ΑΞΟΝΑΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΘΕΜΑ: ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΑΞΟΝΑΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΘΕΜΑ: ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. Βήμα 1ο: Εξετάζουμε τον τίτλο του κειμένου, το είδος του, τον χρόνο και το μέσο δημοσίευσής του καθώς και την ιδιότητα του συγγραφέα. Τίτλος Είδος κειμένου Χρόνος και μέσο δημοσίευσης Ιδιότητα συγγραφέως Η ημέρα κατά του Ρατσισμού Άρθρο 21/03/2017, Εφημερίδα Η Καθημερινή αρθρογράφος Τα παραπάνω στοιχεία μας βοηθούν να διαμορφώσουμε μια πρώτη προσέγγιση στο κείμενο. Όπως γνωρίζουμε, χαρακτηριστικό του άρθρου είναι η αφόρμηση από την επικαιρότητα. Συσχετίζοντας το γνώρισμα αυτό με τον τίτλο του κειμένου μπορούμε να υποθέσουμε ότι το στοιχείο της επικαιρότητας που προσφέρει την αφορμή για το εν λόγω άρθρο είναι η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού. Την υπόθεση αυτήν ενισχύει και η ημερομηνία δημοσίευσης κατά την οποία, όπως γνωρίζουμε, εορτάζεται ο αγώνας κατά του ρατσισμού. Το μέσο δημοσίευσης (ημερήσιος τύπος) και η ιδιότητα του αρθρογράφου (πρόκειται για μόνιμο σχολιαστή της εφημερίδας και όχι για κάποιον ειδικό επιστήμονα) μας επιτρέπουν να εικάσουμε ότι ο συγγραφέας θα προσεγγίσει το θέμα του ρατσισμού ως ζήτημα γενικού ενδιαφέροντος. Μια αρχική υπόθεση, λοιπόν, θα ήταν ότι ο συγγραφέας λαμβάνοντας αφορμή από την ημέρα αυτή αναφέρεται στη πρόοδο που έχει συντελεστεί αναφορικά με την άμβλυνση του φαινομένου. 1

Οι προσδοκίες μας για το κείμενο διαμορφώνονται, έτσι, και βάσει των γνώσεων και, κυρίως, των βιωμάτων μας σχετικά με σύγχρονες εκδηλώσεις και παραδείγματα ρατσισμού αλλά και την απήχηση του εορτασμού της Παγκόσμιας αυτής Ημέρας. Τις προσδοκίες μας μπορεί να ενεργοποιούν και σχετικές αναφορές ή εκδηλώσεις που, ενδεχομένως, πραγματοποιήθηκαν με την ίδια αφορμή στο σχολείο μας. Βήμα 2ο: Διαβάζουμε προσεκτικά το κείμενο με στόχο τη συνολική κατανόηση και σημειώνουμε πιθανές άγνωστες λέξεις. Διερευνούμε το βασικό θέμα του, το πρόβλημα που θέτει ο συγγραφέας και τη θέση που παίρνει σε σχέση με αυτό. Η πρώτη ανάγνωση του κειμένου επιβεβαιώνει τις αρχικές μας υποθέσεις. Ο αρθρογράφος, πράγματι, λαμβάνει αφόρμηση από την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού, όχι όμως για να συντονιστεί με το εορταστικό και πανηγυρικό, όπως αναφέρει, κλίμα, που, ενδεχομένως, θα προσδοκούσαμε από την ανάγνωση του τίτλου, αλλά, αντίθετα, για να εκφράσει τον προβληματισμό του για τις σύγχρονες εκδηλώσεις του φαινομένου. Το θέμα του κειμένου, λοιπόν, αφορά στο φαινόμενο του ρατσισμού στη σύγχρονη εποχή. Η πρώτη ανάγνωση θα μας επιτρέψει επίσης να διακρίνουμε τη θέση που παίρνει σχετικά με το πρόβλημα αυτό: παρά τους εορτασμούς το φαινόμενο δεν έχει αμβλυνθεί σημαντικά αλλά επιβιώνει, όπως μαρτυρούν οι πολύμορφες εκφράσεις του. Σημαντική παρατήρηση: Αν στην πορεία της ανάγνωσης εντοπίσουμε