ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΑ ΔΙΚΤΥΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΑ ΔΙΚΤΥΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Ναυσικά ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ Αρχιτέκτων μηχανικός Α.Π.Θ. LINOS.P@mycosmos.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα μελέτη αφορά στην δημιουργία προσβάσιμων δικτύων διαδρομών (δρόμων πεζοδρόμων πεζοδρομίων και σημείων στάθμευσης), για τα ΑMEΑ και εν γένει τα εμποδιζόμενα άτομα. Τα δίκτυα των διαδρομών αλυσίδων θα εξυπηρετούν την πρόσβαση σε βασικά σημεία ενδιαφέροντος, όπως κεντρικές Δημόσιες Υπηρεσίες, Υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας, εμπορικά κέντρα, χώροι ψυχαγωγίας και Πολιτισμού, χώροι πρασίνου κ.α.. Εδώ θα διερευνηθεί και θα παρουσιαστεί η πραγματική κατάσταση όπως διαμορφώνεται σήμερα στις κεντρικές διαδρομές της πόλης του Αμαρουσίου. Επιπροσθέτως, θα γίνει προσπάθεια στα πλαίσια της παρούσης εργασίας, να προταθούν μέτρα δράσης, τα οποία πρέπει να ληφθούν για την εξάλειψη των υφιστάμενων εμποδίων, αλλά και τη συνεχή παρακολούθηση για τη διασφάλιση του εν λόγω στόχου. ABSTRACT The development of accessible networks and paths (roads pavements parking spots) for disabled people is concerned in this present essay. These accessible networks will secure the access in basic interest spots like public services buildings, health and social services buildings, shopping malls, leisure and cultural spaces, open green areas etc. The current situation of the central pedestrian paths of the city of Amaroussion will be explored and presented in this essay. Additionally, action measures will be proposed in order to monitor on a continuing basis and address existing barriers to ensure the stated goal of the essay. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παρά την αλματώδη πρόοδο της γνώσης και την εκτόξευση της τεχνολογίας, υπάρχει ακόμα στις μέρες μας μια μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα, η οποία αντιμετωπίζει τεράστιες δυσχέρειες στην αυτόνομη διαβίωση και μετακίνηση της, εξαιτίας του παρωχημένου ή και λανθασμένου σχεδιασμού των κτιρίων, των εγκαταστάσεων, των μέσων μαζικής μεταφοράς, των κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων και των υπαιθρίων δημοσίων χώρων. Το γεγονός αυτό γίνεται ιδιαίτερα ανησυχητικό αν μελετήσει κανείς υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία. Από τα στατιστικά στοιχεία που υπάρχουν στο κείμενο «Σχεδιάζοντας για Όλους - Οδηγίες Σχεδιασμού» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής για τα Εμποδιζόμενα Άτομα στην Ελλάδα, προκύπτει ότι αυτά αποτελούν το 42,5 % του Ελληνικού πληθυσμού. Το ποσοστό αυτό αναλύεται ως εξής: άτομα με αναπηρία 10%, ηλικιωμένοι 60-74 ετών 14%, υπερήλικες άνω των 75 ετών 6%, νήπια 0-4 ετών και συνοδοί 11%, έγκυες 1,5 %. Από αυτά προκύπτει ότι ο ένας στους δύο πολίτες δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την υπάρχουσα αστική υποδομή. Προκύπτουν,

λοιπόν, θέματα περιθωριοποίησης με αποτέλεσμα οι οικογένειες που έχουν στους κόλπους τους ΑμεΑ και εμποδιζόμενα άτομα να αντιμετωπίζουν δυσβάσταχτα προβλήματα κατά βάση οικονομικά, καθώς και ψυχολογικά κ.ά. Η προσβασιμότητα αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση του αστικού περιβάλλοντος.. Μόνο εάν αυτή εξασφαλίζεται, οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιούν τα κτίρια και όλους τους χώρους και τους δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουν στις κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες για τις οποίες προορίζεται το δομημένο περιβάλλον (ισότιμη συμμετοχή). Επίσης, απελευθερώνει νεότερα άτομα από την φροντίδα ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία και δίνεται η δυνατότητα αξιοποίησής τους (οικονομικά οφέλη). Τέλος, επιτυγχάνεται η αυτονομία των πολιτών για περισσότερα χρόνια. Για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της προσβασιμότητας στους Δημόσιους υπαίθριους χώρους της πόλης πρέπει να μελετηθεί η αποκατάσταση και η χάραξη βασικών κεντρικών διαδρομών και στη συνέχεια σταδιακά να βελτιωθούν το δυνατόν περισσότερες διαδρομές κεντρικές και περιφερειακές. Το θέμα της παρούσας μελέτης είναι η δημιουργία προσβάσιμων δικτύων διαδρομών (δρόμων πεζοδρόμων πεζοδρομίων και σημείων στάθμευσης ), για τα ΑμεΑ και εν γένει τα εμποδιζόμενα άτομα. Τα δίκτυα των διαδρομών αλυσίδων θα εξυπηρετούν την πρόσβαση σε βασικά σημεία ενδιαφέροντος όπως κεντρικές Δημόσιες Υπηρεσίες, Κεντρικές Υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας, εμπορικά κέντρα, χώροι ψυχαγωγίας και Πολιτισμού, χώροι πρασίνου, αθλητισμού κ.α. