ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΠΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΠΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΑΔΑΣ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΠΟΥΤΣΗ ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΕΟΤΣΙΝΙΔΗΣ Επιβλέπων ΠΑΤΡΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, 2018

2 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Λεοτσινίδη Μιχάλη, για την καθοδήγηση και την άμεση βοήθεια που μου παρείχε κατά την διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας μου. Τον Προϊστάμενο του τμήματος της ΔΙ.ΠΕ.ΧΩ.ΣΧ. κ. Σπηλιόπουλο Ζώη για την πολύτιμη βοήθεια του. Όλους αυτούς που μου πρόσφεραν στοιχεία από υπηρεσιακά και προσωπικά αρχεία. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές κ. Ελένη Γελαστοπούλου και κ. Χριστάκη Παρασκευά που με τίμησαν με την παρουσία τους στην τριμελή επιτροπή. Την καλή μου φίλη και συνάδελφο κ. Κων/να Λάνταβου που με παρότρυνε να ξεκινήσω αυτό το ταξίδι μου στη γνώση. Τέλος ευχαριστώ πολύ την οικογένεια μου που χωρίς την δική της υποστήριξη και υπομονή δεν θα είχα ολοκληρώσει αυτή τη διπλωματική διαδρομή. Στην επιλογή του θέματος επηρεάστηκα από τη θέση μου στη Διεύθυνση Περιβάλλοντος της ΠΔΕ, όπου τα τελευταία δύο χρόνια είμαι μέλος της επιτροπής παρακολούθησης διαχείρισης Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΑΥΜ). Με την ιδιότητά μου αυτή διαπίστωσα την επιτακτική ανάγκη για ένα ολοκληρωμένο δίκτυο εγκαταστάσεων συλλογής, μεταφοράς, ανάκτησης και διάθεσης των ΑΥΜ στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος (ΠΔΕ). 3 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΑΔΑΣ ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Γεωργία Παπουτσή Περίληψη Ένα από τα πλέον σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα που έχουν παρουσιαστεί παγκοσμίως στο χώρο της υγείας είναι η διαχείριση και επεξεργασία των επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων που προέρχονται από υγειονομικές μονάδες. Η μέχρι πρόσφατα διαχείρισή τους περιελάμβανε την ανεξέλεγκτη διάθεση τους στο περιβάλλον και χρήση μεθόδων επεξεργασίας (π.χ. αποτεφρωτήρες παλιάς τεχνολογίας), που δεν πληρούσαν τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Η νομοθεσία που θεσπίστηκε το 2003 για τα ιατρικά απόβλητα υπήρξε ο θεμέλιος λίθος για την ορθή διαχείριση τους. Ακολούθησαν τα σχέδια διαχείρισης σε διεθνές και εθνικό επίπεδο που, σε συνδυασμό με τη νομοθεσία, κατηγοριοποιούν τα ιατρικά απόβλητα και υποδεικνύουν τους τρόπους συλλογής, μεταφοράς, επεξεργασίας, αποθήκευσης και τελικής διάθεσης τους. Η αποτέφρωση είναι μία από τις ορθές προτεινόμενες τεχνολογίες επεξεργασίας που περιλαμβάνονται στον Ειδικό Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων και περιγράφεται εκτενώς στην παρούσα διπλωματική εργασία μαζί με τα αντιρρυπαντικά μέτρα που απαιτούνται ώστε να είναι φιλική η προτεινόμενη τεχνολογία προς το περιβάλλον. Η ανάγκη δημιουργίας μιας μονάδας αποτέφρωσης στη Δυτική Ελλάδα στοιχειοθετείται με βάση τις καταγραφές των αποβλήτων και του κόστους διαχείρισης τους, σε υγειονομικές μονάδες της Δυτικής Ελλάδος, της Πελοποννήσου και των 4 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ιονίων νήσων. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από τη λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας και κατά συνέπεια στη δημόσια υγεία, αναλύονται εκτενώς με μια μικρή αναφορά στις οικονομικές επιπτώσεις, όσον αφορά το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας. Ως συμπέρασμα προκύπτει ότι αποτελεί συμφέρουσα λύση η κατασκευή του έργου στην περιοχή. Λέξεις-κλειδιά: Διαχείριση επικινδύνων ιατρικών αποβλήτων, ΕΕΣΔΕΑΥΜ, αποτεφρωτήρας, Δυτική Ελλάδα, δημόσια υγεία. 5 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

DANGEROUS HEALTH WASTE MANAGEMENT - FEASIBILITY AND DANGER ESTIMATION OF AN INCINERATOR S ESTABLISHMENT IN WESTERN GREECE Georgia Papoutsi Summary One of the biggest environmental issues than has arisen globally is management and treatment of the hazardous medical waste coming from health units. Up until now, their management was all about uncontrolled disposal in the environment and the use of treatment methods (e.g. incinerators of outmoded technology) that did not meet the required standards. As of 2003, the legislation regarding medical waste was the cornerstone for their proper management. The combination between legislation and the management plans that followed, in both international and national level, led to the categorization of medical waste and also specified ways of collection, transportation, treatment, storage and final disposal of them. Incineration, one of the treatment technologies, is fully described in this diploma thesis, along with the antipollution measures needed in order for the treatment to be environmental-friendly. The necessity of an incineration facility in Western Greece is established based on the records being kept from health units in Western Greece, Peloponnese and the Ionian Islands, regarding their waste along with their management costs. The environmental impacts and impacts on public health from operating such a facility, are thoroughly analyzed, briefly mentioning the installation and operational costs. The conclusion drawn is that construction of an incineration facility in the area is cost-effective. Key words: hazardous medical waste management, incineration, Western Greece, public health 6 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

7 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Περιεχόμενα Γεωργία Παπουτσή 1. Εισαγωγή... 14 1.1. Γενικά... 14 1.2. Δομή... 14 2. Διαχείριση αποβλήτων υγειονομικών μονάδων... 15 2.1. Θεσμικό πλαίσιο... 15 2.1.1. Διεθνές κοινοτικό πλαίσιο... 15 2.1.2. Εθνικό θεσμικό πλαίσιο... 16 2.2. Ειδικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΕΣΔΕΑΥΜ)... 18 2.2.1. Βασικές αρχές ΕΕΣΔΕΑΥΜ... 19 2.2.2. Στόχοι του ΕΕΣΔΕΑΥΜ... 21 2.2.3. Οφέλη από την εφαρμογή του ΕΕΣΔΕΑΥΜ... 21 2.3. Κατηγοριοποίηση ΑΥΜ... 22 2.4. Τρόποι διαχείρισης ΑΥΜ... 28 2.4.1. Συλλογή-Συσκευασία-Σήμανση ΕΑΥΜ... 29 2.4.2. Μεταφορά ΕΑΥΜ εντός ΥΜ... 33 2.4.3. Μεταφορά ΕΑΥΜ εκτός ΥΜ... 34 2.4.4. Τεχνολογίες επεξεργασίας ΕΑΥΜ... 35 2.4.5. Αποτέφρωση... 37 2.5. Παραδείγματα διεθνούς βιβλιογραφίας... 44 3. Μελέτη περίπτωσης: Αποτεφρωτήρας ΒΙΠΕ Πατρών... 48 3.1. Υφιστάμενη κατάσταση... 48 3.2. Αποτεφρωτήρας... 54 3.2.1. Γενικά στοιχεία του έργου... 56 3.2.2. Περιγραφή κατασκευής και λειτουργία... 58 3.2.3. Κόστος κατασκευής και λειτουργίας... 78 3.2.4. Σύγκριση κόστους κατασκευής και λειτουργίας μονάδας αποτέφρωσης και κόστους υφιστάμενης διαχείρισης.... 81 3.3. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων... 82 3.3.1. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον... 82 3.3.2. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία... 85 3.3.3. Εκτίμηση επικινδυνότητας μονάδας αποτέφρωσης... 94 3.3.4. Αντιμετώπιση των επιπτώσεων... 96 4. Συμπεράσματα... 104 8 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ευρετήριο εικόνων Εικόνα 1. Συνολικές ποσότητες παραγόμενων στερεών ΑΥΜ (http://www.eekx-kb.gr/asfaleia_karababa%5b1%5d.pdf)... 23 Εικόνα 2. Κατηγοριοποίηση ΕΑΥΜ (http://www.ecoprime.gr/ιατρικάαπόβλητα/κατηγορίες-ιατρικών-αποβλήτων)... 27 Εικόνα 3. Μαύρος περιέκτης σε μπλε κάδο (προσωπικό αρχείο)... 29 Εικόνα 4. Περιέκτης κίτρινου χρώματος (προσωπικό αρχείο)... 30 Εικόνα 5. Κίτρινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο)... 30 Εικόνα 6. Αδιάτρητα κουτιά για αιχμηρά (προσωπικό αρχείο)... 31 Εικόνα 7.Κόκκινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο)... 32 Εικόνα 8.Κόκκινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο)... 32 Εικόνα 9. Σήμανση αποβλήτων (http://www.eekxkb.gr/asfaleia_karababa%5b1%5d.pdf)... 33 Εικόνα 10. Container προσωρινής φύλαξης αποβλήτων (προσωπικό αρχείο)... 34 Εικόνα 11. Ψυκτικός θάλαμος αποθήκευσης ΕΑΥΜ (προσωπικό αρχείο)... 35 Εικόνα 12. Πυρολυτικός Αντιδραστήρας (Γιδαράκος, 2007)... 39 Εικόνα 13. Εκπομπές αποτεφρωτήρων ΑΥΜ στις ΗΠΑ και τον Καναδά (Αραβώσης, et al., 2008)... 44 Εικόνα 14. Ευρωπαϊκές χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή σε ΕΙΑ (Αραβώσης, et al., 2008)... 45 Εικόνα 15. AYM που έχουν διατεθεί ανεξέλεγκτα σε ΧΑΔΑ (πηγή:www.pakoe.gr/wp-... 47 Εικόνα 16.Κατανομή παραγόμενων στερεών επικίνδυνων ΑΥΜ (πηγή ΕΣΔΑΥΜ)... 49 Εικόνα 17. ΥΜ που ελέχθησαν από την Π.Δ.Ε. (προσωπικό αρχείο)... 50 Εικόνα 18.Κατανομή ΕΑΥΜ και ΜΕΑ -ΑΕΑ ανά Π.Ε. κατά το έτος 2016 (ετήσια έκθεση)... 51 Εικόνα 19.Μεταβολή κόστους συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης ΕΑΥΜ κατά τα έτη 2015-2016... 52 Εικόνα 20. Περιοχές που θα εξυπηρετούνται απο τον Αποτεφρωτήρα Δυτικής Ελλάδος... 55 Εικόνα 21.ΒΙΠΕ Πατρών (διαδίκτυο)... 56 Εικόνα 22. Πύλη εισόδου αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 58 Εικόνα 23.Χώρος προσωρινής αποθήκευσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 59 Εικόνα 24. Χώροι αποθήκευσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 59 Εικόνα 25. Κινητές εξέδρες στους θαλάμους αποθήκευσης στον αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων ( προσωπικό αρχείο)... 62 Εικόνα 26.Αναβατόριο αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο).. 63 Εικόνα 27. Παλετοφόροι μεταφοράς αποβλήτων αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 63 Εικόνα 28. Κύλινδρος κασύσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 64 Εικόνα 29.Τοιχώματα αποτεφρωτήρα Ανω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 65 Εικόνα 30. Επένδυση κυλίνδρου του αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων με πυρίμαχα τούβλα (προσωπικό αρχείο)... 65 Εικόνα 31. Πύγος ψύξης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχέιο) 68 9 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 32. Ακροφύσια ψύξης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 68 Εικόνα 33.Συλλογή τέφρας αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο)... 75 Εικόνα 34. Container φύλαξης τέφρας στον περιβάλλοντα χώρο (Πηγή:https://www.google.gr/search?q=UN+3077+bigbags&dcr=0&tbm=isch &tbo=u&source=univ&sa=x&ved=0ahukewjw3k7znevxahugmjokhrvrbqcqs AQIKg&biw=1352&bih=633)... 76 Εικόνα 35.Σύστημα παρακολούθησης αέριων εκπομπών (προσωπικό αρχείο)... 77 Εικόνα 36. Ροή διοξινών... 84 Εικόνα 37. Ιεράρχηση επιλογών για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=36)... 97 Εικόνα 38. Αστοχία στο διαχωρισμό ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο)... 98 Εικόνα 39.Αστοχία στο διαχωρισμό ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο)... 98 Εικόνα 40.Χρωματιστοί περιέκτες για τα ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο)... 99 Εικόνα41.Ηλεκτροστατικό φίλτρο... 100 Εικόνα 42. Σακόφιλτρα αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων(προσωπικό αρχείο). 101 Εικόνα 43.Πλυντρίδα... 102 10 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ευρετήριο πινάκων Πίνακας 1.Πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και κατα ΠΟΥ(ΤΕΕ,Κεντρικής Μακεδονίας, Πούλιος Κ., Φεβρουάριος του 2010)... 33 Πίνακας 2. Επεξεργασία ανα κατηγορία αποβλήτου (ΤΕΕ,Κεντρικής Μακεδονίας, Πούλιος Κ., Φεβρουάριος του 2010)... 36 Πίνακας 3.Ποσοστιαία αναλογία ΑΥΜ ανα Περιφέρεια (ΕΣΔΑΥΜ)... 48 Πίνακας 4.Συνολικές ποσότητες ΑΥΜ της 6ης ΥΠΕ ανά Π.Ε. (ετήσια έκθεση) 51 Πίνακας 5.Συγκεντρωτικά κόστη συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης ΕΑΥΜ στην ΠΔΕ (ετήσια... 52 Πίνακας 6. Κοστολόγηση επεξεργασίας ΙΑ εντός και εκτός ΥΜ (Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων απο εγκαταστάσεις στον Τομέα Υγείας, 2008,ΛΔΚ-ΟΙΚΟ)... 53 Πίνακας 7. Παραγόμενες ποσότητες ΕΑΥΜ Δυτ.Ελλάδας, Πελοποννήσου, Ιονίων... 54 Πίνακας 8. Σχέδια διαχείρισης... 54 Πίνακας 9.Όρια εκπομπών αποτεφρωτήρων νοσηλευτικών ιδρυμάτων στην ΕΕ (WHO 1999)... 86 11 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ευρετήριο διαγραμμάτων Διάγραμμα 1. Τρόποι διαχείρισης ΑΥΜ (Από προσωπικό αρχείο)... 29 Διάγραμμα 2. Επεξεργασίες ανα κατηγορία ΕΙΑ (Πηγή: Safe Management of Wastes from Health-care Activities. Geneva, World Health Organization, 1999)... 36 Διάγραμμα 3. Λειτουργίας πυρολυτικού αποτεφρωτήρα δύο θαλάμων (προσωπικό αρχείο)... 40 Διάγραμμα 4. Ροής Αποτεφρωτήρα (ΕΣΔΚΝΑ, Απρίλιος 2008,Μελέτη Αξιολόγησης... 58 Διάγραμμα 5. Ροής αντιρύπανσης (ΕΣΔΚΝΑ, Απρίλιος 2008, Μελέτη Αξιολόγησης Μεθόδων Επεξεργασίας Σύμμεικτων Απορριμμάτων στο Νομό Αττικής)... 69 Διάγραμμα 6. Αποτεφρωτήρας Α.Ε.... 78 Διάγραμμα 7. Τρόποι μετάδοσης των ρύπων(https://www.nap.edu/read/5803)... 83 12 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ Α.Ε.Α. Άλλα επικίνδυνα απόβλητα. Α.Σ.Α.: Αστικά Στερεά Απόβλητα. ΑΕΠΟ: Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων. ΒΙΠΕ: Βιομηχανική Περιοχή ΕΑΥΜ: Επικίνδυνα Απόβλητα Υγειονομικών Μονάδων. ΕΑ: Επικίνδυνα Απόβλητα EE: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΣΔΕΑ: Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Ε.Σ.Δ.ΚΝ.Α : Ενιαίος Σύνδεσμός Δήμων και Κοινοτήτων Αττικής ΕΕΣΔΕΑΥΜ: Ειδικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων ΕΠΠΕΡΑΑ: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη ΙΑ: Ιατρικά Απόβλητα ΚΥΑ: Κοινή Υπουργική Απόφαση. ΜΕΑ: Μεικτά Επικίνδυνα Απόβλητα. ΠΔΕ :Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος ΥΜ: Υγειονομικές μονάδες (δημόσιες ή ιδιωτικές) ΧΥΤΑ: Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων ΧΑΔΑ: Χώροι Ανεξέλεγκτης Υγειονομικής Ταφής ΧΥΤΕΑ: Χώροι Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων WHO: World Health Organization 13 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

1. Εισαγωγή 1.1. Γενικά Τα τελευταία χρόνια η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και διασφάλισης της δημόσιας υγείας, όπως η διαχείριση των αποβλήτων που προέρχονται από ιατρικές και νοσοκομειακές μονάδες, αντιμετωπίζεται ως ένα θέμα εξαιρετικής σημασίας. Η παροχή ιατρικών υπηρεσιών είχε πάντα ως πρωταρχικό στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας των ασθενών, καθώς και την πρόληψη αυτών. Ως εκ τούτου, η Ελληνική Πολιτεία εξέδωσε νομοθεσία, η οποία στοχεύει στον καθορισμό των μέτρων και των όρων για την ορθή διαχείριση των αποβλήτων που προέρχονται από τις υγειονομικές μονάδες. Η διπλωματική εργασία έχει ως σκοπό να εξετάσει την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας νέας μονάδας αποτέφρωσης στο χώρο της Βιομηχανικής Περιοχής Πατρών (ΒΙΠΕ Πατρών) όπου θα εξυπηρετεί τις πλησιέστερες Υγειονομικές Μονάδες (ΥΜ) καθώς και την εκτίμηση κινδύνου από τη λειτουργία της για την ευρύτερη περιοχή. Τα ερωτήματα που προκύπτουν και θα απαντηθούν με την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας έχουν να κάνουν με δύο σημαντικούς τομείς της καθημερινότητας, τον οικονομικό και τον περιβαλλοντικό. Η οικονομική σύγκριση μεταξύ της διαχείρισης ΑΥΜ επί του παρόντος και του συνολικού κόστους κατασκευής και λειτουργίας ενός αποτεφρωτήρα, προς ποια πλευρά θα κλίνει; Και τι περιβαλλοντικούς κινδύνους εγκυμονεί η ενδεχόμενη κατασκευή ενός αποτεφρωτήρα; 1.2. Δομή Η διάρθρωση της διπλωματικής εργασίας περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό μέρος, το θεωρητικό μέρος, εστιάζει στην μελέτη μιας συγκεκριμένης περίπτωσης για την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας νέας μονάδας αποτέφρωσης στο χώρο της Βιομηχανικής Περιοχής Πατρών (ΒΙΠΕ Πατρών) και κλείνει με τα συμπεράσματα της εργασίας. Στην εισαγωγή, εισάγεται ο αναγνώστης στο γενικό πλαίσιο και τον προβληματισμό που αφορά τη διαχείριση ΑΥΜ. 14 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Στη συνέχεια ακολουθεί το θεωρητικό τμήμα, όπου αρχικά παρουσιάζεται το ισχύον θεσμικό πλαίσιο ξεκινώντας από το διεθνές κοινοτικό επίπεδο και καταλήγοντας στο εθνικό επίπεδο. Η αναγκαιότητα πρόληψης της παραγωγής και διαχείρισης των ιατρικών αποβλήτων οδήγησε στη δημιουργία του Ειδικού Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΕΣΔΕΑΥΜ) το οποίο αναλύεται στην ενότητα 2.2 της διπλωματικής. Βάσει του θεσμικού πλαισίου γίνεται η κατηγοριοποίηση των ΑΥΜ και περιγράφεται ο τρόπος διαχείρισης ανάλογα με την κατηγορία. Κλείνοντας το θεωρητικό κομμάτι, παρατίθενται παραδείγματα διαχείρισης ΑΥΜ από τη διεθνή βιβλιογραφία, που αφορούν τόσο τις αναπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η διπλωματική εργασία καταλήγει σε συμπεράσματα που επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα που τέθηκαν νωρίτερα. 2. Διαχείριση αποβλήτων υγειονομικών μονάδων 2.1. Θεσμικό πλαίσιο 2.1.1. Διεθνές κοινοτικό πλαίσιο Το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ για την διαχείριση των αποβλήτων αποτυπώνεται σε μια σειρά οδηγίες, αποφάσεις και κανονισμούς. Δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τα Επικίνδυνα Ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ), αλλά γενικοί που αφορούν τα απόβλητα γενικότερα συμπεριλαμβανομένων και των ΑΥΜ. Οι βασικές κοινοτικές ρυθμίσεις, οι οποίες ισχύουν για όλα τα απόβλητα είναι: Η οδηγία 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα ορίζει ότι στη νομοθεσία και την πολιτική για την πρόληψη και τη διαχείριση των αποβλήτων ισχύει ως τάξη προτεραιότητας η ακόλουθη ιεράρχηση: α) πρόληψη, β) προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, γ) ανακύκλωση, δ) άλλου είδους ανάκτηση, π.χ. ανάκτηση ενέργειας, και ε) διάθεση. 15 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Στο πλαίσιο της υλοποίησης της πολιτικής αυτής, τα κράτη μέλη εφαρμόζουν την ιεράρχηση της διαχείρισης των αποβλήτων, λαμβάνοντας τα κατάλληλα μέτρα ώστε να προωθούν τις εναλλακτικές δυνατότητες που παράγουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα από περιβαλλοντική άποψη. Αυτό ενδέχεται να απαιτεί την παρέκκλιση από την ιεράρχηση για ορισμένες ειδικές ροές αποβλήτων, εφόσον αυτό δικαιολογείται από τον κύκλο ζωής τους, λαμβάνοντας υπόψη τις συνολικές επιπτώσεις της παραγωγής και της διαχείρισης τέτοιων αποβλήτων. Η οδηγία 91/689/ΕΟΚ της 12/12/1991, η απόφαση 94/904/ΕΚ και η απόφαση 96/350/ΕΚ της 24/5/1996 αφορούν τα τοξικά και επικίνδυνα απόβλητα στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα μολυσματικά απόβλητα Η Οδηγία 2000/76/ΕΚ της 4/12/2000 σχετικά με την αποτέφρωση 2.1.2. Εθνικό θεσμικό πλαίσιο Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο της χώρας μας για την ορθή διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων έχει ως στόχο την προάσπιση της δημόσιας υγείας και την προστασία του περιβάλλοντος. Η προτέρα κατάσταση διαχείρισης περιελάμβανε μεν διαλογή των ΑΥΜ σε χρωματιστούς περιέκτες ανάλογα με την κατηγορία τους, αποκομιδή δε από μη εκπαιδευμένο προσωπικό με κοινά απορριμματοφόρα και συγκέντρωσή τους σε ΧΥΤΑ και ΧΑΔΑ. Η διαδικασία αυτή αποτελούσε απειλή για την υγεία των εργαζόμενων, τη δημόσια υγεία και κατ επέκταση για το περιβάλλον. Η θέσπιση νομοθετικών διατάξεων κατ επιταγή και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), οδήγησε στην ανατροπή της περιγραφείσας κατάστασης και στην ορθή διαχείριση ΑΥΜ, προστατεύοντας τόσο το ανθρωπογενές όσο και το φυσικό περιβάλλον. Παραδείγματα τέτοιων διατάξεων δίνονται κατωτέρω: 1. Νόμος 1650/1986 «Για τη προστασία του περιβάλλοντος» 2. ΚΥΑ 50941/40/1990 (ΦΕΚ 104Β 13.2.1990) «Μεταφορά επικίνδυνων υλικών» 3. ΚΥΑ 1014 (ΦΟΡ) 94/2001 (ΦΕΚ 216Β 6.3.2001) «Έγκριση κανονισμών ακτινοπροστασίας» 16 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

4. Νόμος 2939/2001 (ΦΕΚ 179/Α) «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης συσκευασιών και άλλων Προϊόντων και άλλες διατάξεις» 5. ΚΥΑ 29407/3508/2002 (ΦΕΚ 1572Β 16.12.2002) «Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων» 6. ΚΥΑ 50910/2727/2003 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός» 7. ΚΥΑ 37591/2031/2003 «Μέτρα και όροι για την διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες». 8. ΚΥΑ 22912/1117 (ΦΕΚ 7598Β/6.6.2005) «Μέτρα και όροι για τη πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση αποβλήτων» 9. ΚΥΑ 13588/725/2006 (ΦΕΚ 383/Β) «Μέτρα, όροι και περιορισμοί για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων» 10. ΚΥΑ 24944/1159/2006 (ΦΕΚ 791/Β) «Έγκριση γενικών προδιαγραφών για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων» 11. ΚΥΑ 8668/2007 (ΦΕΚ 287/Β) «Έγκριση Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων» 12. ΚΥΑ 8668/2007 (ΦΕΚ 287Β 2.3.2007) «Έγκριση Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων» 13. Ν. 4014/2011 (ΦΕΚ 209 Α 21.9.2011) «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων 14. Νόμος 4042/2012 (ΦΕΚ 24/α/13.2.12) «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος εναρμόνιση με οδηγία 2008/99/ΕΚ πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων κλπ» 15. ΚΥΑ 146163/2012 (ΦΕΚ 1537/Β) «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από τις Υγειονομικές μονάδες» Μέχρι να θεσπιστεί το 2003 η ΚΥΑ 37591/2031/2003 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση ιατρικών αποβλήτων από υγειονομικές μονάδες» με την οποία ρυθμίζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας το Θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων από τις υγειονομικές μονάδες, η διαχείριση γινόταν κάτω από γενικούς και όχι από ειδικούς κανόνες με αποτέλεσμα να μην είναι 17 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

