INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA E SOLO. ANEXO III.1.10 Área Funcional de Burela. Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

ANEXO III.1.10 Área Funcional de Burela Plan Sectorial Galego de Solo Residencial

1 Medio físico... 4 1.1 Medio físico...5 2 Estrutura socioeconómica... 6 2.1 Poboación...7 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade...7 2.1.2 Caracterización da poboación...8 2.1.3 Dinámica da poboación... 10 2.2 Economía e emprego... 13 2.2.1 Estrutura económica... 13 2.2.2 Índice de dinamicidade... 15 3 Estrutura Territorial... 16 3.1 Modelo Territorial... 17 3.1.1 A estruturación do territorio... 17 3.2 Sistema de comunicacións... 18 3.2.1 Comunicacións... 18 3.3 Infraestruturas básicas... 19 3.3.1 Abastecemento... 19 3.3.2 Saneamento... 19 3.3.3 Gas... 20 3.3.4 Electricidade... 20 3.3.5 Telecomunicacións... 21 4 Planeamento urbanístico... 22 4.1 Planeamento vixente... 23 4.1.1 Figuras de planeamento vixentes... 23 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento... 23 4.1.3 Planeamento en tramitación... 24 5 Dinámica Residencial... 26 5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas... 27 5.1.1 Cuantificación e evolución.... 27 5.1.2 Análise do parque residencial por usos... 28 5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables... 31 5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007)... 32 5.2.1 Cuantificación e evolución... 32 5.2.2 Vivenda libre e protexida... 35 5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda... 36

5.3 Fogares... 39 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares... 39 5.3.2 Evolución do esforzo no acceso á vivenda... 40 6 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda... 42 6.1 Fogares... 43 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública... 43 6.1.2 Proxeccións de poboación... 45 6.1.3 Proxeccións de fogares... 47 6.1.4 Determinación das necesidades de vivenda... 47 6.1.5 Determinación das necesidades de vivenda de protección pública... 49 Anexo Cartográfico... 52

Medio físico 1

1.1 Medio físico Localizada ao norte da comunidade autónoma dentro da provincia de Lugo fórmana 9 municipios cunha extensión aproximada de 790 km2. Os seus límites xeográficos están moi ben marcados: Ao norte o mar Cantábrico. O límite entre o mar Cantábrico e o océano Atlántico é a punta de Estaca de Bares, localizada no concello de Mañón, na ría do Barqueiro, concello limítrofe da área funcional. Ao sur limítana as serras setentrionais. Ao leste e oeste a ría de Foz e a mencionada anteriormente, a ría do Barqueiro, entre os municipios de Mañón e O Vicedo, que tamén nos marca o límite provincial. Desde a ría de Ribadeo (área funcional de Ribadeo) ata Burela encontramos un relevo suave que se vai caracterizar pola rasa cantábrica. É un nivel de aplanamento situado por debaixo dos 100 metros e cuns 2 quilómetros de ancho que foi erosionado cando se encontraba por debaixo do nivel do mar. Un segundo tramo localizámolo entre as rías de Viveiro, Barqueiro e Ortigueira, onde encontramos un litoral máis irregular. Veñen a coincidir cun cambio na litoloxía. Pasamos da rasa cantábrica marcada por rochas metamórficas a rochas graníticas, onde a forma do litoral está marcada polas principais liñas de fractura. A erosión sobre este tipo de materiais vai determinar un predominio de acantilados fronte ás zonas areosas. Desde o punto de vista dos asentamentos destaca a parte do litoral sobre os que se asentan os principais núcleos, aproveitando a rasa cantábrica e as zonas máis planas. Cara ao interior localízanse as principais áreas de montaña. En escasos quilómetros pasamos de áreas bastante elevadas, con alturas por riba dos 600 metros, á costa, provocando fortes desniveis e vales moi encaixados. Este relevo tan diferenciado provoca que os eixes de comunicación se localicen na costa, cara ao interior sitúanse nas ladeiras das montañas aproveitando os sistemas de fracturas. A continuación comentamos as principais características da área funcional: Dentro das serras setentrionais destaca a Serra do Xistral que presenta unha orientación paralela á Serra da Faladoira NNE-SSO. A disposición máis característica das serras galegas é debida ás fracturas hercínicas e o seu punto máis alto é o Xistral con 1.032 metros. No proceso de formación, a tectónica tivo unha gran importancia na xénese da serra, onde se chega a observar un basculamento cara ao sueste; xunto á tectónica o outro factor determinante foi a acción periglaciar. Os materiais máis importantes son os xistos e as rochas carbonatadas, os granitos de dúas micas introdúcense en forma de cuña desde a costa ata a serra. As rías de Viveiro e Ortigueira son de carácter mixto e caracterízanse na maior parte das ocasións por ser rías de embude que están moi influenciadas pola tectónica. A ría de Viveiro oriéntase en dirección norte-sur seguindo unha falla onde o bloque afundido se localiza na parte occidental da ría. Posúe dúas beiras moi diferenciadas mentres que a beira oeste está composta de xistos o que permite uns acantilados moi abruptos, a beira leste está formada por granitos. A acción fluvial provoca a aparición de zonas de lama de escasa profundidade que son inundadas pola marea alta e que adoitan estar colonizadas pola vexetación. 5 1. Consideracións xerais

Estrutura socioeconómica 2

2.1 Poboación 2.1.1 Cuantificación, distribución e densidade Cuantificación e distribución da poboación A área funcional de Burela está composta por un total de 9 concellos. Os valores extremos de poboación por concellos represéntanos Viveiro con 15.706 habitantes e Ourol con soamente 1.273 habitantes no ano 2007. A área funcional conta no seu conxunto cunha poboación de 50.543 habitantes. Mapa 2.1. Tamaños poboacionais dos concellos. Ano 2007. Fonte: IGE Mapa. 2.2. Densidade de poboación por concellos. Ano 2007. Fonte: IGE Densidade de poboación A área funcional de Burela presenta unha densidade de poboación de algo máis de 63hab./km 2. Este é un valor inferior á media galega (93,7hab./km 2 no ano 2007) e superior á media da provincia de Lugo (36hab./km 2 ). A nivel de concellos, os valores extremos corresponden co concello de Burela que presenta no ano 2007 unha densidade de poboación de 1118,9hab./km 2 (condicionado pola reducida dimensión territorial que presenta), e o concello de Ourol cunha densidade de tan só 9 hab./km 2. Espacialmente, no mapa 2.2 obsérvase como na fachada cantábrica se produce a maior concentración. Os concellos do interior son os que presentan uns niveis de poboación e concentración da poboación inferiores. Poboación en núcleos maiores e menores de 5.000 habitantes Na área funcional de Burela, dos 9 concellos que a forman, tan só 3 superan os 5.000 habitantes (Viveiro, Foz e Burela). Estes 3 concellos atópanse na franxa cantábrica, a zona máis poboada da área funcional. Dinámica poboacional Na evolución da poboación entre 1991-2007, na área funcional de Burela hai que ter en conta que en 1991 o concello de Burela non existía. Foi o 1 de xaneiro de 1995 cando Burela se escindiu do concello de Cervo. Polo tanto, a gráfica 2.1 está condicionada por este feito. Sen telos en conta, hai 3 concellos que gañan poboación todos eles situados na costa-, e 4 concellos que perden poboación todos eles interiores e un costeiro- no período 1991-2007. Esta perda é explicada en parte pola diminución da natalidade e, por outra banda, polo transvasamento de poboación a núcleos máis dinámicos. 7 2. Estrutura socioeconómica

