συλλογές του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου της Αθήνας γίνονται πηγή έμπνευσης για να μιλήσουν τα παιδιά για τη ζωή και τα προβλήματα των μεγάλων πόλεων, να προτείνουν λύσεις και δράσεις και να κατασκευάσουν την πόλη των ονείρων τους! 81

Αριθμός μαθητών: έως 25 Οικονομική συμμετοχή: 5,00 ευρώ για κάθε παιδί & ενισχύει τους σκοπούς του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου * Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στην αγγλική γλώσσα πραγματοποιούνται στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας κάθε Τρίτη. Educational Programs in English * The Hellenic Children s Museum conducts educational programs in English for nonnative speakers. These educational programs are implemented by specialized Englishspeaking museum educators (interpreters) exclusively in English, based on the principles of communicative language teaching. For students in 1st 3rd grade, Primary Sector Educational Program: Colors and numbers are hidden in the Museum Colors and numbers are hidden in the Children s Museum of Athens. Let s explore the Children s Museum of Athens, find these colors and numbers, play with them and find out what they are called in English! Number of students: up to 50 For students in 4th 6th grade, Primary Sector Educational Program: From the market to our plate Through a role-playing game in the Market of the Children s Museum of Athens, children familiarize themselves with the vocabulary about nutrition and gather the necessary ingredients to make their own recipe in the Museum s Kitchen. Number of students: up to 25 Educational Program: Nature in our city The collections of the Hellenic Children s Museum become a source of inspiration for children to talk about life and its problems in big cities, to suggest actions and solutions for those problems, and to construct the city of their dreams! Number of students: up to 25 * The educational programs in English take place in the Children s Museum of Athens every Tuesday. Hours: 09:00 10:30 & 11:00 12:30 Educational programs in English for elementary school students At the «Children s Museum of Athens» 82

For 1st & 2nd grade Grandpa and grandma tell a story The children, through the observation of antique objects, discover the past, understand continuity and evolution, and create their own family tree. Number of students: up to 25 Together, you and me! The children talk about the uniqueness of people, the special characteristics and skills of each of us. Then they create their self-portraits, adorn them with their own talents, and create a collage expressing the team spirit of their class. Number of students: up to 25 Once upon many times Heroes, rivals, assistants, magic objects and means of transport meet at the Children s Museum of Athens and inspire children to create and illustrate their own adventure! Number of students: up to 50 Cooking by numbers (only for 1st grade) Children follow a recipe using objects from the exhibits of the Children s Museum of Athens. In the process, they organize, enumerate, add, subtract, follow the recipe, and of course taste it! Number of students: up to 50 Numbers in the Market and the Kitchen (only for 2nd grade) Children, through playing in the Market and the Kitchen of the Children s Museum of Athens, add, subtract, weigh, classify, and use multiplication in action! Number of students: up to 50 For 3rd & 4th grade I have something to tell you How would an old phone feel if it talked with a touch screen mobile phone? What would a 19th century iron say if it met a steam iron? Antique objects that no longer exist, talk with their respective contemporary ones. Children become familiar with the concept of time, identify similarities and differences, and tell their own stories. Number of students: up to 25 Everybody around the table Cookware, kitchen tools, and spices from Asia, Australia, America, Africa, and Europe enable children to become familiar with different cultures of the world. They gather around a table thus cultivating acceptance and mutual respect for each other. Number of students: up to 25 83

Let s get mathematics out of the book! Mathematical operations, fractions, and decimals come out of the books and hide in the exhibits Kitchen and Market of the Children s Museum of Athens. Through creative play children buy materials, follow a recipe and carry out mathematical operations. Number of students: up to 50 Telling a story letter by letter! The letters of the alphabet inspire students to choose their own heroes and stories starting from the first letter of their name. Children cooperate, write, and animate their own story! Number of students: up to 50 For 5th & 6th grade From the past into the future Children compare contemporary everyday objects to those of the past, experience the evolution of technology and discover the needs of the users of the past, the present, and the future. Number of students: up to 25 A lost suitcase What can a suitcase tell us? What can we figure out about people by their belongings? Through the contents of a suitcase, children discover common and different cultural elements of people, as well as elements of their identity. Then they discover and reveal elements of their own personality by choosing the contents of their own suitcase. Number of students: up to 25 Cooking mathematics! Fractions, decimals, percentages, and proportions become the ingredients for a cooking recipe. Children use pre-existing mathematical knowledge and apply new elements, discovering the use of mathematics in real life. Number of students: up to 50 Comic stories in the Museum! Children acknowledge the special features of comics, using the comics collection of the Hellenic Children s Museum Research & Documentation Center. Then, inspired by the museum collections and exhibits, they choose their own heroes and create their own adventures frame by frame! Number of students: up to 50 84