λέξεις που δε γνωρίζουμε, τότε προσπαθούμε από τα συμφραζόμενα να καταλάβουμε τη σημασία τους. Στη συνέχεια επιβεβαιώνουμε, διορθώνουμε ή συμπληρώνουμε την αρχική μας υπόθεση, ανατρέχοντας σε κάποιο διαθέσιμο λεξικό, στο αντίστοιχο λήμμα. Βήμα 3ο: Διαβάζουμε ξανά το κείμενο, αυτή τη φορά ανά παράγραφο (δεύτερη ανάγνωση), επισημαίνουμε και αναδιατυπώνουμε τις βασικές ιδέες και τα επιχειρήματα του αρθρογράφου. Κατά τη δεύτερη αυτή ανάγνωση, εντοπίζουμε και υπογραμμίζουμε σε κάθε παράγραφο τις λέξεις - φράσεις κλειδιά που αποτυπώνουν τις σημαντικές ιδέες. Στη συνέχεια, επεξεργαζόμαστε το κείμενο μέσω δύο διαδικασιών, της παράφρασης και της πύκνωσης. Ειδικότερα: 2

Με την παράφραση Με την πύκνωση Ξαναγράφουμε ένα τμήμα του κειμένου, έτσι ώστε να είναι νοηματικά ισοδύναμο, εφαρμόζοντας τεχνικές όπως, για παράδειγμα, η μετατροπή μιας ρηματικής φράσης σε ονοματική. Απαλείφουμε περιττές πληροφορίες του αρχικού κειμένου, χρησιμοποιούμε γενικότερες έννοιες ως συμπεριληπτικές επιμέρους πληροφοριών (π.χ. αναγωγή σε υπερκείμενη έννοια) και εφαρμόζουμε και στρατηγικές όπως: αντικατάσταση δευτερεύουσας πρότασης με μετοχή, ονοματικής πρότασης με επίθετο, ονοματικών προτάσεων με ονοματικά σύνολα και επιρρηματικών προτάσεων με επιρρήματα. Ας δούμε, λοιπόν, ενδεικτικά, λέξεις ή φράσεις - κλειδιά ανά παράγραφο και ας δοκιμάσουμε να εφαρμόσουμε τις παραπάνω τεχνικές: Πρώτη παράγραφος οι οικουμενικά αναγνωρισμένες ημέρες οι Διεθνείς Ημέρες πύκνωση Η προσδοκία πως οι οικουμενικά αναγνωρισμένες ημέρες καλλιεργούν την ευαισθησία και ενισχύουν τη συλλογική μνήμη δεν έχει το επιθυμητό αντίκρισμα στην πραγματική ιστορία. έρχονται και παρέρχονται δίχως να επηρεάσουν σοβαρά τις κυρίαρχες αντιλήψεις και τη μαζική συμπεριφορά παρά τη θετική προσδοκία δεν επιδρούν σημαντικά στις συλλογικές πεποιθήσεις και ενέργειες πύκνωση πύκνωση & παράφραση Θεματικό κέντρο παραγράφου: Οι Διεθνείς Ημέρες, παρά τη θετική προσδοκία, δεν επιδρούν σημαντικά στις συλλογικές πεποιθήσεις και ενέργειες. Δεύτερη παράγραφος Οι φυλετικές διακρίσεις δεν έχουν αμβλυνθεί θεαματικά, η ξενοφοβία παρουσιάζεται σαν να απορρέει από κάποιας λογής «φυσικό δίκαιο», ενώ η μισαλλοδοξία είναι κατά απαντώνται ποικίλες μορφές πύκνωση 3

κάποιον τρόπο η νέα κανονικότητα, ο συρμός στον οποίο σπεύδουν να επιβιβαστούν νέες χώρες, νέοι ηγέτες, νέα πλήθη. Ο «πόλεμος των πολιτισμών» άλλωστε ή των θρησκειών έτσι ακριβώς εννοήθηκε: σαν πόλεμος των εκ προοιμίου ανώτερων (των Δυτικών-Λευκών-Χριστιανών) εναντίον των εκ φύσεως κατώτερων. Εξ ου και τα τείχη που τοποθετούνται πλέον σε διάφορα μέρη του πλανήτη, για να μην «εισβάλλουν» οι απολίτιστοι, θύματα επί δεκαετίες ή και επί αιώνες των πεπολιτισμένων. Εξ ου, επίσης, η δημοτικότητα του εθνικολαϊκισμού ή του καθαρά σωβινιστικού ρατσισμού σε μιαν Ευρώπη που μολαταύτα συνεχίζει να αυτοβαυκαλίζεται, πιστεύοντας ότι τα πολιτισμικά της γονίδια αντέχουν στη