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-10.000 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% -20,0% -40,0% -60,0% -80,0% -100,0% Alfoz Burela Cervo Foz Ourol Absoluto Poboación Valadouro (O) Vicedo (O) % Poboación Viveiro Xove 8 Mapa 2.3. Distribución de concellos de máis de 5.000 habitantes. Ano 2007. Fonte: IGE >85 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % 6 % Mulleres 1996 Homes 1996 Homes 2007 Mulleres 2007 Gráfica 2.2. Pirámide de poboación 1996 e 2007. Fonte: IGE Gráfica 2.1. Evolución da poboación entre 1991 e 2007. Fonte: IGE. 2.1.2 Caracterización da poboación Estrutura da poboación A pirámide poboacional para o ano 1996 amosa unha base estreita en relación aos estratos superiores. Esta diminución débese ao descenso da natalidade, que se empeza a producir despois de 1977. A partir deste ano prodúcese o fin do baby boom. Esta é a tendencia dos anos posteriores. Como consecuencia do mantemento da tendencia de descenso ou estancamento da natalidade, no 2007 agudízanse os problemas de base piramidal estreita, nos tramos de idade inferior aos 25 anos. No período que abrangue dende 1996 ata 2007, o mantemento da tendencia, unido á xa existente, provoca un grave problema de sostemento no longo prazo. Obsérvase como na parte baixa da pirámide (intervalo de 0 a 4 anos) se produce un lixeiro aumento de individuos, motivado en grande medida, ademais de por un moi tenue aumento da natalidade, polo feito de que a franxa en idade reprodutiva é a máis ancha da pirámide (as xeracións do baby boom). Pódese observar un fenómeno que será habitual ao longo das pirámides dos distintos concellos: a redución no tramo que vai dos 55 aos 59 anos no 1996, que son os nacidos da posguerra e que dez anos despois, no 2007, se sitúan no tramo dos 65 aos 69. Pódese observar finalmente como na parte superior da pirámide tamén se produce un aumento, debido a un incremento da esperanza de vida. 2. Estrutura socioeconómica

Índice de envellecemento 1 No que respecta ao índice de envellecemento, a área funcional de Burela presenta unha clara diverxencia territorial, en consonancia co anteriormente observado. A franxa cantábrica presenta os menores índices de envellecemento e os concellos do interior son aqueles que teñen uns valores máis altos. Na gráfica 2.4 represéntanse conxuntamente os datos do índice de envellecemento e a poboación representada en logaritmo en base 2 para facilitar a representación da escala-. A conxunción das dúas variables amosa certa correlación: os concellos con maior poboación son os que presentan, como norma xeral, un menor índice de envellecemento e os de maior índice de envellecemento menor poboación. Cabe sinalar que Viveiro, aínda sendo o maior núcleo poboacional desta área, non é o menos envellecido. Constátase unha vez máis como os concellos do interior presentan os maiores índices de envellecemento debido a que se trata de concellos que tenden á despoboación. 9 Mapa. 2.4. Índice de envellecemento por concellos. Ano 2006 Fonte: IGE. Índice de envellecemento 700 600 500 400 300 200 100 0 Ourol Alfoz Valadouro, O Vicedo, O Xove Foz Viveiro Cervo Burela 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Logaritmo en base 2 da poboación 2. Estrutura socioeconómica Índice de envellecemento Logaritmo en base 2 da poboación Gráfica 2.3. Índice de envellecemento por concellos. Fonte: IGE. Mapa. 2.5. Idade media por concellos. Ano 2006. Fonte: IGE. 1 Índice de envellecemento: Relación entre a poboación maior de 64 anos e a poboación menor de 20 anos [Ienv = (P>64 / P<20)*100]

2.1.3 Dinámica da poboación Taxa bruta de natalidade 1 A taxa bruta de natalidade para o ano 2006 reflicte os valores máis altos nos concellos máis poboados e menos envellecidos, que é onde se concentra a poboación en idade de traballar e en idade de reprodución. A medida que nos afastamos da costa, a taxa bruta de natalidade tende a diminuír debido a que a poboación en idade de reprodución que habita eses concellos é proporcionalmente inferior e están máis envellecidos que os costeiros. Número medio de fillos por muller 2 10 Mapa 2.6. Taxa bruta de natalidade por concellos. Ano 2006. Fonte: IGE. A área funcional segue a tónica xeral galega de baixa natalidade, tomando o índice sintético de fecundidade no valor de 0,91 (cando o valor de mantemento da poboación é 2,1). É unha área funcional cun valor por debaixo da media de Galicia. Isto, no longo prazo é dificilmente sostible e producirá uns crecementos vexetativos negativos, cando a poboación da base da pirámide se atope na idade reprodutiva. Analizando por concellos, obsérvase que son os concellos de Viveiro e de Foz os que no ano 2006 tiñan un ISF máis elevado, situándose na posición contraria os concellos de Cervo e O Valadouro, que teñen o valor máis baixo. 2. Estrutura socioeconómica Taxa bruta de mortaldade 3 Mapa 2.7. Número medio de fillos por muller por concello. Ano 2006. Fonte: IGE. Se se observa o mapa 2.8, da taxa bruta de mortaldade, pódese concluír que se produce unha certa consonancia coa tendencia reflectida na taxa bruta de natalidade. Os concellos cunha maior taxa de natalidade son os que presentan unha menor taxa de mortaldade debido a que a poboación que habita os ditos concellos é maioritariamente xente nova e polo tanto con menor probabilidade de mortaldade (sempre e cando as taxas de mortaldade por franxas de idade sexan similares nos concellos da área funcional). 1 Taxa bruta de natalidade: Número de nados por 1.000 habitantes 2 Número medio de fillos por muller ou Índice Sintético de Fecundidade (ISF): Número esperado de fillos por muller ao longo da súa vida fértil 3 Taxa bruta de mortaldade: Número de defuncións por cada 1.000 habitantes