The Museum travels For 1st, 2nd & 3rd grade Palm trees, rams, and peacocks in the center of Athens? The National Garden is cited in the heart of the city, among the apartment buildings, the cars, and the noise. A map, a brochure, and a desire for exploration are the tools children use to discover the largest park of Athens. Number of students: up to 50 With Dimitris Pikionis in Philopappou hill * Through playing outdoors and activities suitable to each age group, children activate their senses, come into contact with nature and art, have fun, explore and discover the work of the famous architect and artist, Dimitris Pikionis. Number of students: up to 50 For 4th, 5th & 6th grade Educational Program: Journey to ancient times * (Venue: Piraeus Archaeological Museum, 31, Trikoupi Street, Piraeus) How did the ancient Greeks dress? What objects did they use in their everyday life? What would the statues say if they had a voice? What secrets are hidden in a vase? The exhibits of the museum become a time capsule, taking the children to a journey back in time. Through exploring the treasures of the Piraeus Archaeological Museum, children discover the everyday life of the ancient Greeks. Number of students: up to 50 Educational Program: Traveling in Plaka Ancient Greece, Byzantium, and the Ottoman era coexist harmoniously in Plaka, the most beautiful neighborhood of Athens. From Anafiotika to the Lysicrates Monument, and from Medresse to Saint Catherine s church, the students collaborate to explore and discover the different periods of Greek history through the monuments of Plaka. Number of students: up to 50 * The educational programs at the Archaeological Museum of Piraeus and on the hill of Philopappou are held every Wednesday by Greek Children s Museum s interpreters, who are licensed guides of the Ministry of Tourism and the Greek Tourism Organization. Hours: 09:00 10:30 & 11:00 12:30 85

Το Μουσείο ταξιδεύει σε άλλους χώρους Για Α, Β & Γ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Φοίνικες, κριάρια και παγώνια στο κέντρο της Αθήνας;» Ανάμεσα στις πολυκατοικίες, τα αυτοκίνητα και τον θόρυβο, στην καρδιά της πόλης βρίσκεται ο Εθνικός Κήπος. Ένας χάρτης, ένα φυλλάδιο και η διάθεση για εξερεύνηση είναι τα εργαλεία, για να ανακαλύψουμε τον πιο μεγάλο και πράσινο κήπο της πρωτεύουσάς μας. Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Με τον Δημήτρη Πικιώνη στου Φιλοπάππου» * Μέσα από το παιχνίδι στο ύπαιθρο και μια σειρά δραστηριοτήτων κατάλληλα προσαρμοσμένων σε κάθε ηλικιακή ομάδα, τα παιδιά ενεργοποιούν τις αισθήσεις τους, έρχονται σε επαφή με τη φύση και την τέχνη, ψυχαγωγούνται, εξερευνούν κι ανακαλύπτουν στοιχεία για τον καλλιτέχνη Δημήτρη Πικιώνη. Αριθμός μαθητών: έως 50 Για Δ, Ε & ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Ταξίδι στα αρχαία χρόνια»* (Χώρος υλοποίησης: Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, Χαρ. Τρικούπη 31, Πειραιάς) Πώς ντύνονταν οι αρχαίοι Έλληνες; Ποια αντικείμενα χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους; Αλήθεια, τι θα μας έλεγαν τα αγάλματα αν είχαν φωνή; Ποια μυστικά κρύβει ένα αγγείο; Τα εκθέματα του μουσείου γίνονται η «χρονοκάψουλα», η οποία μεταφέρει τα παιδιά σε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο. Εξερευνώντας τους θησαυρούς του Αρχαιολογικού Μουσείου τα παιδιά ανακαλύπτουν την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Αριθμός μαθητών: έως 50 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Οδοιπορικό Στην Πλάκα» Η αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο, η εποχή της Τουρκοκρατίας συνυπάρχουν αρμονικά στην πιο όμορφη, ίσως, γειτονιά της Αθήνας, την Πλάκα. Από τα Αναφιώτικα στο μνημείο του Λυσικράτους και από τον Μεντρεσέ στον ναό της Αγίας Αικατερίνης, οι μαθητές συνεργάζονται προκειμένου να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν τις διαφορετικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας μέσα από τα μνημεία της Πλάκας. Αριθμός μαθητών: έως 50 * Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά και στον λόφο του Φιλοπάππου πραγματοποιούνται κάθε Τετάρτη από ερμηνεύτριες του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου, οι οποίες είναι διπλωματούχοι ξεναγοί του Υπουργείου Τουρισμού και του ΕΟΤ. Ώρες διεξαγωγής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων: 09:00 10:30 & 11:00 12:30 86