μισαλλοδοξία. ρατσισμού στον σύγχρονο κόσμο εντοπίζονται παραδείγματα ρατσισμού στον σύγχρονο κόσμο πύκνωση Θεματικό κέντρο παραγράφου: Ποικίλες μορφές και παραδείγματα ρατσισμού απαντώνται στον σύγχρονο κόσμο. Τρίτη παράγραφος Η σύμπτωση της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης οδηγεί μάλλον αναπόδραστα στην εκ νέου, πεισματική μνημόνευση ενός ποιήματος του Νίκου Εγγονόπουλου (το ποίημα) τιτλοφορείται «Essai sur l inégalité des races humaines», δηλαδή «Δοκίμιο περί της ανισότητος των ανθρωπίνων φυλών». Αυτός ήταν ο τίτλος βιβλίου του Αρτύρ ντε Γκομπινώ, πατρός του δήθεν επιστημονικού φυλετισμού». λόγω του συνεορτασμού της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης γίνεται αναφορά σε ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου (Το ποίημα) δανείζεται τον τίτλο του από ομώνυμο βιβλίο για τον επιστημονικό φυλετισμό. Σημείωση: Ο επιστημονικός φυλετισμός είναι όρος και για αυτό στο νέο περιληπτικό κείμενο παραμένει αναλλοίωτος. παράφραση και πύκνωση πύκνωση με σαφή ειρωνική πρόθεση με σαρκαστική διάθεση παράφραση 4

Θεματικό κέντρο παραγράφου: Λόγω του συνεορτασμού της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης γίνεται αναφορά σε ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου, το οποίο δανείζεται τον τίτλο του, με σαρκαστική διάθεση, από ομώνυμο βιβλίο για τον επιστημονικό φυλετισμό. Τέταρτη παράγραφος Όσο γνωστό κι αν υποθέσουμε το τόσο απλό ποίημα του Εγγονόπουλου, ουδέποτε περιττεύει η υπόμνησή του: «Αλήθεια - των αδυνάτων αδύνατο - / ποτές δεν εκατάφερα να καταλάβω / αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε / το τερατώδες κοινό γνώρισμα τ ανθρώπου / - το εφήμερο / της παράλογης ζωής του - / κι ανακαλύπτουνε διαφορές / - γιομάτοι μίσος - διαφορές / σε χρώμα δέρματος φυλή / θρησκεία». Μόνο που ζουν ανάμεσά μας άτομα που δεν τον ξέχασαν (τον Αδόλφο Χίτλερ) επειδή λατρεύουν τις φριχτές «ιδέες» του Η υπενθύμιση αντιρατσιστικού ποιήματος του Ν. Εγγονόπουλου καθίσταται αναγκαία οι ρατσιστικές αντιλήψεις εξακολουθούν να επιβιώνουν πύκνωση και παράφραση πύκνωση Θεματικά κέντρα παραγράφου: Η υπενθύμιση αντιρατσιστικού ποιήματος του Ν. Εγγονόπουλου καθίσταται αναγκαία σε μια εποχή που οι ρατσιστικές ιδέες εξακολουθούν να επιβιώνουν. Βήμα 4ο: Εξετάζουμε την οργάνωση του ευρύτερου κειμένου, τη συλλογιστική πορεία και τις ενέργειες του συγγραφέα, τις νοηματικές (λογικές - αιτιακές) σχέσεις και τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων. Η παραπάνω διαδικασία (βήμα 3ο) μας βοήθησε να καταλήξουμε στα βασικά επιμέρους θέματα/ιδέες του κειμένου. Για να προχωρήσουμε, ωστόσο, στην περίληψή του, θα χρειαστεί, επιπλέον, να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε τις νοηματικές σχέσεις που συνέχουν τις ιδέες αυτές σε ένα οργανικό όλον. Στο άρθρο που μελετούμε απουσιάζουν οι διαρθρωτικές λέξεις. Χρειάζεται, λοιπόν, να αναζητήσουμε άλλους τρόπους συνοχής και να εστιάσουμε στις νοηματικές σχέσεις μεταξύ των παραγράφων. Η συνοχή και συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων του κειμένου επιχειρείται με τους ακόλουθους τρόπους: 5