CONCELLO T.B.M. T.B.N. Burela 7,7 7,5 Cervo 9,2 4,4 Vicedo (O) 15,6 5,1 Ourol 15,9 3,8 Viveiro 11,6 7,2 Xove 11,6 6,6 Valadouro (O) 16,5 4,0 Foz 12,8 6,9 Alfoz 13,9 5,1 Táboa 2.1. Taxas brutas de natalidade e mortaldade. Ano 2006. Fonte: IGE Crecemento vexetativo Mapa 2.8. Taxa bruta de mortaldade por concello. Ano 2006. Fonte: IGE. O crecemento vexetativo da poboación é o diferencial entre o número de nacementos e defuncións nun período de tempo determinado. A área funcional de Burela presenta no seu conxunto un crecemento vexetativo negativo no ano 2006. Polo tanto estase ante unha área non dinámica poboacionalmente e dependente do saldo migratorio para non perder poboación. Por concellos, soamente Burela presenta un saldo vexetativo neutro, porque é un concello cun índice de envellecemento baixo e nos que a proporción de xente en idade reprodutiva é comparativamente elevada. 11 2. Estrutura socioeconómica Saldos migratorios A dinámica migratoria da poboación na área funcional de Burela pódese observar na gráfica 2.4, onde se detallan por anos en valores absolutos os diferentes saldos. Hai que dicir que o IGE non proporciona datos da emigración exterior no período 1992-2001, polo que nese período o saldo do exterior que aparece está sobrevalorado. A partir do ano 2002 xa existen datos da emigración exterior. Da gráfica 2.5 pódese sacar a seguinte lectura: Existe un transvasamento regular dentro da mesma comarca e da mesma provincia cara á área funcional de Burela. O saldo do resto de España é positivo excepto no período 1998-2004.

O saldo do estranxeiro é positivo durante todo o período (tendo en conta as reservas dos datos ata 2001), e este comezou a medrar desde o ano 2001. Este saldo poboacional do estranxeiro é significativo. Esta poboación situarase nos tramos en idade laboral. Esta dinámica fai que a pirámide poboacional se ensanche lixeiramente nos tramos en idade de traballar, como se observou na gráfica 2.2. 600 500 Composición del saldo poblacional 400 300 200 100 0-100 -200 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gráfica 2.4. Evolución dos saldos migratorios 1992-2006 por tipo. Fonte: IGE. S.M. do estranxeiro S.M. de Doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca 12 2. Estrutura socioeconómica Saldos poboacionais Os saldos poboacionais proporcionan un resumo en termos de ganancia ou perda poboacional, en termos totais, dos diferentes concellos. A natureza dos saldos vexetativos expresa con claridade a concentración de poboación moza na zona máis dinámica da área funcional. Se ben o proceso anterior ten que ver cun proceso de longa duración ao que xa se fixo mención e que poderiamos caracterizar como estrutural. O comportamento dos saldos migratorios tamén fala doutros procesos máis conxunturais que só poderán ser entendidos a partir do estudo do dinamismo económico.

2.2 Economía e emprego 2.2.1 Estrutura económica Caracterización do emprego No período 2003-2007, período de crecemento da economía galega e española, o número de afiliados na área funcional de Burela experimenta unha evolución crecente, pasando dos 16.140 no 2003 aos 18.595 no 2007, como se pode observar na gráfica 2.5. Facendo unha correlación entre o incremento de número de afiliados e os saldos poboacionais observamos que para o período 2003-2007 se dan de alta preto de 2.500 afiliados para un saldo positivo próximo ás 250 persoas. Estes datos están a indicar a existencia de recursos ociosos ou parados que se están incorporando ao mercado de traballo. 19000 13 18500 18000 17500 17000 16500 16000 15500 15000 16.140 16.617 17.171 18.258 18.595 2. Estrutura socioeconómica 14500 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 2.5. Evolución da afiliación entre 2003 e 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. A gráfica 2.6. permítenos facer unha análise máis polo miúdo destes números. O concello de Viveiro o máis poboado- é o concello con máis creación de emprego. Este maior crecemento, en valores absolutos, non se corresponde en termos relativos, xa que o concello de Burela presenta un incremento do número de afiliados no período de arredor do 30%. No extremo oposto sitúanse os concellos de Alfoz e Cervo, nos que o número de afiliados se reduciu. O Vicedo, no período 2003-2007 non presentou variacións no número de afiliados.

Primario 16% 1.250 50% 1.000 40% Terciario 48% 750 30% 500 20% I+E 19% 250 0 10% 0% -250-10% Construcción 17% Gráfica 2.7. Afiliados por sector económico. Ano 2007. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. -500 Viveiro Burela Foz Xove O Valadouro Ourol O Vicedo Alfoz Absoluto afiliados 2003-2007 % afiliados 2003-2007 Cervo -20% 14 Gráfica 2.6. Crecemento do número de afiliados por concello (2003-2007). Fonte: Instituto Galego das Cualificacións. A tendencia predominante das economías actuais é de redución do peso do sector primario e un maior peso do secundario e principalmente do terciario, característica típica de economías desenvolvidas, aspecto que, como se pode observar na gráfica 2.7, non se dá na área funcional de Burela, cun grande peso do sector primario. Esta área ten un peso do sector terciario dun 48%, mentres que o secundario é dun 36%, do que un 17% pertence á construción e un 19% á industria e enerxía. O sector primario é importante, cun 16%. Por concellos, no mapa 2.9 pode observarse como o sector terciario é o sector predominante na meirande parte dos concellos. Así e todo, en Cervo e Alfoz, o sector predominante é o secundario. Esta é unha área con certo peso do sector primario. En Ourol, este é o sector predominante (o concello menos poboado), e en concellos como O Vicedo e O Valadouro é o segundo sector en importancia. 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.9. Predominancia dos sectores produtivos por concello. Fonte: Instituto Galego das Cualificacións Indicador de renda municipal A área funcional de Burela é unha área onde a dispersión da renda entre os diferentes concellos é pequena, e sitúanse gran parte dos concellos arredor do valor da media galega. Dos datos da táboa 2.2 non se pode falar dun proceso de converxencia, xa que os valores extremos se afastaron entre o ano 2000 e 2002.