φιλική προς το περιβάλλον και έτσι να μην διασφαλίζεται η δημόσια υγεία. Τα κυριότερα στοιχεία αυτής της ΚΥΑ είναι τα εξής: Γίνεται συλλογή των αποβλήτων μέσα στην Υ.Μ. Πραγματοποιείται πλήρης διαχωρισμός των αστικών αποβλήτων από τα επικίνδυνα απόβλητα Ορίζονται τα είδη των αποβλήτων μια Υ.Μ. Ορίζονται οι έννοιες Διαχείριση, Συλλογή, Μεταφορά, Προσωρινή Αποθήκευση, Επεξεργασία, Αποτέφρωση, Αποστείρωση, Τελική Διάθεση Θεσπίζονται όροι και προϋποθέσεις για τις παραπάνω έννοιες Προβλέπεται η δημιουργία κατάλληλων υποδομών και η προμήθεια εξοπλισμού ενδονοσοκομειακής διαχείρισης Προβλέπεται εκπαίδευση του προσωπικού για την ορθή διαχείριση των ΕΙΑ Προβλέπεται εκπόνηση Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρισης Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων Αναφέρεται επεξεργασία των ΕΙΑ εντός και εκτός μιας Υ.Μ. με τις διαδικασίες Αποτέφρωσης και Αποστείρωσης Κατηγοριοποιεί τα απορρίμματα από μια Υ.Μ. 2.2. Ειδικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΕΣΔΕΑΥΜ) Η ενότητα αυτή πραγματεύεται τα εγχειρίδια της ελληνικής πολιτικής, που απορρέει από την Ευρωπαϊκή, και αφορούν τη διαχείριση ΑΥΜ καθώς και τις προβλέψεις παραγωγής έως το έτος 2040. Το ΕΕΣΔΕΑΥΜ υλοποιείται σε τρία στάδια: επικαιροποίηση των στοιχείων των ΥΜ, οργάνωση της διαχείρισης ΑΥΜ των ΥΜ και έλεγχο των υποδομών διάθεσης και ανάκτησης με στόχο τη συμμόρφωση των ΥΜ με την περιβαλλοντική νομοθεσία. 18 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

2.2.1. Βασικές αρχές ΕΕΣΔΕΑΥΜ Η κατάρτιση του ΕΕΣΔΕΑΥΜ αποτέλεσε επιταγή της ευρωπαϊκής πολιτικής, η οποία θέσπισε κατευθυντήριες οδηγίες για τα κράτη μέλη της. Οι αρχές που διέπουν την εκπόνηση του ΕΕΣΔΕΑΥΜ είναι οι εξής: Δημιουργία ολοκληρωμένου και κατάλληλου δικτύου εγκαταστάσεων συλλογής, μεταφοράς, ανάκτησης και διάθεσης των ΑΥΜ, λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές. Στόχος είναι ο περιορισμός της εξαγωγής ΑΥΜ και η αυτάρκεια της χώρας σε υποδομές διαχείρισης ΑΥΜ, λαμβάνοντας υπόψη τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας και την ανάγκη για ειδικευμένες εγκαταστάσεις. Η δυνατότητα διαχείρισης των ΑΥΜ σε μια από τις πλησιέστερες εγκαταστάσεις, με τη χρησιμοποίηση των καταλληλότερων μεθόδων και τεχνολογιών, ώστε να διασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας. Βασικό σημείο αποτέλεσε ο προσδιορισμός περιοχών με τις μεγαλύτερες ποσότητες παραγόμενων αποβλήτων σε συνάρτηση με τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της χώρας. Το σχέδιο αυτό έχει ως στόχο την κάλυψη των αναγκών της χώρας μέχρι το 2040 και θα υλοποιηθεί σε τρία στάδια. 1 ο ΣΤΑΔΙΟ Καταχώριση των στοιχείων περιβαλλοντικής αδειοδότησης στο ηλεκτρονικό περιβαλλοντικό μητρώο (ΗΠΜ) Ετήσια υποβολή, έλεγχος-αξιολόγηση και καταχώρηση στο ηλεκτρονικό σύστημα συλλογής και επεξεργασίας στοιχείων παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων στο οποίο εισάγονται μέσω διαδικτύου από τους υπόχρεους φορείς οι ετήσιες εκθέσεις παραγωγών αποβλήτων. Οι εκθέσεις περιλαμβάνουν την καταγραφή των τύπων, των ποσοτήτων και των εργασιών διαχείρισης για τα παραγόμενα ή/ και διαχειριζόμενα απόβλητα. Καταγράφονται οι ποσότητες των κατηγοριών των ΕΑΥΜ με βάση τον εξαψήφιο κωδικό ΕΚΑ και οι εργασίες διαχείρισης με βάση την αντίστοιχη κοινοτική κωδικοποίηση. Υποδείξεις-προτάσεις από το Υ.Π.Ε.Κ.Α προς τους παραγωγούς και τους φορείς διαχείρισης των ΕΑΥΜ, όπου απαιτείται για την εφαρμογή των 19 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

διατάξεων της ισχύουσας σχετικής νομοθεσίας. Το στάδιο αυτό πρέπει να υλοποιηθεί σε περίοδο ενός έτους. 2 ο ΣΤΑΔΙΟ Επικαιροποίηση των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) από τους υπόχρεους παραγωγούς ΕΑΥΜ και τους φορείς διαχείρισης και ανάλογη τροποποίηση των περιβαλλοντικών όρων και ανάλογων δραστηριοτήτων. Ολοκλήρωση της εσωτερικής οργάνωσης των ΥΜ (κατάρτιση εσωτερικού κανονισμού διαχείρισης ΑΥΜ (ΕΚΔΑΥΜ), συγκρότηση επιτροπών, εκπαίδευση του προσωπικού). 3 ο ΣΤΑΔΙΟ Κατασκευή των απαιτούμενων έργων διαχείρισης των ΕΑΥΜ εντός των ΥΜ σύμφωνα με τις Γενικές Τεχνικές Προδιαγραφές διαχείρισης ΕΑΥΜ. Δημιουργία σημείων συλλογής αποσυρόμενων ιατρικών συσκευών που περιέχουν υδράργυρο εντός των ΥΜ, για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής. Δημιουργία ειδικών χώρων υποδοχής και φύλαξης των ληγμένων φαρμάκων στα φαρμακεία. Δυνατότητα δημιουργίας δημοτικών συστημάτων συλλογής-μεταφοράς ΕΑΥΜ. Η υλοποίηση του παρόντος σχεδίου δίνει τη δυνατότητα για νέες επενδύσεις στον τομέα της διαχείρισης των ΑΥΜ, οι οποίες είναι στην ευχέρεια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Το παρόν σχέδιο θέλει να διασφαλίσει την τελική διάθεση των ΑΥΜ, υποδεικνύοντας τις ελάχιστες απαραίτητες υποδομές διαχείρισης, με κύριο γνώμονα την ασφάλεια της δημόσιας υγείας. Το παρόν σχέδιο σε συνδυασμό με τις διατάξεις της Κ.Υ.Α. οικ.146163/2012 «Μέτρα και Όροι για τη Διαχείριση Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων», περιλαμβάνει οργανωτικές πτυχές που σχετίζονται με τη διαχείριση των ΑΥΜ και κατανέμει αρμοδιότητες ανάμεσα στους εμπλεκόμενους δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς. Επίσης περιλαμβάνει 20 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

προβλέψεις για εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του κοινού και λοιπών εμπλεκόμενων στη διαχείριση των ΑΥΜ. 2.2.2. Στόχοι του ΕΕΣΔΕΑΥΜ Το ΕΕΣΔΕΑΥΜ έχει τους παρακάτω στόχους: Συμμόρφωση των υπαρχόντων ΥΜ με τις απαιτήσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Οργάνωση και εφαρμογή ολοκληρωμένων δικτύων διαχείρισης των ΑΥΜ εντός ΥΜ Οργάνωση και εφαρμογή ολοκληρωμένων δικτύων διαχείρισης ΑΥΜ εκτός ΥΜ και υλοποίηση των προβλεπόμενων έργων υποδομής. Αυτές οι εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν μονάδες αποστείρωσης, μονάδες αποτέφρωσης και εγκατάσταση διαχείρισης της παραγόμενης τέφρας. Προώθηση εφαρμογής προγραμμάτων ξεχωριστής συλλογής ΑΥΜ, γηροκομεία και μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Ενημέρωση και εκπαίδευση εμπλεκομένων στη διαχείριση των ΑΥΜ, ευαισθητοποίηση του κοινού και πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία. Συνειδητοποίηση ότι ο παραδοσιακός θεσμός της κυβέρνησης διέρχεται κρίση αφού οι πολίτες ολοένα και λιγότερο εμπιστεύονται τα όργανα και τις πολιτικές ή απλώς δεν ενδιαφέρονταν για αυτά. 2.2.3. Οφέλη από την εφαρμογή του ΕΕΣΔΕΑΥΜ Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε όλο το φάσμα της παραγωγής και διαχείρισης των ΑΥΜ. Εφαρμογή βέλτιστων, τεχνικά και οικονομικά, διαθέσιμων τεχνικών επεξεργασίας ΑΥΜ (εργασίες διάθεσης και ανάκτησης). Οργάνωση των ΥΜ Ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών στον τομέα διαχείρισης των ΑΥΜ, στο πλαίσιο εφαρμογής της αρχής της αυτάρκειας Τόνωση των επενδύσεων στον υπόψη τομέα και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Μείωση του κόστους διαχείρισης των ΑΥΜ 21 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Διευθέτηση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη μακροχρόνια αποθήκευση των ΑΥΜ εντός των χώρων των ΥΜ Βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της περιβαλλοντικής επίδοσης των δικτύων συλλογής και μεταφοράς ΑΥΜ και επέκταση αυτών Μείωση των ποσοτήτων των επικίνδυνων αποβλήτων που μεταφέρονται στο εξωτερικό για διάθεση ή και ανάκτηση (μείωση περιβαλλοντικού και οικονομικού κόστους) στο πλαίσιο εφαρμογής της αρχής της εγγύτητας. Αξιοποίηση της δυναμικότητας των μονάδων αποτέφρωσης ΕΑΥΜ με σκοπό την τελική διάθεση σε αυτές επικίνδυνων αποβλήτων που προέρχονται από συναφείς δραστηριότητες (π.χ. ληγμένα φάρμακα, εργαστηριακά απόβλητα), εφόσον πληρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές λειτουργίας των μονάδων αποτέφρωσης, εφαρμόζοντας τις αρχές της εγγύτητας και της αυτάρκειας με στόχο τη βιωσιμότητα των μονάδων. Καλύτερη εφαρμογή και αποτελεσματικότερος έλεγχος της ισχύουσας νομοθεσίας. 2.3. Κατηγοριοποίηση ΑΥΜ Ιατρικά απόβλητα σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ WHO) είναι τα απόβλητα που παράγονται από υγειονομικές μονάδες (ΥΜ) και συγκεκριμένα από δραστηριότητες που αφορούν την υγειονομική περίθαλψη ανθρώπων ή ζώων, από ερευνητικά εργαστήρια που έχουν να κάνουν με «φροντίδα υγείας» αλλά και από άλλες μικρότερες πηγές, όπως φροντίδα υγείας παρεχόμενη στο σπίτι. Πιο αναλυτικά και σύμφωνα με υπουργική απόφαση του 2012 1, τα ιατρικά απόβλητα (ΙΑ) ή απόβλητα υγειονομικών μονάδων (ΑΥΜ) παράγονται από τις κάτωθι ΥΜ: Δημόσια θεραπευτήρια (ΔΘ) Ιδιωτικά Θεραπευτήρια (ΙΘ) Κέντρα Υγείας (ΚΥ) Δημοτικά Ιατρεία (ΔΙ) ΝΠΙΔ παροχής υπηρεσιών υγείας (ΝΠΙΔ) Μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας των ασφαλιστικών οργανισμών 1 Κ.Υ.Α. 145163/2012 (ΦΕΚ 1537 Β /08-05-2012) άρθρ. 2 22 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

(π.χ. κλινικές ΙΚΑ) (ΙΚΑ) Μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας των ενόπλων δυνάμεων (στρατιωτικά νοσοκομεία) (ΣΝ) Κέντρα αιμοδοσίας (ΚΑ) Διαγνωστικά και ερευνητικά εργαστήρια (ΔΕ) Μικροβιολογικά εργαστήρια (Μ) Οδοντιατρεία (ΟΔ) Κτηνιατρικές κλινικές (ΚΚ) Κτηνιατρικά διαγνωστικά και ερευνητικά εργαστήρια Όσες δραστηριότητες σχετίζονται με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας καθώς και με την κατ οίκον περίθαλψη ασθενών, αλλά δεν συμπεριλαμβάνονται στην ανωτέρω λίστα, υπάγονται στην ευρύτερη κατηγορία των ΥΜ. Από τα ιατρικά απόβλητα ένα ποσοστό της τάξεως 75-90% είναι μη επικίνδυνα και προσομοιάζουν με τα αστικά απορρίμματα. Το υπόλοιπο ποσοστό (10-25%) αφορά τα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα (ΕΙΑ) που δύνανται ν αποτελέσουν κίνδυνο για την υγεία και το περιβάλλον, σε περίπτωση επαφής ή έκθεσης σε αυτά ή ανεξέλεγκτης διάθεσής τους, και είναι το αντικείμενο μελέτης της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Στην Εικόνα 1 απεικονίζεται η μέση σύσταση των ιατρικών αποβλήτων: Εικόνα 1. Συνολικές ποσότητες παραγόμενων στερεών ΑΥΜ (http://www.eekxkb.gr/asfaleia_karababa%5b1%5d.pdf) Η κατηγοριοποίηση των ΑΥΜ ορίζεται στην υπουργική απόφαση 2 αναφέρθηκε στην αρχή της ενότητας 2.3. και έχει ως εξής: που 2 ΚΥΑ οικ. 146163/2012 παράγραφο Β.1 του άρθρου 2 23 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

A. Αστικά στερεά απόβλητα (ΑΣΑ) που προσομοιάζουν με τα οικιακά απόβλητα και συμπεριλαμβάνουν: απόβλητα από την παρασκευή φαγητών στις κουζίνες των υγειονομικών μονάδων. απόβλητα από δραστηριότητες εστίασης και υπολείμματα τροφίμων που προέρχονται από τα τμήματα νοσηλείας των υγειονομικών μονάδων. Εξαιρούνται αυτά που προέρχονται από ασθενείς των οποίων ο θεράπων ιατρός έχει διαγνώσει ότι πάσχουν από μολυσματική ασθένεια, η οποία μπορεί να μεταδοθεί μέσω των υπολειμμάτων. γυαλί, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, μέταλλα, υλικά συσκευασίας γενικά, ογκώδη υλικά, καθώς και άλλα μη επικίνδυνα απόβλητα που, λόγω της ποιότητάς τους, εξομοιώνονται με τα οικιακά. απόβλητα παραγόμενα κατά τις εργασίες καθαρισμού κοινόχρηστων χώρων. απόβλητα από ρουχισμό μίας χρήσεως εκτός εάν παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό που αναφέρεται στο σημείο «Η9» (παράρτημα ΙΙΙ) του Ν. 4042/2012. απόβλητα που προέρχονται από κηπουρικές εργασίες, που εκτελούνται στο περιβάλλον των υγειονομικών μονάδων. ορθοπεδικοί γύψοι, σερβιέτες, βρεφικές πάνες και πάνες για ενήλικες. ΕΙΑ αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα, που έχουν υποστεί τη διαδικασία αποστείρωσης. B. Επικίνδυνα ιατρικά Απόβλητα (ΕΙΑ), τα οποία χωρίζονται σε: Β1.Επικίνδυνα απόβλητα αμιγώς μολυσματικά (ΕΑΑΜ): Απόβλητα τα οποία εκδηλώνουν μόνο την επικίνδυνη ιδιότητα Η9 (έχουν έρθει σε επαφή με αίμα, εκκρίσεις ή άλλα βιολογικά υγρά και μπορούν να μεταδώσουν λοιμώδη νοσήματα). Τέτοια μπορεί να είναι : Ιστοί και όργανα ανθρώπινου σώματος Όλα τα απόβλητα που προέρχονται από περιβάλλοντα, στα οποία υφίσταται κίνδυνος βιολογικής μετάδοσης δια του αέρος, καθώς και από περιβάλλοντα απομόνωσης, στα οποία βρίσκονται ασθενείς πάσχοντες από μεταδοτικό νόσημα και έχουν μολυνθεί από: 24 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά που περιέχουν αίμα σε ποσότητα τέτοια, ώστε αυτό να είναι ορατό. κόπρανα και ούρα στην περίπτωση συγκεκριμένου ασθενούς, στον οποίο έχει αναγνωριστεί κλινικά από τον θεράποντα ιατρό μία νόσος που μπορεί να μεταδοθεί με αυτά τα απεκκρίματα. σπέρμα, κολπικές εκκρίσεις, εγκεφαλονωτιαίο υγρό, αρθρικό υγρό, πλευριτικό υγρό, περιτοναϊκό υγρό, περικάρδιο υγρό ή αμνιακό υγρό. τα απόβλητα που προέρχονται από κτηνιατρικές δραστηριότητες και έχουν μολυνθεί από παθογόνους για τον άνθρωπο και τα ζώα παράγοντες, όπως σύριγγες και βελόνες. έχουν έρθει σε επαφή με οποιοδήποτε βιολογικό υγρό που εκκρίνεται ή απεκκρίνεται και για τα οποία υγρά έχει διαπιστωθεί κλινικά, από τον υπεύθυνο κτηνίατρο, κίνδυνος μετάδοσης νόσου, όπως αίμα, κόπρανα, ούρα. ιστοί, όργανα, σώμα νεκρών ζώων ή μέρη σώματος ζώων. Ενδεικτικά λέγοντας: Βελόνες, σύριγγες, λάμες χειρουργικά νυστέρια Εργαλεία για κολποσκόπηση και τεστ-παπ Οφθαλμικές ράβδοι μη αποστειρωμένες Οφθαλμικές ράβδοι από TNT. σωλήνες παροχετεύσεων και διασωληνώσεων. Κυκλώματα για εξωσωματική κυκλοφορία, μικρές λεκάνες μιας χρήσεως για τη λήψη υλικού βιοψίας ενδομητρίου. Καθετήρες (κύστης, φλεβών, αρτηριών, για πλευριτικές παροχετεύσεις κλπ.) Σετ μετάγγισης Μολυσμένα εργαλεία από ενδοφλέβια χορήγηση ορού. Φίλτρα διύλισης Γάντια μιας χρήσεως Υλικό μίας χρήσεως: σταγονόμετρα, δοκιμαστικοί σωλήνες, προστατευτικός ρουχισμός και μάσκες, γυαλιά, πανιά, σεντόνια, μπότες, γαλότσες, κ.α. 25 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ιατρικά υλικά (γάζες, ταμπόν, επίδεσμοι, τσιρότα, σωληνοειδή ράμματα) σακούλες (για μεταγγίσεις, για ούρα, για παρεντερική διατροφή). σετ για εγχύσεις ορθοσκόπια και γαστροσκόπια σωλήνες μύτης για βρογχοαναρρόφηση, για οξυγονοθεραπεία κλπ ψήκτρες, καθετήρες για κυτταρολογική λήψη ρινοσκόπια μίας χρήσεως μητροσκόπια. δόντια και μέρη σώματος μικρού μεγέθους μη αναγνωρίσιμα. μικρές κλίνες για πειραματόζωα κενά δοχεία εμβολίων ζωντανού αντιγόνου υπολείμματα φαγητού από το δίσκο του ασθενούς Β2. Μικτά επικίνδυνα απόβλητα (ΜΕΑ) είναι τα απόβλητα τα οποία εκδηλώνουν την επικίνδυνη ιδιότητα Η9 ταυτόχρονα με μία ή περισσότερες επικίνδυνες ιδιότητες που ορίζει υπουργική απόφαση του 2006 3. Πιο συγκεκριμένα: απόβλητα από ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων και μικροβιολογικών βιοχημικών εξετάσεων (πλάκες, τριβλία καλλιέργειας και άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται στη μικροβιολογία και που έχουν μολυνθεί από παθογόνους παράγοντες) ανατομικά απόβλητα που προέρχονται από παθολογοανατομικά εργαστήρια (ιστοί, όργανα και μέρη σώματος μη αναγνωρίσιμα, πειραματόζωα) απόβλητα από παθολογικά και άλλα τμήματα όπου γίνονται χημειοθεραπείες (χρησιμοποιημένες συσκευασίες ορών με κυτταροστατικά φάρμακα από ασθενείς στους οποίους εφαρμόζεται χημειοθεραπεία). Β3. Άλλα επικίνδυνα απόβλητα (ΑΕΑ) είναι τα απόβλητα τα οποία εκδηλώνουν μία τουλάχιστον επικίνδυνη ιδιότητα που ορίζει υπουργική απόφαση του 2006 4 εκτός της ιδιότητας Η9. Πιο εκτενώς: 3 ΚΥΑ 13588/725/2006 (ΦΕΚ 383Β) 4 Βλ. 3 26 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Χημικές ουσίες που αποτελούνται από ή περιέχουν επικίνδυνες ουσίες όπως χλωροφόρμιο, τριχλωροαιθυλένιο, ξυλένιο, ακετόνη, μεθανόλη, ανόργανες χημικές ενώσεις που περιέχουν οξέα και αλκάλια (π.χ. θειικό, υδροχλωρικό, νιτρικό, χρωμικό οξύ, υδροξείδιο του νατρίου και διάλυμα αμμωνίας) και άλλα οξειδωτικά (KΜnO4, K2Cr2O7) ή επιβραδυντές(nahso3, Na2SO3), Αμαλγάματα οδοντιατρικής, οργανικές χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται για την καθαριότητα (φαινόλες), κατεστραμμένα θερμόμετρα, πιεσόμετρα υδραργύρου, έλαια εκροής από αντλίες κενού, εξαντλημένα προσροφητικά υλικά, φίλτρα, διαλύτες που χρησιμοποιούνται στα ακτινολογικά εργαστήρια κ.α. Ληγμένα φάρμακα ή υπολείμματα φαρμάκων που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν συμπεριλαμβανομένων των κυτταροστατικών φαρμάκων. C. Ειδικά ρεύματα αποβλήτων όπως: ραδιενεργά, μπαταρίες, συσκευασίες με αέρια υπό πίεση, ρεύματα εναλλακτικής διαχείρισης κ.α. Η Εικόνα 2 που ακολουθεί απεικονίζει περιγραμματικά την κατηγοριοποίηση των ιατρικών αποβλήτων. Εικόνα 2. Κατηγοριοποίηση ΕΑΥΜ (http://www.ecoprime.gr/ιατρικάαπόβλητα/κατηγορίες-ιατρικών-αποβλήτων) Σημειώνεται ότι η κατηγοριοποίηση των επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων σύμφωνα την ελληνική νομοθεσία διαφέρει από αυτή του ΠΟΥ, όπου διαχωρίζονται περαιτέρω ορισμένα είδη αποβλήτων, όπως τα αιχμηρά και τα 27 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