μεταξύ των τριών πρώτων παραγράφων μεταξύ πρώτης και δεύτερης παραγράφου Φράση αρμός που συνέχει, μέσω της επανάληψης, τις τρεις πρώτες παραγράφους είναι η «Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού». Ενισχύεται έτσι, η αρχική μας κατανόηση ότι κεντρικό σημείο του προβληματισμού του συγγραφέα αποτελεί το κατά πόσον ο εν λόγω εορτασμός σηματοδοτεί κάποια πρόοδο στην καταπολέμηση του ρατσισμού. Με την δεύτερη παράγραφο ο αρθρογράφος επιχειρεί να υποστηρίξει τη θέση που έχει προτάξει στην πρώτη παράγραφο, ότι: «οι οικουμενικά αναγνωρισμένες ημέρες συνήθως έρχονται και παρέρχονται δίχως να επηρεάσουν σοβαρά τις κυρίαρχες αντιλήψεις και τη μαζική συμπεριφορά», την οποία αναδιατυπώνει στην αρχή της δεύτερης παραγράφου ως εξής: «Στον μισό αιώνα που τιμάται η Ημέρα κατά του Ρατσισμού δεν έλειψαν τα βήματα προόδου σε κάποιες χώρες, είναι πάντως πολύ λιγότερα απ όσα εικάζουν οι σχετικοί πανηγυρικοί». Η τεκμηρίωση της θέσης του γίνεται με την αναφορά σε σύγχρονες μορφές και παραδείγματα ρατσισμού. Σημείωση Στην περίληψή μας χρειάζεται να αναφέρουμε την παραπάνω γλωσσική ενέργεια του συγγραφέα (υποστήριξη θέσεων, τεκμηρίωση) χωρίς όμως να αναφερθούμε αναλυτικά στα παραδείγματα, από τη στιγμή που έχουμε αποτυπώσει με σαφήνεια την ιδέα που διευκρινίζουν. μεταξύ τρίτης και τέταρτης π αραγράφου Συνδετικό αρμό αποτελεί το ποίημα του Εγγονόπουλου. Αναφέρεται στην τρίτη παράγραφο και παρατίθεται στην τέταρτη. Οι γλωσσικές ενέργειες του δοκιμιογράφου, δηλαδή αυτό που «κάνει» σε κάθε παράγραφο, μπορούν να αποδοθούν με τα ακόλουθα ρήματα ή ρηματικές φράσεις: 6

πρώτη παράγραφος δεύτερη παράγραφος τρίτη & τέταρτη παράγραφος (αποτελούν μία νοηματική ενότητα) Ο αρθρογράφος αμφισβητεί, αρχικά, την επίδραση του εορτασμού Διεθνών Ημερών στις συλλογικές πεποιθήσεις και ενέργειες παρά τη θετική προσδοκία. Υποστηρίζει τη θέση του αυτή αναφερόμενος σε ποικίλες μορφές και παραδείγματα ρατσισμού που απαντώνται στον σύγχρονο κόσμο. Παρακινούμενος, στη συνέχεια, από τον συνεορτασμό της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης παραθέτει ένα αντιρατσιστικό ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου σχολιάζονταςτη σαρκαστική διάθεση με την οποία ο ποιητής δανείζεται τον τίτλο του από ομώνυμο βιβλίο για τον επιστημονικό φυλετισμό. Καταλήγει υποστηρίζοντας ότι οι ρατσιστικές ιδέες εξακολουθούν να επιβιώνουν. Βήμα 5ο: Γράφουμε την περίληψη. Μπορούμε τώρα να περάσουμε στο στάδιο της γραφής. Θυμόμαστε ότι η περίληψη υπακούει στους κανόνες της παραγράφου. Χρειάζεται, λοιπόν, να αναπτυχθεί πάνω σε ορισμένη δομή, να δηλώνεται με σαφήνεια ο σκοπός της και να χαρακτηρίζεται από συνοχή και συνεκτικότητα. Έτσι, οι σημειώσεις μας για το θέμα του κειμένου και τη θέση