CONCELLO 2000 2001 2002 Burela 100 100 101 Cervo 100 100 100 Vicedo (O) 86 87 89 Ourol 88 89 89 Viveiro 99 102 100 Xove 90 90 89 Valadouro (O) 97 97 97 Foz 102 102 104 Alfoz 88 87 86 Táboa 2.2. Indicador de rendas. Fonte: IGE 2.2.2 Índice de dinamicidade O Índice de dinamicidade socioeconómica e funcional (IDSF) -elaborado por Otero, R. e Gómez, S- é un índice lineal, no que se introducen diferentes indicadores da dinamicidade do concello proporcionados polo Censo de Poboación e Vivenda correspondentes a: poboación, instrución, mobilidade laboral, terciarización e atracción poboacional. Polo tanto é un índice sintético que tería que amosar relación coas análises demográficas e socioeconómicas realizadas por tratarse dunha aglutinación. As categorías municipais definidas polo IDSF son as seguintes: 1º INTERVALO: -8,79 / 0,86.Concellos rurais ou rurbanos vilas- de baixa e moi baixa dinamicidade. 2º INTERVALO: 0,87 / 4,71. Concellos rurais ou rurbanos vilas- dinámicos. 3º INTERVALO: 4,72 / 27,4. Concellos urbanos ou suburbanos dinámicos ou moi dinámicos. 15 Tendo en conta a categorización anterior, o mapa 2.10 mostra que o concello de Burela é o único que se atopa na categoría de concello urbano ou suburbano dinámico. Na categoría intermedia de concellos rurais ou rurbanos dinámicos sitúanse os concellos de Viveiro e de Foz. Todos os demais concellos están na categoría de concellos rurais de baixa dinamicidade. 2. Estrutura socioeconómica Mapa 2.10. Índice de dinamicidade por concellos. Ano 2007. Fonte: Otero, R. e Gómez, S. 2007

INSTITUTO GALEGO DA VIVENDA SOLO Estrutura Territorial 3

3.1 Modelo Territorial CONCELLO Área Población Burela 7,93 8.873 Cervo 77,82 4.775 Vicedo (O) 75,93 2.085 Ourol 142,00 1.272 Viveiro 109,34 15.705 Xove 89,15 3.601 Valadouro (O) 110,40 2.226 Foz 100,25 9.840 Alfoz 77,47 2.159 TOTAL 790,29 50.536 Táboa 3.1. Área en km2 e poboación en 2007 por concellos. Fonte: IGE, SITGA. 3.1.1 A estruturación do territorio A área funcional de Burela está composta por 9 concellos e ocupa unha extensión total de 790,29 Km2, o que supón un 8,0 % da provincia e un 2,7% do total autonómico. 17 3. Estrutura territorial Mapa 3.1. Localización xeográfica. Fonte: SITGA.

3.2 Sistema de comunicacións Mapa 3.2. Estrutura básica das redes de comunicación viaria na área funcional. Fonte: SITGA. 3.2.1 Comunicacións As vías de comunicación xogan un papel importante no desenvolvemento dunha área funcional, non só favorecendo os accesos e desprazamentos internos-externos (xeralmente trátase de movementos pendulares por motivos laborais, comerciais, educativos, de ocio, culturais, etc), senón porque tamén actúan como atraentes sobre as actividades industriais, comerciais e residenciais. De feito, os usos residenciais están directamente condicionados pola existencia dunha infraestrutura de comunicación que facilite o seu acceso. As principais vías de comunicación son: a A-8 ou autovía do Cantábrico, que se estende ao longo do norte de España paralela á costa do Mar Cantábrico, comezando en Bilbao e acabando en Baamonde (Lugo) e a A6 que chega desde Madrid e a meseta para despois enlazar coa N-634 e N-642 que chegan ata Burela e os seus arredores (Foz, Barreiros e Ribadeo). Están comunicados por autobús, mediante varias combinacións con saída en Burela, a Viveiro, San Cibrao, Ribadeo, Santiago de Compostela, A Coruña e Ferrol. Mediante tren, existe unha estación en Burela que comunica diariamente as poboacións de Ferrol, Xixón e Oviedo. 18 3. Estrutura territorial

3.3 Infraestruturas básicas Mapa 3.3. Estrutura básica das redes de abastecemento na área funcional. Fonte: Augas de Galicia. 3.3.1 Abastecemento O plan de abastecemento de Galicia (aínda en elaboración), inclúe o conxunto de instalacións comúns para a captación, condución, tratamento, almacenamento, transporte e distribución da auga de consumo humano empregadas para abastecer a unha determinada poboación. O sistema de abastecemento de auga potable que se consome hoxe en día en cada concello baséase no aproveitamento do recurso dos diferentes ríos da comarca e dos encoros. Dentro da Área Funcional de Burela atopamos o sistema máis potente de abastecemento no concello de Viveiro no río Landro, cunha captación actual de 125 L/S que achega auga para un volume de poboación de 18.230 persoas. A previsión é acadar no ano 2.023 un volume de auga suficiente para abastecer a 19.800 persoas. Tamén é importante a captación do concello de Foz no río Ouro de 70 L/S. Cómpre indicar a existencia do encoro do Río Covo, no concello de Cervo, que abastece a localidade de San Cibrao e o complexo industrial. Desde os puntos de captación parte o colector que abastece de auga a ETAP e de aí reparte cara aos principais depósitos do concello. Obsérvase a independencia dos concellos en materia de abastecemento, e cada concello dispón da súa ETAP. Como infraestrutura de almacenamento, o concello de Burela dispón dun volume total de almacenamento de 9.100 m 3 repartidos polo seu territorio en 4 depósitos. Tamén o concello de Viveiro dispón dunha capacidade de 7.800 m 3, repartidos en 7 depósitos. No resto de concellos a capacidade dos respectivos depósitos vai dende os 400 m 3 de Ourol ata os 5.090 de Xove, os 6.580 de Foz ou os 7.800 de Viveiro. Por cuncas os ríos Sor, Landro e Ouro repártense o territorio. Obsérvase que existe unha maior densidade de colectores nos concellos de Viveiro, Xove, Foz e Alfoz. 3.3.2 Saneamento 19 3. Estrutura territorial Dentro da Área funcional de Burela, o transporte de augas residuais ata a EDAR realízase mediante un colector interceptor que recolle as augas que transportan os colectores tributarios. O dito colector dispón de impulsión nos pozos que o necesiten se o sistema por gravidade non é suficiente. Obsérvase a independencia de cada concello respecto ás augas residuais e só o concello do Valadouro non dispón de EDAR nin de depuradora. As EDAR sitúanse na costa e verten as augas depuradas á zona costeira de Lugo, á ría de Viveiro e á ría de Foz. A EDAR de maior capacidade desta área funcional é a de Viveiro, de tipo biolóxico, e ten unha capacidade de depuración para 25.000 habitantes, vertendo á ría de Viveiro. Debemos indicar que as EDAR biolóxicas de Cervo e Foz teñen capacidade equivalente de depuración para