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να διερευνηθεί και να παρουσιαστεί η πραγματική κατάσταση όπως διαμορφώνεται σήμερα σε μία κεντρική διαδρομή της πόλης του Αμαρουσίου μέσω της οποίας θα πρέπει να μπορούν τα ΑμεΑ και τα εμποδιζόμενα άτομα να προσεγγίσουν το κέντρο της πόλης. και τις περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας και τον κεντρικό σταθμό ΗΣΑΠ. Επίσης να γίνει προσπάθεια, κατά το δυνατόν στα πλαίσια της παρούσης εργασίας, να προταθούν τα μέτρα δράσης που θα πρέπει να ληφθούν για την εξάλειψη των υφισταμένων εμποδίων αλλά και την συνεχή παρακολούθηση για την διασφάλιση της προσβασιμότητας. Να κάνουν δηλαδή το δομημένο περιβάλλον φιλικό, προσεγγίσιμο και ασφαλές για όλες τις κατηγορίες των χρηστών. Στα πλαίσια της εργασίας, όπως αυτή δομείται μέσω των κεφαλαίων που θα ακολουθήσουν, περιλαμβάνονται τα παρακάτω: αναφορά στο θεσμικό πλαίσιο και τις βασικές έννοιες (ΑμεΑ, εμποδιζόμενα άτομα), γενικά στοιχεία για την πόλη του Αμαρουσίου και της επιλεχθείσας περιοχής του, εντοπισμός των περιοχών υψηλής επισκεψιμότητας, όπως το εμπορικό, διοικητικό και ψυχαγωγικό κέντρο, στις οποίες κατ αρχήν θα πρέπει να εφαρμοστούν οι απαραίτητες δράσεις για την μετέπειτα δημιουργία μιας πλήρους αλυσίδας ανεμπόδιστης πρόσβασης, και να καθορισθεί η συγκεκριμένη διαδρομή, αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης πρόσβασης στην επιλεχθείσα περιοχή καθώς και στο υπάρχον πλέγμα πεζοδρόμων πεζοδρομίων, ούτως ώστε να προσδιοριστούν τα σημεία που εμποδίζουν ή δυσχεραίνουν την κίνηση των ΑμεΑ και των εμποδιζομένων ατόμων, ομαδοποίηση των εμποδίων, ανάδειξη των προβλημάτων λόγω της σημερινής κατάστασης,

διατύπωση λύσεων, εξαγωγή συμπερασμάτων. Η παρούσα διερεύνηση βασίζεται κυρίως στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε και η οποία περιλάμβανε διαδοχικές επισκέψεις στην επιλεχθείσα διαδρομή, εκτεταμένη παρατήρηση της συμπεριφοράς των κατοίκων - πολιτών - επισκεπτών - εργαζομένων της πόλεως σαν χρηστών της διαδρομής και αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης. Αναπόσπαστο μέρος της έρευνας ήταν και η λήψη δεκάδων φωτογραφιών, μερικές από τις οποίες παρουσιάζονται στη συνέχεια. Στην επισκόπηση σχετικής βιβλιογραφίας και στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο καθώς και στις οδηγίες σχεδιασμού του Γραφείου μελετών για ΑμεΑ του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής «Σχεδιάζοντας για όλους», ιδιαιτέρως δε στην επιτόπια επίσκεψη και προσπάθεια προσπέλασης της επιλεγμένης διαδρομής από άτομο με αναπηρία, κάνοντας χρήση αναπηρικού καροτσιού. 2. ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ 2.1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Παρακάτω παρατίθενται σαφείς ορισμοί των βασικών εννοιών που περιλαμβάνονται στην παρούσα εργασία. Προσβασιμότητα είναι το χαρακτηριστικό του δομημένου ή/και εικονικού (virtual) περιβάλλοντος, που επιτρέπει την αυτόνομη διακίνηση και τη χρήση των διατιθέμενων υποδομών, υπηρεσιών, αγαθών και πληροφοριών, από κάθε χρήστη ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, αναπηρίας, εθνικής προέλευσης κλπ με άνεση, ασφάλεια και κατά τρόπο απόλυτα αβλαβή για την υγεία του [Χριστοφή,2006]. Άτομα με ειδικές ανάγκες είναι εκείνα τα άτομα, τα οποία έχουν μόνιμες ή προσωρινές βλάβες, ανικανότητες, αδυναμίες, αναπηρίες ή συνδυασμό των παραπάνω, που προέρχονται από φυσική, ψυχική ή νοητική ανεπάρκεια. Εμποδιζόμενα είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς και τα άτομα με μειωμένες ικανότητες δηλαδή τα άτομα της τρίτης και τέταρτης ηλικίας, οι έγκυες, τα προεφηβικά άτομα, τα άτομα με ασυνήθεις σωματικές διαστάσεις, οι εθισμένοι σε βλαβερές ουσίες, όσοι χρησιμοποιούν ή οδηγούν οιουδήποτε τύπου αμαξίδιο, όσοι μεταφέρουν βάρη κλπ. Με την αυτόνομη διακίνηση και διαβίωσή τους τα άτομα με ειδικές ανάγκες και γενικότερα τα εμποδιζόμενα άτομα αποπεριθωριοποιούνται, χρησιμοποιούν και αναπτύσσουν τα ταλέντα τους συμμετέχοντας ισότιμα σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής, μειώνοντας την εξάρτησή τους από κάποιο άλλο άτομο που στη συνέχεια αποδεσμευμένο γίνεται πιο παραγωγικό. Άτομα με μόνιμη ανικανότητα είναι οι κινητικοί ανάπηροι, οι τυφλοί και γενικά οι αμβλύωπες, οι κωφοί, όσοι έχουν δυσκολία στην αντίληψη, την επικοινωνία και την προσαρμογή και οι ασθενείς από αρτηριοσκλήρυνση, επιληψία, ανεπάρκεια νεφρού, ρευματικές παθήσεις, καρδιοπάθειες κλπ. Άτομα με παροδική ανικανότητα μπορεί να είναι τραυματίες, παροδικά ασθενείς κλπ. Προβλήματα και δυσκολίες των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Η αυτόνομη διακίνηση και διαβίωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες εμποδίζεται από την δυσκολία που έχουν στην κίνηση, στην προσέγγιση, στην αντίληψη, στην επικοινωνία και την προσαρμογή, στην ακοή και στην όραση. Προσπαθούν να ξεπεράσουν την φυσική τους ανεπάρκεια με βοηθητικά μέσα, όπως μπαστούνια, περπατίστρες, αναπηρικά αμαξίδια