του συγγραφέα μπορούν να αξιοποιηθούν για τη θεματική περίοδο της παραγράφου, ενώ οι περίοδοι που αποτυπώνουν τα θεματικά κέντρα των παραγράφων για τις λεπτομέρειές της. Για να επιτύχουμε τη συνοχή του κειμένου μας, χρειάζεται να αποφύγουμε να παραθέσουμε, απλώς, τις επιμέρους περιόδους αλλά να χρησιμοποιήσουμε: τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις καθώς και τις ρηματικές διατυπώσεις που αποδίδουν τη συλλογιστική πορεία και τις γλωσσικές ενέργειες του συγγραφέα (4ο βήμα). Φροντίζουμε, τέλος, να σεβαστούμε το όριο του αριθμού λέξεων που έχει τεθεί. Ενδεικτική απάντηση 7

Ο αρθρογράφος αφορμώμενος από την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού υποστηρίζει ότι, παρά τους εορτασμούς, το φαινόμενο δεν έχει σημαντικά περιοριστεί, όπως μαρτυρούν οι πολύμορφες σύγχρονες εκφράσεις του. Αμφισβητεί, αρχικά, την επίδραση της καθιέρωσης Διεθνών Ημερών στις συλλογικές πεποιθήσεις και ενέργειες παρά τη θετική προσδοκία. Υποστηρίζει τη θέση του αυτή αναφερόμενος σε ποικίλες μορφές και παραδείγματα ρατσισμού που απαντώνται στον σύγχρονο κόσμο. Παρακινούμενος, στη συνέχεια, από τον συνεορτασμό της Ημέρας κατά του Ρατσισμού με την Ημέρα της Ποίησης παραθέτει ένα αντιρατσιστικό ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου σχολιάζοντας τη σαρκαστική διάθεση με την οποία ο ποιητής δανείζεται τον τίτλο του από ομώνυμο βιβλίο για τον επιστημονικό φυλετισμό. Καταλήγει υποστηρίζοντας ότι οι ρατσιστικές ιδέες εξακολουθούν να επιβιώνουν. (λέξεις 115) Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συγγραφή της περίληψης. Σχετικά με τη διαδικασία προετοιμασίας και συγγραφής της περίληψης, χρήσιμες είναι οι πληροφορίες που δίνονται στο βιβλίο Έκφραση-Έκθεση. Γενικό Λύκειο. Τεύχος Β, κεφ. «Σημειώσεις Περίληψη»: Ι. Σημειώσεις, Α. Σημειώσεις από γραπτό λόγο (ενότητα 1.), ΙΙ. Περίληψη, Α. Περίληψη γραπτού λόγου (ενότητες 1., 2., 4.): Σημειώσεις από γραπτό λόγο: Εισαγωγή Κρατούμε σημειώσεις από γραπτό κείμενο με σκοπό να συγκρατήσουμε τα κύρια σημεία του. Για να το επιτύχουμε, είναι απαραίτητο αρχικά να διαβάσουμε ολόκληρο το κείμενο προσεκτικά, ώστε να αποκτήσουμε μια γενική εικόνα του. Έπειτα, έχοντας συλλάβει το νοηματικό του κέντρο, κρατούμε σημειώσεις κατά παράγραφο ή κατά ευρύτερες νοηματικές ενότητες. Πρόκειται, δηλαδή, για μια αφαιρετική διαδικασία κατά την οποία επισημαίνουμε το ουσιώδες και παραλείπουμε το επουσιώδες γι αυτό και είναι εξαιρετικά χρήσιμη. Μας βοηθάει όχι μόνο να αφομοιώνουμε και να ανακαλούμε γνώσεις, αλλά και να οξύνουμε την κριτική ικανότητά μας αφού, όταν κρατούμε σημειώσεις, είμαστε αναγκασμένοι να κατανοούμε πλήρως το θέμα, για να διακρίνουμε το ουσιώδες από το επουσιώδες. Κρατώ σημειώσεις κατά παράγραφο Κάθε κείμενο απαρτίζεται από μικρές νοηματικές ενότητες, τις παραγράφους. Επομένως, ένας τρόπος για να κρατήσουμε πλήρεις σημειώσεις είναι να εργαστούμε κατά παράγραφο. Στην περίπτωση αυτή εντοπίζουμε τα κύρια συστατικά της παραγράφου, 8