8.000 habitantes. A rede de saneamento máis extensa é a dos concellos de Viveiro e Foz. 20 3.3.3 Gas Mapa 3.4. Estrutura básica das redes de saneamento na área funcional. Fonte: Augas de Galicia 3. Estrutura territorial O gasoduto de transporte primario que une Portugal con Asturias non cruza por esta área funcional, pero está previsto o desenvolvemento de rede para chegar aos concellos de Foz, Burela, Cervo, Xove e Viveiro; é a través de Gas Galicia como chega o abastecemento de gas aos concellos para dar servizo ás vivendas. 3.3.4 Electricidade Mapa 3.5. Estado da subministración de gas por concellos. Ano 2007. Fonte: Gas Galicia SDG. Dentro da Área funcional de Burela, atopámonos coas seguintes redes: - Redes de Transporte (liñas de alta a 400 ou 220 kv) que enlazan entre si a subestación de Aluminio Español (en Xove) coa subestación das Pontes e coa subestación de Boimente (en Viveiro). Esta rede cruza os concellos de Xove, Viveiro e Ourol. - Rede de reparto (entre 150 e 110 kv) que enlaza a subestación de Magazos (en Viveiro) co parque eólico do

Vicedo por un lado, coa subestación de Foz, e cos distintos parques eólicos do Valadouro e Alfoz por outro. En Burela está en construción a subestación que se conectará ao ramal de Foz. Tamén se une a subestación de Viveiro coa de Mondoñedo - A Rede de Distribución, constituída por liñas de media tensión a 20 ou 15 kv, é a encargada de conectar as subestacións de distribución con outras de menos rango ou con transformadores locais. Na área funcional de Burela existen diversas subestacións (de maior ou menor índole) nos concellos de Viveiro, Xove, Burela e Foz. 3.3.5 Telecomunicacións Galicia dispón dunha serie de redes de telecomunicacións fixas e móbiles, que dan servizo a través de distintos operadores. En redes fixas operan as empresas: - Telefónica, que chega con telefonía a case a totalidade da comunidade galega, e ofrece ADSL (banda ancha) ao 100% do territorio (a poboacións con máis de 1000 habitantes). - R: nesta área funcional. non chega con banda ancha. En redes móbiles, os datos dispoñibles só achegan información sobre as localizacións dos operadores GSM (Movistar, Orange, Vodafone e Yoigo) para a prestación do seu servizo coas tecnoloxías GSM/GPRS; a cobertura que nesta área funcional prestan é boa. 21 3. Estrutura territorial

Planeamento urbanístico 4

4.1 Planeamento vixente 4.1.1 Figuras de planeamento vixentes Na área funcional contabilízanse 9 termos municipais, cada un coa súa propia figura de planeamento. Na táboa seguinte e no gráfico da situación do planeamento móstrase que unicamente un concello ten como figura o Plan Xeral, en Alfoz encóntranse vixentes as Normas Subsidiarias Provinciais de Planeamento e o resto posúe como figura de planeamento Normas Subsidiarias de Planeamento. Mapa 4.1. Ano de aprobación do planeamento por concellos. Fonte: COAG. NOMBRE PLANEAMENTO APROBACION INCIDENCIAS ALFOZ N.S.P.P. 1991 CERVO N.S.P. 1993 FOZ N.S.P. 1981 XOVE N.S.P. 1993 OUROL N.S.P. 1984 VALADOURO (O) N.S.P. 1993 VICEDO (O) P.X.O.M. 2001 VIVEIRO N.S.P. 1997 Suspendido BURELA N.S.P. 1988 Táboa 4.1. Planeamento vixente e incidencias por concello. Fonte: COAG Ademais, na táboa 4.1. obsérvase que se suspendeu o planeamento de Viveiro. Por outro lado, o grao de actualización do planeamento é baixo. Por tanto, é claro que os instrumentos actualmente vixentes non responden á realidade municipal, ben por motivos de inadaptación xurídica ou por antigüidade. 4.1.2 Grao de cumprimento do Planeamento O grao de execución do planeamento estudouse en dúas clases de solo (urbano e urbanizable) e mediante dous parámetros: a superficie de solo e a superficie de teito (superficie construída). Ademais categorizouse nos usos globais presentes na Área Funcional: industrial, residencial, dotacional, outros usos e non consta uso. Na táboa seguinte cuantifícase en metros cadrados (de solo ou de teito, segundo corresponda) a totalidade da Área Funcional de Burela indicando ademais se se executou ou non o planeamento. 23 4. Planeamento urbanístico