παθολογικά. Έτσι έχουμε την κάτωθι κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον ΠΟΥ: Μολυσματικά απόβλητα Παθολογικά απόβλητα Αιχμηρά απόβλητα Φαρμακευτικά απόβλητα Γενοτοξικά (τοξικά για την αναπαραγωγή, μεταλλαξιογόνα) απόβλητα Χημικά απόβλητα Απόβλητα που περιέχουν βαρέα μέταλλα (μπαταρίες, θερμόμετρα υδραργύρου) Πεπιεσμένα δοχεία Ραδιενεργά απόβλητα 2.4. Τρόποι διαχείρισης ΑΥΜ Οι πρακτικές διαχείρισης των ΑΥΜ που εφαρμόζονται στην Ελλάδα προσδιορίζονται σε υπουργική απόφαση του 2012 5 και είναι οι ακόλουθες: 1. Συλλογή-Συσκευασία-Σήμανση ΕΑΥΜ 2. Μεταφορά ΕΑΥΜ εντός και εκτός ΥΜ 3. Αποθήκευση ΕΑΥΜ εντός και εκτός ΥΜ 4. Επεξεργασία ΕΑΥΜ εντός και εκτός ΥΜ. Πιο συγκεκριμένα για την ορθή διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων πρέπει να ακολουθούνται τα παρακάτω στάδια: 1. Αναγνώριση επικίνδυνων αποβλήτων. 2. Σωστός διαχωρισμός στην πηγή παραγωγής μέσω κατάλληλης συλλογής και ανάλογα με τη μέθοδο τελικής επεξεργασίας. 3. Προσωρινή αποθήκευση. 4. Προεπεξεργασία ορισμένων κατηγοριών αποβλήτων. 5. Σωστή μεταφορά (ενδονοσοκομειακή ή εξωνοσοκομειακή) στους χώρους επεξεργασίας. 6. Τελική επεξεργασία 5 ΚΥΑ 146163/3-5-2012 (ΦΕΚ 1537Β/8-5-2012), παράρτημα Ι, άρθρο 5 28 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Στο ακόλουθο σχήμα απεικονίζονται οι πρακτικές διαχείρισης (συλλογή, αποθήκευση, μεταφορά) ιατρικών αποβλήτων. Διάγραμμα 1. Τρόποι διαχείρισης ΑΥΜ (Από προσωπικό αρχείο) 2.4.1. Συλλογή-Συσκευασία-Σήμανση ΕΑΥΜ Οι πρακτικές συλλογής, συσκευασίας και σήμανσης των ΕΑΥΜ γίνονται κατά κύριο λόγο με διαφοροποίηση στα χρώματα των περιεκτών. Τα ιατρικά απόβλητα αστικού χαρακτήρα (ΙΑ-ΑΧ) συλλέγονται σε περιέκτες (σακούλες) μαύρου χρώματος που είναι τοποθετημένες μέσα σε κάδους μαύρου ή μπλε χρώματος Εικόνα 3. Εικόνα 3. Μαύρος περιέκτης σε μπλε κάδο (προσωπικό αρχείο) Τα ιατρικά απόβλητα αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΜΧ) συλλέγονται σε περιέκτες κίτρινου χρώματος όπως παρατηρούμε στις Εικόνες 4 και 5. 29 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 4. Περιέκτης κίτρινου χρώματος (προσωπικό αρχείο) Εικόνα 5. Κίτρινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο) Τα αιχμηρά απόβλητα συλλέγονται σε ειδικά αδιάτρητα κουτιά κίτρινου χρώματος όπως βλέπουμε στην Εικόνα 6 και η διαχείρισή της είναι όμοια με αυτή των μολυσματικών αποβλήτων. 30 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 6. Αδιάτρητα κουτιά για αιχμηρά (προσωπικό αρχείο) Τα ιατρικά απόβλητα μολυσματικού και τοξικού χαρακτήρα ταυτόχρονα (ΕΙΑ-ΜΤΧ), τα απόβλητα από παθολογοανατομικά εργαστήρια και αυτά από κλινικές που γίνονται χημειοθεραπείες, συλλέγονται σε κόκκινους περιέκτες Εικόνες 7 και 8. Τοποθετούνται σε κουτιά και σηματοδοτούνται με το σήμα του βιολογικού κινδύνου. 31 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 7.Κόκκινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο) Εικόνα 8.Κόκκινος περιέκτης (προσωπικό αρχείο) Τα ιατρικά απόβλητα αμιγώς τοξικού χαρακτήρα (ΕΙΑ-ΤΧ) που αφορούν μεγάλες ποσότητες ληγμένων φαρμάκων και φιαλίδια φαρμάκων με υπολείμματα, πρέπει να συλλέγονται σε ειδικό κάδο και να γίνεται η διαχείριση τους με ειδικό τρόπο. Στο εξωτερικό του περιέκτη πρέπει να αναγράφεται ευδιάκριτα η ταυτότητα τους Εικόνα 9. 32 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 9. Σήμανση αποβλήτων (http://www.eekx-kb.gr/asfaleia_karababa%5b1%5d.pdf) Τα άλλα ιατρικά απόβλητα (ΑΙΑ) όπως στερεά ραδιενεργά συλλέγονται σε περιέκτες μαύρου ή κόκκινου χρώματος ανάλογα με την παρουσία ή όχι αίματος. Επίσης οι προς απόρριψη μπαταρίες από ιατρικά μηχανήματα συλλέγονται σε ειδικό κάδο με σκοπό την ανακύκλωση. Οι διαφορές μεταξύ των πρακτικών που ακολουθούντα στην Ελλάδα και αυτών που προτείνει ο ΠΟΥ είναι μικρές όπως φαίνεται στον Πίνακα 1 που ακολουθεί. Πίνακας 1. Πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και κατά ΠΟΥ (ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας, Πούλιος Κ., Φεβρουάριος του 2010) 2.4.2. Μεταφορά ΕΑΥΜ εντός ΥΜ Μετά τη συλλογή και το διαχωρισμό των αποβλήτων ακολουθεί η μεταφορά και η προσωρινή αποθήκευση τους σε εγκαταστάσεις εντός ή 33 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

εκτός της ΥΜ όπου σύμφωνα με τις γενικές τεχνικές προδιαγραφές υπουργικής απόφασης 6 ορίζονται τα εξής: Η μεταφορά γίνεται με κάδους τροχήλατους που κλείνουν με καπάκι. Δεν μεταφέρονται ποτέ οι σάκοι με τα χέρια και ιδιαίτερα δεν επιτρέπεται η άμεση επαφή τους με το δάπεδο της ΥΜ. Δεν επιτρέπεται η χρήση αγωγών απόρριψης για τη μεταφορά τους. Απαιτείται καλός καθαρισμός και απολύμανση των κάδων επί καθημερινής βάσης. Χρησιμοποιείται ανελκυστήρας μόνο για τα απόβλητα και του οποίου η χρήση δεν επιτρέπεται για το κοινό. Δεν επιτρέπεται η φύλαξη των κάδων στους διαδρόμους ή τα κλιμακοστάσια. 2.4.3. Μεταφορά ΕΑΥΜ εκτός ΥΜ Η αποθήκευση των ΑΥΜ εντός του χώρου της ΥΜ έχει προσωρινό χαρακτήρα, όπως αναφέρθηκε στην παράγραφό 2.4.2. Με γνώμονα τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας τα αστικού χαρακτήρα απόβλητα (Ι.Α. Α.Χ.) φυλάσσονται σε container Εικόνα 10, ενώ τα αμιγώς μολυσματικού χαρακτήρα (Ε.Ι.Α-Μ.Χ) και τοξικά με ταυτόχρονα μολυσματικό χαρακτήρα απόβλητα (Ε.Ι.Α.-Μ.Τ.Χ.) φυλάσσονται σε ψυκτικούς θαλάμους Εικόνα 11, με θερμοκρασία μικρότερη των 5 ο C και μέγιστο χρόνο αποθήκευσης τις 5 ημέρες. Εικόνα 10. Container προσωρινής φύλαξης αποβλήτων (προσωπικό αρχείο) 6 ΚΥΑ 146163/3-5-2012 (ΦΕΚ 1537Β/8-5-2012), παράρτημα Ι, άρθρο 5 34 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 11. Ψυκτικός θάλαμος αποθήκευσης ΕΑΥΜ (προσωπικό αρχείο) Τα ραδιενεργά στερεά απόβλητα φυλάσσονται σε ειδική κρύπτη, με προδιαγραφές που καθορίζονται από την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Παραμένουν εκεί μέχρι να εξουδετερωθεί η ραδιενέργεια τους, έχοντας σημειώσει την αρχική της τιμή πάνω στην κρύπτη κατά τη στιγμή της τοποθέτησης τους. Όταν η τιμή αυτή αγγίξει τα επιτρεπόμενα όρια, τότε επιτρέπεται να γίνει η διαχείρισή τους ομοίως με τα υπόλοιπα μολυσματικά ή αστικά ανάλογα με τη σύσταση τους. Η μεταφορά τους εκτός της ΥΜ γίνεται με ειδικά φορτηγά που φέρουν πιστοποιητικά ATP, όπου πιστοποιούν την ικανότητα ψύξης των ψυκτικών μηχανημάτων αυτών. Επίσης φέρουν έγγραφα, όπου αναγράφεται η συμμόρφωση τους σύμφωνα με τους κανόνες ADR για τη σύννομη οδική μεταφορά ΕAAM και ΜΕΑ-ΑΕΑ. 2.4.4. Τεχνολογίες επεξεργασίας ΕΑΥΜ Οι πιο διαδεδομένες τεχνολογίες επεξεργασίας ΕΙΑ είναι η αποτέφρωση, η αποστείρωση, η χημική απολύμανση και η ακτινοβολία μικροκυμάτων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ομάδας εργασίας του ΤΕΕ/ΤΚΜ (Πούλιος, et al., 2010), η κάθε μέθοδος επεξεργασίας ενδείκνυται περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με την κατηγορία του αποβλήτου, όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 2. 35 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Πίνακας 2. Επεξεργασία ανά κατηγορία αποβλήτου (Πούλιος, et al., 2010) Στο Διάγραμμα 2 απεικονίζονται οι συνήθεις επεξεργασίες ανά κατηγορία ΕΙΑ. Διάγραμμα 2. Επεξεργασίες ανά κατηγορία ΕΙΑ (Prüss, et al., 1999) 36 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Έχουν γίνει πάρα πολλές έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο για να εξερευνηθεί ποιες από τις μεθόδους επεξεργασίας ΕΑΥΜ είναι οι πιο ιδανικές. Τα αποτελέσματα αυτών έχουν δείξει ότι οι μέθοδοι που είναι πιο αποτελεσματικοί και με το μικρότερο λειτουργικό και κατασκευαστικό κόστος είναι η αποτέφρωση και η αποστείρωση. Μέθοδοι όπου χρησιμοποιούνται κατά κόρον, δεδομένου δε ότι εξασφαλίζουμε την ορθή λειτουργία τους, επιτυγχάνεται η μικρότερη δυνατή επιβάρυνση στο περιβάλλον. Κρίνεται σκόπιμο να ειπωθεί ότι η αποτέφρωση είναι η πιο κατάλληλη μέθοδος για όλα σχεδόν τα είδη των ΕΑΥΜ καθώς επίσης και των φαρμακευτικών και χημικών αποβλήτων (Prüss, et al., 1999). Αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας είναι η αναγκαιότητα δημιουργίας ενός αποτεφρωτήρα και για το λόγο αυτό θα γίνει εκτενής ανάλυση της επεξεργασίας της αποτέφρωσης στην επόμενη παράγραφο. 2.4.5. Αποτέφρωση Αποτέφρωση είναι η μέθοδος κατά την οποία πραγματοποιείται καύση ορισμένων κατηγοριών επικίνδυνων αποβλήτων σε υψηλές θερμοκρασίες έτσι ώστε να καταστραφούν οι παθογόνοι οργανισμοί. Έως σήμερα οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την αποτέφρωση των ΑΥ (ΜΕΑ και ΑΕΑ) είναι η θερμική οξείδωση, η πυρόλυση, η αεριοποίηση και ο πλάσμα. Η πιο ενδεδειγμένη, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών είναι η θερμική οξείδωση με συνηθέστερες μεθόδους εφαρμογής τον περιστροφικό κλίβανο και τη ρευστοποιημένη κλίνη. Η πυρόλυση όσο και η αεριοποίηση έχουν μικρή εφαρμογή σε κεντρικές μονάδες επεξεργασίας ΑΥΜ αλλά και στη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα είναι μια διαδικασία ξηρής οξείδωσης σε υψηλές θερμοκρασίες που μετατρέπει τα οργανικά απόβλητα σε ανόργανα μειώνοντας έτσι τον όγκο τους και το βάρος τους. Οι θερμοκρασίες κατά τις οποίες συντελείται η καύση είναι της τάξεως 900-1200 ο C. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ενέργεια που παράγεται από πολλές αποτεφρωτικές μονάδες ανά τον κόσμο μπορεί να αξιοποιηθεί για θέρμανση ή για ηλεκτρισμό ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε περιοχής. 37 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα αυτού του τρόπου επεξεργασίας είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα απόβλητα ΥΜ είναι κατασκευασμένα από PVC. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κατά την καύση τους να παράγονται απαέρια πλούσια σε διοξίνες και φουράνια, καθώς και αιωρούμενα σωματίδια, βαρέα μέταλλα, VOC, μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, οξείδια του αζώτου και κατάλοιπα σε μορφή στάχτης, η γνωστή «τέφρα». Σε κάποιες περιπτώσεις, δε, μπορεί να παραχθούν και υγρά τα οποία είναι εμπλουτισμένα με τοξικές ενώσεις. Η απόρριψή τους χωρίς περαιτέρω επεξεργασία έχει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και κατ επέκταση στη δημόσια υγεία (Αραβώσης, et al., 2008). Τα απόβλητα που είναι κατάλληλα προς αποτέφρωση πρέπει να έχουν ορισμένες προδιαγραφές όπως θερμογόνο δύναμη για τους αποτεφρωτήρες ενός θαλάμου μεγαλύτερη από 2.000 KJ/Kgr, και για τους πυρολυτικούς δύο θαλάμων μεγαλύτερη από 3.500 KJ/Kgr. Επίσης θα πρέπει να περιέχουν καύσιμο υλικό άνω του 60%, περιεκτικότητα σε μη καύσιμο υλικό μικρότερη από 5% και περιεκτικότητα σε υγρασία λιγότερη από 30%. Απόβλητα που είναι ακατάλληλα προς αποτέφρωση είναι τα δοχεία που περιέχουν αέρια υπό πίεση, μεγάλα ποσά χημικών αποβλήτων που μπορούν να αντιδράσουν, φωτογραφικά και ακτινογραφικά απόβλητα, πλαστικά όπως το PVC (πολυβινυλοχλωρίδιο), απόβλητα που περιέχουν σε μεγάλη ποσότητα υδράργυρο ή κάδμιο (θερμόμετρα, μπαταρίες κ.α.) και φιαλίδια που περιέχουν βαριά μέταλλα. Υπάρχουν τρία βασικά είδη αποτεφρωτήρα. Αποτεφρωτήρας ενός θαλάμου με σταθερή βάση στον οποίο πραγματοποιείται καύση παρουσία οξυγόνου με αποτέλεσμα την απελευθέρωση απαερίων. Η λειτουργία αυτών των αποτεφρωτήρων γίνεται σε θερμοκρασίες μη ικανές να καταστρέψουν τους παθογόνους οργανισμού και τα επικίνδυνα αέρια που εκλύονται κατά την καύση με αποτέλεσμα να έχουμε παραγωγή φουρανίων και διοξινών στην ατμόσφαιρα. Τα αέρια αυτά είναι πολύ επικίνδυνα και ενοχοποιούνται για καρκινογενέσεις. Πυρολυτικός αποτεφρωτήρας δύο θαλάμων που είναι ο πιο αξιόπιστος τύπος αποτεφρωτήρα γιατί βασίζεται στην θέρμανση των αποβλήτων 38 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

απουσία αέρα. Ενδείκνυται για τα μολυσματικά και παθολογικά απόβλητα καθώς επιτυγχάνει ολική καταστροφή των παθογόνων οργανισμών. Επίσης με αυτήν τη μέθοδο αποσυντίθενται μικρές ποσότητες φαρμακευτικών και χημικών υπολειμμάτων. Η τιμή θέρμανσης των αποβλήτων πρέπει να υπερβαίνει τις 3.500 kcal/kgr. Στην Εικόνα 12 που ακολουθεί απεικονίζεται ένας τυπικός πυρολυτικός αποτεφρωτήρας. Εικόνα 12. Πυρολυτικός Αντιδραστήρας (Γιδαράκος, 2007) Όπως φαίνεται στην Εικόνα 12 ο αποτεφρωτήρας περιλαμβάνει ένα θάλαμο πυρόλυσης, μια αίθουσα μετανάφλεξης και λειτουργεί με τον εξής τρόπο: στο θάλαμο πυρόλυσης υπάρχει ένας καυστήρας με σκοπό να ξεκινήσει η όλη διαδικασίας. Γεμίζει με τα απόβλητα όπου υφίστανται θερμική διάσπαση (καύση απουσία οξυγόνου) σε θερμοκρασίες (800-900 ο C) και παράγονται πίσσες, τέφρα και αέρια. Στην συνέχεια τα αέρια αυτά καίγονται σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες (900-1200 ο C) μέσα σ έναν καυστήρα καυσίμων στο θάλαμο μετανάφλεξης (ή θάλαμος μετάκαυσης σύμφωνα με την εικόνα 12) ενώ τροφοδοτείται το σύστημα με επιπλέον αέρα για να μειωθούν η αιθάλη και οι οσμές. Υπάρχουν οι πυρολυτικοί αποτεφρωτήρες μεγάλου μεγέθους και ικανότητας 1-8 τόνους ανά ημέρα οι οποίοι είναι σχεδιασμένοι να 39 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

λειτουργούν σε συνεχή βάση, έχοντας όμως και τη δυνατότητα να λειτουργούν αυτόματα. Αυτοί οι αποτεφρωτήρες χρησιμοποιούνται εκτός των ΥΜ και δύνανται να καλύψουν μια μεγάλη γεωγραφική ενότητα όπως π.χ. η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Υπάρχουν και οι μεσαίου μεγέθους πυρολυτικοί αποτεφρωτήρες, που χρησιμοποιούνται συνήθως εντός των ΥΜ και στους οποίους δεν τελείται καθαρισμός των απαερίων με την τέφρα τους να περιέχει λιγότερο από 1% υλικό που δεν έχει αποτεφρωθεί εντελώς. Στην περίπτωση αυτή μπορεί το υπόλειμμα να εναποτεθεί με ασφάλεια σε ΧΥΤΑ Στο Διάγραμμα 3 αποτυπώνεται η λειτουργία πυρολυτικού αποτεφρωτήρα δύο θαλάμων Διάγραμμα 3. Λειτουργίας πυρολυτικού αποτεφρωτήρα δύο θαλάμων (προσωπικό αρχείο) 40 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Περιστρεφόμενος κλίβανος είναι ένας τύπος αποτεφρωτήρα που αποτελείται από έναν περιστρεφόμενο κλίβανο και ένα θάλαμο μετανάφλεξης. Είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος για χρήση σε περιφερειακό επίπεδο αποβλήτων ΥΜ. Είναι ιδανικός για την επεξεργασία μολυσματικών, παθολογικών, χημικών, φαρμακευτικών και κυτταροτοξικών αποβλήτων. Ο τρόπος λειτουργίας του έχει ως εξής τροφοδοτείται ο περιστρεφόμενος κλίβανος (ο οποίος έχει μια μικρή κλίση 3-5%) με τα απόβλητα που θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες της τάξεως 800 ο C και περιστρέφεται 2 με 5 φορές το λεπτό. Τα αέρια που παράγονται θερμαίνονται στο θάλαμο μετανάφλεξης σε θερμοκρασίες της τάξεως 1200 ο C για 2 δευτερόλεπτα με σκοπό να απομακρυνθούν οι οργανικές ενώσεις. Η λειτουργία του και η συντήρηση του απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό. Η μέθοδος της αποτέφρωσης είναι η πιο δημοφιλής μέθοδος επεξεργασίας ΕΑΥΜ, τα παράγωγα του αποτεφρωτήρα, όμως αποτελούν το μεγαλύτερο μειονέκτημα αυτής της μεθόδου. Τα παράγωγα αυτά είναι λεπτά σωματίδια, οξέα αέρια, όζον (με έμμεσο τρόπο), τέφρα, θερμότητα και υγρά απόβλητα με τοξικές ενώσεις. Η διαχείριση τέφρας (ιπτάμενης & βάσης) απαιτεί ιδιαίτερη επεξεργασία. Η τέφρα προέρχεται ή από τα συστήματα καθαρισμού των πιο πάνω αναφερόμενων απαερίων ή από τον κλίβανο και αποτελείται από άκαυστα υλικά. Συνήθως είναι η ποσότητα της ανέρχεται σε ποσοστό 14% των εισερχόμενων αποβλήτων. Κατά την επεξεργασία της τέφρας είναι δυνατόν να προκύψουν προβλήματα είτε όταν δεν είναι πλήρης η αποτέφρωση οπότε δεν καταστρέφονται οι μολυσματικές ουσίες και υπάρχει η πιθανότητα να είναι διακριτά ανθρώπινα μέλη, είτε όταν αυτή περιέχει βελόνες και άλλα αιχμηρά αντικείμενα, είτε όταν υπάρχουν ραδιενεργά ισότοπα που πρέπει πρώτα να αδρανοποιηθούν. Οι βασικότερες τεχνικές επεξεργασίας της τέφρας είναι η ωρίμανση, η μηχανική επεξεργασία, η πλύση, η θερμική επεξεργασία και η σταθεροποίηση. Για την επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας την αύξηση της ποιότητας της παραγόμενης τέφρας, την τελική της διάθεση, την παραγωγή δευτερογενών 41 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

παραπροϊόντων/υπολειμμάτων και την τελική τους διάθεση και το κόστος επεξεργασίας. Τέλος, αν και η αποτέφρωση είναι η επικρατέστερη τεχνολογία επεξεργασίας ΕΑΥΜ, επειδή τα παράγωγά της δεν είναι φιλικά προς το περιβάλλον, η χωροθέτηση των αποτεφρωτήρων είναι ένα σύνθετο πρόβλημα με αντικρουόμενα κριτήρια. Από τη μία ο οικονομικός παράγοντας επιβάλλει την εγγύτητα στις ΥΜ, από την άλλη πρέπει να αποφεύγεται η γειτνίαση με κατοικημένες περιοχές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις (Αραβώσης, et al., 2008). Θερμική οξείδωση Η διεργασία ξηρής οξείδωσης σε υψηλή θερμοκρασία, που μετατρέπει οργανικά, εύφλεκτα απόβλητα, σε ανόργανη, άκαυστη ύλη ονομάζεται θερμική οξείδωση. Με τη μέθοδο αυτή έχουμε σαν αποτέλεσμα τη μείωση του βάρους και του όγκου των αποβλήτων. Είναι η ιδανική μέθοδος επεξεργασίας αποβλήτων που δε μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να ανακυκλωθούν και να ταφούν σε Χ.Υ.Τ.Α. Με την κατάλληλη χρήση της μεθόδου αυτής και στην κατάλληλη θερμοκρασία πετυχαίνουμε την εξόντωση όλων των παθογόνων μικροοργανισμών (αδρανοποίηση) και πλήρη καταστροφή ορισμένων ειδών αποβλήτων, όπως φαρμακευτικά ή χημικά απόβλητα (Καράμπαμπα, 2013). Πυρόλυση Πυρόλυση είναι η θερμική επεξεργασία αποβλήτων απουσία οξυγόνου σε υψηλές θερμοκρασίες (600 1000 C). Στην πράξη, η ολική εξάλειψη του οξυγόνου είναι δύσκολη, γι' αυτό πάντα επικρατούν συνθήκες μερικής οξείδωσης. Η λειτουργία ενός συστήματος πυρόλυσης περιλαμβάνει δύο θαλάμους. Στον πρώτο, που καλείται πυρολυτικός, τα απόβλητα θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες σε συνθήκες απουσίας οξυγόνου. Για την θέρμανση χρησιμοποιείται εξωτερικός καυστήρας ή αντιστάσεις καθώς τα απόβλητα δεν μπορούν να συντηρήσουν την καύση κάτω από αυτές τις συνθήκες. Τα αέρια που παράγονται, εισάγονται στον δεύτερο θάλαμο, όπου καίγονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Η διεργασία είναι κατάλληλη για την επεξεργασία μολυσματικών αποβλήτων καθώς και φαρμακευτικών-χημικών 42 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