δηλαδή το θέμα της και τις σημαντικές λεπτομέρειες, αυτές που έχουν σημασία για την ανάπτυξη της παραγράφου. Συνάγουμε συνήθως το θέμα της παραγράφου από τη θεματική της περίοδο ή, αν δεν υπάρχει θεματική περίοδος, προσπαθούμε να διατυπώσουμε συνοπτικά το νοηματικό/θεματικό της κέντρο. Καταγράφοντας τις σημειώσεις μας από κάθε παράγραφο-μέρος του κειμένου, θα έχουμε τα κύρια σημεία ολόκληρου του κειμένου. Οι σημειώσεις ποικίλλουν από άτομο σε άτομο και έχουν μορφή ανάλογη με το σκοπό για τον οποίο γράφονται. Άλλοτε αποδίδουν τα κύρια σημεία του θέματος με κανονικές φράσεις και άλλοτε πάλι τα καταγράφουν τηλεγραφικά παραλείποντας ρήματα, άρθρα, συνδέσμους, αντωνυμίες, προθέσεις και γενικά όσες λέξεις εννοούνται εύκολα. Συνήθως στις σημειώσεις χρησιμοποιούνται: η αρίθμηση, οι συντομογραφίες και άλλα σύμβολα ή ακόμη και κάποιο σχήμα/σχεδιάγραμμα, οπότε οι σημειώσεις παίρνουν σχηματική μορφή. Οπωσδήποτε πάντως οι σημειώσεις έχουν έναν προσωπικό χαρακτήρα, αφού προορίζονται να εξυπηρετήσουν κυρίως το άτομο που τις κρατάει. Περίληψη γραπτού λόγου Πώς οδηγούμαι στην περίληψη Είδαμε προηγουμένως τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να κρατήσουμε σημειώσεις. Η λογική σύνδεση των σημειώσεων ή η ανάπτυξη του διαγράμματος μπορούν να οδηγήσουν στην περίληψη. Αν η περίληψη που πρόκειται να γράψουμε είναι εκτενής, τότε βασιζόμαστε στη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη. Αν η περίληψη θα είναι συνοπτική, τότε βασιζόμαστε στους πλαγιότιτλους των παραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων. Από το διάγραμμα ενός κειμένου μπορεί επίσης να προκύψει περίληψη του ίδιου κειμένου, συνοπτική η εκτενέστερη, οπότε αξιοποιούμε αναλόγως λιγότερα ή περισσότερα από τα στοιχεία που αποτυπώνει το διάγραμμα. Έστω, λοιπόν, ότι έχουμε ένα κείμενο, από το οποίο θέλουμε να κρατήσουμε περίληψη. Στην αρχή της περίληψης επισημαίνουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου. 9

Στη συνέχεια προσέχουμε τις διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου από το οποίο θα προέλθει η περίληψη, προσέχουμε δηλαδή τους δείκτες της συνοχής και της συνεκτικότητας του κειμένου. Επισημαίνουμε, έτσι, τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα και την παρουσιάζουμε με τη βοήθεια κατάλληλων λέξεων, κυρίως ρημάτων, στην περίληψη που γράφουμε. Δηλαδή μπορούμε να αποδώσουμε στο δικό μας κείμενο το ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα με λέξεις όπως: (ο συγγραφέας) αναφέρει, διατυπώνει την άποψη, επισημαίνει, υποστηρίζει, τονίζει, υπογραμμίζει, προσθέτει, αναλύει, συμπεραίνει κτλ. Επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε ενεργητική ή παθητική σύνταξη. Τι πρέπει να προσέχω σε μια περίληψη Σχετικά με τον τρόπο γραφής της περίληψης πρέπει να προσέξουμε τα εξής: Να αποφεύγουμε την υπερβολική αφαίρεση και γενίκευση δίνοντας