Suelo Techo Superficie m2 Ejecutado Superficie m2 Ejecutado Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general Clasificación Uso del Suelo NO SI Total general URBANO Dotacional 59.942 59.942 URBANO Dotacional - - Industrial 1.184.251 1.184.251 Industrial - - NO CONSTA USO 1.172.844 1.172.844 NO CONSTA USO - - Residencial 7.883.480 7.883.480 Residencial - - Total URBANO 10300517,77 10300517,77 Total URBANO 0 0 URBANIZABLE Dotacional 790.222 790.222 URBANIZABLE Dotacional 444.871 444.871 Industrial 984.841 1.246.977 2.231.818 Industrial 127.158 542.935 670.093 NO CONSTA USO 77.155 77.155 NO CONSTA USO - - Otros 2.907.103 2.907.103 Otros - - Residencial 11.398.677 331.839 11.730.517 Residencial 1.792.952 305.720 2.098.672 Terciario 314.959 314.959 Terciario 251.967 251.967 Total URBANIZABLE 16.395.803 1.655.972 18.051.775 Total URBANIZABLE 2.616.947 848.655 3.465.603 Total general 16.395.803 11.956.490 28.352.292 Total general 2.616.947 848.655 3.465.603 Táboa 4.2. Cuantificación do grao de execución do planeamento en solo urbanizable. Fonte: COAG Mapa 4.2. Planeamento vixente en cada concello e o seu estado actual. Fonte: COAG 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dotacional Industrial NO CONSTA USO NO SI URBANIZABLE Otros Residencial Terciario Gráfica 4.1 Grao de execución do Planeamento en solo urbanizable na área funcional, 2008. Fonte: COAG Como se observa na anterior táboa, no solo urbano a totalidade dos solos encóntranse desenvolvidos, e por tanto todo o teito construído. No caso do solo urbanizable, a gráfica 4.1 mostra que os usos que non constan se desenvolveron completamente, os industriais tiveron un desenvolvemento moi positivo (por encima do 50%); polo contrario, o resto de usos tiveron un baixo desenvolvemento, incluído o residencial que non acadou sequera o 3%. Unha vez máis, a conclusión que se obtén é que o planeamento non se encontra adaptado ás necesidades dos municipios e unicamente no caso industrial se mostra que a tendencia marcada polo planeamento foi acorde coas expectativas. 4.1.3 Planeamento en tramitación Oito dos nove municipios encóntranse neste momento en proceso de revisión do planeamento vixente. Este dato mostra que a área esta nun proceso de adaptación á lexislación. O único concello que non se encontra neste proceso é Viveiro, que como se indicou máis arriba ten suspendido o seu planeamento. Todos os municipios están adoptando como figura de ordenación urbanística a do Plan Xeral de Ordenación Municipal (P.X.O.M.) Inclúese a continuación unha táboa co estado de tramitación dos municipios con data do 22 de novembro de 2007. Os fitos que se consideraron na tramitación son os que seguen: Contratación: indica que se iniciou o procedemento de redacción do novo instrumento. Avance: o avance de planeamento foi presentado. Trámites previos: o documento encóntrase nos trámites previos á aprobación inicial, como pode ser o Informe Previo á Aprobación Inicial, o informe de Avaliación Ambiental Estratéxica ou a suspensión de licenzas. Aprobación Inicial: o concello efectuou a aprobación inicial. 24 4. Planeamento urbanístico

Aprobación Inicial 38% Aprobación Provisional: pechouse o proceso de información pública e o pleno municipal aprobou o plan. Incidencias na Aprobación Definitiva: produciuse algún tipo de incidencia na Aprobación Definitiva, ben a súa anulación parcial, a súa denegación ou suspensión ata a corrección de defectos. Trámites previos 49% Na gráfica 4.2 e na táboa seguinte obsérvase que o estado de tramitación está nos seus pasos iniciais para máis da metade dos municipios. Con todo, un 38% acadou a aprobación inicial. Contratación 13% Gráfica 4.2. Estado do Planeamento en tramitación, 2008. Fonte: COAG NOMBRE INSTRUMENTO EN TRAMITE ESTADO TRAMITE EQUIPO REDACTOR ALFOZ P.X.O.M. Trámites previos INGAPLAN CERVO P.X.O.M. Trámites previos EPTISA FOZ P.X.O.M. Trámites previos OFICINA DE PLANEAMIENTO XOVE P.X.O.M. Trámites previos EPTISA OUROL P.X.O.M. Contratación No adjudicado VALADOURO (O) P.X.O.M. Aprobación Inicial Luis Couto Gónzalez VICEDO (O) VIVEIRO P.X.O.M. Aprobación Inicial CEINSA BURELA P.X.O.M. Aprobación Inicial CIISA Táboa 4.3. Planeamento en tramitación por concellos. Fonte: COAG 25 4. Planeamento urbanístico

Dinámica Residencial 5

5.1 Caracterización intercensual do parque de vivendas 26.000 25.000 24.000 23.000 22.000 21.000 22.967 23.462 23.679 24.416 24.278 24.493 24.834 25.310 25.335 25.662 5.1.1 Cuantificación e evolución. Analizando os datos dispoñibles para a área de Burela, obsérvase un crecemento constante no número de vivendas, que pasan de 22.466 a 25.662 no lapso dunha década, un incremento de 3.196 vivendas, o décimo primeiro de todas as áreas funcionais establecidas para Galicia (en primeiro lugar sitúase a área funcional da Coruña, con máis de 42.000 vivendas construídas no mesmo período). Na gráfica 5.2 reflíctese a distribución espacial deste crecemento: os maiores incrementos relativos prodúcense na franxa cantábrica da área, destacando Viveiro e Foz con porcentaxes cerca do 30 e 25% respectivamente, seguidos por Cervo, Xove e O Vicedo, que se aproximan ao 5%. No caso de Burela a porcentaxe non chega ao 20% (en termos absolutos atópase entre os tres maiores incrementos). 1600 1249 30% 20.000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.1. Evolución do parque de vivendas na área funcional entre 1991 e 2001. Fonte: INE. Mapa 5.1. Vivendas visadas de 2001 a 2007 por cada mil habitantes por concello. Fonte: COAG 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1363 VIVEIRO FOZ 876 BURELA 195 CERVO 103 XOVE 101 VICEDO (O) 50 VALADOURO (O) Gráfica 5.5. Crecemento do parque de vivendas por concellos en valores absolutos e porcentuais, 1991-2001. Fonte: INE. O incremento do parque de vivendas, que en termos porcentuais é superior ao 14%, non se pode explicar en función do crecemento poboacional, xa que este se mantivo nun exiguo -1,4%. É necesario introducir entón a variable dos fogares na Área Funcional para poder explicar o comportamento aludido. A área funcional experimentou un crecemento do número de vivendas superior ao 14%, mentres a súa poboación tivo un crecemento negativo de -1,4%, evidenciando que a presión demográfica non é o único factor que incide na evolución do parque de vivenda na área. Pola contra, este incremento vén dado en gran 37 ALFOZ 2 OUROL 25% 20% 15% 10% 5% 0% 27 5. Dinámica residencial