Για Γ Γυμνασίου Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Είναι αυτό τέχνη;» Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο υλοποιεί για πέμπτη συνεχή σχολική χρονιά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Είναι αυτό τέχνη;». Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές & μαθήτριες Γ Γυμνασίου, ολοκληρώνεται σε δύο (2) συναντήσεις διάρκειας 1 ώρας και 45 λεπτών η καθεμία και πραγματοποιείται μέσα στη σχολική τάξη από τους ερμηνευτές του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου. Στόχοι του προγράμματος είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες: να έρθουν σε επαφή και να ευαισθητοποιηθούν όσον αφορά στη σύγχρονη τέχνη με βιωματικό τρόπο, να εξοικειωθούν με σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα και τους εκπροσώπους τους και να αναπτύξουν πολλαπλούς, προσωπικούς και συλλογικούς τρόπους προσέγγισης του έργου τέχνης. Στην πρώτη συνάντηση, οι μαθητές & οι μαθήτριες έρχονται σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη γνωρίζοντας τρία βασικά καλλιτεχνικά ρεύματα και τους εκπροσώπους τους. Ανακαλύπτουν την ψυχοσύνθεση των καλλιτεχνών, τους συνδέουν με γεγονότα της εποχής που επηρέασαν την τέχνη τους κι εξοικειώνονται με υλικά και σύμβολα που εκείνοι χρησιμοποιούν. Στη συνέχεια, εμπνεόμενοι από τα καλλιτεχνικά ρεύματα που ανακάλυψαν, δημιουργούν έργα αξιοποιώντας αντικείμενα που βρίσκονται μέσα στην τάξη τους. Παράλληλα, δίνεται ένα σχέδιο εργασίας στους μαθητές και τις μαθήτριες σύμφωνα με το οποίο δημιουργούν έργα χρησιμοποιώντας όποιον τρόπο επιθυμούν με σκοπό να τα παρουσιάσουν στην επόμενη συνάντηση. Στη δεύτερη συνάντηση, οι μαθητές & οι μαθήτριες, με δημιουργικές δραστηριότητες ανακαλούν στη μνήμη τους τα καλλιτεχνικά ρεύματα που ανακάλυψαν στην πρώτη συνάντηση. Στη συνέχεια, ανακαλύπτουν νέα κινήματα της σύγχρονης τέχνης και εκπροσώπους τους κι έρχονται σε επαφή με τον βίο και το έργο τους αξιοποιώντας οπτικοακουστικό υλικό. Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με τη χρήση πραγματικών αντικειμένων, τα οποία συνδέονται με τους καλλιτέχνες και το έργο τους και γίνονται έργα στα χέρια των μαθητών & των μαθητριών. Σχεδιασμός, Υλοποίηση, Αξιολόγηση: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού & Αναπτυξιακού Οργανισμού κοινής ωφέλειας ΝΕΟΝ, υλοποιείται με δωρεά του ΝΕΟΝ και δεν έχει οικονομική συμμετοχή. Για ΑμεΑ σε μουσεία και χώρους πολιτισμού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παίζω, ανακαλύπτω και αισθάνομαι στα μουσεία» για Άτομα με Αναπηρία με την ευγενική χορηγία της ΜetLife & του MetLife Foundation. Συγκεκριμένα, το ΕΠΜ υλοποιεί τα ακόλουθα εκπαιδευτικά προγράμματα: 87

στο «Παιδικό Μουσείο της Αθήνας» το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μυρωδιές, παιχνίδια, μαγειρέματα» Τι γεύση έχει το αλεύρι; Πώς μυρίζει το λάδι; Ποια σκεύη θα χρησιμοποιήσουμε για να παρασκευάσουμε μια συνταγή; Τα παιδιά αξιοποιούν τις αισθήσεις τους, εξοικειώνονται με τις συλλογές του μουσείου και παρασκευάζουν το δικό τους ψωμί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το σώμα μου ένας μαγικός κόσμος» Πώς είναι το ανθρώπινο σώμα; Τι χρειάζεται ώστε να είναι υγιές; Τα παιδιά μέσα από τις συλλογές του μουσείου και με οδηγό τις αισθήσεις τους, ανακαλύπτουν το σώμα τους, το σχεδιάζουν, προσθέτουν τα βασικά χαρακτηριστικά και το συνδέουν με την ισορροπημένη διατροφή και την άσκηση. στον Εθνικό Κήπο, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια καταπράσινη βόλτα» Ποια σχέση έχει ο Εθνικός Κήπος με ένα μουσείο; Τι μπορούμε να ανακαλύψουμε σε έναν περίπατο στον Εθνικό Κήπο; Πόσα ζώα; Πόσα φυτά; Πόσα διαφορετικά χρώματα; Τα άτομα που συμμετέχουν με οδηγό τις αισθήσεις, τις συλλογές του ΕΠΜ και το «ζωντανό» περιβάλλον παίζουν κι ανακαλύπτουν υφές, αρώματα, χρώματα και ήχους και τα συνδέουν με τον άνθρωπο και την πόλη. στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης & Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μια φορά κι έναν καιρό στην παλιά Αθήνα» Πώς ζούσαν οι άνθρωποι παλιά; Ποια εργαλεία χρησιμοποιούσαν για τις δουλειές του σπιτιού; Ποια είναι η διαφορά τους από τα σύγχρονα εργαλεία; Μέσα σε ένα πραγματικό αστικό σπίτι, τα άτομα που συμμετέχουν, με οδηγό τις αισθήσεις τους, πραγματικά αντικείμενα από τις συλλογές του ΕΠΜ και παιχνίδι έρχονται σε επαφή με τη ζωή στην Αθήνα του περασμένου αιώνα και ανακαλύπτουν, αντικείμενα, χρήσεις και ήχους. στην Εθνική Γλυπτοθήκη, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Παίζουμε τα αγάλματα;» Τι είναι το άγαλμα; Από ποια υλικά μπορούμε να το κατασκευάσουμε; Κινούνται τα αγάλματα; Τα παιδιά στο ταξίδι τους στην Εθνική Γλυπτοθήκη, χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους νιώθουν και ανακαλύπτουν τα γλυπτά, το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα, τη μορφή που έχουν και τι παριστάνουν. Αναπαριστούν με το σώμα τους διαφορετικά είδη κίνησης που δυνάμει έχουν τα γλυπτά και δημιουργούν βιωματικά το δικό τους γλυπτό. στη Νέα Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Σσσσ! ο πίνακας κάτι έχει να μας πει» Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με έργα τέχνης, παρατηρούν χρώματα και σχήματα και φαντάζονται την ιστορία που κρύβουν. Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος μεταμορφώνονται σε καλλιτέχνες, δίνουν ζωή στους πίνακες και δημιουργούν τα δικά τους έργα τέχνης. 88