υπολειμμάτων. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη διαχείριση γενοτοξικών και ραδιενεργών αποβλήτων. Μετά την επεξεργασία τα απόβλητα είναι αποστειρωμένα λόγω των υψηλών θερμοκρασιών (Καράμπαμπα, 2013). Αεριοποίηση Η αεριοποίηση παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με τις δύο προηγούμενες μεθόδους. Κατά την αεριοποίηση, η αποδόμηση των απόβλητων πραγματοποιείται θερμικά σε ένα περιβάλλον έλλειψης οξυγόνου. Η διαδικασία της καύσης είναι αυτοσυντηρούμενη, σε αντίθεση με την πυρόλυση, χωρίς να απαιτείται προσθήκη καυσίμων εκτός από αυτό που χρησιμοποιείται για την έναρξη της καύσης. Τα παράγωγα περιλαμβάνουν πτητικά αέρια και, ανάλογα με τη σύνθεση των αποβλήτων, διάφορα αεριοποιημένα κλάσματα πίσσας και λαδιών. Η λειτουργία της αεριοποίησης είναι παρόμοια με αυτή της πυρόλυσης και ισχύουν οι ίδιες γενικές κατευθύνσεις για την επεξεργασία των παραγόμενων αποβλήτων και τον βασικό σχεδιασμό των μονάδων Η αεριοποίηση ΑΥΜ πετυχαίνει την πλήρη αδρανοποίηση και τη σημαντική μείωση όγκου τους (Καράμπαμπα, 2013). Πλάσμα Η τεχνολογία πλάσματος είναι μια παραλλαγή της πυρόλυσης. Η καύση των αποβλήτων γίνεται από πυρσό πλάσματος, σε θερμοκρασίες περίπου 1200 ο C στο θάλαμο καύσης. θερμοκρασία του πυρσού κυμαίνεται από 1650 έως 11500 0 C όσον αφορά στις εφαρμογές καύσης αποβλήτων η θερμοκρασία του είναι πιο κοντά στους 1650 ο C. Με τη βοήθεια μικροκυμάτων και ηλεκτρικού ρεύματος μπορούμε να παράγουμε πλάσμα το οποίο με τη χρήση σταθερής ροής αδρανούς αερίου οδηγείται σε ένα ακροφύσιο όπου παράγεται ο πυρσός πλάσματος. Έτσι όταν τα απόβλητα έρθουν σε επαφή με το πλάσμα και πυρολύονται όπως και στην πυρόλυση. Η καύση με τεχνολογία πλάσματος είναι κατάλληλη για επεξεργασία όλων των ειδών ΜΕΑ είτε στερεών είτε υγρών αποβλήτων, ενώ δεν είναι απαραίτητος ο διαχωρισμός των χλωριωμένων αποβλήτων. Αυτή η μέθοδος έχει περιορισμένες εκπομπές ουσιών όπως διοξίνες και φουράνια (Καράμπαμπα, 2013). 43 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

2.5. Παραδείγματα διεθνούς βιβλιογραφίας Η διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων είναι ένα από τα σοβαρότατα προβλήματα που έχει απασχολήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες τις περισσότερες χώρες,τόσο τις αναπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες. Ξεκινώντας με τις ΗΠΑ, όπου θεωρούνται οι πιο καινοτόμες στην εφαρμογή τεχνολογίας επεξεργασίας αποβλήτων υγειονομικών μονάδων έχοντας διαπιστώνεται ότι έχουν μειώσει τη χρήση αποτεφρωτήρων για την επεξεργασία αυτής της κατηγορίας αποβλήτων. Αυτό συνέβη γιατί το 1994 όταν η Αμερικανική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (U.S.EPA) ανακάλυψε ότι η αποτέφρωση ΑΥΜ είναι υπαίτια για την παραγωγή διοξινών στην ατμόσφαιρα (Dr. Emmanuel, et al., 2004) και έτσι το 1997 έθεσε κανονισμούς με βάση τους οποίους θα έπρεπε να λειτουργούσαν οι υφιστάμενοι και νέοι αποτεφρωτήρες με σκοπό να συμμορφωθούν με τα νέα όρια εκπομπών που είχαν ήδη τεθεί με την τότε νομοθεσία. Στην Εικόνα 13 παρατηρούμε τις εκπομπές των αποτεφρωτήρων ΑΥΜ στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Εικόνα 13. Εκπομπές αποτεφρωτήρων ΑΥΜ στις ΗΠΑ και τον Καναδά (Αραβώσης, et al., 2008) 44 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν να κλείσουν πάνω από 5000 αποτεφρωτήρες νοσοκομειακών αποβλήτων στις ΗΠA λόγω του ότι η εγκατάσταση ειδικών φίλτρων που θα περιόριζαν τις επικίνδυνες εκπομπές των υφιστάμενων αποτεφρωτήρων ήταν οικονομικά μη εφικτή (Emmanuel, et al., 2001). Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση οι χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη παραγωγή σε ΕΙΑ φαίνονται στον παρακάτω χάρτη (Εικόνα 14). Εικόνα 14. Ευρωπαϊκές χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή σε ΕΙΑ (Αραβώσης, et al., 2008) Όπως διακρίνουμε στην εικόνα 14 οι χώρες αυτές είναι η Αυστρία, η Δανία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Νορβηγία και η Πορτογαλία. Μετά τη θέσπιση των κανονισμών της US ΕΡΑ το 1997, έρχεται η Ε.Ε. το 2002 και επιβάλλει ακόμα πιο αυστηρούς κανόνες όσον αφορά τις εκπομπές των αποτεφρωτήρων (διοξίνων και φουρανίων) ΕΙΑ, με το ανώτερο όριο να φτάνει στα 0,1 ng ΤΕQ/m 3, όπου ΤΕQ, Toxicity Equivalence, Ισοδύναμο Τοξικότητας. Συνέπεια των παραπάνω ήταν να καταργηθούν αρκετοί από τους αποτεφρωτήρες, όχι όμως σε ικανοποιητικό βαθμό όπως στις ΗΠΑ, έτσι 45 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

η μέθοδος της αποτέφρωσης είναι η ακόμα η βασική μέθοδος επεξεργασιών των εν λόγω αποβλήτων για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείτε μια τάση προς νέες μεθόδους επεξεργασίας και πιο συγκεκριμένα: Στη Σλοβενία από τη δεκαετία του 1990 όλα τα μολυσματικά αποστειρώνονται. Στην Πορτογαλία επίσης υποβάλλονται όλα σε αποστείρωση σε ατμό καθώς έχουν παύσει τη λειτουργία τους όλοι οι υφιστάμενοι αποτεφρωτήρες. Στη Γαλλία το 50% των νοσηλευτικών μονάδων έχει σαν κύρια επεξεργασία την αποστείρωση. Στην Ιρλανδία πλέον χρησιμοποιείται μόνο η μέθοδος της αποστείρωσης. Έτσι αντιμετωπίστηκε και το σφοδρό πρόβλημα που είχε η συγκεκριμένη χώρα, καθώς αποτέφρωνε το 50% των μολυσματικών αποβλήτων και το υπόλοιπο 50% το διέθετε στους ΧΥΤΑ της χώρας. Έτσι όσα από τα ΕΙΑ δεν αποστειρώνονται αποστέλλονται σε μια ειδική μονάδα αποτέφρωσης που είναι εγκατεστημένη στο Βέλγιο (Dr. Emmanuel, et al., 2004). Από μελέτες περίπτωσης που έχουν γίνει στην Κροατία έχει βρεθεί ότι ενώ υπάρχει νομοθεσία που καθορίζει τα βήματα διαχείρισης των αποβλήτων, δεν γίνεται εφαρμογή των νόμων. Οι κακές πρακτικές λαμβάνουν χώρα από την παραγωγή των αποβλήτων μέχρι την τελική τους διάθεση. Η παραγωγή των πιο επικίνδυνων αποβλήτων πραγματοποιείται από τις υγειονομικές μονάδες της χώρας που έχουν έλλειψη πόρων και μη εκπαιδευμένο προσωπικό. Τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν στις ποσότητες, το είδος, τις ροές των ιατρικών αποβλήτων και στον υγειονομικό έλεγχο είναι ανύπαρκτα. Διαπιστώνεται ότι είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των εργαζομένων σε όλους τους τομείς των υγειονομικών μονάδων μέσω ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης (Marinković, et al., 2007). Οι νέες χώρες που εντάχθηκαν στην ΕΕ μετά το 2004, ακολουθώντας το παλαιότερο καθεστώς παρουσιάζουν μία πολύ άσχημη εικόνα όσον αφορά στη διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων. Πιο συγκεκριμένα οι υφιστάμενοι αποτεφρωτήρες δεν έχουν συμμορφωθεί σε καμία περίπτωση με τις προδιαγραφές που θέτουν οι κοινοτικές οδηγίες με αποτέλεσμα οι εκπομπές διοξινών και φουρανίων να είναι πολύ πάνω από τα επιτρεπτά όρια των 0,1ng ΤΕQ/m 3 στη συντριπτική πλειοψηφία των 46 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

περιστατικών. Η μεγαλύτερη αστοχία παρατηρείται στην Τσεχία και στην Πολωνία. Μέγιστο επίσης πρόβλημα αποτελεί και η μέθοδος της απ ευθείας διάθεσης στο περιβάλλον τόσο στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ όσο και στα αναπτυσσόμενα κράτη της Δύσης. Για παράδειγμα τα αποτελέσματα μια μελέτης που έγινε στη Μ. Βρετανία έδειξαν ότι υπήρχαν πολλά νοσοκομειακά απόβλητα στις παραλίες της χώρας. Το 1992 βρέθηκαν 464 διαφορετικά νοσοκομειακά απόβλητα στις ακτές, (1 ανά 4,7km). Επίσης τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας μας μαρτυρούν ότι την χρονική περίοδο από 1988 έως 1991 είχαμε 958 κρούσματα ηπατίτιδας Β μετά από επαφή με χρησιμοποιημένη σύριγγα, εκ των οποίων το 16% μολύνθηκε στο δρόμο, το 12% μετά από επαφή με απορρίμματα, το 6% σε ένα πάρκο και το 4% σε παραλία (Philipp, et al., 1997). Τέλος στις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας δεν υφίσταται διαχείριση νοσοκομειακών αποβλήτων. Υπάρχουν κατ αυτούς δύο μέθοδοι, η ανεξέλεγκτη καύση, και η απευθείας διάθεση στο περιβάλλον όπως βλέπουμε στην Εικόνα 15. Για παράδειγμα στην Καμπάλα της Ουγκάντα το 51% των ιδιωτικών κλινικών, μεταχειρίζεται τη μέθοδο της μη ελεγχόμενης απανθράκωσης σε ανοικτό χώρο, το 20% προσφεύγει στη μέθοδο της ταφής, χωρίς προηγούμενη επεξεργασία, και το άλλο 29% παραχωρεί τα απορρίμματα του εκτός ελέγχου στο περιβάλλον (Okello, et al., 1997). Εικόνα 15. AYM που έχουν διατεθεί ανεξέλεγκτα σε ΧΑΔΑ (πηγή:www.pakoe.gr/wp- content/uploads/.../16selido_nosokoniaka-apoblita_2017-1.pdf) 47 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

3. Μελέτη περίπτωσης: Αποτεφρωτήρας ΒΙΠΕ Πατρών 3.1. Υφιστάμενη κατάσταση Σύμφωνα με στοιχεία τον ΕΣΔΑΥΜ στην Ελλάδα παράγονται σχεδόν 17.400 τόνοι μολυσματικών νοσοκομειακών αποβλήτων ετησίως εκ των οποίων τα ΕΑΑΜ είναι 14.025 τόνοι και τα ΜΕΑ και ΑΕΑ είναι 3.378 τόνοι. Στον παρακάτω πίνακα 3 παρουσιάζονται οι συνολικές ποσότητες παραγόμενων επικινδύνων στερεών ΑΥΜ και η ποσοστιαία αναλογία ανά Περιφέρεια της χώρας (έτος αναφοράς 2008). Πίνακας 3.Ποσοστιαία αναλογία ΑΥΜ ανά Περιφέρεια (ΕΣΔΑΥΜ) Παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες ποσότητες στερεών ΑΥΜ παράγονται από τα δημόσια (ΔΘ) και τα ιδιωτικά θεραπευτήρια (ΙΘ). Αρκετά μεγάλες ποσότητες παράγονται και από τις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας των ασφαλιστικών οργανισμών (ΙΚΑ) αλλά και από τις μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας των ενόπλων δυνάμεων (ΣΝ), παρά τον περιορισμένο αριθμό τους. Από τους δημοτικούς υγειονομικούς σταθμούς (ΔΙ) παράγονται ελάχιστα απόβλητα δεδομένου ότι η δραστηριότητά τους περιορίζεται κυρίως στη συνταγογράφηση και στην παροχή εμβολίων ή ενέσεων. Από τα μικροβιολογικά εργαστήρια (Μ), λόγω του πλήθους τους, παράγονται 48 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

σημαντικές ποσότητες αποβλήτων, μεγαλύτερες από εκείνες που παράγονται από τα διαγνωστικά εργαστήρια και πολυιατρεία (ΔΕ). Στο παρακάτω γράφημα (Εικόνα 16) βλέπουμε πως κατανέμονται τα παραγόμενα στερεά ΕΑ από ΥΜ ανά Περιφέρεια της Ελλάδας φαίνεται στο παρακάτω γράφημα Εικόνα 16.Κατανομή παραγόμενων στερεών επικίνδυνων ΑΥΜ (πηγή ΕΣΔΑΥΜ) Αναλύοντας την Εικόνα 16, παρατηρούμε ότι το 42% επικινδύνων στερεών παράγεται στην Περιφέρεια Αττικής, και το 18% στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Ιονίων νήσων τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 5%,4% και 2% όπου θα εξυπηρετούνται από τον υπό μελέτη αποτεφρωτήρα (στοιχεία του 2011). Το 40% σχεδόν των ΥΜ έχει κλιβάνους καύσης όπου σχεδόν όλοι είναι εκτός λειτουργίας λόγω της παρωχημένης τεχνολογίας τους και της ανύπαρκτης αντιρρυπαντικής επεξεργασίας που διαθέτουν. Ο ΕΣΔΑΥΜ προσδιορίζει ένα μικτό σύστημα χρήσης µε διευθετήσεις απολύμανσης και καύσης σε κεντρικές μονάδες, εκτός των νοσοκομείων. Οι τρεις πρωταρχικοί πόλοι όπως θα αναλύσουμε παρακάτω θα είναι στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα. Στην Αθήνα έχει περατωθεί η δημιουργία ενός σταθμού 49 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

καύσης νοσοκομειακών απορριμμάτων στην περιοχή των Άνω Λιοσίων αποδοτικότητας 30 τόνων/ημέρα (Κατεβαίνη, 2016). Τα πιο πολλά περιφερειακά νοσηλευτήρια της χώρας εξυπηρετούνται από τον ήδη υπάρχοντα αποτεφρωτήρα των Άνω Λιοσίων. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η δημιουργία μονάδων αποτέφρωσης που θα εξυπηρετούν τη Βόρεια Ελλάδα και τη Δυτική. Στην ετήσια έκθεση αποβλήτων υγειονομικών μονάδων 2015-2016 της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος παρουσιάζονται στοιχεία για την παραγωγή και τη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος (Εικόνα 17), τα οποία αφορούν κυρίως τις δημόσιες υγειονομικές μονάδες της περιοχής. Στην έκθεση αυτή περιλαμβάνονται στοιχεία που αφορούν τις δεκαέξι (16) μεγαλύτερες δημόσιες και ιδιωτικές υγειονομικές μονάδες της Περιφέρειας και ειδικότερα ο αριθμός των κλινών, η κίνηση των νοσηλευθέντων (νοσηλεία και εξωτερικά ιατρεία), οι παραγόμενες ποσότητες των επικίνδυνων αποβλήτων καθώς και τα κόστη της συλλογής μεταφοράς και διαχείρισης των προαναφερόμενων παραγόμενων αποβλήτων. Το σύνολο των ΥΜ ανέρχεται στις 26 πλέον και των εργαστηρίων που υπάγονται στο καθεστώς διαχείρισης που επιβάλλει η νομοθεσία, αλλά ως επί του παρόντος δεν έχει καταστεί δυνατή η συγκέντρωση των στοιχείων. Εικόνα 17. ΥΜ που ελέχθησαν από την Π.Δ.Ε. (προσωπικό αρχείο) 50 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Στον Πίνακα 4 αναγράφονται οι ποσότητες των ΕΑΑΜ καθώς και των ΜΕΑ ΑΕΑ αποβλήτων των υγειονομικών μονάδων της 6ης Υγειονομικής Περιφέρειας σε τόνους ανά έτος. Πίνακας 4.Συνολικές ποσότητες ΑΥΜ της 6ης ΥΠΕ ανά Π.Ε. (ετήσια έκθεση) Στο ακόλουθο γράφημα (Εικόνα 18) απεικονίζονται τα αποτελέσματα του Πίνακα 4 Εικόνα 18.Κατανομή ΕΑΥΜ και ΜΕΑ -ΑΕΑ ανά Π.Ε. κατά το έτος 2016 (ετήσια έκθεση) Ο υπολογισμός του κόστους διαχείρισης των ΕΑΥΜ εξαρτάται από τις διαδικασίες διαχείρισης οι οποίες εφαρμόζονται σε κάθε Υ.Μ. Επομένως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η διαχείριση των αποβλήτων είχε εκχωρηθεί συνολικά ή κατά ένα μέρος σε υπεργολάβους, δεν ήταν δυνατός ο υπολογισμός του κόστους για καθεμιά από τις παραπάνω κατηγορίες ξεχωριστά (π.χ. το κόστος μεταφοράς εκτός της ΥΜ και επεξεργασίας εμφανιζόταν ως σύνολο και όχι ξεχωριστά). Σε κάθε περίπτωση ο υπολογισμός του κόστους πραγματοποιήθηκε με τη μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση. Έτσι προέκυψε ο συγκεντρωτικός Πίνακας 5 καθώς και το γράφημα (Εικόνα 18), που παρουσιάζονται τα κόστη συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης των ΕΑΥΜ στην ΠΔΕ, πληροφορίες που αντλήθηκαν από την ετήσια έκθεση. 51 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Πίνακας 5.Συγκεντρωτικά κόστη συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης ΕΑΥΜ στην ΠΔΕ (ετήσια έκθεση) Εικόνα 19.Μεταβολή κόστους συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης ΕΑΥΜ κατά τα έτη 2015-2016 Μεταβολή κόστους συλλογής-μεταφοράς και διαχείρισης ΕΑΥΜ κατά τα έτη 2015-2016. Από τα παραπάνω παρατηρούμε ότι το κόστος για τη συλλογή μεταφορά και διαχείριση των ΕΑΑΜ παραμένει σταθερό ενώ υπάρχει μία αύξηση της τάξεως του 60% για το κόστος των ΜΕΑ και ΑΕΑ που οφείλεται στον εναρμονισμό με τη νομοθεσία. Εν κατακλείδι, κρίνεται ότι περισσότερη σημασία πρέπει να δοθεί στη βελτίωση του βαθμού διαχωρισμού των αποβλήτων που μπορεί να γίνει με την εκπαίδευση του εμπλεκόμενου προσωπικού και με τη μεγαλύτερη δέσμευση της διοίκησης. Αυτό θα οδηγήσει και στη σωστότερη και πληρέστερη καταγραφή στατιστικών στοιχείων για τη διαχείριση ΑΥΜ. 52 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Παράλληλα θα πρέπει να επιδιωχθεί από τις Υ.Μ. τόσο η βελτίωση των συνθηκών αποθήκευσης εντός και εκτός των χώρων τους, είτε αυτό σημαίνει κατασκευή καταλληλότερων χώρων είτε συχνότερες αποκομιδές, όσο και η ένταση των ελέγχων στις συσκευασίες των αποβλήτων. Στον Πίνακα 6 βλέπουμε την κοστολόγηση επεξεργασίας ιατρικών αποβλήτων εντός και εκτός Υ.Μ. Πίνακας 6. Κοστολόγηση επεξεργασίας ΙΑ εντός και εκτός ΥΜ (Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων απο εγκαταστάσεις στον Τομέα Υγείας,2008,ΛΔΚ-ΟΙΚΟ) Στο υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, ειδικότερα στον ΕΣΔΕΑΥΜ, και αναφορικά με τα ΜΕΑ & ΑΕΑ προβλέπεται νέα μονάδα αποτέφρωσης στην Πάτρα δυναμικότητας 11 tn/ημέρα και κόστους 4 εκατ., που ως αποτέλεσμα θα έχει το κόστος συλλογής, μεταφοράς και διαχείρισής τους να μειωθεί αισθητά. Η κατασκευή του εν λόγω αποτεφρωτήρα δεν είναι μονοσήμαντο ερώτημα και πρέπει να αξιολογηθεί τεχνο-οικονομικά, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την συναποτέφρωση και άλλων ειδών αποβλήτων όπως τα βιομηχανικά οργανικά απόβλητα (π.χ. λάσπες επεξεργασίας υγρών λυμάτων). Όσον αφορά τώρα τα στοιχεία των παραγόμενων ΕΑΑΜ και ΜΕΑ της Πελοποννήσου και των Ιονίων Νήσων δεν έχουμε καταγραφές με αποτέλεσμα να στηριχτούμε στα στοιχεία του ΕΣΔΕΑΥΜ σύμφωνα με τα παραπάνω διαγράμματα και τον Πίνακα 7. 53 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Πίνακας 7. Παραγόμενες ποσότητες ΕΑΥΜ Δυτ.Ελλάδας, Πελοποννήσου, Ιονίων νήσων.(εεσδεαυμ) ΜΟΝΑΔΕΣ Νέα Μονάδα Αποτέφρωσης (νομού Αχαΐας) Δυν/τας11tn/ημέρα ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (kg/ημέρα) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ EΑΑΜ ΜΕΑ και ΑΕΑ ΣΥΝΟΛΟ Δυτικής Ελλάδας 2.999 748 3.747 Πελοποννήσου 2.655 685 3.340 Ιονίων Νήσων 898 229 1.127 ΣΥΝΟΛΟ 6.552 1.662 8.214 3.2. Αποτεφρωτήρας Βάση του εγκεκριμένου ΕΕΣΔΕΑΥΜ (Αρ. Πρ.: οικ.33312/4110/3-7- 2012ΑΔΑ: Β41Β0-Η3Ω) υπάρχουν 3 εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης ΕΑΥΜ που φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 8 του ΕΕΣΔΕΑΥΜ. Τα τρία αυτά σχέδια έχουν σαν σκοπό να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις διαχείρισης τόσο της μεθόδου αποτέφρωσης όσο και της αποστείρωσης σε κομβικά σημεία ανά την Ελλάδα ώστε να εξυπηρετούνται με τον καλύτερο δυνατό και οικονομικό τρόπο όλες οι ΥΜ τις χώρας. Πίνακας 8. Σχέδια διαχείρισης Το σχέδιο 3 επιλέχτηκε ως βέλτιστη λύση έπειτα από συγκριτική αξιολόγηση, σύμφωνα με το οποίο υπάρχει η υφιστάμενη Μονάδα 54 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Αποτέφρωσης του ΕΣΔΚΝΑ που βρίσκεται στα Άνω Λιόσια. Θα δημιουργηθούν δύο (2) νέες Μονάδες Αποτέφρωσης (στους Ν. Θεσσαλονίκης και Ν. Αχαΐας) χωρίς να αποκλείονται περαιτέρω προτάσεις του ιδιωτικού τομέα εφόσον ύπαρξη κατάλληλη τεκμηρίωση. Οι μονάδες αυτές θα μπορούν να αποτεφρώνουν το σύνολο των ΕΑΥΜ καθώς και των προσομοιαζόντων με αυτά (π.χ. ληγμένα φάρμακα από φαρμακοβιομηχανίες) εφόσον η τεχνολογία των αποτεφρωτήρων είναι κατάλληλη για αυτά τα είδη με σκοπό να βελτιωθεί η βιωσιμότητα τους, να εφαρμοστεί η αρχή της εγγύτητας και να μειωθούν οι διασυνοριακές μεταφορές, σύμφωνα με τις διατάξεις του 1013/2006 Κανονισμού. Επίσης προβλέπεται να δημιουργηθεί μία (1) νέα εγκατάσταση διαχείρισης τέφρας. Στην παρούσα μελέτη όπως προείπαμε θα ασχοληθούμε με τη νέα μονάδα αποτέφρωσης που θα εξυπηρετεί την ΠΔΕ, Πελοποννήσου και Ιονίων Νήσων. Στον ακόλουθο χάρτη (Εικόνα 20) φαίνονται τα διαμερίσματα που θα μπορούσε να εξυπηρετεί ο αποτεφρωτήρας στη Δυτική Ελλάδα. Εικόνα 20. Περιοχές που θα εξυπηρετούνται απο τον Αποτεφρωτήρα Δυτικής Ελλάδος 55 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