κλπ και το επιτυγχάνουν όταν δεν εμποδίζονται από σκαλοπάτια ή δάπεδα με απότομες κλίσεις, από στενούς χώρους κλπ. Διευκολύνονται με την πρόβλεψη δαπέδων απαλών κλίσεων και χωρίς σκαλοπάτια, μηχανικών μέσων για την κάλυψη υψομετρικών διαφορών, κατάλληλης ευκολονόητης σήμανσης, εύκολων και προσιτών μηχανισμών χειρισμού, άνετων και ακίνδυνων χώρων. 2.2. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στην παρούσα παράγραφο παρατίθενται οι σχετικοί νόμοι και αποφάσεις που αφορούν το υπό διερεύνηση θέμα: I.Σύνταγμα της Ελλάδας. ΦΕΚ 85/Α/18-4-2001 Ν. 2831/2000 «Τροποποίηση των διατάξεων του ν. 1577/1985 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός και άλλες πολεοδομικές διατάξεις». ΦΕΚ 140/Α/13-6-2000. II. Ν. 2831/2000 «Τροποποίηση των διατάξεων του ν. 1577/1985 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός και άλλες πολεοδομικές διατάξεις». ΦΕΚ 140/Α/13-6- 2000. III. Ν.3542/2007 «Τροποποιήσεις διατάξεων του κώδικα οδικής κυκλοφορίας (κωδ. Ν.2696/1999, ΦΕΚ 57/Α /50/02.03.2007) IV. Η Αποφ. Του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ με αριθ.οικ.52487/16.11.2001 «ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ σε υφιστάμενα κτίρια» (ΦΕΚ Β /18/15.01.2002) V. Η Απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ με αριθ.οικ.52488/16.11.2001 «ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» (ΦΕΚ Β /18/15.01.2002). Με την ανωτέρω απόφαση προβλέπεται ότι όλοι οι κοινόχρηστοι χώροι οικισμών πρέπει να διαμορφώνονται ή να ανακατασκευάζονται με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται σε αυτούς η δυνατότητα πρόσβασης των ΑμεΑ Το Γραφείο Μελετών για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, στα πλαίσια της προσπάθειας που έχει αναλάβει για την προώθηση της δυνατότητας αυτόνομης διακίνησης και διαβίωσης όλων των πολιτών, συνέστησε ομάδες εργασίας από τεχνικούς - εκπροσώπους διαφόρων υπουργείων και φορέων, οι οποίες, συνέταξαν τις «Οδηγίες Σχεδιασμού για την Αυτόνομη Διακίνηση και Διαβίωση ΑΜΕΑ». Με την εγκύκλιο με αρ. πρωτ. ΔΙΑΔΠ/Π.ΑμεΑ/Φ.3/6/1537/20.01.09 με θέμα «Πρόγραμμα προσβασιμότητας στους Δήμους» το Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης γνωστοποίησε στους Δήμους όλης της Επικράτειας τον προγραμματισμό της εφαρμογής ενός οργανωμένου και συντονισμένου προγράμματος διετούς διάρκειας, για την δημιουργία προσβάσιμης αλυσίδας στα ΑμεΑ και γενικά στα εμποδιζόμενα άτομα. Την ευθύνη και την εποπτεία της εφαρμογής του προγράμματος έχουν οι Δήμαρχοι. (πηγή: Δήμος Αμαρουσίου, Τεχνική Υπηρεσία). Αυτό σημαίνει ότι στα επόμενα δύο χρόνια ευελπιστούμε ότι στην Ελλάδα θα έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή και χειροπιαστά έργα, τουλάχιστον στις βασικές διαδρομές των πόλεων της χώρας μας.»

3. ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΝ 3.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Το Μαρούσι τα τελευταία χρόνια και κυρίως μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, έχει μετατραπεί σε μια πόλη που βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος για κατοίκους, εργαζόμενους, επισκέπτες, τουρίστες κι αυτό διότι στη περιοχή πραγματοποιήθηκαν πολλά έργα υποδομής, όχι μόνο Ολυμπιακά, τα οποία προσελκύουν μεγάλο αριθμό ατόμων, είτε για εργασία, είτε για ψυχαγωγία, είτε για αθλητισμό, είτε για κατανάλωση. Τo Μαρούσι (παλαιότερα Αμαρούσιον) αποτελούσε στην αρχαιότητα το Άθμονον, έναν εκ των δώδεκα Δήμων, τους οποίους είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας για να προστατέψει την Αθήνα από τις επιδρομές των βαρβάρων. Στα χρόνια, τα οποία ακολουθούν εισάγεται στους κατοίκους η λατρεία της Θεάς Αρτέμιδος από τους Αμαρυνθείς της Ευβοίας, η "Αμαρυσία Άρτεμις", όπως αποκαλείται και από εκεί παίρνει το όνομα Αμαρούσιον. Σταδιακά το Αμαρούσιο γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη, ώσπου καθίσταται πλέον το μητροπολιτικό κέντρο των βορείων προαστίων της Αθήνας και έδρα του ομώνυμου Δήμου. Είναι από τους μεγαλύτερους σε έκταση δήμους του συγκροτήματος και γενικότερα των Αθηνών. Είναι και ο κατεξοχήν Ολυμπιακός δήμος καθώς το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 φιλοξενήθηκε εντός των διοικητικών του ορίων στο Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών (Ο.Α.Κ.Α.). Η πόλη των 13.093 στρεμμάτων διχοτομείται στα έξη από τη Λεωφόρο Κηφισίας, την Αττική Οδό και την γραμμή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Οι κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ανέρχονται σε 71.551, δηλαδή σε κάθε χμ 2 της πόλης κατοικούν 5.465 κάτοικοι. Το 2006 οι κάτοικοι εκτιμάται πως ξεπέρασαν τους 100.000, οι περισσότεροι εσωτερικοί μετανάστες από άλλους δήμους ή περιοχές της ελληνικής περιφέρειας, αφού ο πυρήνας των απογόνων των παλαιών κατοίκων αποτελεί ελάχιστη μειοψηφία.