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιείται με την ευγενική χορηγία της MetLife & του MetLife Foundation και δεν έχει οικονομική συμμετοχή. Στο Ωδείο Αθηνών Για Γ & Δ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μουσική & μουσικοί» Ημέρα & ώρες διεξαγωγής: Πέμπτη, 10:00 11:30 Οι μαθητές και οι μαθήτριες εξοικειώνονται με τον υπέροχο κόσμο της μουσικής. Άρπα, κοντραμπάσο, τσέμπαλο, τσελέστα, ξυλόφωνο, πιατίνια, κάσα και ταμ ταμ, δονούνται, κρούονται, ηχούν, μάς μιλούν και αποκαλύπτονται από τους δασκάλους του Ωδείου Αθηνών και τους ερμηνευτές του Ελληνικού Παιδικού Μουσείου. Πίσω από κάθε πόρτα του Ωδείου κρύβεται ένας μουσικός κόσμος. Τα παιδιά μέσα από την περιήγησή τους στις αίθουσες μουσικής του Ωδείου ανακαλύπτουν τον πλούτο των οργάνων, τα χρώματα και τα ηχοχρώματα, τα σχήματα, τα υλικά κατασκευής τους. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των μουσικών της ορχήστρας εξερευνούν ρυθμούς, εντάσεις, πειραματίζονται με την κίνηση και την αναπνοή. Η δράση κορυφώνεται με μια συναυλία που θα πραγματοποιηθεί αποκλειστικά για εκείνα! Αριθμός μαθητών: έως 50 Οικονομική συμμετοχή: 7,00 ευρώ για κάθε παιδί Στο Πολεμικό Μουσείο Για Ε και ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ιστορικοί στο Μουσείο» στο Πολεμικό Μουσείο (Βασ. Σοφίας & Ριζάρη 2, Αθήνα είσοδος από Ριζάρη) Ώρες διεξαγωγής: 09:15-10:45 & 11:00-12:30 Περίοδος διεξαγωγής: Δευτέρα 26 Φεβρουαρίου 2018 Παρασκευή 2 Μαρτίου & Δευτέρα 23 Απριλίου 2018 Δευτέρα 30 Απριλίου 2018 Μέγιστος αριθμός μαθητών/μαθητριών: 20 (ανά πρόγραμμα) Οι μαθητές και οι μαθήτριες εργάζονται με τη μέθοδο του ιστορικού συλλέγουν στοιχεία από τα εκθέματα του μουσείου και φτιάχνουν το βιβλίο της ομάδας τους για την ιστορική περίοδο που θα ερευνήσουν Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν έχει οικονομική συμμετοχή. 89

Στο εργοστάσιο Σοκολατοποιίας Παυλίδη Για Ε & ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Η σοκολάτα και ο Παυλίδης» στο Εργοστάσιο ΣΟΚΟΛΑΤΟΠΟΙΪΑΣ ΠΑΥΛΙΔΗ, Πειραιώς 135, Αθήνα Ώρες διεξαγωγής: 9:30 11:30 Οι μαθητές και οι μαθήτριες: εξοικειώνονται με ένα πρότυπο βιομηχανίας, με τους χώρους παραγωγής και το εργασιακό περιβάλλον ενός εργοστασίου συμμετέχουν σε έρευνα για τα συστατικά της σοκολάτας και τη διατροφική της αξία, για την ιστορία του εργοστασίου Παυλίδη και για την παραγωγή της σοκολάτας από το κακαόδεντρο μέχρι το εργοστάσιο. Αριθμός μαθητών: έως 50 Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιείται για 23η σχολική χρονιά με την ευγενική χορηγία της εταιρείας Mondelez International και δεν έχει οικονομική συμμετοχή. Σε εστιατόρια McDonald s στην Αττική Για Δ, Ε & ΣΤ Δημοτικού Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Τα μυστικά της διατροφής» Ώρες διεξαγωγής: 9:30 11:30 Τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία, Να διερευνήσουν τις ομάδες τροφίμων και να μάθουν τη διατροφική τους αξία Να ανακαλύψουν βασικές τροφές της μεσογειακής διατροφής Nα προβληματιστούν σχετικά με τις δικές τους διατροφικές συνήθειες Να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα ασφάλειας, αποθήκευσης και συντήρησης των τροφίμων Να ετοιμάσουν το δικό τους γεύμα (μπέργκερ, σαλάτα ή πατάτες, νερό ή χυμό) Να έρθουν σε άμεση επαφή με τα συστατικά από τα οποία αποτελείται το γεύμα τους και να αποκτήσουν προσωπική εμπειρία παρασκευής φαγητού, έτσι ώστε να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Τα μυστικά της διατροφής» θα διεξαχθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει μια σφαιρική προσέγγιση στο θέμα της διατροφής. Συγκεκριμένα: 90