σε σωστή αναλογία τις γενικές θέσεις και τα συγκεκριμένα παραδείγματα. Να μην προσπαθούμε να μιμηθούμε το ύφος του συγγραφέα, που ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετικό από το δικό μας. Γενικά αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε αυτούσιες φράσεις του κειμένου. Στις περιπτώσεις που η περίληψη μας είναι εκτενής ή όταν το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη περιέχει ορολογία, μπορεί να χρειαστεί να μεταφέρουμε στην περίληψη μας ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις /φράσεις. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να ενσωματωθούν οι λέξεις /φράσεις αυτές στο δικό μας κείμενο. Να είμαστε όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικοί, απέχοντας από κάθε είδους σχολιασμό, επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία του αρχικού κειμένου. Να έχουμε υπόψη μας ότι η έκταση της περίληψης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι: η έκταση και η ποιότητα (συνοχή, ενότητα, οργάνωση) του κειμένου που συνοψίζουμε, ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε, η κριτική και η αφαιρετική μας ικανότητα. Να κατανοήσουμε ότι ο σκοπός για τον οποίο γράφουμε την περίληψη επηρεάζει το λόγο μας, ανάλογα δηλαδή με το ποιος γράφει, σε ποιον απευθύνεται και για ποιο σκοπό μπορεί να έχουμε επίπεδο λόγου οικείο, περισσότερο επίσημο κ.ο.κ. Δεν πρέπει, βέβαια, να ξεχνούμε ότι η περίληψη είναι μια προσωπική δημιουργία που σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα. 10

Εξετάζω τη χρήση της ενεργητικής και της παθητικής σύνταξης σε μια περίληψη Για να επιλέξουμε την κατάλληλη σύνταξη (ενεργητική ή παθητική), θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής: Με την ενεργητική σύνταξη εξαίρεται το πρόσωπο (ή το πράγμα) που δρα, και το γραμματικό υποκείμενο της πρότασης στη σύνταξη αυτή συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο (ο ήλιος θερμαίνει τη γη), ενώ με την παθητική σύνταξη εξαίρεται μάλλον το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου (η γη θερμαίνεται), και το λογικό υποκείμενο σ' αυτό δηλώνεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου (από τον ήλιο). Με την παθητική σύνταξη: αποκτά ποικιλία η πλοκή του λόγου μεταβάλλεται σε υποκείμενο η έννοια που συνήθως παριστάνεται ως αντικείμενο, εφόσον αυτή κρίνεται το κύριο στοιχείο της πρότασης δεν ονομάζεται ρητά το υποκείμενο, όσες φορές κανείς δεν θέλει ή δεν μπορεί να το ονομάσει, όπως συμβαίνει αυτό πολλές φορές με τα απρόσωπα ρήματα (χιονίζει, αστράφτει, βρέχει κτλ.) που δηλώνουν απλώς το συμβάν χωρίς να το συσχετίζουν με το υποκείμενο. Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται όταν: α) εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα β) είναι άγνωστο γ) δεν θέλουμε να το δηλώσουμε. Ημερομηνία τροποποίησης: 05/07/2017 Επιμέλεια: Ελένη Βλαχογιάννη Επιστημονικός έλεγχος: Βενετία Μπαλτά, Μαρία Νέζη 11