Χάρτης 1. Βασικοί άξονες μεταφορών του Δήμου Αμαρουσίου Οι 17 Πολεοδομικές Ενότητες (πηγή: Δήμος Αμαρουσίου) Η παλαιά οικιστική ζώνη εντοπίζεται στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, ενώ η Κηφισίας επιτρέπει την πρόσβαση στην περιοχή. Έμπροσθεν του κέντρου κείτεται το χιλίων περίπου στρεμμάτων πευκόφυτο Δάσος Συγγρού, στο βορειοανατολικό τμήμα, το οποίο αποτελεί το αντιστάθμισμα στην αστικοποίηση της πόλης. Το νοτιοδυτικό μέρος αξιοποιείται για αθλητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες (Ο.Α.Κ.Α., ΣΕΛΕΤΕ), ενώ το νοτιοανατολικό τμήμα χρησιμοποιείται για τις επαγγελματικές ανάγκες των βορείων προαστίων, μαζί με τη Λεωφόρο Κηφισίας (Παράδεισος). Σε πευκόφυτες γειτονιές που περιβάλλονται από κεντρικές οδούς έχουν αναπτυχθεί όμορφες συνοικίες όπως η Αγία Φιλοθέη, το Πολύδροσο, το Στούντιο και τα Ανάβρυτα. Μεταξύ τμημάτων γης μικτής χρήσης αναπτύσσονται και διάσπαρτες γειτονιές, οι οποίες δε συνοδεύονται παράλληλα από τα απαιτούμενα έργα υποδομής.. Το Μαρούσι επιπλέον αποτελεί και σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο, είναι προσβάσιμο και από την υπέργεια Σιδηροδρομική Γραμμή 1 του Ηλεκτρικού, μέσω του σταθμού "Μαρούσι", ενώ οι σταθμοί "Ειρήνη", "Νερατζιώτισσα" (που έχει ανταπόκριση και με τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο) επικοινωνούν με τις αθλητικές εγκαταστάσεις του Δήμου. Ο Προαστιακός σταματάει και επί της Κηφισίας στον Παράδεισο, στο μεγάλο συγκοινωνιακό κόμβο. Εκεί πρόκειται να φτάσει και η καινούρια γραμμή του μετρό.

Έχει πολυάριθμα σημεία εστίασης και δραστήρια νυχτερινή ζωή. Τα πιο γνωστά είναι η εκτεταμένη πλατεία Ηλεκτρικού σταθμού, η οποία πρόσφατα αναπλάστηκε (Ιούνιος 2009) που μονοπωλεί την ψυχαγωγία σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του κέντρου, το εμπορικό κέντρο Mall στη Νερατζιώτισσα, ο Παράδεισος Αμαρουσίου με το Kosmopolis. Στο Μαρούσι λειτουργούν μεγάλα νοσοκομεία (Υγεία, Μητέρα, Ιατρικό Κέντρο, Ιασώ, Σισμανόγλειο), καθώς κι Τηλεοπτικά κανάλια, εταιρίες τηλεφωνίας και το μεγαλύτερο μέρος τεχνικών εταιριών, λόγοι οι οποίοι το καθιστούν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εργασίας στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Το 2007 εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και το Υπουργείο Παιδείας. 3.2. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ Το σκεπτικό του τρόπου που επιλέχθηκε η περιοχή και η διαδρομή μελέτης βασίστηκε στα εξής κριτήρια: o Να είναι περιοχή υψηλής επισκεψιμότητας με δραστηριότητες όπως συγκοινωνιακό κόμβο, διοικητικές υπηρεσίες, εμπορικό κέντρο, ψυχαγωγία κλπ. o Να είναι τέτοιες οι προϋποθέσεις ώστε η εξέταση ενός περιορισμένου σε έκταση χώρου να δώσει ικανές πληροφορίες που τα συμπεράσματά τους θα δώσουν λύσεις εφαρμόσιμες σε όλη την πόλη. o Να υπάρχουν διάφορα είδη εμποδίων που να μπορεί να υπάρξει μια πλήρης o (κατά το δυνατόν) εικόνα του τι συμβαίνει. Η διαδρομή να είναι συνηθισμένη και να έχει σχέση με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Ο Δήμος Αμαρουσίου έχει μεγάλη έκταση. Η πολεοδομική ενότητα του κέντρου, αποτελεί τον ιστορικό, εμπορικό και διοικητικό πυρήνα, γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται δεκαέξι επιπλέον πολεοδομικές ενότητες. Οι περιφερειακές πολεοδομικές ενότητες συνδέονται συγκοινωνιακά με το κέντρο του Αμαρουσίου (Δημοτική Συγκοινωνία). Το κέντρο του Αμαρουσίου έχει επίσης ικανοποιητική σύνδεση με άλλους δήμους και το κέντρο της πόλης των Αθηνών (αστικά λεωφορεία και ηλεκτρικός σιδηρόδρομος), είναι συγκοινωνιακός κόμβος. Συνεπώς το κέντρο του Αμαρουσίου είναι και από τη φύση των δραστηριοτήτων του και από την κυκλοφοριακή οργάνωση ο πλέον πολυσύχναστος και κομβικός τομέας του Δήμου. Στο εύρος αυτού του τομέα, κυριαρχούν η επιχειρηματική - εμπορική δραστηριότητα που χαρακτηρίζουν το ιστορικό κέντρο και η διοικητική δραστηριότητα η οποία εστιάζεται στο Δημαρχείο. Το νέο Δημαρχείο, το οποίο λειτουργεί επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας από το 2002, καθιερώθηκε ως ένα από τα σύγχρονα τοπόσημα στο Μαρούσι και λόγω της συγκέντρωσης των υπηρεσιών (ΚΕΠ, Ληξιαρχείο, Πολεοδομία, Τεχνικές Υπηρεσίες, Δημοτική Αστυνομία κ.