Γνωριμία με την ομάδα. Εισαγωγή στο θέμα (τι διαφορετικό υπάρχει γύρω σας; με τι θα ασχοληθούμε σήμερα; τι θα σας ενδιέφερε να ανακαλύψετε γύρω από αυτό το θέμα;) Εννοιολογικοί προσδιορισμοί (ισορροπημένη διατροφή). Στο πλαίσιο λειτουργίας του εκπαιδευτικού προγράμματος πραγματοποιείται προφορικός και γραπτός καταιγισμός ιδεών από τα παιδιά. Οι απαντήσεις των παιδιών καταγράφονται και αποτελούν υλικό που αξιοποιείται κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος. Εκπαιδευτική δραστηριότητα «Ομάδες τροφίμων». Τα παιδιά καλούνται μέσω ενός κινητικού παιχνιδιού στον χώρο να κατατάξουν προπλάσματα τροφίμων στις 6 διατροφικές ομάδες. Εκπαιδευτική δραστηριότητα γύρω από τη συχνότητα κατανάλωσης της κάθε τροφής. Τα παιδιά τοποθετούν τις εικόνες των τροφίμων στη διατροφική πυραμίδα σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια και επιχειρηματολογούν για τις αποφάσεις τους. Στη συνέχεια, επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις τους παρατηρώντας την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής. Ασφάλεια τροφίμων. Τα παιδιά φτιάχνουν ένα κοινό ερωτηματολόγιο και παίρνουν συνέντευξη από τον υπεύθυνο του εστιατορίου σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων. Παράλληλα, καταθέτουν και τις δικές τους απόψεις σχετικά με την υγιεινή και τις διαδικασίες που ακολουθούνται από τους υπαλλήλους κατά την παρασκευή των γευμάτων. Παρασκευή γεύματος. Τα παιδιά χωρίζονται σε δυο ομάδες και παρασκευάζουν το δικό τους γεύμα συμμετέχοντας ενεργά καθ όλη τη διαδικασία και εάν επιθυμούν το δοκιμάζουν. Συμπλήρωση εκπαιδευτικού φυλλαδίου Συμπεράσματα Αξιολόγηση. Με την ολοκλήρωση του προγράμματος, κάθε παιδί παραλαμβάνει μία ποδιά μαγειρικής, ένα καπέλο & δώρο Happy Meal. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιείται με την ευγενική χορηγία της εταιρείας Premier Capital ΕΛΛΑΣ Α.Ε. (McDonald s) και δεν έχει οικονομική συμμετοχή. Xώροι υλοποίησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων: Εστιατόρια McDonald s Smart Park, Ε. Πουλάκη, Σπάτα Αιγάλεω, Ιερά Οδός 339 Άλιμος, Λαμίας & Τεγέας Βριλήσσια, Λεωφ. Πεντέλης 80 Γλυφάδα, Λ. Ποσειδώνος & Β. Κατράκη 1 Θηβών, Λ. Θηβών 226 & Παρνασσού 91

Ίλιον, Ιλίου 36 Π. Φάληρο, Ελευθερίου Βενιζέλου 190 Εορταστικά εκπαιδευτικά προγράμματα Γιόρτασε τα γενέθλιά σου στο Π.Μ.Α.! Οι παιδικές γιορτές είναι εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν μελετηθεί και διοργανώνονται για τα παιδιά και τις οικογένειές τους με αφορμή τα γενέθλια, την ονομαστική τους εορτή ή κάποιο άλλο ευχάριστο γεγονός. Σκοπός αυτού του τύπου εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι να ανακαλύψουν οι «εορτάζοντες» τα εκθέματα του μουσείου μαζί με τους φίλους τους, να παίξουν και να έχουν την εμπειρία μιας «μουσειακής γιορτής», που θα τους εξοικειώσει ακόμα περισσότερο με την έννοια «μουσείο». Μπορείτε να κάνετε δώρο στο παιδί σας ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα αποκλειστικά για εκείνο και τους φίλους του! Αναλόγως με την ηλικία και τον αριθμό των παιδιών που θέλετε να προσκαλέσετε μπορείτε να επιλέξετε ένα από τα παρακάτω εκπαιδευτικά προγράμματα: Σε 3 ώρες μπορούμε: Να γίνουμε αλχημιστές (αν είμαστε 5-7 χρόνων) Να γίνουμε «κυνηγοί φαντασμάτων» (αν είμαστε 7-10 χρόνων) Να λύσουμε τον «Κώδικα μελάνι» (αν είμαστε 10-12 χρόνων) για παιδιά 5-7 χρόνων (νήπια, Α & Β Δημοτικού) «Το σπίτι του Αλχημιστή» Τα μυστικά ενός αλχημιστή που ζούσε πριν από πολλά πολλά χρόνια γίνονται αφορμή για να ζήσουν τα παιδιά τη χαρά του πειράματος και της φαντασίας. Συνταγές για ελιξίρια και φίλτρα μαγικά περνούν στα χέρια των παιδιών μέσα από μια σειρά δοκιμασιών. για παιδιά 7-10 χρόνων (Β έως Δ Δημοτικού) «Κυνηγοί φαντασμάτων» Φήμες λένε πως στο Ωδείο Αθηνών κατοικούν φαντάσματα, τα οποία μαζεύουν τους πιο «φανταστικούς» ήχους για τη δική τους ηχο-συλλογή. Τα παιδιά γίνονται κυνηγοί φαντασμάτων και ξεκινά μια περιπέτεια γεμάτη αινιγματικές παρτιτούρες, μυστηριώδεις ήχους και «φανταστικές» μουσικές! για παιδιά 10-12 χρόνων (Δ έως ΣΤ Δημοτικού) «Κώδικας Μελάνι» Ένα καλά κρυμμένο μυστικό βρίσκεται στο Παιδικό Μουσείο της Αθήνας. Γρίφοι, αινίγματα και κώδικες το προστατεύουν εδώ και πολλά χρόνια. Αν μπορέσουμε 92