16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -1,4% 8,4% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 14,2% Gráfica 5.3. Incremento relativo de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 1.316 3.196 parte pola variación na composición dos fogares que, como se ten analizado no capítulo correspondente, vén experimentando unha progresiva redución do número de persoas por fogar, pasando no caso da Área Funcional de Burela de 3,29 a 2,99 habitantes por fogar no período intercensual de referencia. Este factor actúa como multiplicador do factor demográfico, xa que os fogares creceron un 8,4% e tanto a poboación coma a taxa de persoas por fogar sufriron un descenso. A evolución do número de fogares ofrece unha mellor aproximación ao incremento do parque de vivendas, pero ao trasladar a termos absolutos estes ritmos de crecemento compróbase que o incremento do número de fogares, con 1.316 no período intercensual, non logra explicar completamente a existencia de 3.196 novas vivendas (gráfica 5.4): a evolución do saldo de fogares só explica un 41% do incremento do parque de vivendas (a relación entre estas dúas magnitudes sitúase arredor de 2,4 novas vivendas por incremento de un fogar no saldo de fogares). Este factor apunta a que unha importante cantidade de vivendas construídas non están destinadas a cubrir un uso de vivenda principal. 5.1.2 Análise do parque residencial por usos 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 28 5. Dinámica residencial 0-500 -1.000-739 1991-2001 Alfoz Burela Cervo Foz Ourol,Valadouro O Vicedo, O Viveiro Xove Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.4. Incremento absoluto de poboación, fogares e vivendas para 1991 e 2001. Fonte INE. S Principal S Secundaria S Vacia Lineal (S Principal) Lineal (S Secundaria) Lineal (S Vacia) Gráfica 5.5. Índice de vivendas principais, secundarias e baleiras por 1.000 habitantes por concello. Ano 2001. Fonte: INE.

600 500 400 Na gráfica 5.5 amósase, para o ano 2001, o número de vivendas por cada mil habitantes e por usos. Esta gráfica amosa as diferenzas no tamaño medio do fogar entre os diferentes concellos da área funcional de Burela, evidenciada polas diferenzas no número de vivendas principais por cada 1.000 habitantes. Así, Ourol presentaría o menor valor do tamaño medio do fogar en 2001, mentres que Xove contaría co maior número de membros por fogar. Tamén se constatan algúns aspectos como a forte proporción de vivenda baleira de Burela, O Vicedo e Viveiro e de vivenda secundaria en Foz e O Valadouro, e en menor medida en Cervo e Xove. 300 200 100 0 175 225 320 182 185 208 88 117 120 213 192 235 81 193 213 222 156 201 136 131 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 274 109 No principal Principal Gráfica 5.6. Número de vivendas construídas en principal e non principal na área funcional. Intervalo de anos 1991-2001. Fonte: INE. Δ % poboación 10% 0% -10% -20% -30% -40% -50% -60% -70% R2 = 0,96-70% -60% -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% Δ % vivenda principal Gráfica 5.7. Correlación do incremento da vivenda principal e a poboación nos concellos da área funcional. Fonte: INE. Observando os datos de vivenda principal e non principal ano a ano (gráfica 5.6 e 5.8), a década 91-01 rexistra unha paulatina diminución da proporción de vivenda principal respecto ao total de vivendas construídas, un proceso que se manifesta claramente a partir de 1998. Neste proceso combínase un incremento en termos absolutos do número de vivendas dedicadas a vivenda non principal a partir de 1998 (tras un forte incremento en 1995-1997 que decae en 1998) cunha redución do número de vivendas principais construídas, manténdose unha tendencia crecente no número total de vivendas construídas, se ben con flutuacións puntuais. A correlación do incremento de vivenda principal respecto ao crecemento da poboación móstrase sobre unha recta de regresión cun valor moi elevado (R2=96%). Isto indícanos un elevado axuste desta magnitude, explicándose por tanto a evolución na vivenda principal polos incrementos poboacionais da área funcional. Por outra banda, a segunda compoñente do parque de vivenda, a non principal, como se resaltou anteriormente presenta unha evolución flutuante, con pico en 1992, para decrecer en 1993-1997 e comezar a partir de 1998 un novo período de fortes incrementos na súa importancia absoluta e relativa no parque de vivendas, chegando a un máximo de máis do 70% do total en 2001. Estase a reflectir o inicio da chamada burbulla inmobiliaria que, como se verá posteriormente, mantén esta tendencia ata 2007. Isto viría a explicar o aumento de vivendas secundarias ou incluso vivendas baleiras destinadas a investimento por consolidarse o papel da vivenda como activo económico. 100% 80% 60% 40% 20% 175 225 320 182 185 208 88 117 120 213 192 235 81 193 213 222 156 136 201 131 274 109 No principal Principal 29 5. Dinámica residencial 0% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Gráfica 5.8. Distribución porcentual das vivendas construídas en principal e non principal na área funcional. Fonte: INE.

As vivendas baleiras amosan unha clara perspectiva do territorio por canto son as vivendas susceptibles de entrar no mercado sempre e cando o seu estado non sexa de deterioro. Así, a vivenda baleira antiga (que é maioritaria en Ourol e noutros concellos occidentais da área como Viveiro, O Valadouro, Xove e Cervo) indica certo estancamento do mercado mentres que unha predominancia de vivendas baleiras relativamente recentes (presentes sobre todo en Burela e Foz) é indicativo dun mercado potencial. Dos mapas 5.4 e 5.5 pode sacarse a lectura de que a franxa occidental da área funcional presenta un parque da vivenda baleira e secundaria máis envellecido, posiblemente polo proceso de despoboamento e mobilidade dende esta franxa oeste cara á franxa cantábrica, co que se produce un fenómeno de transformación da vivenda principal localizada nestas áreas de perda de poboación en vivenda non principal, sen que estas novas vivendas non principais sexan de recente construción. Mapa 5.2. Incremento de vivendas principais por cada 1000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE. 30 5. Dinámica residencial Mapas 5.4 e 5.5 Antigüidade das vivendas baleiras (esquerda) e vivendas secundarias (dereita) segundo o Censo de Poboación e Vivendas 2001. Fonte: INE. Mapa 5.3. Incremento de vivendas secundarias por cada 1000 habitantes entre 1991 e 2001. Fonte: INE.

5.1.3 Caracterización do parque residencial por outras variables 6.000 Tipoloxía 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 Unifamiliar Pareada Unifamiliar En Hilera Unifamiliar Aislada Colectiva Otros Colectiva Cerrada Colectiva Abierta Entre os anos 2002 e 2007 na construción de novas vivendas, que roldou totais anuais entre 100 e 5.000 na área funcional, prevaleceu a vivenda colectiva pechada, seguida dunha importante masa de vivenda unifamiliar illada. Cabe destacar tamén o aumento da importancia da vivenda colectiva aberta, que incrementa notablemente a súa importancia nos tres últimos anos. Tenencia 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 O réxime de tenencia non experimentou cambios importantes na súa estrutura, se ben se percibe claramente o auxe das hipotecas e outros modos de tenencia na década dos 90, perdendo peso as vivendas completamente pagadas, así como a redución da vivenda en réxime de aluguer. 31 Gráfica 5.9. Tipoloxías de vivendas construídas na área funcional entre 2002 e 2007. Fonte: COAG. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 ruinoso malo deficiente bueno Gráfica 5.10. Estado da vivenda (datos relativos) nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1991 2001 Otros Alquiler En propiedad por herencia o donación En propiedad con pagos pendientes En propiedad totalmente pagada 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1991 2001 Otros Alquiler En propiedad por herencia o donación En propiedad con pagos pendientes En propiedad totalmente pagada Gráfica 5.11. Tenencia de vivendas nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. Gráfica 5.12. Réxime de tenencia en porcentaxes nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE Estado En termos relativos detéctase unha mellora do estado do parque de vivendas. Practicamente non existen vivendas en estado ruinoso e crece a proporción de vivendas en bo estado, como consecuencia do forte incremento do parque de vivendas rexistrado na última década. 5. Dinámica residencial