λ.π.) είναι το πλέον επισκέψιμο σε καθημερινή βάση κτίριο κοινού. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μόνο από το γενικό πρωτόκολλο (μη συμπεριλαμβανομένων της Δ/νσης Πολεοδομίας, του Ληξιαρχείου, του ΚΕΠ κ.α.) διέρχονται καθημερινά και καταθέτουν αιτήσεις άνω των τετρακοσίων πολιτών. Με αυτά τα δεδομένα το Δημαρχείο επιλέχθηκε ως σημείο ζωτικής σημασίας από και προς το οποίο θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να διασφαλιστεί η προσβασιμότητα στην Πόλη του Αμαρουσίου. Στην περιοχή του κέντρου εκτός από το Δημαρχείο εντοπίζονται πολλά άλλα σημεία ενδιαφέροντος. Κτίρια όπως το Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας, όπου εκτός από τις εκδηλώσεις διεξάγονται και κύκλοι μαθημάτων διαφόρων τομέων της τέχνης, το κεντρικό Κ.Α.Π.Η. επί της οδού Περικλέους, η Βορέειος Βιβλιοθήκη στην οδό Δραγούμη, το Διαδημοτικό Κέντρο

Υγείας στην οδό Θεμιστοκλέους, καθώς και οι κεντρικές πλατείες Κασταλίας, Ηρώων, Εθνικής Αντιστάσεως, Αλ. Γαρδέλη, Αγίας Λαύρας. Επίσης, υπάρχουν κτίρια τα οποία δεν εμπίπτουν μεν στη δικαιοδοσία του Δήμου, χαρακτηρίζονται όμως από ιδιαίτερα υψηλή επισκεψιμότητα, όπως το ΙΚΑ, οι τράπεζες, τα καταστήματα. Η διαδρομή που επιλέχθηκε και καθορίζεται παρακάτω, είναι τέτοια ώστε είτε να εμπεριέχει τα σημαντικά σημεία (ΙΚΑ, Δημαρχείο, πλατεία Εθνικής Αντίστασης ) είτε να τα προσεγγίζει ( εμπορικό κέντρο-καταστήματα τράπεζες κλπ. ) ώστε με μικρές παρακάμψεις να υπάρχει πλήρης προσβασιμότητα στο κέντρο της πόλης. ΗΣΑΠ ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΗΣ ΙΚΑ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ Χάρτης 2. Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο Αμαρουσίου. Επιλεχθείσα διαδρομή. 3.3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω σε συσχετισμό με την υφιστάμενη κατάσταση, επιλέχθηκε ο καθορισμός της εξής διαδρομής. Η διαδρομή θα συνδέει το Δημαρχείο και το ΙΚΑ (υποκατάστημα που εξυπηρετεί όλους τους όμορους Δήμους του Αμαρουσίου) με το σταθμό ΗΣΑΠ Αμαρουσίου (Πλατεία Εθνικής Αντίστασης). Στην ίδια Πλατεία βρίσκονται οι αφετηρίες των γραμμών των δημοτικών λεωφορείων που εξυπηρετούν τις περιοχές Άγιο Νικόλαο, Νέο Τέρμα, Ψαλίδι - Πέλικα, Άγιο Θωμά, Νέα Φιλοθέη, Παράδεισο, Πολύδροσο, Σωρό, Κοκκινιά, Νέο Μαρούσι, Στούντιο Α, Νέα Λέσβο, Ανάβρυτα, καθώς και της διαδημοτικής γραμμής Αμαρουσίου. χάρτη). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σταθμός ΗΣΑΠ Αμαρουσίου, ο οποίος ανακατασκευάστηκε κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, αποτελεί

επίσης τοπόσημο για την περιοχή και περιβάλλεται από τις πλατείες Εθνικής Αντιστάσεως και Αλ. Γαρδέλη, διαμορφωμένες με πράσινο, παιδικές χαρές καθώς και από πολλά καταστήματα αναψυχής.. Συνεπώς η διαδρομή αυτή αφενός συνδέει το Δημαρχείο και το κεντρικό ΙΚΑ των Δήμων της περιοχής με ένα συγκοινωνιακό κόμβο, αφετέρου εφάπτεται του ιστορικού - εμπορικού κέντρου, δίνοντας τη δυνατότητα πρόσβασης (μέσω σύντομων διακλαδώσεων) στην καρδιά της τοπικής αγοράς και τέλος καταλήγει σ ένα ζωτικό χώρο ψυχαγωγικού χαρακτήρα όλων των ηλικιών. Η καθορισθείσα διαδρομή με αφετηρία το σταθμό ΗΣΑΠ διέρχεται διαδοχικά από τις οδούς Σπύρου Λέκκα - Πλαταιών Χατζηαντωνίου (ΙΚΑ) - Βασιλίσσης Σοφίας (Δημαρχείο). Το συνολικό μήκος της διαδρομής καλύπτει περίπου 1 χιλιόμετρο οδικού δικτύου και στο μεγαλύτερο μέρος του είναι διαμορφωμένο με πεζοδρόμια Μπορεί να αποτελέσει ένα κανάλι κυκλοφορίας των ατόμων με ανάγκες για τη μετάβασή τους στους τόπους υψηλής επισκεψιμότητας του κέντρου, παρέχοντας παράλληλα δια μέσου του συγκοινωνιακού δικτύου τη δυνατότητα σύνδεσης με τις άλλες περιοχές του Αμαρουσίου και της πόλης γενικότερα. 3.4. ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΕΛΕΤΗΣ, ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης πρόσβασης στην συγκεκριμένη επιλεγείσα διαδρομή έγινε με την συμμετοχή ατόμου με αναπηρία, έτσι ώστε να προσδιοριστούν επακριβώς τα σημεία που εμποδίζουν ή δυσχεραίνουν την κίνηση των ΑμεΑ και των εμποδιζομένων ατόμων. Έγιναν πολλές διαδοχικές επισκέψεις στην επιλεχθείσα διαδρομή, εκτεταμένη παρατήρηση των δεδομένων και της συμπεριφοράς των κατοίκων - πολιτών επισκεπτών εργαζομένων της Πόλεως ως χρηστών της διαδρομής και αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και των εμποδίων. Απαραίτητο μέρος της έρευνας ήταν και η λήψη δεκάδων φωτογραφιών, μερικές από τις οποίες παρουσιάζονται στη συνέχεια. Εικόνες 1 2. Περικλέους. Αποβίβαση στο χώρο του σταθμού. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη θέση στάθμευσης ΑμεΑ ή εσοχή για στάθμευση και ως εκ τούτου η αποβίβαση γίνεται διακόπτοντας τη κυκλοφορία των οχημάτων και από την απέναντι πλευρά της εισόδου του σταθμού. (Εμπόδιο τεχνητόαρχιτεκτονικό- διοικητικό ).

Εικόνα 3, 4. Πλατεία ΗΣΑΠ. Φτάνοντας στο χώρο των "καφέ" από την Περικλέους δεν υπάρχει ελεύθερος διάδρομος για να διασχίσει το αμαξίδιο την πλατεία. Υπάρχουν εμπόδια από τα ίδια τα καταστήματα (τραπεζοκαθίσματα), από στοιχεία αστικού εξοπλισμού (ιστοί φωτισμού) και μόνιμα αρχιτεκτονικά στοιχεία (ρείθρα παρτεριών δέντρων, κάθετα στοιχεία περγκολών) κλπ. (Εμπόδιο τεχνητό, αρχιτεκτονικό, λόγω συμπεριφοράς ). Εικόνα 5. Οδός Πλαταιών (αρχή). Εμπόδια (μεγάλοι κάδοι απορριμμάτων, ιστοί πληροφοριακών πινακίδων, ζαρντινιέρες κλπ) βρίσκονται στην αρχή της οδού Πλαταιών, στο σημείο που βρίσκεται απέναντι από το τέρμα της οδού Λέκκα, με αποτέλεσμα το αμαξίδιο διασχίζοντας την οδό Θησέως να μη μπορεί να συνεχίσει στην οδό Πλαταιών ανεμπόδιστα. ( Εμπόδιο τεχνητό, αρχιτεκτονικό, συμπεριφοράς). Εικόνα 6. Συμβολή των οδών Δήμητρος και Σπύρου Λέκκα. Τα εμπόδια στάθμευσης είναι τοποθετημένα σε μικρή απόσταση μεταξύ τους με αποτέλεσμα να είναι απαγορευτική η διέλευση του αμαξιδίου. ( Εμπόδιο τεχνητό, διοικητικό, συμπεριφοράς ).

Εικόνα 7. Οδός Λέκκα. Κακοτεχνία στο δάπεδο του πεζοδρομίου (λακκούβα) με αποτέλεσμα να είναι επικίνδυνη η διέλευση του αμαξιδίου. ( Εμπόδιο τεχνητό ). Εικόνα 8. Οδός Πλαταιών (συμβολή με την οδό Θησέως). Τα πεζοδρόμια είναι πολύ στενά, πλάτος μετά το δέντρο 0,40εκ., ακατάλληλο για την διέλευση αμαξιδίου. ( Εμπόδιο τεχνητό, αρχιτεκτονικό ). Εικόνα 9, 10. Οδός Χατζηαντωνίου. Αυτοκίνητα σταθμευμένα πάνω στο πεζοδρόμιο. Ακόμα και στα σημεία που το πλάτος του πεζοδρομίου επιτρέπει την όδευση του αμαξιδίου, τελικά αυτή εμποδίζεται από τα παράνομα σταθμευμένα οχήματα. ( Εμπόδια συμπεριφοράς). 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 4.1. ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ (ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ) Για την ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων της αποτύπωσης (της κατάστασης προσβασιμότητας), ομαδοποιήθηκαν τα εμπόδια σε κατηγορίες φυσικών,

τεχνητών, αρχιτεκτονικών, διοικητικών, και σε εκείνα που προκύπτουν λόγω συμπεριφοράς των πολιτών. Από την επεξεργασία των στοιχείων που προέκυψαν κατά την καταγραφή των εμποδίων που εντοπίστηκαν στην επιλεχθείσα διαδρομή, προκύπτει ότι τα περισσότερα από αυτά είναι τεχνητά αρχιτεκτονικά, γεγονός που παραπέμπει στην ανάγκη τεχνικών εργασιών πρωτίστως. Οι παρεμβάσεις που θα πρέπει να γίνουν είναι αποξήλωση κιγκλιδωμάτων, μετατόπιση στοιχείων αστικού εξοπλισμού, χωροθέτηση θέσεων στάθμευσης για ΑμεΑ, και σημειακές αποκαταστάσεις κακοτεχνιών (ανωμαλίες στο πεζοδρόμιο, υφιστάμενες ράμπες με ακατάλληλη κλίση κ.α.), διαπλατύνσεις πεζοδρομίων και δημιουργία κατάλληλων διαβάσεων. Επίσης επισημάνθηκε η κακή συμπεριφορά των πολιτών όπου σταθμεύουν πάνω στις οδεύσεις, καθιστώντας τες απροσπέλαστες. Εδώ η παρέμβαση πρέπει να είναι η πληροφόρηση των πολιτών με κάθε πρόσφορο τρόπο (φυλλάδια, ομιλίες, ημερίδες κ.