3.2.1. Γενικά στοιχεία του έργου Είδος και μέγεθος έργου Πρόκειται για εγκατάσταση θερμικής επεξεργασίας Αποτεφρωτήρα Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΑΥΜ), χωροθετείται στη ΒΙΠΕ Πατρών, θα έχει δυναμικότητα 11τόννους/ημέρα και θα εξυπηρετεί τη Δυτική Ελλάδα, την Πελοποννήσου και τα Ιόνια νησιά. Κατάταξη Το έργο κατατάσσεται με βάση την Υ.Α με αριθ. ΔΙΠΑ/οικ. 37674 (ΦΕΚ 2471 Β /10-08-2016): «Τροποποίηση και κωδικοποίηση της υπουργικής απόφασης 1958/2012 - Κατάταξη δημοσίων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/21.9.2011 (ΦΕΚ 209/Α/2011) όπως αυτή έχει τροποποιηθεί και ισχύει» στην 4η ομάδα Συστήματα Περιβαλλοντικών Υποδομών, α/α1: Εγκαταστάσεις που εκτελούν εργασίες D και R (μεμονωμένες ή συνδυασμένες) σε επικίνδυνα απόβλητα πλην των αναφερόμενων στους α/α 2,3,4, και στην Ομάδα 9, Εγκαταστάσεις αποστείρωσης και απολύμανσης «μολυσματικών αποβλήτων υγειονομικών μονάδων». Σύμφωνα με αυτή την κατηγοριοποίηση η δραστηριότητα υπάγεται στην Υποκατηγορία Α2. Χωροθέτηση του έργου Η εν λόγω εγκατάσταση θα χωροθετηθεί (ΒΙ.ΠΕ.) Πατρών (Εικόνα 21). στη Βιομηχανική Περιοχή Εικόνα 21.ΒΙΠΕ Πατρών (διαδίκτυο) 56 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Διοικητική υπαγωγή έργου Η ΒΙ.ΠΕ. Πάτρας, σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλικράτης, υπάγεται διοικητικά στην Δημοτική Ενότητα Ωλενίας του Δήμου Δυτικής Αχαΐας, Περιφερειακής Ενότητας Αχαΐας, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Θεσμοθετημένα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής του έργου ή της δραστηριότητας καθώς και των ευαίσθητων στοιχείων του περιβάλλοντός της. Η περιοχή μελέτης διοικητικά (Σχέδιο Καλλικράτης) ανήκει στην Δ.Ε. Ωλενίας του Δήμου Δυτικής Αχαΐας, Π.Ε. Αχαΐας. Για την περιοχή ισχύει το υπ. αρ. ΦΕΚ 267/ΤΕΥΧΟΣ ΑΝAΓΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ/2 Ιουλίου 2008: Τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της Βιομηχανικής Περιοχής (ΒΙ. ΠΕ.) Πατρών στα διοικητικά όρια του Δ. Ωλενίας Ν. Αχαΐας. Το πέριξ του εργοστασίου τοπίο καταλαμβάνεται από ελαφρές μεταποιητικές βιομηχανίες, βιοτεχνίες, μηχανουργεία, ελασματουργεία, επιχειρήσεις logistics, αποθήκες αγαθών, συνεργεία, σωληνουργεία κ.λπ. εγκατεστημένα εντός της ΒΙ.ΠΕ. Στην εγγύς περιοχή λειτουργίας της εγκατάστασης δεν υπάρχουν δασικές εκτάσεις ή εθνικοί δρυμοί. Οι δε ενταγμένοι στο σχέδιο NATURA 2000 βιότοποι της Αχαΐας δεν επηρεάζονται από τη λειτουργία της εγκατάστασης. Κοντινότεροι βιότοποι ενταγμένοι στο εν λόγω σχέδιο, είναι οι βιότοποι Καλογριάς και Κοτυχίου, στα 20 περίπου km από τη εγκατάσταση. Η περιοχή δεν χαρακτηρίζεται προστατευμένη με βάση το άρθρο 21 του Ν. 1650/86 ή βάσει άλλης νομοθετικής ρύθμισης ή διεθνούς συνθήκης. Στην ευρύτερη περιοχή της ΒΙ.ΠΕ. απαντώνται καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κυρίως ελαιώνες, εσπεριδοειδή, αμπελώνες και καλλιέργειες πατάτας. Αδειοδότηση και Πιστοποίηση Η κατασκευή και λειτουργία της μονάδας θα πρέπει υποχρεωτικά να αδειοδοτηθεί περιβαλλοντικά με Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ).Θα πρέπει να καταχωρηθεί στο μητρώο εγκαταστάσεων διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων που διατηρεί το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Πρέπει να διαθέτει άδεια λειτουργίας, πιστοποιητικά σύμφωνα με τα πρότυπα ISO και να εφαρμόζει σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης το 57 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

οποίο θα είναι πλήρως συμβατό με τους κανόνες ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος όπως αυτοί καθορίζονται από την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία. 3.2.2. Περιγραφή κατασκευής και λειτουργία Κύρια χαρακτηριστικά της μονάδας Η προς αδειοδότηση εγκατάσταση θα διαθέτει δύο γραμμές αποτέφρωσης δυναμικότητας 5,5 τόνων/ημέρα χωρίς πρόβλεψη εφεδρικής γραμμής και θα περιλαμβάνει τα κάτωθι τμήματα (Διάγραμμα 4): Διάγραμμα 4. Μεθόδων Ροής Αποτεφρωτήρα (ΕΣΔΚΝΑ, Απρίλιος 2008,Μελέτη Αξιολόγησης Επεξεργασίας Σύμμεικτων Απορριμμάτων στο Ν. Αττικής) Πύλη Είσοδος, έλεγχος και ζύγιση οχημάτων. Στην είσοδο (Εικόνα 22) της εγκατάστασης θα υπάρχει γεφυροπλάστιγγα για τη ζύγιση των οχημάτων μεταφοράς των ΕΑΥΜ και πύλη ελέγχου ραδιενέργειας (σημείο 1). Εικόνα 22. Πύλη εισόδου αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 58 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Χώρος προσωρινής αποθήκευσης ΕΑΥΜ και των προσομοιαζόντων με αυτά. Θα είναι ψυκτικοί θάλαμοι (Εικόνα 23) που τη βοήθεια ψυκτικού μηχανήματος θα διατηρούν τη θερμοκρασία στο εσωτερικό <5 ο C. Πάντως, σε καμία περίπτωση, ο χρόνος παραμονής των αποβλήτων εκτός ψυκτικών θαλάμων, δεν υπερβαίνει τις 48 ώρες τον χειμώνα και τις 24 ώρες το καλοκαίρι (σημείο 2). Εικόνα 23.Χώρος προσωρινής αποθήκευσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) Θα υπάρχει συνδυασμός κινητών εξεδρών και ταινιόδρομων τοποθετημένων τόσο στη βάση του κάθε θαλάμου (Εικόνα 24) όσο και του χώρου αποθήκευσης που θα τροφοδοτούν τις χοάνες των κλιβάνων. Εικόνα 24. Χώροι αποθήκευσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 59 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Για τα απόβλητα που δεν είναι δυνατό να οδηγηθούν στους κλιβάνους μέσω του συστήματος των ταινιόδρομων (φθαρμένες ή κατεστραμμένες συσκευασίες, κλπ) έχει προβλεφθεί αναβατόριο το οποίο θα τροφοδοτεί απευθείας τις χοάνες των κλιβάνων. Η τροφοδοσία με το αναβατόριο θα γίνεται μέσω πλαστικών κάδων με ρόδες, στους οποίους θα φορτώνονται τα ΕΑΥΜ. Οι κάδοι θα είναι πιστοποιημένοι κατά UN και μετά τη χρήση τους θα απολυμαίνονται. Τα ΑΕΑ (άλλα επικίνδυνα απόβλητα ) θα παραλαμβάνονται με τρεις βασικούς τρόπους συσκευασίας: Είτε σε μορφή χάρτινων ανθεκτικών συσκευασιών, πιστοποιημένων για την αποθήκευση αμιγώς τοξικών αποβλήτων, (κυρίως στερεής μορφής ή μικρής χωρητικότητας γυάλινες συσκευασίες) Είτε σε μορφή πιστοποιημένων πλαστικών περιεκτών (μπιτονιών) χωρητικότητας 10 ή 20 λίτρων (υγρά απόβλητα αμιγώς τοξικά, όπως υγρά εργαστηρίων κλπ.) Είτε σε μορφή πιστοποιημένων πλαστικών περιεκτών βαρελιών μετακινούμενης κεφαλής με μεταλλικό κλείστρο ασφαλείας, χωρητικότητας 60 λίτρων (κυτταροστατικά φάρμακα, κλπ) Τα παραπάνω επικίνδυνα απόβλητα (ΑΕΑ) θα εκφορτώνονται εντός των υπαρχόντων ψυκτικών θαλάμων. Θα διαθέτουν την απαραίτητη κατάλληλη σήμανση (π.χ. τοξικά, εύφλεκτα, διαβρωτικά), προκειμένου να αντιμετωπίζονται αναλόγως από το προσωπικό λειτουργίας της μονάδας, τηρώντας όλα τα απαιτούμενα μέτρα ασφαλείας (π.χ. απομακρυσμένη τοποθέτηση των εύφλεκτων από τα οξειδωτικά, επαρκής πυροπροστασία). Σημειώνεται ότι ο χώρος παραλαβής προσωρινής αποθήκευσης αποβλήτων της εγκατάστασης θα θεωρείται κατάλληλα διαμορφωμένος για την προσωρινή αποθήκευση επικίνδυνων αποβλήτων τοξικού χαρακτήρα (ΑΕΑ), εφόσον : Θα διαθέτει επαρκή αερισμό και φωτισμό Θα διαθέτει θύρες διαφυγής με μεγάλα και εύκολα ανοίγματα προς τα έξω, ώστε σε περίπτωση ανάγκης, να επιτρέπουν την γρήγορη έξοδο του προσωπικού που βρίσκεται εντός του χώρου παραλαβής 60 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Θα είναι στεγασμένος, προφυλαγμένος από τις καιρικές συνθήκες (ήλιος, βροχή, πλημμύρα κλπ.), και θα διαθέτει όλες τις απαραίτητες σημάνσεις, Θα διαθέτει δάπεδο βιομηχανικού τύπου, με σχάρες-αγωγούς απορροής που θα καταλήγουν σε κεντρικό φρεάτιο επαρκούς χωρητικότητας και στεγάνωσης, ώστε να είναι δυνατή η συχνή πλύσηαπολύμανση των δαπέδων Θα διαθέτει συστήματα για την πλήρη προστασία του από τυχόν εκδήλωση πυρκαγιάς (π.χ. εύφλεκτα υγρά αμιγώς τοξικού χαρακτήρα),πλήρες σύστημα πυρανίχνευσης με οπτικό και ηχητικό συναγερμό, μόνιμες πυροσβεστικές φωλιές περιμετρικά του χώρου, συνδεδεμένες με το κεντρικό πυροσβεστικό συγκρότημα της μονάδας, φορητά πυροσβεστικά μέσα (πυροσβεστήρες κόνεως / CO2, πυροσβεστικοί σταθμοί εργαλείων, κλπ.), μόνιμο σύστημα κατάσβεσης με εγκατεστημένο δίκτυο σωληνώσεων υψηλής πίεσης και ακροφύσια ψεκασμού CO2, πλησίον των χώρων τροφοδοσίας των κλιβάνων, αυτόματο σύστημα ανίχνευσης εκρηκτικών μιγμάτων, πλησίον των χοανών τροφοδοσίας των κλιβάνων. Μέσω του δικτύου εκνέφωσης, τα υγρά απόβλητα θα οδηγούνται εντός του κλιβάνου προς καύση. Το δίκτυο εκνέφωσης θα αποτελείται από : 1) Αντιεκρηκτική αεροδιαφραγματική αντλία από πολυπροπυλένιο, για λειτουργία με πεπιεσμένο αέρα, υψηλής αντοχής σε διαβρωτικά υγρά 2) Δίκτυο σωληνώσεων υψηλής αντοχής, με σωληνώσεις άνευ ραφής 3) Εύκαμπτες απολήξεις μέγιστης αντοχής από ανθεκτικά και ενισχυμένα ελαστικά 4) Ψεκαστική λόγχη και ακροφύσιο ψεκασμού, κατασκευασμένο από ειδικό ανοξείδωτο και πυράντοχο χάλυβα (Hastelloy C22 και AISI316), με ταυτόχρονη τροφοδοσία του με πεπιεσμένο αέρα, για την δημιουργία εκνέφωσης αλλά και την προστασία του από τις υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν εντός του κλιβάνου. Τα υγρά απόβλητα από την απολύμανση των κάδων θα οδηγούνται μέσω σχαρών - δικτύων και φρεατίου συλλογής με υποβρύχια αντλία, είτε προς καύση μέσω του υπάρχοντος συστήματος εκνέφωσης, είτε προς τον 61 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

εξατμιστή υγρών αποβλήτων, μέσω του κεντρικού καναλιού υγρών λυμάτων του χώρου καύσης της μονάδας. Τυχόν διαρροές από τα ΕΑΥΜ θα αντιμετωπίζονται με πλύσεις του δαπέδου του χώρου αποθήκευσης με απολυμαντικές ουσίες. Τα υγρά απόβλητα από τις πλύσεις θα οδηγούνται ομοίως μέσω σχαρών - δικτύων και φρεατίου συλλογής με υποβρύχια αντλία, είτε προς καύση μέσω του υπάρχοντος συστήματος εκνέφωσης, είτε προς τον εξατμιστή υγρών αποβλήτων, μέσω του κεντρικού καναλιού υγρών λυμάτων του χώρου καύσης της μονάδας. Εντός της εγκατάστασης θα υπάρχει επίσης ειδικό φορητό αντλητικό συγκρότημα με πλαστική δεξαμενή αποθήκευσης απολυμαντικού διαλύματος και αντλία με φορητή κάννη εκτόξευσης, για την απολύμανση και το πλύσιμο των φορτηγών ψυγείων μεταφοράς των ΕΑΥΜ. Τα υγρά απόβλητα από τις πλύσεις θα οδηγούνται ομοίως μέσω σχαρών - δικτύων και φρεατίου συλλογής με υποβρύχια αντλία, είτε προς καύση μέσω του υπάρχοντος συστήματος εκνέφωσης, είτε προς τον εξατμιστή υγρών αποβλήτων, μέσω του κεντρικού καναλιού υγρών λυμάτων του χώρου καύσης της μονάδας. Η τροφοδοσία του κλιβάνου θα γίνεται με συνδυασμό κινητών εξέδρων τόσο στη βάση του κάθε θαλάμου όσο και του χώρου αποθήκευσης που θα τροφοδοτούν τις χοάνες των κλιβάνων (Εικόνα 25). Εικόνα 25. Κινητές εξέδρες στους θαλάμους αποθήκευσης στον αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων ( προσωπικό αρχείο) 62 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Θα υπάρχει αναβατόριο (Εικόνα 26) για τα απόβλητα που δεν είναι δυνατόν να οδηγηθούν με τη βοήθεια των ταινιοδρόμων στους κλίβανους, όπου θα τροφοδοτεί απευθείας τις χοάνες. Εικόνα 26.Αναβατόριο αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) Εικόνα 27. Παλετοφόροι μεταφοράς αποβλήτων αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 63 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Τα υγρά ΕΑΥΜ θα οδηγούνται για καύση μέσω του συστήματος εκνέφωσης στις κεφαλές των κλιβάνων καύσης (Σημείο 3). Κλίβανος καύσης Ο κλίβανος θα αποτελείται από την κεφαλή και τον κύλινδρο καύσης, η κεφαλή του κλιβάνου θα φέρει ανοίγματα για την τοποθέτηση του καυστήρα, του ακροφυσίου υγρών αποβλήτων και του συστήματος αέρα καύσης (πρωτογενής αέρας). Ο καυστήρας θα είναι διπλού καυσίμου και λειτουργεί με φυσικό αέριο, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα τροφοδοσίας με πετρέλαιο ντίζελ ως εφεδρεία. Ο καυστήρας θα χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της έναυσης του κλιβάνου ή στην υποστήριξη της καύσης όταν αποτεφρώνονται απόβλητα με χαμηλή θερμογόνο δύναμη. Ο κύλινδρος καύσης (Εικόνα 28) θα είναι τοποθετημένος με κεκλιμένο τον άξονά του κατά 2,5 ως προς την οριζόντιο για να προωθούνται τα απόβλητα προς το θάλαμο τέφρας που βρίσκεται στο οπίσθιο τμήμα του κυλίνδρου (σημείο 4). Η ανάδευση που προκύπτει από την περιστροφή θα εξασφαλίζει τη συνεχή επαφή μεταξύ των αποβλήτων, του αέρα καύσης και του μετώπου της φλόγας. Η περιστροφή θα προκαλεί επίσης την αποφυγή της προσκόλλησης της τέφρας στα τοιχώματα. Εικόνα 28. Κύλινδρος καύσης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 64 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ο κύλινδρος θα είναι επενδυμένος από πυρίμαχα τούβλα και μονωτικό υλικό, τα οποία θα έχουν την ικανότητα να αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες που θα επιτυγχάνονται κατά τη φάση της καύσης. Εικόνα 29.Τοιχώματα αποτεφρωτήρα Ανω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) Κατά τις περιοδικές επιθεωρήσεις του κλιβάνου θα ελέγχεται το πάχος της πυρίμαχης επένδυσης (Εικόνα 30), προκειμένου να μην υπάρχει κίνδυνος έκθεσης του μεταλλικού περιβλήματος σε υψηλές θερμοκρασίες. Εικόνα 30. Επένδυση κυλίνδρου του αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων με πυρίμαχα τούβλα (προσωπικό αρχείο) 65 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ο αέρας καύσης θα διοχετεύεται απευθείας στον κύλινδρο καύσης μέσω ενός πλευρικού ανοίγματος το οποίο θα βρίσκεται στην κεφαλή του κλιβάνου. Ένα άλλο μέρος του αέρα θα διοχετεύεται στο τελικό τμήμα του κυλίνδρου καύσης από τον ίδιο ανεμιστήρα. Ο θάλαμος μετάκαυσης (σχήμα 5) που θα ακολουθεί θα αποσκοπεί στην ολοκλήρωση της καύσης και επομένως θερμοκαταστροφής όλων των οργανικών συστατικών που περιέχονται στα καυσαέρια, ιδιαίτερα δε των χλωριούχων οργανικών ουσιών και ρύπων (διοξίνες και φουράνες). Τα καυσαέρια μετά τη τελευταία διοχέτευση αέρα θα παραμένουν σε θερμοκρασίες άνω των 1.100 C για πάνω από 2 δευτερόλεπτα. Η διατήρηση των επιθυμητών θερμοκρασιών θα επιτυγχάνεται με καύση συμβατικών καυσίμων (φυσικού αερίου ή πετρελαίου) και τη χρήση εφεδρικού βοηθητικού βαθμιδωτού καυστήρα ο οποίος τίθεται αυτόματα συνεχώς σε λειτουργία ώστε η θερμοκρασία των καυσαερίων, μετά την τελευταία διοχέτευση αέρα καύσης, να διατηρείται σε θερμοκρασίες άνω των 1.100 C. Θα χρησιμοποιείται επίσης στις φάσεις εκκίνησης και διακοπής της λειτουργίας για να εξασφαλίζει τη διατήρηση των εν λόγω θερμοκρασιών σε όλη τη διάρκεια των ανωτέρω φάσεων και για όσο χρόνο υπάρχουν ακόμη στο θάλαμο καύσης άκαυτα απόβλητα. Τμήμα ψύξης καυσαερίων (σημείο 7). Η μονάδα ψύξης καυσαερίων θα στεγάζεται στο χώρο καύσης του κτιρίου αποτεφρωτήρα. Το σύστημα ψύξης καυσαερίων θα τοποθετείται μετά τον θάλαμο μετάκαυσης και θα αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία του εναλλάκτη θερμότητας με ακτινοβολία και από έναν πύργο ψύξης (quencher). Το τμήμα αυτό θα αποσκοπεί στην απότομη ψύξη των καυσαερίων, ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο ο χρόνος που παραμένουν στο εύρος θερμοκρασιών (350 450 C) που ευνοεί τον επανασχηματισμό των διοξινών και στη ρύθμιση της θερμοκρασίας εισόδου στο επόμενο τμήμα, ούτως ώστε να προστατευτεί το σακκόφιλτρο από υψηλές θερμοκρασίες. Στον εναλλάκτη, η θερμότητα των καυσαερίων που θα εξέρχονται από τον θάλαμο μετάκαυσης θα παρέχεται μέσω ακτινοβολίας στον αέρα ψύξης των 66 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

στοιχείων του. Μέρος αυτού του αέρα θα διοχετεύεται στην περιοχή αναθέρμανσης μέσω ανάμιξης των κορεσμένων καυσαερίων στην έξοδο του πύργου πλύσης, είτε για τον περιορισμό της ορατότητας των καυσαερίων στην έξοδο της καπνοδόχου που οφείλεται στην συμπύκνωση μέρους της υγρασίας που περιέχεται στα καυσαέρια, είτε για να ευνοήσει την ανύψωση των ίδιων των καυσαερίων στην ατμόσφαιρα. Ο εναλλάκτης θερμότητας, θα αποτελείται από 4 στοιχεία τοποθετημένα σε μια σειρά δύο στηλών (η κάθε στήλη περιέχει δύο στοιχεία). Τα καυσαέρια θα εισέρχονται από την πάνω πλευρά της μιας στήλης με καθοδική ροή διατρέχοντάς την σε όλο το ύψος της αναστρέφοντας μετά την ροή τους στο ύψος της χοάνης για να εισέλθουν στην δεύτερη στήλη. Τα καυσαέρια θα ψύχονται με αέρα από το περιβάλλον, ο οποίος μετά την ψύξη τους θα απορρίπτεται στο περιβάλλον. Τυχόν διαρροές στον εναλλάκτη δεν θα επιτρέπουν τη διαφυγή καυσαερίων καθώς όλο το σύστημα αποτέφρωσης και επεξεργασίας καυσαερίων θα διατηρείται σε υποπίεση, επομένως θα γίνεται εισροή αέρα και όχι ανεξέλεγκτη διαρροή ανεπεξέργαστων καυσαερίων. Για τον εναλλάκτη, προβλέπονται δύο ανεμιστήρες, εκ των οποίων ο ένας θα είναι εφεδρικός του άλλου, έτοιμος για χρήση σε περίπτωση βλάβης του πρώτου. Ο αέρας θα αφαιρείται από το γύρω περιβάλλον, στην βάση του εναλλάκτη, μέσω δύο ανεμιστήρων. Τα καυσαέρια στην έξοδο του πύργου πλύσης θα αναμειγνύονται στην καπνοδόχο με ζεστό αέρα σε θερμοκρασία περίπου 140 C, που θα προέρχεται από την ψύξη των δύο πρώτων στοιχείων (που είναι τα θερμότερα) του εναλλάκτη θερμότητας πριν διοχετευθούν στην ατμόσφαιρα. Ο πύργος ψύξης (Εικόνα 31) θα έχει σκοπό την ψύξη σε μικρό χρονικό διάστημα των καυσαερίων μέχρι την θερμοκρασία εισόδου στο υποσύστημα επεξεργασίας καυσαερίων. 67 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 31. Πύγος ψύξης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχέιο) Η ψύξη θα γίνεται με τρία (3) ακροφύσια (Εικόνα 32), έκαστο των οποίων τροφοδοτείται με νερό βιομηχανικής χρήσης και πεπιεσμένο αέρα. Εικόνα 32. Ακροφύσια ψύξης αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 68 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Δεδομένου ότι θα πρέπει να γίνει πλήρης εξάτμιση του εισερχόμενου νερού έτσι ώστε ο πυθμένας να είναι στεγνός, το νερό θα πρέπει να εξατμιστεί μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα γι αυτό θα ψεκάζεται, μέσω κατάλληλων ακροφυσίων με την βοήθεια πεπιεσμένου αέρα που θα το μετατρέπει σε πολύ μικρά σταγονίδια. Η πίεση και η παροχή του τροφοδοτούμενου νερού βιομηχανικής χρήσης προς τα ακροφύσια ψεκασμού θα ρυθμίζεται μέσω κατάλληλων πνευματικών ρυθμιστικών βαννών, με την βοήθεια PID, σε σχέση με την επιθυμητή θερμοκρασία εξόδου των καυσαερίων από τον πύργο ψύξης. Η ψύξη των καυσαερίων θα επιτρέπει την επίτευξη της βέλτιστης θερμοκρασίας για τις αντιδράσεις δημιουργίας των αλάτων μεταξύ ασβέστου και των ρύπων που λαμβάνουν χώρα στον αντιδραστήρα, ευνοώντας την απορρόφηση των ρύπων από τον ενεργό θερμοκρασίας. άνθρακα και την μείωση της Διατάξεις Αντιρρύπανσης Η φυσική και χημική επεξεργασία των καυσαερίων γίνεται προκειμένου αυτά να οδηγηθούν στην καμινάδα απαλλαγμένα από τους επικίνδυνους ρύπους. Στο Διάγραμμα 5 απεικονίζεται η ροή αντιρύπανσης. Διάγραμμα 5. Ροής αντιρύπανσης (ΕΣΔΚΝΑ, Απρίλιος 2008, Μελέτη Αξιολόγησης Μεθόδων Επεξεργασίας Σύμμεικτων Απορριμμάτων στο Νομό Αττικής) 69 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Τμήμα επεξεργασίας και τελικού καθαρισμού καυσαερίων το οποίο θα στεγάζεται στο χώρο καύσης του κτιρίου του αποτεφρωτήρα και θα αποτελείται από τον αντιδραστήρα, το σακκόφιλτρο και τα συστήματα δοσομετρικής τροφοδότησης ενεργού άνθρακα και ξηρής υδρασβέστου, τα οποία θα επεμβαίνουν στα ρυπογόνα στοιχεία που περιέχονται στα καυσαέρια, καθαρίζοντας τα πριν την απόρριψη τους στο περιβάλλον, τον ανεμιστήρα απόρριψης και τον πύργο πλύσης. Στον αγωγό που συνδέει τον πύργο ψύξης με τον αντιδραστήρα θα έχει προβλεφθεί η εισαγωγή αέρα ώστε να επιτυγχάνεται η μείωση της θερμοκρασίας των καυσαερίων από τους περίπου 170 C, στην έξοδο του πύργου ψύξης, στους 145 C στην είσοδο του αντιδραστήρα ώστε η αντίδραση μεταξύ των καυσαερίων, της ξηρής ασβέστου και του ενεργού άνθρακα να λαμβάνει χώρα στις βέλτιστες δυνατές συνθήκες. Ο αντιδραστήρας (σημείο 8) θα είναι ξηρού τύπου και θα χρησιμοποιείται για την ανάμειξη των καυσαερίων με τα χημικά αντιδρώντα. Τα αντιδρώντα στοιχεία θα εισάγονται σε μορφή σκόνης μέσα στον αντιδραστήρα και θα μεταφέρονται από το ρεύμα καυσαερίων υπό την μορφή προϊόντων αντίδρασης και μαζί με τη περίσσεια που δεν αντέδρασε θα περνούν στην επόμενη φάση της φίλτρανσης στο σακκόφιλτρο. Στον αντιδραστήρα θα εξουδετερώνονται χημικά τα όξινα σωματίδια που περιέχονται στα καυσαέρια. Για να γίνει η εξουδετέρωση, είναι απαραίτητο να επικρατεί στο εσωτερικό του αντιδραστήρα μέγιστη διάχυση των αντιδρώντων καυσαερίων καθώς και να υπάρχει επαρκής χρόνος επαφής για τη διεξαγωγή της αντίδρασης δε πρώτο θα επιτυγχάνεται εισάγοντας την ξηρή άσβεστο και τον ενεργό άνθρακα στη στένωση Venturi του αντιδραστήρα, το δεύτερο θα επιτυγχάνεται λόγω του σχήματος της κατασκευής του ίδιου του αντιδραστήρα που επιτρέπει έναν ελάχιστο χρόνο 2 δευτερολέπτων παραμονής των καυσαερίων και των αντιδρώντων. Οι χημικές αντιδράσεις που θα λαμβάνουν χώρα στον αντιδραστήρα θα οφείλονται στη δράση της ξηρής ασβέστου με τα όξινα αέρια όπως HCI,HBr,HF,S02 που περιέχονται στα καυσαέρια. Η έγχυση ενεργού άνθρακα θα συμβάλει στην απορρόφηση των στοιχείων εκείνων που συμπυκνώνονται 70 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