να σπάσουμε τον «Κώδικα Μελάνι» θα αποκαλύψουμε έναν απρόσμενο θησαυρό! Τι λες; θα τα καταφέρουμε; Για την οικονομική συμμετοχή καθώς και τις ημέρες και ώρες διεξαγωγής μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον τομέα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων στο 210 3312995 (εσωτερικό 110) ή να στείλετε e-mail στο info@hcm.gr αναφέροντάς μας την ηλικία του παιδιού που θα γιορτάσει, την επιθυμητή ημερομηνία εορτασμού, τον πιθανό αριθμό των προσκεκλημένων καθώς και ό,τι κρίνετε απαραίτητο να σας διευκρινίσουμε. 93

2.ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ 21 Εκπαιδευτικά Προγράμματα στα Σχολεία Το Μουσείο Συναισθημάτων ταξιδεύει με μουσειοσκευές που περιλαμβάνουν κινητά διαδραστικά εκθέματα και πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία της Αττικής και όλης της Ελλάδας: ΝΕΟ «Η Αυτοεκτίμησή μου είναι η Δύναμή μου!» «Μια φορά και έναν καιρό σε έναν τόπο μακρινό» με τον τρόπο αυτό ξεκινάμε τη διαδρομή μας μέσα από ποτάμια, δάση, λίμνες και θάλασσες για το στέμμα το βασιλικό, ώστε να γίνει ο κάθε ένας μας ο Βασιλιάς ή η Βασίλισσα του Εαυτού του! Στην ιστορία που έχει σχεδιάσει το Μουσείο Συναισθημάτων ακολουθούμε την ηρωίδα μας και ανακαλύπτουμε την αξία της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας συνολικά, με ότι καταφέρνουμε, με ότι μας ευχαριστεί, με ότι μας δυσκολεύει, με το χρόνο που χρειαζόμαστε κάθε φορά για να είμαστε σε επαφή με τις επιθυμίες μας και τα συναισθήματά μας. Η ιστορία που έχει σχεδιάσει το μουσείο αξιοποιεί τα σύμβολα των παραμυθιών, αξιοποιεί την απόσταση ασφάλειας που δημιουργεί ο κόσμος των παραμυθιών, και δίνει το πλαίσιο στα παιδιά, καθώς ακολουθούν την ηρωίδα της ιστορίας, να ακολουθήσουν τη δική τους προσωπική εσωτερική διαδρομή και να αναπτύξουν σχέση επικοινωνίας, φροντίδας και εμπιστοσύνης με τον εαυτό τους. Καλό αντάμωμα να έχουμε με νέες διαδρομές και ανακαλύψεις στο μεγάλωμά μας! Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με το κινητό διαδραστικό έκθεμα του μουσείου «Ο Κόσμος των Παραμυθιών». 21 Το υλικό προέρχεται από: http://www.mce.gr/%ce%b3%ce%b9%ce%b1- %CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%83- %CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CF%83/#ekpaideytikasxoleia 94

«Ο Θησαυρός των Συναισθημάτων» Ο σκοπός του προγράμματος είναι να ενθαρρύνει και να εμπνεύσει τα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο των συναισθημάτων. Τα αντικείμενα του εκθέματος αποτελούν τα ερεθίσματα για να αναγνωρίσουν, να ονοματίσουν και να ξεχωρίσουν διαφορετικά συναισθήματα, να αντιληφθούν την αξία όλων των συναισθημάτων (ευχάριστων και δυσάρεστων), να αναγνωρίσουν τη σωματική τους έκφραση και να σκεφτούν πιθανές αιτίες που τα προκαλούν και αντιδράσεις που βοηθούν. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με τα κινητά εκθέματα της μουσειοσκευής «Ο Θησαυρός των Συναισθημάτων» «Τα Συναισθήματα μέσα από τον Κόσμο των Παραμυθιών» Σκοπός του προγράμματος είναι να δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να κατανοήσουν την αξία του εσωτερικού κόσμου των συναισθημάτων μέσα από το μαγικό κόσμο των παραμυθιών. Μέσα στο ασφαλές περιβάλλον του παραμυθιού που καλούνται να ολοκληρώσουν, μέσα από τη δύναμη των συμβόλων και της ζωγραφικής, ανακαλύπτουν πως όλα τα συναισθήματα είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός για τη ζωή μας. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με το κινητό διαδραστικό έκθεμα του μουσείου «Ο Κόσμος των Παραμυθιών». «Ο Φόβος μέσα από τον Κόσμο των Παραμυθιών» Γνωρίζοντας πως κάθε φορά που φτιάχνουμε ένα παραμύθι επεξεργαζόμαστε τον εσωτερικό μας κόσμο το Μουσείο Συναισθημάτων δημιούργησε το συγκεκριμένο πρόγραμμα για να δώσει την ευκαιρία στα παιδιά, καθώς θα χαρίζουν τις δικές τους ιδέες στον ήρωα του παραμυθιού, να επεξεργαστούν με ασφάλεια το συναίσθημα του φόβου μέσα από τα σύμβολα του παραμυθιού και τη ζωγραφική. Στον μαγικό κόσμο των παραμυθιών ότι θελήσουν μπορεί να συμβεί και ο ήρωας τους πάντα βρίσκει τρόπο να τα καταφέρνει! Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με το κινητό διαδραστικό έκθεμα του μουσείου «Ο Κόσμος των Παραμυθιών» 95