α. ) Η διαπίστωση γενικά από την ανάλυση των στοιχείων είναι ότι αφ ενός τα ΑμεΑ και τα εμποδιζόμενα άτομα αντιμετωπίζουν μία σειρά από σημαντικά προβλήματα στη διακίνησή τους στους δημόσιους υπαίθριους χώρους εξαιτίας της προτεραιότητας που έχει δοθεί στην κυκλοφορία των οχημάτων, και αφ ετέρου οι κατασκευές έχουν γίνει χωρίς σχεδιασμό και μελέτη που να έχει ενσωματώσει τις απαραίτητες προδιαγραφές και πλέον τούτου γίνεται κακή συντήρηση ή και καθόλου. 4.2. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ Οι απαιτούμενες ενέργειες για την βελτίωση της προσβασιμότητας θα πρέπει να είναι: - Αφαίρεση άχρηστων και παράνομων αντικειμένων καθώς και αντικειμένων αστικού εξοπλισμού που εμποδίζουν. - Συγκέντρωση και ομαδοποίηση πινακίδων διαφημιστικών, σήμανσης, κυκλοφορίας κλπ. - Συντήρηση (κούρεμα κλπ.) πρασίνου - Προσθήκη εξοπλισμού ΑμεΑ (σήμανση ειδική, σημεία στάσης κλπ.) - Εξασφάλιση συνεχούς ανεμπόδιστης όδευσης πεζών καθαρού πλάτους 0.90μ, και ύψους 2,20μ (για τυφλούς), μέσω αυστηρού συνεχούς ελέγχου - Διαρκής συντήρηση των πλακών και όλων των υλικών του δαπέδου των προσβάσεων έτσι ώστε να μην υπάρχουν προεξοχές. - Συντήρηση και βελτίωση του φωτισμού (ειδικά για τυφλούς). Τα κρισιμότερα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν για την διασφάλιση της προσβασιμότητας των κοινοχρήστων αυτών χώρων είναι: Οι σκάφες (πεζοδρόμια, νησίδες ): τα κεκλιμένα επίπεδα (ράμπες) που συνδέουν την επιφάνεια του πεζοδρομίου, της νησίδας ή της πλατείας με το οδόστρωμα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αυστηρή τήρηση των τεχνικών οδηγιών. Οι οδηγοί τυφλών: για την καθοδήγηση ατόμων με προβλήματα όρασης από πλάκες συγκεκριμένης ειδικής υφής και σε έντονη χρωματική αντίθεση με τις υπόλοιπες. Τα σημεία κλειδιά στην κατασκευή του οδηγού τυφλών είναι: η αυστηρή τυποποίηση της υφής των πλακών, η διατήρηση του οδηγού ελευθέρου εμποδίων σε όλο το μήκος του, η αποφυγή περιττών διαδρομών και διακλαδώσεων του οδηγού, για την αποφυγή

αποπροσανατολισμού και σύγχυσης του ατόμου που τον χρησιμοποιεί. Και η αφαίρεση κλαδιών των δένδρων και των θάμνων που εμποδίζουν την ζώνη όδευσης και θέτουν σε κίνδυνο τους πεζούς και τους ΑμεΑ.. Ο αστικός εξοπλισμός: εδώ εννοούνται όλες οι κατασκευές κοινής χρήσης που τοποθετούνται σε πεζοδρόμια, πλατείες και γενικά σε κοινόχρηστους χώρους της πόλης (περίπτερα, παγκάκια, κάδοι απορριμμάτων, φανάρια τροχαίας, ιστοί πινακίδων, στέγαστρα στάσεων, ιστοί φωτισμού κλπ.). Πρέπει να τοποθετούνται πάντα εκτός ζώνης όδευσης, και οι απαραίτητες πινακίδες να συγκεντρώνονται σε ένα σημείο ώστε να απελευθερώνεται ωφέλιμος χώρος, τηρουμένων αυστηρώς των προδιαγραφών. Η παράνομη στάθμευση: Αποτελεί το πλέον σύνηθες και ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στην αστική προσβασιμότητα, και πρέπει να γίνεται αυστηρός έλεγχος και επαρκής αστυνόμευση. Η κακή συμπεριφορά των πολιτών: ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών προς την κατεύθυνση της αλλαγής συμπεριφοράς τους στα ζητήματα της προσβασιμότητας (αποφυγή παράνομης στάθμευσης πάνω σε οδεύσεις κλπ. ). 4.3. ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Το Ελληνικό Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 4 ότι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και ότι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.. Επίσης, στο άρθρο 21 η παρ. 6, αναφέρεται ρητά στα δικαιώματα των ατόμων µε αναπηρία, ορίζοντας τα εξής: «Τα άτομα µε αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.». Με δεδομένο ότι η Δημόσια διοίκηση οφείλει να εξασφαλίζει σε όλους τους πολίτες ίδιες δυνατότητες άσκησης των δικαιωμάτων τους, η έλλειψη της προσβασιμότητας σε υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά συνιστά παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ΑμεΑ. (πηγή: ΥΠ.ΕΣ εγκύκλιος με αρ.πρωτ. ΔΙΑΔΠ/Π.ΑμεΑ/Φ.3/6/1537/20.01.09 με θέμα «Πρόγραμμα προσβασιμότητας στους Δήμους», Δήμος Αμαρουσίου). Όμως οι σύγχρονες πόλεις γίνονται ολοένα και πιο απάνθρωπες για τους κατοίκους τους και για τον άνθρωπο με κάποια αναπηρία κατάντησαν τερατώδεις.. «Η Αθήνα σίγουρα διεκδικεί τα πρωτεία στην απαράδεκτη αυτή κατάσταση, η οποία οξύνεται συνεχώς και πού τα δεινά της καθημερινής ζωής πολλαπλασιάζονται για τους γερούς, καθώς και για τους λιγότερο γερούς».