υπό την επίδραση της μείωσης της θερμοκρασίας καθώς και των οργανικών παραγώγων χλωρίου. Ο αντιδραστήρας θα αποτελείται από τρία βασικά τμήματα: Τμήμα εισόδου Διασκορπιστής (κεντρικό τμήμα) Περίβλημα Το σύστημα ξηρής υδρασβέστου.η κατανάλωση υδρασβέστου θα είναι 44 Kg/h (υπολογισμένο με την απλή αναλογική) για κάθε γραμμή αποτέφρωσης. Το σύστημα αποθήκευσης - έγχυσης της ξηρής υδρασβέστου θα είναι ένα για κάθε γραμμής αποτέφρωσης. Το κάθε σιλό θα είναι χωρητικότητας 5m3 και θα τοποθετείται στην ίδια φέρουσα διάταξη στήριξης του αντιδραστήρα και του σακκόφιλτρου. Το σύστημα αποθήκευσης - έγχυσης της ξηρής ασβέστου θα αποτελείται από τα εξής: Σιλό αποθήκευσης της ξηρής ασβέστου Κοχλία εξαγωγής της ξηρής ασβέστου Ενδιάμεσο μικρό σιλό αποθήκευσης ξηράς ασβέστου με ζυγαριά Σύστημα αναμόχλευσης Δοσομετρητή Αεροφράκτη Το σύστημα ενεργού άνθρακα.η κατανάλωση ενεργού άνθρακα θα είναι 2,5Kg/h (υπολογισμένο με την απλή αναλογική) για κάθε γραμμή αποτέφρωσης. Το σύστημα αποθήκευσης του ενεργού άνθρακα θα είναι ένα για κάθε γραμμή αποτέφρωσης. Το κάθε σύστημα αποθήκευσης - έγχυσης του ενεργού άνθρακα θα αποτελείται από τα εξής: Μία καμπίνα εκσάκκισης του ενεργού άνθρακα με ανεμιστήρα και φίλτρα αποκονίωσης Ένα ενδιάμεσο σιλό αποθήκευσης ενεργού άνθρακα Σύστημα αναμόχλευσης Δοσομετρητή Αεροφράκτης Το σακκόφιλτρο (σημείο 9) θα αποτελεί το θεμελιώδες εξάρτημα εξουδετέρωσης των ρύπων. Στο σακκόφιλτρο θα γίνεται κατακράτηση του μεγαλύτερου μέρους της τέφρας, ακόμη και με την πλέον μικροσκοπική 71 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

κοκκομετρία, και θα ολοκληρώνονται οι χημικές αντιδράσεις που θα λαμβάνουν χώρα και στον αντιδραστήρα. Το βασικό στοιχείο του σακκόφιλτρου θα είναι ένα κυλινδρικός σάκος, διαμέσου του οποίου θα διέρχονται τα καυσαέρια. Τα καυσαέρια θα φιλτράρονται από το εσωτερικό προς το εξωτερικό των σάκων, στην επιφάνεια των οποίων θα γίνεται η εναπόθεση της τέφρας και των παραγώγων των αντιδράσεων. Το σακκόφιλτρο θα αποτελείται από συστοιχίες σάκων τοποθετημένων σε παράλληλες σειρές. Οι σάκοι του φίλτρου θα αποτελούνται από ένα υφασμάτινο κυλινδρικό περίβλημα το οποίο θα συγκροτείται στη θέση του εσωτερικά από μεταλλικό πλέγμα. Ο καθαρισμός των σάκων θα γίνεται μέσω πεπιεσμένου αέρα, ο οποίος θα τροφοδοτείται με παλμούς και θα προκαλεί την αποκόλληση των επικαθίσεων τέφρας, η οποία θα συγκεντρώνεται στο κατώτερο τμήμα του κελύφους του σακόφιλτρου και θα εξάγεται μέσω ειδικής χοάνης σε ειδικούς σάκους (σημείο 10). Στο εσωτερικό της χοάνης υπάρχει κοχλίας με τον οποίο απορρίπτεται η τέφρα και η ξηρή άσβεστος που δεν αντέδρασε στην προηγούμενη διαδικασία και ένας αναδευτήρας με τον οποίον θρυμματίζονται τυχόν εναποθέσεις ή συσσωρεύσεις τέφρας που ενδέχεται να σχηματιστούν. Η χοάνη του σακκόφιλτρου φέρει αντιστάσεις θέρμανσης που σκοπό έχουν την αποφυγή σχηματισμού συμπυκνωμάτων από την υγρασία που περιέχουν τα καυσαέρια, η οποία ερχόμενη σε επαφή με τα τοιχώματα της χοάνης είναι δυνατόν να επικαθίσει δημιουργώντας προβλήματα διάβρωσης. Ο ανεμιστήρας απόρριψης θα χρησιμοποιείται για την απορρόφηση των καυσαερίων από όλους τους μηχανισμούς της γραμμής που θα βρίσκονται πριν τον ανεμιστήρα, την προώθησή τους διαμέσου του πύργου πλύσης στην καπνοδόχο και την απόρριψή τους στην ατμόσφαιρα. Ο ανεμιστήρας θα βρίσκεται εγκατεστημένος πριν από τον πύργο πλύσης ώστε να προφυλάσσεται από τυχόν διαβρώσεις που θα μπορούσαν να εμφανιστούν εάν εξαναγκαζόταν να αναρροφά καυσαέρια πλούσια σε υγρασία. Με τον τρόπο αυτό ο πύργος πλύσης και η καπνοδόχος λειτουργούν σε υπερπίεση". 72 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ο πύργος πλύσης (σημείο 11) θα είναι ο μηχανισμός που θα επιτρέπει τη μείωση της τιμής της συγκέντρωσης των διαφόρων όξινων συστατικών που θα περιέχονται στα καυσαέρια κατά την έξοδό τους από το σακκόφιλτρο. Η αρχή λειτουργίας του πύργου είναι η υποβοήθηση της αντίδρασης των περιεχομένων οξέων με καυστικό νάτριο NaOH, που θα διαλύεται στο νερό και θα ανακυκλοφορεί στον πύργο. Εσωτερικά του πύργου θα τοποθετείται το υλικό πλήρωσης το οποίο θα είναι αδρανές και θα έχει σκοπό να δημιουργήσει πολλούς μικρούς διαύλους, αυξάνοντας έτσι την επιφάνεια της επαφής των καυσαερίων και των υγρών. Λόγω αύξησης της κατανάλωσης υδρασβέστου κατά την τρέχουσα χρήση θα έχει δοκιμαστεί επιτυχώς η δυνατότητα θέσης του πύργου σε ψυχρή εφεδρεία υπό την προϋπόθεση ισοδύναμης αντιρρυπαντικής δράσης των υπόλοιπων τμημάτων. Ειδικότερα, λόγω της αύξησης κατανάλωσης της υδρασβέστου στο προηγούμενο στάδιο της διεργασίας καθαρισμού, δεν θα είναι αναγκαία η χρήση του, διότι η τροποποίηση του προηγούμενου σταδίου εξασφαλίζει το επιθυμητό αποτέλεσμα καθαρισμού των καυσαερίων. Η θέση σε ψυχρή εφεδρεία του πύργου πλύσης, οδηγεί περαιτέρω σε : Εξοικονόμηση υδάτινων πόρων, νερού βιομηχανικής χρήσης και για την ανάγκη αντικατάστασης του απορριπτόμενου νερού του δικτύου ανακυκλοφορίας, λόγω ανανέωσης ~ του 10-15% του συνολικού όγκου του παραμένοντος νερού του πυθμένα του πύργου πλύσης, για την διατήρηση της αγωγιμότητας σε χαμηλά επίπεδα και την μείωση σχηματισμού αλάτων. Εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας, από την μη λειτουργία της αντλίας ανακυκλοφορίας Μείωση του κόστους και του χρόνου συντήρησης της εγκατάστασης (άρα αύξηση της διαθεσιμότητας), όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη παράγραφο Επιπλέον σημαντικότατη μείωση των υγρών αποβλήτων, τα οποία οδηγούνται προς επεξεργασία (εξάτμιση), γεγονός που συνάδει με τις κατευθύνσεις της Ε.Ε. σχετικά με την πρόληψη παραγωγής αποβλήτων. Η καπνοδόχος θα λειτουργεί με σκοπό να απορρίπτει τα καυσαέρια που θα προέρχονται από το σύστημα σε ικανοποιητικό ύψος και με ταχύτητα 73 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

περίπου 16 m/s. Για τη διασφάλιση της βέλτιστης αυτής λειτουργίας, η καπνοδόχος θα είναι θερμικά μονωμένη και θα έχει προβλεφθεί ανάμιξη των κορεσμένων σε υγρασία καυσαερίων με θερμό αέρα που θα προέρχεται από τη ψύξη των καυσαερίων στον εναλλάκτη. Θα διαθέτει σημεία δειγματοληψίας για το σύστημα συνεχούς (on-line) παρακολούθησης των εκπομπών και τον αναλυτή TOC, τον αναλυτή σκόνης, το όργανο μέτρησης της θερμοκρασίας, και τον μετρητή παροχής καυσαερίων. Σημειώνεται ότι το συνολικό ύψος της καμινάδας θα είναι 20,61 m. Τμήμα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Από την παραγωγική διαδικασία (πλύση δαπέδων, εξολκέας της τέφρας όπου εμβαπτίζεται η καθιζάνουσα τέφρα του κλιβάνου πριν την απομάκρυνσή της, κλπ), θα παράγονται υγρά απόβλητα. Επειδή κρίνεται απαραίτητη η επεξεργασία τους, για τον λόγο αυτό, τα υγρά απόβλητα θα διοχετεύονται, μέσω καναλιών και υποβρύχιων φρεατίων συλλογής με αντλία, σε πολυεστερική δεξαμενή. Στην συνέχεια τα υγρά απόβλητα θα οδηγούνται στον εξατμιστή από όπου θα προκύπτει αποσταγμένο νερό, ενώ το στερεό υπόλειμμα θα συλλέγεται σε μη διαπερατούς σάκους και θα οδηγείται για επεξεργασία και τελική διάθεση μαζί με την ιπτάμενη τέφρα. Στο τμήμα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων του εξατμιστή θα δοκιμαστεί, εναλλακτικά της τοποθέτησης σε μη διαπερατούς σάκους μαζί με την παραγόμενη ιπτάμενη τέφρα, η τοποθέτηση του παραγόμενου στερεού υπολείμματος του εξατμιστή, εντός κατάλληλων πιστοποιημένων πλαστικών περιεκτών, και η οδήγηση του προς καύση στον κλίβανο για την όσο το δυνατό μεγαλύτερη δυνατότητα επεξεργασίας και την μείωση της ποσότητας και του όγκου των παραγόμενων αποβλήτων της εγκατάστασης. Τμήμα εξαγωγής μεταφορά και αποθήκευσης τέφρας. Τα στερεά απόβλητα της θερμικής επεξεργασίας ΕΑΥΜ θα περιλαμβάνουν καθιζάνουσα τέφρα κλιβάνου («υγρή» τέφρα) Κωδικός ΕΚΑ 19.01.11 και ιπτάμενη τέφρα Κωδικός ΕΚΑ 19.01.13*. Το Τμήμα θα στεγάζεται στο χώρο καύσης του κτιρίου αποτεφρωτήρα και θα περιλαμβάνει τρία υπό-τμήματα: Α εξαγωγή, μεταφορά και αποθήκευση τέφρας καθιζάνουσας τέφρας τέφρας κλιβάνου από τη μονάδα καύσης Η τέφρα που θα εκφορτώνεται από τον περιστρεφόμενο κλίβανο και από τον θάλαμο μετάκαυσης, θα 74 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

καθιζάνει σε ένα μεταφορέα - εξολκέα ξέστρων, κεκλιμένο, το ένα τμήμα του κατά 30. Ο μεταφορέας εξολκέας θα είναι βυθισμένος σε δεξαμενή νερού, κλειστός στο άνω μέρος από αφαιρούμενα καλύμματα. Η τέφρα θα σβήνει πέφτοντας στον εξολκέα. Η κατάσβεση θα έχει σκοπό την μείωση της θερμοκρασίας και την πτητικότητα της τέφρας, επιτρέποντας την αποθήκευσή της, χωρίς προβλήματα διασποράς στο περιβάλλον, σε ένα κατάλληλο container, που θα βρίσκεται εξωτερικά του κτιρίου. Β εξαγωγή, μεταφορά και αποθήκευση ιπτάμενης τέφρας από τη μονάδα ψύξης (εναλλάκτης πύργος ψύξης) Οι τέφρες που θα εκκενώνονται από τον εναλλάκτη και τον πύργο ψύξης Θα πέφτουν σε υδατολεκάνη, μέσω της οποίας θα συλλέγονται ξανά σε πιστοποιημένες UN συσκευασίες big-bags Γ εξαγωγή, μεταφορά και αποθήκευση ιπτάμενης τέφρας από το τμήμα επεξεργασίας καυσαερίων Η ιπτάμενη τέφρα που θα προέρχεται από την επεξεργασία των καυσαερίων θα εξάγεται αυτόματα και συλλέγεται ξεχωριστά σε big bag. Το σύστημα εξαγωγής και μεταφοράς θα διασφαλίζει τη συλλογή της τέφρας χωρίς απώλειες. Η ιπτάμενη τέφρα θα συλλέγεται σε πιστοποιημένα κατά UN3077 big bags, με λαμιναρισμένο ύφασμα. Τόσο η καθιζάνουσα τέφρα κλιβάνου όσο και η ιπτάμενη τέφρα κατά τη διαδικασία απομάκρυνσής τους από τις παραγωγικές μονάδες της εγκατάστασης επί καθημερινής βάσεως, (εξολκέας καθιζάνουσας τέφρας κλιβάνου & πυθμένας σακκόφιλτρου αντίστοιχα), θα τοποθετούνται σε μη διαπερατά πιστοποιημένα κατά UN big-bags (Εικόνα 33), ώστε να μην διασκορπίζονται στο περιβάλλον. Εικόνα 33.Συλλογή τέφρας αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (προσωπικό αρχείο) 75 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Τα προαναφερθέντα big-bags των τεφρών θα αποθηκεύονται προσωρινά εντός μονίμως τοποθετημένου κλειστού στεγανού εμπορευματοκιβωτίου container, διαστάσεων 2mx6m, στον περιβάλλοντα χώρο της εγκατάστασης. Εικόνα 34. Container φύλαξης τέφρας στον περιβάλλοντα χώρο (Πηγή:https://www.google.gr/search?q=UN+3077+bigbags&dcr=0&tbm=isch&tbo=u&sour ce=univ&sa=x&ved=0ahukewjw3k7znevxahugmjokhrvrbqcqsaqikg&biw=1352&bih=6 33) Μονάδα ελέγχου αέριων εκπομπών.όπως είπαμε και παραπάνω η καπνοδόχος θα διαθέτει σημεία δειγματοληψίας για το σύστημα συνεχούς (on-line) παρακολούθησης των εκπομπών και τον αναλυτή TOC, τον αναλυτή σκόνης, το όργανο μέτρησης της θερμοκρασίας, και τον μετρητή παροχής καυσαερίων. Έτσι θα υπάρχει σύστημα συνεχούς παρακολούθησης στην έξοδο της εγκατάστασης (Εικόνα 35), που θα μετρά την θερμοκρασία του θαλάμου μετάκαυσης καθώς και τις τιμές των ρυπογόνων ουσιών μετά το σύστημα επεξεργασίας των καυσαερίων : διοξείδιο του άνθρακα (CO2), μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οξυγόνο(o2), οξείδια του αζώτου (NOx), διοξείδιο του θείου (SO2), υδροχλωρικό οξύ (HCl), 76 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

ολική σκόνη, Γεωργία Παπουτσή ολικός οργανικός άνθρακας (TOC) θερμοκρασία, υγρασία (περιεκτικότητα σε υδρατμούς) και παροχή καυσαερίων. Εικόνα 35.Σύστημα παρακολούθησης αέριων εκπομπών (προσωπικό αρχείο) Αίθουσα ελέγχου (control room). Η μονάδα ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου θα στεγάζεται σε διώροφο κτίριο σε επαφή με κάποια πλευρά του κτιρίου του αποτεφρωτήρα, στο ισόγειο του οποίου θα βρίσκονται οι πίνακες της εγκατάστασης και στον όροφο θα βρίσκεται η αίθουσα ελέγχου της εγκατάστασης. Το ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου θα κατασκευαστεί για να εκτελεί εργασίες επίβλεψης, ρύθμισης, τηλεχειρισμού, προστασίας, συναγερμού και αρχειοθέτησης στοιχείων κατά τη λειτουργία της εγκατάστασης. Τα χειριστήρια του ηλεκτρονικού συστήματος ελέγχου θα είναι τοποθετημένα στην αίθουσα ελέγχου από όπου θα γίνεται και η επίβλεψη της εγκατάστασης. Η εγκατάσταση θα είναι πλήρως αυτοματοποιημένη αλλά θα έχει τη δυνατότητα όμως να λειτουργεί και χειροκίνητα επιτρέποντας εργασίες συντήρησης, μέσω των εγκατεστημένων τοπικών χειριστηρίων εντός της μονάδας καύσης, πλησίον των μηχανημάτων. 77 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Οι λοιπές κτιριακές εγκαταστάσεις είναι: Κτίριο διοίκησης που θα περιλαμβάνει τρία γραφεία, μία αίθουσα συσκέψεων, συνεργείο, αποθήκη ανταλλακτικών, αποθήκη ειδών καθαριότητας και αποδυτήρια. Κτίριο πλυντηρίου κάδων, κτίριο υποσταθμού, κτίριο πυροσβεστικού συγκροτήματος όπου θα στεγάζει τις αντλίες και το λοιπό εξοπλισμό για την καλή λειτουργία της πυρόσβεσης, δεξαμενή βιομηχανικού νερού - νερού πυρόσβεσης, δεξαμενή καυσίμων, φυλάκιο εισόδου όπου θα αποτελείται από το δωμάτιο του φύλακα και ένα WC, χώρο στέγασης των αεροσυμπιεστών θα είναι ένα μεταλλικό υπόστεγο, χώρο εγκατάστασης του ηλεκτροπαραγωγού ζεύγους και το εξωτερικό σιλό αποθήκευσης φρέσκιας υδρασβέστου Διάγραμμα 6. Αποτεφρωτήρας Α.Ε. 3.2.3. Κόστος κατασκευής και λειτουργίας Κόστος κατασκευής αποτεφρωτήρα Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω για το υπολογισμό του κόστους κατασκευής και λειτουργίας του αποτεφρωτήρα θεωρούμε ότι αυτός θα κατασκευαστεί σύμφωνα με την τεχνολογία της θερμικής οξείδωσης με χρήση περιστρεφόμενου κλιβάνου. Οι δυναμικότητες του αποτεφρωτήρα που θα εδρεύει στη ΒΙΠΕ Πατρών θα ανέρχεται στους 11 tn/d (4.015 tn/έτος) (ΕΣΔΕΑΥΜ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 8). Για τον προσδιορισμό του κόστους εγκατάστασης των μονάδων αποτέφρωσης (έργα Π/Μ και έργα Η/Μ και Χ/Μ) χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία κόστους από μονάδες αποτέφρωσης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η 78 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Έτσι, οι αντιπροσωπευτικές τιμές κόστους επένδυσης (κόστος ανά τόνο ετήσιας δυναμικότητας ΑΥΜ) για την εν λόγω μονάδα αποτέφρωσης, λαμβάνονται οι κάτωθι : Κόστος έργων Π/Μ: 250 /(tn/y) Κόστος έργων Η/Μ και Χ/Μ: 400 /(tn/y) Επιπλέον, στις τιμές κόστους που υπολογίστηκαν με βάση τους παραπάνω συντελεστές, που προέκυψαν από στοιχεία κόστους του 2001, εφαρμόστηκε μια ετήσια αύξηση 3,5% λόγω πληθωρισμού για αναγωγή σε σημερινές τιμές. Έτσι έχουμε : Κόστος αγοράς γης Στη ΒΙ.ΠΕ. Πάτρας, όπου προτείνεται να εγκατασταθεί η μονάδα αποτέφρωσης, η τιμή ανά τ.μ. με την ισχύουσα τιμολογιακή πολιτική της ΕΤΒΑ ΒΙΠΕ Α.Ε. και η οποία ισχύει από 01.01.2012 ανέρχεται σε 48 /τ.μ. Μια κατ αρχήν εκτίμηση της απαιτούμενης έκτασης για τη μονάδα είναι 10 στρέμματα. Επομένως το κόστος αγοράς γης εκτιμάται σε 10.000 m2 48,00 /m2 = 480.000,00 Κόστος έργων Π/Μ Θεωρώντας 365 ημέρες λειτουργίας ανά έτος, η ετήσια δυναμικότητα της μονάδας αποτέφρωσης θα ανέρχεται στους 4.015 tn/y και λαμβάνοντας υπόψη ότι ως αντιπροσωπευτική τιμή κόστους επένδυσης τα 250 /(tn/y), το κόστος έργων Π/Μ υπολογίζεται σε 1.003.750. Εφαρμόζοντας όμως ετήσια αύξηση λόγω πληθωρισμού 3,5% ανά έτος για το χρονικό διάστημα 2001 έως και 2016, το κόστος έργων Π/Μ για τη εν λόγω μονάδα υπολογίζεται στα 1.681.631. Κόστος έργων Η/Μ και Χ/Μ Με βάση την αντιπροσωπευτική τιμή κόστους επένδυσης τα 400 /(tn/y), το κόστος έργων Η/Μ και Χ/Μ για την κατασκευή της μονάδας αποτέφρωσης υπολογίζεται στα 1.606.000. Εφαρμόζοντας όμως ετήσια αύξηση λόγω πληθωρισμού 3,5% ανά έτος για το χρονικό διάστημα 2001 έως και 2016, το κόστος έργων Η/Μ και Χ/Μ για τη εν λόγω μονάδα υπολογίζεται στα 2.690.610. 79 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Κόστος μελετών Γεωργία Παπουτσή Ως κόστος μελετών θα θεωρηθεί ένα ποσοστό 10% του κόστους έργων Π/Μ, Η/Μ και Χ/Μ. Άρα, 0,1 (1.681.631 + 2.690.610) = 437.200. Συνολικό κόστος επένδυσης μονάδας αποτέφρωσης στη ΒΙΠΕ Πατρών Κόστος αγοράς γης: 480.000 Κόστος μελετών: = 437.200 Έργα Π/Μ: 1.681.631 Έργα Η/Μ και Χ/Μ: 2.690.610 ΣΥΝΟΛΟ : 5.289.441 Κόστος Λειτουργίας αποτεφρωτήρα Ο κάτωθι Πίνακας παρουσιάζει το κόστος λειτουργίας της μονάδας αποτέφρωσης για τον προσδιορισμό του οποίου έγιναν παραδοχές που βιβλιογραφικά αναφέρονται στον εγκεκριμένο ΕΣΔΕΑΥΜ του έτους 2012. Έτσι λαμβάνονται ως δεδομένα τα κάτωθι : Η εγκατεστημένη ισχύς της μονάδας εκτιμάται της τάξης των 500 kw. Η ετήσια κατανάλωση diesel υπολογίζεται στους 20 kg/t. Η ετήσια κατανάλωση νερού υπολογίζεται στο 1 m 3 /t. Η ετήσια κατανάλωση υδρασβέστου υπολογίζεται στα 27 kg/t. Η ετήσια κατανάλωση ενεργού άνθρακα υπολογίζεται στα 3 kg/t. Η ετήσια κατανάλωση καυστικής σόδας υπολογίζεται στα 12 kg/t. Η παραγωγή καθιζάνουσας τέφρας υπολογίζεται στο 11,5% της ποσότητας αποτεφρωθέντων αποβλήτων. Η παραγωγή ιπτάμενης τέφρας υπολογίζεται στο 8,5% της ποσότητας αποτεφρωθέντων αποβλήτων. Το κόστος συντήρησης εξοπλισμού λαμβάνεται στο 2% του πάγιου κόστους έργων Η/Μ και Χ/Μ. Το κόστος συντήρησης κτιρίων και άλλων δομικών κατασκευών λαμβάνεται 0,15% του πάγιου κόστους έργων Π/Μ. Δώδεκα (12) άτομα απασχολούμενο προσωπικό. 80 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Με βάση τα παραπάνω, το κόστος λειτουργίας και συντήρησης της μονάδας αποτέφρωσης παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα : Κατηγορία κόστους Κόστος Λειτουργίας & Συντήρησης ( /έτος) Ηλεκτρικής Ενέργειας 150.000 Καυσίμων 60.000 Κατανάλωσης Νερού 4.000 Κατανάλωσης Χημικών (κυμαινόμενο) Υδράσβεστος 16.000 Ενεργού Άνθρακα 30.000 Καυστικής Σόδας 95.000 Συντήρηση Μηχανολογικού Εξοπλισμού 45.000 Συντήρηση κτιρίων και άλλων δομικών κατασκευών 48.000 Διάθεση Αποβλήτων (κυμαινόμενο) Καθιζάνουσα τέφρα 12.000 Ιπτάμενη τέφρα 120.000 Προσωπικό (Αμοιβές) 300.000 Σύνολο 880.000 Άρα, για τη μέγιστη δυναμικότητα λειτουργίας της μονάδας (11 tn/d, 365 ημέρες λειτουργίας το έτος), το κόστος λειτουργίας του συστήματος θα ανέρχεται περίπου στα 220 /tn. 3.2.4. Σύγκριση κόστους κατασκευής και λειτουργίας μονάδας αποτέφρωσης και κόστους υφιστάμενης διαχείρισης. Λόγω της αρχής της εγγύτητας η διαχείριση των αποβλήτων της Δ.Ελλάδας, της Πελοποννήσου και των Ιονίων νήσων θα κοστίζει πολύ λιγότερο από αυτό που κοστίζει αυτή τη στιγμή για να συλλεχθούν, να συντηρηθούν και να μεταφερθούν στην Αττική. Οι χιλιομετρικές αποστάσεις ακόμα και από τις πιο απομακρυσμένες ΥΜ των Ιονίων και της 81 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Πελοποννήσου θα είναι σαφώς πιο μικρές από αυτές που πρέπει να διανυθούν ώστε να φτάσουν τα απόβλητα στον αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων. Η διαφορά στην τιμή θα έγκειται στην χιλιομετρική απόσταση. Το κόστος λειτουργίας του αποτεφρωτήρα όπως υπολογίστηκε στην παράγραφο 3.2.3 θα είναι της τάξεως των 220 /tn ποσό αρκετά μικρότερο από το κόστος λειτουργία τους αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων που αγγίζει τα 1700 / tn και αυτό συμβαίνει γιατί δεν λειτουργεί η μονάδα με τη μέγιστη δυναμικότητα της. Καθημερινά αποτεφρώνονται περίπου 12 τόνοι αποβλήτων αντί των 30 τόνων που είναι η δυναμικότητα του αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων (στοιχεία που δόθηκαν από υπεύθυνο του αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων κατόπιν προσωπικής τηλεφωνικής επικοινωνίας). 3.3. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων Για δεκαετίες η αποτέφρωση αποτελούσε την αποτελεσματικότερη επεξεργασία των μολυσματικών αποβλήτων. Μέρος των μολυσματικών αποβλήτων σύμφωνα με τα όσα αναλύσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια αποτελούν και τα απόβλητα των ΥΜ. Το 10%-25% αυτών είναι βιοϊατρικά απόβλητα που πρέπει να διαχειριστούν και να επεξεργαστούν με ιδιαίτερο τρόπο έτσι ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Η διαδικασία της αποτέφρωσης παράγει επικίνδυνους ρύπους που ενοχοποιούνται για την υποβάθμιση της δημόσιας υγείας δημιουργώντας καρκίνους, αναπνευστικά προβλήματα, ορμονικές βλάβες κ.α. που θα αναλύσουμε παρακάτω. Όσον αφορά το περιβάλλον, αυτό μπορεί να επιβαρυνθεί με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τον σχηματισμό φωτοχημικού όζοντος, φαινόμενα ευτροφισμού και τοξικότητας σε ανθρώπους και ζώα. 3.3.1. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον Μόλυνση του αέρα-νερού-εδάφους Όπως αναφέραμε παραπάνω εκτός από τις διοξίνες και τα φουράνια ένας αποτεφρωτήρας ΕΙΑ εκπέμπει και άλλους ρύπους, όπως οξείδια αζώτου, 82 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