. «Ο Θυμός μέσα από τον Κόσμο των Παραμυθιών» Για άλλη μια φορά έρχεται το παραμύθι, πολύτιμος βοηθός, για να μας εισάγει στον κόσμο των συναισθημάτων και συγκεκριμένα στο βασίλειο του Θυμού. Τα παιδιά μέσα από τη διάδραση με το παραμύθι έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους διαφορετικούς τρόπους που μπορεί να εκφραστεί το συναίσθημα του θυμού και να ανακαλύψουν τη δημιουργική δύναμη που μπορεί να απελευθερώσει. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με το κινητό διαδραστικό έκθεμα του μουσείου «Ο Κόσμος των Παραμυθιών». «Τα Συναισθήματα στον Κόσμο των Χριστουγέννων» Ένα Χριστουγεννιάτικο εργαστήρι για τα συναισθήματα μέσα από τον Κόσμο των Παραμυθιών του Μουσείου Συναισθημάτων. Σκοπός του προγράμματος είναι μέσα στην ασφαλή, συμβολική και μαγική ατμόσφαιρα του παραμυθιού να ταυτιστούν τα παιδιά με τον ήρωα και να ακολουθήσουν τη μοναδική διαδρομή του για να ανακαλύψουν πόσα συναισθήματα χωράνε στον Κόσμο των Χριστουγέννων;! Είναι μόνο η χαρά; Η επιθυμία; Η ανυπομονησία; Η ματαίωση; Ο θυμός; Η λύπη; Ο ενθουσιασμός; Η έκπληξη; Μπορεί να εμφανιστεί και η ντροπή; Μπορεί να εμφανιστούν πολλά μαζί και καμιά φορά μπερδεμένα; Τι μπορεί να δώσει αφορμή για να αναδυθεί το κάθε συναίσθημα εν καιρώ Χριστουγέννων; Δίνοντας τη δυνατότητα στα παιδιά να κατανοήσουν, με έναν διαφορετικό τρόπο σε ένα συμβολικό τόπο, την αξία όλων των συναισθημάτων, τους χαρίζουμε ένα πολύ μεγάλο δώρο καθώς τους επιτρέπουμε να νιώθουν όλα τα συναισθήματά τους και να μπορούν να είναι ο εαυτός τους. Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί και στο χώρο του μουσείου κατόπιν συνεννόησης. «Το Λουλούδισμα των Συναισθημάτων», για τη γιορτή του Πάσχα 96

Ένα εργαστήρι για τη γιορτή του Πάσχα και για την ανεκτίμητη αξία των συναισθημάτων μέσα από τον Κόσμο των Παραμυθιών του Μουσείου Συναισθημάτων. Με αφορμή τη γιορτή του Πάσχα και την εποχή της Άνοιξης στον Κόσμο των Παραμυθιών ο ήρωας θα ξεκινήσει το ταξίδι του και μέσα από τις περιπέτειες του θα καταφέρει να ζωντανέψει και πάλι τη χαρά, την επιθυμία, την έκπληξη, την αγάπη, τη ντροπή και το θυμό και το φόβο και τη λύπη και όλα τα συναισθήματα γιατί κάθε συναίσθημα έχει ένα μυστικό! Κάθε συναίσθημα μπορεί να γίνει πολύτιμος οδηγός στο ταξίδι της ζωής μας! Σκοπός του προγράμματος είναι να δώσουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να κατανοήσουν, με έναν διαφορετικό τρόπο, στον συμβολικό και ασφαλή τόπο του παραμυθιού, την αξία όλων των συναισθημάτων. Καθώς αποδεχόμαστε όλα τα συναισθήματα χαρίζουμε στα παιδιά ένα ανεκτίμητο δώρο: να μπορούν να είναι ο εαυτός τους! Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί και στο χώρο του μουσείου κατόπιν συνεννόησης. Πληροφορίες διεξαγωγής εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα σχολεία τα προγράμματα στα σχολεία πραγματοποιούνται από τους εμψυχωτές/τριες του μουσείου είναι διάρκειας 60 έως 90 ανάλογα την ηλικία των μαθητών πραγματοποιούνται καθημερινά από Δευτέρα έως Παρασκευή για να μπορέσει το μουσείο να επισκεφτεί το σχολείο είναι απαραίτητη η ελάχιστη συμμετοχή 30 παιδιών τα οποία χωρίζονται σε δυο ομάδες των 15 και πραγματοποιούνται δυο προγράμματα διαδοχικά ενώ η μέγιστη συμμετοχή είναι 50 παιδιά τα οποία δημιουργούν δυο ομάδες των 25 για κάθε πρόγραμμα. Σε περίπτωση που οι συμμετοχές είναι λιγότερες από 30, θα χρειαστεί να καλυφθεί το αντίτιμο των 30 συμμετοχών 97