(ι.στεφάνου, Ιουλ.Στεφάνου, Ι. Τσουδερός, Ε.Φραντζή 1992). Ο αποκλεισμός των ΑμεΑ και εμποδιζομένων ατόμων από την κοινωνική, οικονομική, πολιτική ζωή και από το σύνολο σχεδόν των ψυχαγωγικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, οφείλεται στην έλλειψη πρόβλεψης διευκόλυνσης τόσο στην προσπέλαση όσο και στην παραμονή τους στα σημεία εκείνα. Δεν είναι πια δυνατόν να αντιμετωπίζονται σαν μια περιθωριοποιημένη ομάδα., και η δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης και επιλογής για την συμμετοχή του οπουδήποτε είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου ανεξάρτητα από την όποια κατάσταση φυσικής ικανότητας αυτός βρίσκεται. Άλλωστε η μειωμένη κινητική κατάσταση είναι μία κατάσταση φυσική από την οποία όλοι περνάμε και στην οποία μερικά άτομα παραμένουν περιστασιακά, λόγω προσωρινής αναπηρίας, τραυματισμού, εγχειρήσεως, εγκυμοσύνης, ασθένειας κ.λ.π., ή και σε κάποια φάση της ζωής (παιδική ηλικία, γηρατειά). Επιβάλλεται λοιπόν έρευνα στον τομέα μετακίνησης και διαβίωσης των ΑμεΑ και εμποδιζομένων ατόμων και όλη η εμπειρία να αξιοποιηθεί θεσπίζοντας και

θεσμοθετώντας προδιαγραφές που θα αφορούν την πόλη, τα κτίριά της, τις προσβάσεις της και ό,τι χρειάζεται για την εξασφάλιση σε όλους τους πολίτες ίδιες δυνατότητες άσκησης των δικαιωμάτων τους. Όλοι οι άνθρωποι δεν γεννιούνται με τις ίδιες ικανότητες., γεννιούνται όμως ίσοι ως προς τα δικαιώματά τους. Η πρόκληση για τους μηχανικούς λοιπόν είναι να δώσουν ποιότητα ζωής και δυνατότητα ενσωμάτωσης στην κοινωνία μέσω της εξασφάλισης της αυτόνομης και αξιοπρεπούς διακίνησης και διαβίωσης στα Άτομα με Αναπηρίες αλλά και σε όλα τα «εμποδιζόμενα» άτομα, με τα έργα τους στο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Ας ελπίσουμε ότι η χώρα μας θα αλλάξει αντιμετώπιση σύντομα και θα σταματήσει την ταχτική του να πετάει τα παιδιά της στον Καιάδα. Αυτό φυσικά δεν γίνεται με ευχολόγια αλλά με το «συν Αθηνά και χείρα κίνει».

5. ΑΝΑΦΟΡΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σύνταγμα της Ελλάδας. ΦΕΚ 85/Α/18-4-2001 Ν. 2831/2000 Ν. 2831/2000 «Τροποποίηση των διατάξεων του ν. 1577/1985 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός και άλλες πολεοδομικές διατάξεις». ΦΕΚ 140/Α/13-6-2000. Ν.3542/2007 «Τροποποιήσεις διατάξεων του κώδικα οδικής κυκλοφορίας» (κωδ. Ν.2696/1999, ΦΕΚ 57/Α /50/02.03.2007) Η Αποφ. Του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ με αριθ.οικ.52487/16.11.2001 «ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ σε υφιστάμενα κτίρια» (ΦΕΚ Β /18/15.01.2002). Η Απόφαση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ με αριθ.οικ.52488/16.11.2001 «ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» (ΦΕΚ Β /18/15.01.2002) Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής. Γραφείο μελετών για άτομα με ειδικές ανάγκες «οδηγίες σχεδιασμού για την αυτόνομη διαβίωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες», δικτυακός τόπος «http://www.minenv.gr/4/47/g4700.html» Σχεδιάζοντας για όλους - 'Άτομα με ειδικές ανάγκες» Εγκύκλιος ΥΠ.ΕΣ. με αρ. πρωτ. ΔΙΑΔΠ/Π.ΑμεΑ/Φ.3/6/1537/20.01.09 με θέμα «Πρόγραμμα προσβασιμότητας στους Δήμους». Στεφάνου Ιωσήφ, Στεφάνου Ιουλία, Τσουδερός Ιωάννης, Φραντζή Εύα, 1992 «Τα άτομα μειωμένης κινητικότητας και ο χώρος», ΕΜΠ/ΥΥΠ & ΚΑ,. Περιοδικό «ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΤΩΡΑ», δικτυακός τόπος: www.disabled.gr Ψαθάς Δημήτρης 2009, δημοσίευση στο δικτυακό τόπο www.inarcadia.gr Χριστόφη Μ., Μάιος 2006, παρουσίαση με τίτλο «Η προσβασιμότητα στην κατασκευή»,, διαδικτυακός τόπος: (http://www.hctp.tee.gr/prosvasimotita.pdf ). Δήμος Αμαρουσίου, Νοέμβριος 2009, Τεχνική Υπηρεσία. Σχεδιάζοντας για Όλους - Οδηγίες Σχεδιασμού, Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, δικτυακός τόπος (www.minenv.gr/1/16/162/16202/g1620201.html).