θείου, άνθρακα ενώ μεταξύ των εκπεμπόμενων ρύπων υπάρχουν μέταλλα και όξινα αέρια και προϊόντα ατελούς καύσης που περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό οργανικών ενώσεων. Η κυριότερη οδός μεταφοράς τους είναι μέσω της εκπομπής τους στην ατμόσφαιρα. Πολλοί από αυτούς τους ρύπους παραμένουν για καιρό στην ατμόσφαιρα και ταξιδεύουν με τη βοήθεια του αέρα σε πιο απομακρυσμένες περιοχές, όπου κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού μπορεί να περάσουν από διάφορους φυσικούς ή χημικούς μετασχηματισμούς. Στο τέλος αυτοί οι ρύποι καταλήγουν στο έδαφος καθώς και στους υδάτινους πόρους με τελική κατάληξη στον άνθρωπο μέσω της εισπνοής και της διατροφικής αλυσίδας. Διάγραμμα 7. Τρόποι μετάδοσης των ρύπων (https://www.nap.edu/read/5803) Στο Διάγραμμα 7 παρατηρούμε τους τρόπους που μεταφέρονται οι εκπεμπόμενοι ρύποι από την πηγή (αποτεφρωτήρας) στο περιβάλλον. Διασκορπίζονται σε πρώτη φάση σε όλα τα περιβαλλοντικά διαμερίσματα όπως το έδαφος, στο νερό και η ατμόσφαιρα. Από εκεί και έπειτα κάνουν διάφορους μετασχηματισμούς ανάλογα με το διαμέρισμα που βρίσκονται και εξατμίζονται ή καθιζάνουν από το ένα διαμέρισμα στο άλλο. Εντωμεταξύ διασκορπίζονται στη βλάστηση και από εκεί στα ζώα και από τα ζώα, το νερό και την ατμόσφαιρα στον άνθρωπο (National Research Council (US) Committee on Health Effects of Waste, 2000). Αναλυτικότερα, οι παραγόμενες διοξίνες εισέρχονται στη διατροφική αλυσίδα πολύ εύκολα. Εκπέμπονται από τους αποτεφρωτήρες πέφτουν στο 83 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

έδαφος όπου με μορφή σκόνης κατακάθονται στα χόρτα, στη βλάστηση την οποία και βόσκουν τα ζώα, στη συνέχεια με τη μορφή κρέατος και ζωικών προϊόντων καταναλώνονται από τον άνθρωπο. Στην ακόλουθη Εικόνα 36 φαίνεται ο τρόπος μεταφοράς των διοξινών από την πηγή έως και στον άνθρωπο. Εικόνα 36. Ροή διοξινών Οι διοξίνες είναι ενώσεις αρκετά ανθεκτικές που μπορεί να διατηρηθούν στο περιβάλλον για πολλά χρόνια. Στον αέρα έχουν διάρκεια ζωής 1 χρόνο, στο έδαφος 10 χρόνια και στον ανθρώπινο οργανισμό από μήνες έως αρκετά χρόνια και αυτό γιατί έχουν την ιδιότητα της βιοσυσσώρευσης στο λιπώδη ιστό των ψαριών και κάποιων ανώτερων θηλαστικών λόγω της λιποφιλίας τους (Γιδαράκος, 2007). Τα εκπεμπόμενα πολυχλωριομένα διφαινύλια (PCB s) μπορεί να διατηρηθούν και αυτά στο περιβάλλον για αρκετό χρονικό διάστημα σε όλα τα περιβαλλοντικά διαμερίσματα σε αέρα, νερό και έδαφος. Έχουν την ιδιότητα να ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις. Τα απαντάμε συχνά στα φύλλα των φυτών καθώς και στα σώματα μικρών οργανισμών και ψαριών. Πολλές φορές αποφεύγεται η κατανάλωση ψαριών από λίμνες ή θάλασσες 84 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

που βρίσκονται κοντά σε εγκαταστάσεις αποτέφρωσης (Allsopp, et al., 2001). Ο υδράργυρος είναι επίσης μια επικίνδυνη εκπομπή του αποτεφρωτήρα που στη συνέχεια καθιζάνει σε λίμνες και ποταμούς με αποτέλεσμα να μολύνονται συγκεκριμένα είδη ψαριών. Από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί η υπολειμματική τέφρα περιέχει οξείδια τα πιο βασικά εκ των οποίων είναι του αργιλίου και του ασβεστίου καθώς και βαρέα μέταλλα εκ των οποίων τα πιο συνήθη είναι του χρωμίου και του νικελίου (Τζανάκος, 2012). Πρέπει να επισημάνουμε ότι όσο πιο εξελιγμένο είναι το σύστημα αντιρρύπανσης ενός αποτεφρωτήρα τόσο πιο επικίνδυνη είναι η υπολειμματική τέφρα καθώς είναι πιο εμπλουτισμένη με τους ρύπους που κατακρατούνται και τόσο πιο δύσκολη και δαπανηρή είναι η διαχείριση της αφού είναι ιδιαίτερα τοξική. Τα βαρέα μέταλλα που περιέχονται στην τέφρα μετά την καύση τους έχουν πιο επικίνδυνη μορφή, είναι σε λεπτόκοκκη μορφή με αποτέλεσμα να έχουν μεγαλύτερη κινητικότητα στο να εισχωρούν πιο εύκολα στο έδαφος και από κει ακολουθώντας την τροφική αλυσίδα να καταλήγουν στον άνθρωπο (Ψωμάς, 2015). Σπατάλη ενέργειας Η χρήση του αποτεφρωτήρα, με τη μέθοδο της καύσης, συνεπάγεται και μεγάλη κατανάλωση ενέργειας σε σχέση με άλλη μέθοδο διαχείρισης Αλλαγή κλίματος Από τους αποτεφρωτήρες εκπέμπετε διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και άλλα αέρια που συμβάλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. 3.3.2. Εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι εκπομπές των αέριων ρύπων είναι πολύ επιβλαβής και για τη δημόσια υγεία. Συγκεκριμένα οι ρυπαντές διασκορπίζονται στον αέρα με αποτέλεσμα να εκτίθενται στον κίνδυνο τόσο οι εργαζόμενοι στην εγκατάστασή όσο και οι κάτοικοι των όμορων περιοχών. Υπάρχουν δύο περιπτώσεις έκθεσης στον κίνδυνο είτε άμεσα 85 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

λόγω της εισπνοής είτε έμμεσα καθώς οι ρύποι ταξιδεύοντας στον αέρα εναποτίθενται στο έδαφος και μέσω της τροφικής αλυσίδας καταλήγουν στον άνθρωπο. Επίσης, κοιτάζοντας το πρόβλημα πιο σφαιρικά μπορεί κάποιοι άνθρωποι να εκτεθούν μέσω διαφορετικών περιβαλλοντικών συνδυασμών με τη βοήθεια τις μεταφοράς των ρυπαντών σε απόσταση στην ατμόσφαιρα και να συμμετέχουν σε διάφορους χημικούς ή και φυσικούς μετασχηματισμούς και να περάσουν στο έδαφος και στο νερό. Οι πιο επικίνδυνες εκπομπές των αποτεφρωτήρων είναι οι διοξίνες και τα φουράνια ενώ πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι την εκπομπές μεταλλικών σωματιδίων για τις περιπτώσεις που ο αποτεφρωτήρας δυσλειτουργεί. Παρακάτω παραθέτουμε τον Πίνακα 9 με τα όρια εκπομπών των απαερίων των αποτεφρωτήρων στην Ε.Ε.: Πίνακας 9.Όρια εκπομπών αποτεφρωτήρων νοσηλευτικών ιδρυμάτων στην ΕΕ (WHO 1999) Για να κατανοήσουμε το βαθμό που επηρεάζουν τα παράγωγα των αποτεφρωτήρων τη δημόσια υγεία έχουν πραγματοποιηθεί επιδημιολογικές μελέτες και εκθέσεις αξιολόγησης κινδύνου που αποτελούν τα δύο βασικά εργαλεία εκτίμησης κινδύνου. Βέβαια τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών στα οποία στηρίζονται οι φορείς για να πάρουν τις όποιες αποφάσεις, είναι ανεπαρκή επειδή επιδρούν και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες π.χ. μπορεί έχουμε μεταβολές στις εκπομπές του καυστήρα (π.χ. βλάβες, κακή συντήρηση), μπορεί να έχουμε πιθανές συνέργειες χημικών ουσιών με τα απαέρια στα οποία 86 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

εκτίθενται οι άνθρωποι ή και μικρές αυξήσεις των επιδράσεων σε ανοσοκατασταλμένα άτομα. Γενικότερα και σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. τα κυριότερα από τα προβλήματα που δημιουργούνται με υπαίτια τα φουράνια και τις διοξίνες μπορεί να είναι η εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος και η μειωμένη λειτουργία του ενδοκρινικού και νευρικού συστήματος όταν η έκθεση είναι μακροπρόθεσμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, ενώ όταν η έκθεση είναι σε υψηλές συγκεντρώσεις και βραχυπρόθεσμα μπορεί να προκληθούν δυσλειτουργίες του ήπατος και δερματολογικές αλλοιώσεις (WHO, 2004). Αναφορές ανά τον κόσμο γνωστοποιούν ότι σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί καρκίνος από τις διοξίνες. Σύμφωνα με έκθεση της Αμερικάνικης Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (US EPA), αναφέρεται ότι οι διοξίνες είναι επικίνδυνες στο δεκαπλάσιο από αυτό που πιστεύαμε έως σήμερα. Σύμφωνα με μία έρευνα που έγινε στο Σεβέζο της Ιταλίας μετά από μεγάλη έκλυση διοξίνης το 1976 δημοσιεύτηκαν το Μάιο του 2000 στο περιοδικό Lαncet τα αποτελέσματα όπου έδειχναν ότι υπήρχε σημαντική αύξηση των γεννήσεων σε κορίτσια. Είχε επηρεάσει η διοξίνη τον καθορισμό του φύλλου των νεογέννητων και μάλιστα η πιο μεγάλη αύξηση γεννήσεων κοριτσιών παρατηρήθηκε στις περιπτώσεις που ο πατέρας είχε εκτεθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις διοξίνης (Ψωμάς, 2015). Βασικός τρόπος αποφυγής των πιο πάνω είναι η χρήση σύγχρονων μοντέλων αποτεφρωτήρων, καλή συντήρηση τους από εξειδικευμένο προσωπικό, χρήση σε αυτούς υλικών που προσροφούν τα απαέρια και υποβοηθούν την καύση (άνθρακας, ασβεστόλιθος), χρήση κατάλληλων διατάξεων κατακράτησης των απαερίων και τέλος να υπάρχει αυτοματοποιημένο σύστημα μέτρησης των εκπομπών (Batterman, 2004). Αναλυτικότερα τα παράγωγα του αποτεφρωτήρα και οι συνέπειες τους στη δημόσια υγεία είναι: Αιωρούμενα σωματίδια Η σωματιδιακή ρύπανση στα απαέρια μιας μονάδας αποτέφρωσης αποτελείται από την ιπτάμενη τέφρα, τα βαρέα μέταλλα και τα σωματίδια σκόνης που είναι άκαυστα μέρη των υγειονομικών αποβλήτων. Αυτά τα σωματίδια έχουν τέτοιο μέγεθος που δεν είναι λίγες οι φορές που 87 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

διαπερνούν τα συστήματα επεξεργασίας τους και βρίσκουν το δρόμο για την ατμόσφαιρα μέσω της καμινάδας. Είναι πάρα πολλές οι επιπτώσεις στην υγεία που προκαλεί η σωματιδιακή ρύπανση. Έχουν ενοχοποιηθεί μετά από πολλές έρευνες ανά τον κόσμο για αύξηση της θνησιμότητας και για μακροχρόνιες βλάβες στην υγεία. Οι έρευνες καθιστούν πιο ένοχα σωματίδια που με μικρή διάμετρο τα γνωστά ΡΜ10,ΡΜ2.5, ΡΜ1 όπου λόγω του μεγέθους έχουν την ικανότητα να εισχωρούν βαθύτερα στο αναπνευστικό σύστημα (Allsopp, et al., 2001). Στο περιβάλλον μεταφέρονται με τον τρόπο που περιγράψαμε στην παράγραφο 3.3.1. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον αφορούν τη μείωση της ορατότητας ενώ μαζί µε τα οχήματα αποτελούν τις σημαντικότερες εστίες σωματιδιακής ρύπανσης στις πόλεις. Η σωματιδιακή ρύπανση έχει τη δυνατότητα να μεταφέρεται µέσω των ρευμάτων του αέρα σε μεγάλες αποστάσεις και να ευθύνεται για γεγονότα γενικής ρύπανσης, αφού μεταφέρει μαζί της όλες τις τοξικές ενώσεις οι οποίες προσκολλώνται πάνω στα σωματίδιά της. Τα σωματίδια αυτά µε την επίδραση της βαρύτητας καταλήγουν στην επιφάνεια του εδάφους λόγω της βαρύτητας ή λόγω της βροχής. Σημαντικά ποσοστά σε βαρέα μέταλλα βρίσκονται στην ιπτάμενη τέφρα όπως 37% του Cu, το 28% του Pb, τα το 75% του Cd και το 3.6% του Hg των αποβλήτων γεγονός που την καθιστά ιδιαίτερα τοξική. Επίσης στη διαδικασία της αποτέφρωσης λειτουργούν ως καταλύτες αντιδράσεων για τη παραγωγή διοξινών. Τα επιτρεπτά όρια στην οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 10 mg/m3 (ημερήσια οριακή τιμή για την σωματιδιακή ρύπανση ). Η EPA απαιτεί οι οριακές συγκεντρώσεις του σωματιδιακού υλικού της ιπτάμενης τέφρας να είναι 25 mg/m3 για τις μονάδες σε λειτουργία (Achternbosch & Richers, 2002). Η λύση στο πρόβλημα αυτών των σωματιδίων θα εξετασθεί στην παράγραφο 3.3.4. Οξείδια του αζώτου Είναι γνωστά ως ομάδα ΝΟX και είναι από τους κύριους αζωτούχους ρύπους που εκπέμπονται από εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. Το οξείδιο του αζώτου αυτό καθ αυτό δεν είναι επιβλαβής ρύπος, αλλά η οξείδωση του σε 88 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

διοξείδιο του αζώτου (NO2). Το NO2 δημιουργεί επιπτώσεις στη δημόσια υγεία μέσω δύο οδών: α) άμεσα της αναπνευστικής και β) έμμεσα με τη δημιουργία φωτοχημικού σχηματισμού ατμοσφαιρικού όζοντος το οποίο δημιουργεί μεγάλες αναπνευστικές επιδράσεις. Το NO2 είναι υδατοδιαλυτό οπότε κατά την εισπνοή προσκολλάται στην βλεννώδη επένδυση της ρινικής, της φαρυγγικής κοιλότητας και του πνεύμονα και μετατρέπεται σε νιτρώδες οξύ, HNO2 και νιτρικό οξύ (HNO3) τα οποία στη συνέχεια αντιδρούν με τους έσω και εξωπνευμονικούς ιστούς και έτσι μπορεί να προκαλέσουν πνευμονικό οίδημα, βρογχική πνευμονία ή βρογχιολίτιδα (National Research Council (US) Committee on Health Effects of Waste, 2000). Μονοξείδιο του άνθρακα Είναι ένα δηλητηριώδες αέριο άχρωμο και άοσμο. Συνδέεται έντονα με την αιμοσφαιρίνη και εμποδίζει σημαντικά την ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου στο αίμα. Όταν οι συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα (CO) ξεπερνούν τα 25 ppm μπορεί να δημιουργηθούν συγκεντρώσεις καρβοξυαιμοσφαιρίνης (COHb) 5%, οι οποίες συσχετίζονται με καρδιαγγειακές και αναπνευστικές ασθένειες και μπορούν να επηρεάσουν την εγκυμοσύνη. Αν οι συγκεντρώσεις COHb είναι στο 50% ενδέχεται να προκληθούν βλάβες στον εγκέφαλο και στους πνεύμονες και σε ποσοστό πάνω από 70% μπορεί να προκληθεί και ο θάνατος. Τα έμβρυα, τα νεογέννητα και οι έγκυες γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο CO. Άλλες ομάδες υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν εκείνες με προϋπάρχουσα καρδιακή νόσο και άτομα άνω των 65 ετών (Morris, 1995). Σύμφωνα µε την Οδηγία 2000/76/ΕΚ, η ημερήσια οριακή τιμή για τη συγκέντρωση του CO, είναι 50 mg/m3 ενώ σύμφωνα µε την EPA οι οριακές τιμές για το CO ποικίλουν ανάλογα µε τη τεχνολογία της αποτέφρωσης και κυμαίνονται από 50 έως 250 ppm Διοξίνες και φουράνια Οι διοξίνες είναι μια οικογένεια οργανικών αρωματικών ενώσεων οι οποίες είναι άοσμες και άχρωμες και το μόριο τους απαρτίζεται από άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και χλώριο. Ανάλογα με τη θέση και τον αριθμό των χλωρίων χημικές ιδιότητες τους (ΕΦΕΤ, n.d.). στο μόριο τους καθορίζονται και οι φυσικές και 89 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Τα φουράνια είναι ετεροαρωματικές ενώσεις που αποτελούνται από άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και έχουν μοριακό τύπο C4H4Ο. Πιθανά προβλήματα στη δημόσια υγεία που προκαλούνται από έκθεση στις διοξίνες και τα φουράνια σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει και σε ανθρώπους και σε ζώα είναι δερματικές παθήσεις, ηπατικές βλάβες, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, επηρεασμό της γονιμότητας, επηρεασμό του νευρικού συστήματος, διαταραχές κατά την ανάπτυξη, διαταραχές συμπεριφοράς απογόνων, αύξηση των ποσοστών καρκίνου σε ενήλικες που έχουν εκτεθεί σε μεγάλες ποσότητες διοξινών για πολλά χρόνια. Βιοχημικές έρευνες έχουν δείξει πως οι διοξίνες μπορούν να διαπεράσουν τη μεμβράνη των κυττάρων και να αλλάξουν τη δράση των γονιδίων που ρυθμίζουν τη διαδικασία της ανάπτυξης. Ελάττωση των ανδρικών σεξουαλικών ορμονών και του σπέρματος (κατά 50% σε σχέση με τα προηγούμενα 50 χρόνια),διπλασιασμός του καρκίνου του προστάτη, αύξηση στα ποσοστά γεννήσεων παιδιών με γενετικές ανωμαλίες, αυξανόμενα περιστατικά καρκίνου, μερική καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος που οδηγεί στην αυξανόμενη ευαισθησία στις μολυσματικές ασθένειες και τέλος δυσλειτουργίες του θυροειδούς αδένα (Rowat, 1999). Οι διοξίνες είναι ένας ρύπος που βιοσυσσωρεύεται. Έχει δηλαδή αθροιστική ικανότητα με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις στην υγεία να παρουσιάζονται μετά από χρόνια. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι η δυνατότητα εισόδου τους μέσω του πλακούντα από την μητέρα στο έμβρυο (Κ.Πανταζής, 2010). Τα PCB είναι μια ιδιαίτερη ομάδα διοξινών που δεν έχουν γνωστή γεύση ή οσμή έχουν όμως την ικανότητα να καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Η καταστολή αυτή είναι παράγοντας κινδύνου για λέμφωμα. Έχουν παρατηρηθεί και νευρολογικές και αναπνευστικές παθήσεις (Enviromental Protection Agency, 1996) Σημαντική κατηγορία των παραγώγων των αποτεφρωτήρων είναι και τα βαρέα μέταλλα. Βαρέα μέταλλα είναι εκείνα τα χημικά στοιχεία που έχουν ειδικό βάρος μεγαλύτερο του σιδήρου του σιδήρου (Fe) δηλαδή ο µόλυβδος (Pb), ο υδράργυρος (Hg), ο χαλκός (Cu), το κάδμιο (Cd), το χρώμιο (Cr) κλπ. 90 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Τα απόβλητα των ΥΜ είναι η πηγή των βαρέων μετάλλων. Δεν είναι εφικτή η καταστροφή τους κατά τη διαδικασία της καύσης έτσι καταλήγουν στα υπολείμματα και στα απαέρια του αποτεφρωτήρα. Η πτητικότητα και η διηθησιμότητα τους εξαρτάται από τις ιδιότητες τους (τάση ατμών) και τις συνθήκες θερμοκρασίας της αποτέφρωσης. Σε θερμοκρασίες 1300 C μέταλλα όπως Fe, Cu, Ni, Pb, Zn αποκτούν αέρια μορφή ενώ κατά τη διαδικασία της ψύξης των καυσαερίων συμπυκνώνονται στις επιφάνειες άλλων µορίων στην ιπτάµενη τέφρα. Όσα από αυτή παραμείνουν σε στερεά μορφή αποτελούν μέρος της σωματιδιακής ρύπανσης και απομακρύνονται µε την καθιζάμενη τέφρα (ash). Διακρίνονται σε βαρέα μέταλλα υψηλής τοξικότητας όπως ο Hg, Cd, Cr και Pb και χαμηλής τοξικότητας όπως Cu, Cb, Al και Fe. Τα τελευταία παίζουν το ρόλο καταλύτη για την δημιουργία επικίνδυνων οργανικών ενώσεων στην αέρια φάση (Διοξίνες-Φουράνια). Τα βαρέα μέταλλα έχουν σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στον άνθρωπο. Στο περιβάλλον όπως προείπαμε διατίθενται μέσω του αέρα, του νερού και του εδάφους και έτσι εισέρχονται στον άνθρωπο μέσω της αναπνοής και της τροφικής αλυσίδας. Επίσης μέσω της ιπτάμενης τέφρας έχουν την ικανότητα να «ταξιδέψουν» σε μεγάλες αποστάσεις από το σημείο έκλυσης τους. Παρακάτω θα περιγράψουμε τις επιπτώσεις των βαρέων μετάλλων στην υγεία. Κάδμιο Η χημική μορφή του καδμίου είναι σχετικά ακίνδυνη ενώ διάφορες μελέτες εισπνοής αερολυμάτων που περιέχουν κάδμιο έχουν δείξει ότι το μέγεθος των σωματιδίων είναι παράγοντας τοξικότητας (Hiranuma, et al., 1993). Από τις κυριότερες παθήσεις που προκαλεί το κάδμιο είναι οξεία και χρόνια φλεγμονή της αναπνευστικής οδού, νεφρικές ανωμαλίες, καρκίνος του πνεύμονα, καρδιαγγειακές επιδράσεις και αιματολογικές αλλαγές (Rowat, 1999). Μόλυβδος Είναι από τους πιο σημαντικούς ρύπους που μπορεί να παραχθούν από έναν αποτεφρωτήρα και αυτό γιατί απαντάτε συχνά στο περιβάλλον και μπορεί να επηρεάσει σχεδόν όλα τα όργανα των ζώντων οργανισμών. Οι πιο 91 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