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τη γιορτή των Χριστουγέννων και του Πάσχα υπάρχει δυνατότητα να πραγματοποιηθούν και στο μουσείο κατόπιν συνεννόησης εισιτήριο για τα προγράμματα στα σχολεία της Αττικής: 6 ευρώ εισιτήριο για τα προγράμματα στα σχολεία εκτός Αττικής: 9 ευρώ και διαμορφώνεται ανάλογα με τους προορισμούς: για προορισμούς που δεν απαιτείται διανυκτέρευση του εμψυχωτή του μουσείου είναι απαραίτητη προϋπόθεση η συμμετοχή τουλάχιστον 40 παιδιών. για προορισμούς που απαιτείται διανυκτέρευση του εμψυχωτή του μουσείου, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η συμμετοχή τουλάχιστον 80 παιδιών και χρειάζεται επίσης να καλυφθούν έξοδα διαμονής και διατροφής. για προορισμούς που απαιτείται δρομολόγιο με πλοίο ή αεροπλάνο και διανυκτέρευση του εμψυχωτή, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η συμμετοχή τουλάχιστον 80 παιδιών και χρειάζεται επίσης να καλυφθούν έξοδα μετακίνησης και διαμονής. Κάθε εισιτήριο ενισχύει το έργο του μουσείου και το βοηθάει να λειτουργεί σωστά. Το Μουσείο Συναισθημάτων δεν λαμβάνει επιχορήγηση από κανένα ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα. Το στηρίζουν αποκλειστικά τα εισιτήρια των ανθρώπων που επιλέγουν τη φιλοσοφία του και εκτιμούν το έργο που προσφέρει. Διαδικασία κράτησης σχολικών επισκέψεων Η διαδικασία της κράτησης για εκπαιδευτική επίσκεψη γίνεται κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας με τη γραμματεία του μουσείου στο τηλ. 210 92 18 329. Η γραμματεία του μουσείου λειτουργεί καθημερινά εκτός Δευτέρας. Ο εκπαιδευτικός που αναλαμβάνει την ευθύνη για την κράτηση συγκεκριμένης ημερομηνίας ή ημερομηνιών για πραγματοποίηση εκπαιδευτικής/ων επίσκεψης/ων θα πρέπει να παρέχει τις εξής πληροφορίες: Τα στοιχεία σχολείου, τηλέφωνο και e-mail ή φαξ Το όνομά του και κινητό τηλέφωνο Αριθμό και τάξη παιδιών που θέλει να πραγματοποιήσουν την επίσκεψη Την ώρα που έχει επιλέξει για την επίσκεψη (9π.μ. ή 11π.μ. ή 1μ.μ.) Στη συνέχεια το μουσείο στέλνει στο φαξ ή το e-mail του σχολείου αίτηση επιβεβαίωσης και οδηγίες για την επίσκεψη και ο δάσκαλος θα πρέπει να στείλει την 98

αίτηση συμπληρωμένη 10 ημέρες πριν την επίσκεψη. Ακυρώσεις δεν γίνονται εύκολα δεκτές κατόπιν του συγκεκριμένου χρονικού περιθωρίου καθότι δεν αφήνουν δυνατότητα σε άλλα σχολεία να προλάβουν να οργανώσουν επίσκεψη στο άνοιγμα της ημερομηνίας. 99

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΘΟΥΣΑ 1 ου ΟΡΟΦΟΥ 100

Εικόνα 1.[2] Που κρύβεται ο φόβος; Εικόνα 2. [3] Φόβοι στο σπίτι ή ασφάλεια στο σπίτι; [4]Ο Φόβος στους ήχους [5]Φοβόμετρο Εικόνα 3. [6] Ο κύριος Τρομάρας [7]Ο φόβος ανάμεσα στα ζώα 101

[8] Πως αλλιώς λέμε φοβάμαι; [9] Ο φόβος στη φωνή ΜΙΚΡΗ ΑΙΘΟΥΣΑ 1 ου ΟΡΟΦΟΥ Εικόνα 4. [10] Σκάλες [11] Μικρή βιβλιοθήκη 102

Εικόνα 5. [12] Μετρητής Φόβων Εικόνα 6. [13] Ο Πύργος που φυλακίζει τους φόβους [14]Αντικείμενα που καθησυχάζουν τους φόβους μας ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΣΟΓΕΙΟΥ [15].Παιχνίδια με τους φόβους 103

Εικόνα 7. (Β) Ο φόβος να μην αρέσω. (Γ) Ο φόβος για το διαφορετικό. 104

Εικόνα 8. (Δ) Ο φόβος για τον πόνο (Ε) Ο φόβος στο σχολείο Εικόνα 9. (Ζ) Ο φόβος που εμείς προκαλούμε (Η) Ο φόβος που μας προστατεύει 105

Εικόνα 10. (Θ) Ο φόβος που μας διασκεδάζει. (Ι) Ο φόβος για το σκοτάδι. Εικόνα 11. (Κ) Ο φόβος για τους εφιάλτες (Λ) Ο φόβος για τις σκιές 106

Εικόνα 12. [16] Μικρά και μεγάλα μυστικά του φόβου. Εικόνα 13. [17] Ο κόσμος των παραμυθιών 107

Εικόνα 14. Πωλητήριο Μουσείου Εικόνα 15. Αυλή μουσείου 108