επικίνδυνες ομάδες είναι τα έμβρυα, τα παιδιά μέχρι 5 ετών, οι άνω των 65 ετών, οι καπνιστές, οι αλκοολικοί, άτομα δε διατροφικές διαταραχές, άτομα με νευρική ή νεφρική δυσλειτουργία και άτομα με γενετικές ασθένειες. Η εισπνοή του μολύβδου μπορεί να προκαλέσει καρδιακές αλλοιώσεις, καρκίνο, κοιλιακός άλγος, δυσκοιλιότητα, κράμπες, ναυτία, έμετο, ανορεξία και απώλεια βάρους, ηπατική δυσλειτουργία, νευρολογικές και νευροαναπνευστικές ανωμαλίες, εγκεφαλοπάθειες, μείωση του IQ, κατάθλιψη, νεφροπάθειες, πρόκληση αποβολών καθώς και ανεπιθύμητες παρενέργειες στους όρχεις. Οι περισσότερες από τις παραπάνω παθήσεις προκαλούνται μετά από έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου (Rowat, 1999). Υδράργυρος Ο υδράργυρος απαντάται σε δύο μορφές την ανόργανη και την οργανική. Το είδος του υδραργύρου, ο τρόπος έκθεσης και ο μεταβολισμός του υδραργύρου καθορίζουν τις επιδράσεις που θα έχει ο υδράργυρος στη δημόσια υγεία. Μπορεί να προκαλέσει καρδιαγγειακά προβλήματα, θάνατο κατά την εισπνοή του στη μεταλλική και οργανική του μορφή. Επίσης είτε με εισπνοή είτε με κατάποση μπορεί σε οποιαδήποτε μορφή του να προκαλέσει γαστρεντερικά προβλήματα όπως ναυτίες, διάρροιες, κοιλιακά άλγη, φλεγμονή στοματικού βλεννογόνου. Προκαλεί αιματολογικές διαταραχές αν εισπνευστεί στη μεταλλική του μορφή προκαλώντας λευκοκυττάρωση, μείωση των ερυθρών αιμοσφαιρίων και αναιμία όταν εκτεθεί ο οργανισμός σε υψηλές συγκεντρώσεις. Παρατηρούνται νευρολογικές διαταραχές μετά από κατάποση ή εισπνοή ή δερματική επαφή με τη μεταλλική και οργανική μορφή του. Επίσης σημειώνονται νεφρολογικές δυσλειτουργίες όπως ολιγουρία, αιματουρία, πρωτεϊνοουρία και χρόνιο νεφρωσικό σύνδρομο.μετά από αυξημένη συγκέντρωση εισπνοής ή κατάποσης της μεταλλικής του μορφή έχουν παρατηρηθεί αρκετές αποβολές. Εισπνεόμενη η μεταλλική του μορφή μπορεί να προκαλέσει στο αναπνευστικό οίδημα και ίνωση πνεύμονα, φλεγμονή των αεραγωγών και του παρεγχύματος, βήχα, δύσπνοια, θωρακικό άλγος (Rowat, 1999). 92 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Χρώμιο Γεωργία Παπουτσή Το εξασθενές χρώμιο Cr (VI) με την εισπνοή είναι υπαίτιο για διάτρηση του ρινικού διαφράγματος, ερεθισμό της αναπνευστικής οδού, ευαισθητοποίηση του δέρματος και των βλεννογόνων και για καρκίνο του πνεύμονα. Ενώσεις χρωμίου σε υψηλές συγκεντρώσεις προκαλούν δερματικές ανωμαλίες. Τα άλατα του χρωμίου κατά την εισπνοή μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερικές ανωμαλίες γαστρικά και δωδεκαδακτυλικά έλκη, κράμπες στο στομάχι, και γαστρίτιδα. Επίσης κατά την εισπνοή Cr (III) και Cr (VI) παρουσιάζονται αιματολογικές δυσλειτουργίες όπως λευκοκυττάρωση ή λευκοπενία, μειωμένη αιμοσφαιρίνη και παρατεταμένοι χρόνοι αιμορραγίας. Έχει τέλος καταγραφεί και νεφρική βλάβη στις περιπτώσεις εισπνεόμενου εξασθενές χρωμίου (Allsopp, et al., 2001). Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι οι πιο επικίνδυνοι ρύποι είναι τα σωματίδια, ο υδράργυρος, ο μόλυβδος καθώς και οι διοξίνες και τα φουράνια. Από τις διάφορες μελέτες παρατηρήθηκαν μεγάλες αποκλίσεις όσον αφορά τη συμμετοχή των αποτεφρωτήρων στις συγκεντρώσεις αυτών των ρύπων. Επίσης μελέτες έδειξαν ότι οι εργαζόμενοι σε εγκαταστάσεις αποτεφρωτήρων καθώς και αυτοί που ζουν κοντά στις μονάδες αποτεφρωτήρων κινδυνεύουν πιο άμεσα σε σχέση με τους κατοίκους πιο απομακρυσμένων περιοχών από τη μονάδα. Οι αποτεφρωτήρες νέας τεχνολογίας σε συνάρτηση με το εξειδικευμένο προσωπικό που θα επιβλέπει την σωστή λειτουργία και συντήρησή τους είναι μία μέθοδος μείωσης του κινδύνου για τη δημόσια υγεία. Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων στην υγεία (Health Impact Assesment- Η.Ι.Α.) είναι ένα εργαλείο που βοηθά στην πρόληψη και στην αποφυγή των πιθανών επιπτώσεων στην υγεία. Οι Η.Ι.Α. έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και είναι διαδεδομένες σε πολλές χώρες όπως στον Καναδά, τη Σουηδία, τις Κάτω Χώρες και την Αυστραλία (National Research Council (US) Committee on Health Effects of Waste, 2000). Τέλος, όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο 2 που αφορά στη νομοθεσία που διέπει τη διαχείριση των ΕΙΑ υπάρχει η οδηγία 2000/76/ΕΚ του Συμβουλίου που καθορίζει τα όρια των αέριων εκπομπών και επιβάλλει στον 93 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

διαχειριστή να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να μην υπερβεί τα όρια αυτά, με σκοπό τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Οι παραπάνω παράμετροι σε συνδυασμό με την ιεράρχηση των δράσεων και των εργασιών διαχείρισης αποβλήτων όπως προβλέπονται και στο άρθρ. 20 του Ν. 4042/2012 (πρόληψη, προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση, διάθεση) θα μειώσουν αισθητά τα μειονεκτήματα της διαδικασίας και έτσι θα αποτελέσει μια ελκυστική μέθοδος διαχείρισης χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. 3.3.3. Εκτίμηση επικινδυνότητας μονάδας αποτέφρωσης Ποσοτική εκτίμηση επικινδυνότητας μίας εγκατάστασης αποτέφρωσης είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιήσουμε και αυτό γιατί περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους οι οποίες δεν είναι μετρήσιμες και ακριβείς. Πιο συγκεκριμένα απαιτούνται μετρήσεις των ποσοστών εκπομπών από την εγκατάσταση, σχεδιασμένες μοντελοποιήσεις για την παρακολούθηση της ροής των ανησυχητικών ουσιών μέσα στο περιβάλλον και πολλές πληροφορίες της τοξικότητας των ουσιών που εκπέμπονται όπως και η πληροφορία δόσης απόκρισης αυτών. Για όλα τα παραπάνω δεν μπορούμε να έχουμε πλήρη στοιχεία με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο να ποσοτικοποιηθεί ο κίνδυνος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ενώ έχουμε πλήρη δεδομένα των εκπομπών δε γνωρίζουμε τι συμβαίνει στις περιπτώσεις μη ορθής λειτουργίας, έχουμε πρόβλημα της δόσης απόκρισης σε χαμηλές δόσεις και ειδικότερα της χαμηλής δόσης, της διασταυρούμενης φύσης, της διαδρομής και της προσωρινής προέκτασης της δοσολογίας. Έχουμε έλλειψη δεδομένων τοξικότητας προϊόντων της ατελούς καύσης. Δεν έχουμε φυσικές και χημικές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά των ανησυχητικών ουσιών. Επειδή δε γνωρίζουμε με ποιον τρόπο γίνεται η μεταφορά ουσιών στο περιβάλλον, χρησιμοποιούμε μη επαληθευμένα μοντέλα μεταφοράς κα επίσης υπάρχουν πολλές μεταβολές στις πτυχές της εκτίμησης διότι υπάρχουν πολλές διακυμάνσεις τόσο στους φυσικούς παράγοντες όπως, στη μορφολογία του εδάφους, στη θερμοκρασία, στις μετεωρολογικές συνθήκες, όσο και στα 94 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως οι διατροφικές συνήθειες, χρόνο έκθεσης, ηλικία, κατάσταση υγείας κ.λ.π. (Karademir & koruku, 2013). Λόγω όλων των παραπάνω που καθιστούν πολύ δύσκολη την ποσοτικής εκτίμηση κινδύνου οδηγηθήκαμε στην σε μια ποιοτική εκτίμηση κινδύνου εγκατάστασης αποτεφρωτήρα. Έτσι λαμβάνοντας υπόψη τις περισσότερες δυνατές παραμέτρους όπως τα παράγωγα της αποτέφρωσης, τις οδούς έκθεσης και τις αποστάσεις από την πηγή έκλυσης των ρύπων, οδηγηθήκαμε στα ακόλουθα αποτελέσματα σύμφωνα με τον πίνακα 10. Πίνακας 10. Εκτίμηση Επικινδυνότητας 95 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Ανάλυση επικινδυνότητας 1. Είναι σχεδόν βέβαιο να υπάρξει πολύ σοβαρός κίνδυνος για την υγεία από τα αιωρούμενα σωματίδια μέσω της αναπνοής. 2. Είναι σχεδόν βέβαιο να υπάρξει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία από την αιωρούμενη τέφρα μέσω της αναπνοής. 3. Είναι πολύ πιθανό να υπάρξει πολύ σοβαρός κίνδυνος από τις διοξίνες, φουράνια και βαρέα μέταλλα στο περιβάλλον και δημόσια υγεία. 4. Είναι πολύ πιθανό να υπάρξει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των εργαζόμενων σε εγκαταστάσεις αποτέφρωσης. 5. Είναι πιθανό να υπάρξει πολύ σοβαρός κίνδυνος βιοσυσσώρευσης διοξίνων (εμφάνιση επιπτώσεων στην υγεία μελλοντικά). 6. Είναι πιθανό να υπάρξει σοβαρός κίνδυνος για την υγεία κατοίκων σε κοντινές περιοχές. 7. Είναι σχεδόν βέβαιο να υπάρξει μέτριος κίνδυνος εισόδου διοξίνων, φουράνιων και βαρέων μέταλλων στη διατροφική αλυσίδα. 8. Είναι πολύ πιθανό να υπάρξει μέτριος κίνδυνος παρουσίας διοξίνων, φουράνιων και βαρέων μετάλλων σε φυτά, νερό και έδαφος. 9. Είναι πιθανό να υπάρξει μέτριος κίνδυνος παρουσίας PCB s σε αέρα, νερό και έδαφος. 10. Είναι πιθανό να υπάρξει μικρός κίνδυνος για την υγεία κατοίκων σε μεγαλύτερες αποστάσεις. 3.3.4. Αντιμετώπιση των επιπτώσεων Για να μπορέσουμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε τις παραπάνω επιπτώσεις καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε να μειώσουμε την πηγή το «κακού» που στην παρούσα μελέτη είναι η παραγωγή των Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων. Πρέπει λοιπόν να ενεργούμε με γνώμονα την αρχή της Μείωσης (Reduce), Επαναχρησιμοποίησης (Reuse) και Ανακύκλωσης (Recycle), γνωστές και ως «RRR», όπου μαζί με την ανάκτηση ενέργειας και την τελική διάθεση (απόρριψη),αποτελούν τα πέντε βήματα στην ιεραρχία διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα πέντε αυτά 96 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

βήματα ιεραρχούνται με βάση κλίμακα προτίμησης ως προς τον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων όπως φαίνεται στην πυραμίδα (Εικόνα 37) πιο κάτω : Εικόνα 37. Ιεράρχηση επιλογών για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=36) Μειώνοντας λοιπόν τις ποσότητες των παραγόμενων ΕΑΥΜ, μειώνουμε και τους ανεπιθύμητους παράγοντες της διαχείρισης τους. Κύριος στόχος μας θα πρέπει να είναι η εφαρμογή της νομοθεσίας όσον αφορά τη συλλογή και μεταφορά των ΕΑΥΜ πρώτα πρώτα μέσα στις ΥΜ. Αυτό θα επιτευχθεί με εκπαίδευση του προσωπικού των ΥΜ που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση των αποβλήτων της εκάστοτε μονάδας έτσι ώστε να λαμβάνει χώρα ο σωστός διαχωρισμός των αποβλήτων. Είναι πολλές οι περιπτώσεις όπως κατά τους επιτόπιους ελέγχους στις ΥΜ έχει παρατηρηθεί άσκοπη σπατάλη κόκκινων και κίτρινων περιεκτών γεμίζοντας τους με αστικά απόβλητα (Εικόνες 38, 39) με αποτέλεσμα να ανεβαίνει το κόστος διαχείρισης και η ποσότητα των παράγωγων των αποτεφρωτήρων. 97 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 38. Αστοχία στο διαχωρισμό ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο) Εικόνα 39.Αστοχία στο διαχωρισμό ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο) Την εξασφάλιση από την ΥΜ των κατάλληλων περιεκτών και εργαλείων (κάδοι κλειστοί, καροτσάκια μεταφοράς, έγχρωμοι περιέκτες, μάσκες, γάντια,ποδάρια κ.λ.π.) (Εικόνα 40) για να γίνεται ορθός διαχωρισμός των αποβλήτων. 98 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Εικόνα 40.Χρωματιστοί περιέκτες για τα ΑΥΜ (προσωπικό αρχείο) Γενικότερα η μείωση επιτυγχάνεται με την υπεύθυνη καταναλωτική δράση δηλαδή αγορά πιο έξυπνων προϊόντων, πιο ανθεκτικών, από ανακυκλώσιμα υλικά και αυτά που διαθέτουν λιγότερη συσκευασία. Επαναχρησιμοποιώντας λοιπών κάποια υλικά είτε για τον αρχικό σκοπό ή για παρόμοιο καταναλώνουμε λιγότερους πόρους και κατά συνέπεια παράγουμε λιγότερα απόβλητα. Ανακυκλώνοντας τα απόβλητα τα χρησιμοποιούμε σαν πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων προϊόντων και έτσι έχουμε μείωση αποβλήτων και μείωση της σπατάλης πρώτων υλών. Αφού ελαχιστοποιήσουμε πρώτα τις ποσότητες των αποβλήτων στη φάση της διαχείρισης τους πρέπει να ελαχιστοποιήσουμε τις εκπομπές σε διοξίνες και φουράνια που είναι οι πιο επικίνδυνοι ρύποι από τα καυσαέρια του αποτεφρωτήρα έτσι πρέπει να λαμβάνονται τα ακόλουθα βασικά και δευτερεύοντα μέτρα: 1. Να βελτιώσουμε την καύση των αποβλήτων και των αιωρουμένων σωματιδίων(προϊόντων ατελούς καύσης). 2. Να βελτιστοποιήσουμε τις απαιτήσεις σε οξυγόνο. 3. Να βελτιώσουμε τα θερμικά συστήματα ελέγχου για να βεβαιώνουμε τον έλεγχο του αέρα καύσης 4.Να πραγματοποιούμε συνεχή καθαρισμό των λέβητων ατμού. 99 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

5. Με υψηλές θερμοκρασίες να απομακρύνουμε τα αιωρούμενα σωματίδια πριν τη φάση της ψύξεως. 6.Στην θερμοκρασία λειτουργίας να επιδρούν ηλεκτροστατικά φίλτρα για τη μείωση του σχηματισμού διοξινών. 7.Να Βελτιώσουμε τα συστήματα καθαρισμού των αερίων σχετικά με τη βελτίωση συλλογής των αιωρουμένων και των ρύπων. 8.Να απομακρύνουμε τα PPDD/PCDF με προσρόφηση ενεργού άνθρακα. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω χρησιμοποιούνται ευρέως σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, στις μονάδες καύσης διάφορες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες που έχουν σα σκοπό την κατακράτηση και τον έλεγχο των ρύπων που εκπέμπονται κατά την καύση. Τέτοιες τεχνολογίες είναι Τα ηλεκτροστατικά φίλτρα (ESP -Electrostatic Precipitator) ή αλλιώς ηλεκτρικός κατακρημνιστής (Εικόνα 41), αποτελείται από δύο ηλεκτρόδια ένα αρνητικό, ένα θετικό, ένα σύστημα ανατάραξης και μία γωνία συλλογής. Οι πλάκες είναι το θετικό ηλεκτρόδιο και υπάρχουν τα λεπτά είναι το αρνητικό. Όταν το αέριο ρεύμα μπει μέσα στα ηλεκτροστατικό φίλτρο τα αέρια μόρια φορτίζονται αρνητικά και κινούνται προς τις θετικά φορτισμένες πλάκες συμπαρασύροντας μαζί τους τα αιωρούμενα σωματίδια. Εικόνα41.Ηλεκτροστατικό φίλτρο (https://www.google.gr/search?q=%ce%b7%ce%bb%ce%b5%ce%ba%cf%84%cf%81%ce%b F%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC&dcr=0&tbm=isch&source=iu&i ctx=1&fir=n_uaigcz7yam6m%253a%252caho8snstkkejpm%252c_&usg= MIwzSfUF1G1 W37n7tTgXfFHQr0Q%) 100 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Έπειτα με δονήσεις των πλακών ανά τακτά χρονικά διαστήματα αυτά αποφορτίζονται και απομακρύνονται. Η μέθοδος αυτή είναι ιδανική και για πολύ μικρά σωματίδια της τάξεως του 0,1μm. Μεγάλο μειονέκτημα αυτής της λειτουργίας είναι το κόστος επένδυσης και λειτουργίας καθώς επίσης ότι απαιτείται μεγάλος χώρος εγκατάστασης, δεν είναι ευέλικτη στις αλλαγές των συνθηκών λειτουργίας και υπάρχουν πολλές πιθανότητες αστοχίας της μεθόδου αυτής όσον αφορά σωματίδια υψηλής ηλεκτρικής αντίστασης (D.Cooper, 2002). Τα σακόφιλτρα (Fabric Filters) (Εικόνα 42) αποτελούνται από 4 έως 16 κυλινδρικούς σάκους εν σειρά όπου στα τοιχώματα τους φέρουν ραμμένα πορώδη υφάσματα τα οποία έχουν την ικανότητα να αφαιρούν τα σωματίδια από τα απαέρια. Καθώς ρέουν τα απαέρια μέσα στους σάκους λόγω αδράνειας τα σωματίδια συλλέγονται στην επιφάνεια των φίλτρων. Με την διέλευση όλο και περισσότερων απαερίων αυξάνεται ο όγκος τους δημιουργώντας ένα παχύ στρώμα στην επιφάνεια των φίλτρων όπου ασκεί πίεση στα τοιχώματα. Όταν ξεπεράσει μια συγκεκριμένη πίεση τότε απενεργοποιείται μέχρις ότου να απομακρυνθεί το φίλτρο να καθαριστεί και να επανατοποθετηθεί. Εικόνα 42. Σακόφιλτρα αποτεφρωτήρα Άνω Λιοσίων(προσωπικό αρχείο) 101 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία

Από τα κυριότερα πλεονεκτήματα των σακόφιλτρων είναι η μεγάλη και εξασφαλισμένη απόδοση για σωματίδια μικρής διαμέτρου έως και 1μm, η καλή λειτουργία για μεγάλο εύρος σωματιδίων και ικανοποιητική διαχείριση μεγάλης παροχής αέριων ρευμάτων. Τα κυριότερα μειονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι η πτώση πίεσης, η χαμηλή ανθεκτικότητα σε υψηλές θερμοκρασίες και σε τοξικά χημικά (κίνδυνος ανάφλεξης), χαμηλές αποδόσεις για ρεύματα με μεγάλο ποσοστό υγρασίας και απαίτηση μεγάλου χώρου εγκατάστασης (Ν.Σαββάκης, 2016). Οι υγρές Πλυντρίδες (Wet Scrubbers) (Εικόνα 43) χρησιμοποιούνται συνήθως για τον έλεγχο αερίων και πραγματοποιείται με κατάλληλη επαφή τους με ένα υγρό κυρίως νερό. Εικόνα 43.Πλυντρίδα (https://eclass.teicrete.gr/modules/document/file.php/tm150/%ce%88%ce%b3%ce%b3% CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B1%20%28%CE%A3%CE%B1%CE%B2%CE%B2%CE%AC%CE%BA% CE%B7%CF%82%20%CE%9D%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%82%29/%CE%A0%CE%B5%CF%81% CE%B9%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BB% Πρώτα το αέριο ρεύμα εισέρχεται από το κάτω μέρος της συσκευής σιλό της με κατεύθυνση προς τα πάνω. Εισέρχεται υγρό μικρής διαμέτρου με μορφή σταγονιδίων και κατεύθυνση προς τα κάτω. Έτσι δημιουργείται ένας μηχανισμός αδρανής πρόσκρουση μεταξύ σωματιδίων και σταγονιδίων. 102 ΜΠΣ Δημόσια Υγεία: Διπλωματική Εργασία