5.2 Dinámicas recentes do sistema inmobiliario (2001-2007) 16% 14% 12% 10% 8% 8,4% 14,2% 5.2.1 Cuantificación e evolución O sistema inmobiliario experimentou unha agudización das tendencias que se marcaban ao final do século vinte. Móstranse a continuación as gráficas comparativas da etapa aludida anteriormente xunto cos datos máis recentes destas dinámicas. Obsérvase como o diferencial entre os incrementos de poboación, fogares e vivendas experimenta un significativo aumento no período máis recente. As gráficas da franxa esquerda amosan as tendencias (Gráfica 5.13 e 5.14) e baixo este parágrafo indícanse os valores absolutos das dúas épocas aludidas. 6% 4% 2% 0% -2% -4% -1,4% 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas Gráfica 5.13 Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2001. Fonte: INE. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -0,1% 8,1% 2001-2007 Poboacion Fogares Vivendas 42,5% 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 -1.000-739 1.316 1991-2001 Poboación Fogares Vivendas 3.196 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-60 1.366 2001-2007 Poboación Fogares Vivendas Gráficas 5.15. e 5.16. Incremento de poboación, fogares e vivendas no intervalo de1991 a 2001 (esquerda) e 2001 a 2007 (dereita). Fonte: INE e COAG. Obsérvase claramente que nos últimos sete anos (2001-2007) o incremento de vivendas é moi superior ao rexistrado na anterior década (1991-2001), sumando preto de 7.700 vivendas máis nun período inferior en tres anos. Non obstante, o incremento de poboación non acompañou os valores de vivendas, e incluso se pode observar como o incremento de fogares tampouco medra na mesma liña. Como se observa na xeneralidade das áreas funcionais dinámicas, no período 2001-2007, o incremento de poboación vén moi marcado polos novos fluxos migratorios estranxeiros, que tenden a positivar o saldo migratorio e que achegan poboación con necesidades primarias de vivenda. 10.906 32 5. Dinámica residencial Gráfica 5.14. Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 2001 a 2007. Fonte: INE e COAG.

70% 60% 62,8% 600 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -1,6% 17,2% 1991-2007 Composición del saldo poblacional 500 400 300 200 100 0-100 S.M. do estranxeiro S.M. de Doutra CCAA S.M. doutra provincia de Galicia S.M. doutra comarca da mesma provincia S.M.da mesma comarca Poboacion Fogares Vivendas Gráfica 5.17 Incremento proporcional da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2007. Fontes INE / COAG. 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0-2.000-799 2.682 1991-2007 Poboación Fogares Vivendas 14.102 Gráfica 5.18. Incremento da poboación, fogares e vivendas no intervalo de 1991 a 2007. Fonte: INE / COAG. -200 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Gráfica 5.19. Estrutura do saldo poboacional por contornos xeográfico-administrativos respecto á área funcional. Fonte: INE. 2001 É precisamente a partir do ano 2001 cando se produce un incremento dos saldos migratorios co exterior, o que ocasiona que se pase dun crecemento negativo de -739 persoas na década dos 90, a outro de -69 durante os 6 anos seguintes. Con todo, o ritmo no descenso do número de persoas por fogar, que forma parte dunha tendencia estrutural de ciclos moito máis longos que os que regulan os saldos poboacionais, mantense de forma lineal, polo que o incremento relativo de fogares non pode alcanzar en 6 anos o diferencial acadado en toda a década anterior, aínda que si iguala os seus crecementos en termos relativos. Porén, a variable que experimenta unha subida por riba do dobre da rexistrada nas outras dúas continúa sendo a vivenda. Se para a década dos 90 se observaba unha capacidade de absorción da vivenda principal próxima ao 40% do parque construído, esta capacidade de absorción queda por debaixo do 15% no período 2001-2007 a xulgar polos datos achegados pola gráfica 5.16 (10.906 novas vivendas para só 1.366 novos fogares). Se optamos por presentar os datos dos dous períodos analizados conxuntamente (1991-2007), obtense unha panorámica da transformación das variables definitorias do modelo socio inmobiliario que caracteriza a área funcional, e que se resume no seguinte: durante os últimos 17 anos, para un incremento poboacional de -1,6% increméntase o número de fogares nun 17,2% e o de vivendas nun 62,8%. En termos absolutos, observamos que os novos fogares xerados no período 1991-2007 só poderán absorber o 19% das novas vivendas construídas, o que supón un claro indicador da importancia da vivenda non principal no desenvolvemento inmobiliario vivido na área funcional durante o período analizado 2002 2003 2004 2005 2006 33 5. Dinámica residencial

6000 5000 60.000 50.000 51.342 50.603 50.543 4000 3000 2000 1000 0 Principal No Principal 40.000 30.000 20.000 15.045 22.466 16.918 25.662 18.284 36.568 POBLACION FOGARES TOTAL -1000 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Gráfica 5.20. Evolución Construción anual de vivenda principal e non principal e incremento da poboación entre 1991 e 2007. Fonte INE e COAG. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 10.000 0 1991 2001 2007 Gráfica 5.22 Evolución da poboación, fogares e vivendas nos anos 1991, 2001 e 2007. Fonte: INE e COAG. 34 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Principal No Principal O anterior queda perfectamente reflectido no gráfico seguinte, que amosa o número de vivendas construídas ao longo dos dous períodos considerados, ofrecendo unha plasmación estatística do boom inmobiliario acontecido desde o arranque da década.. 6000 5000 4986 5. Dinámica residencial -40% Gráfica 5.21. Evolución anual da vivenda. Proporción da principal e non principal entre 1991 e 2007. Fonte INE e COAG. 4000 3000 2819 3364 2000 1000 400 502 393 205 333 427 274 435 292 332 383 70 205 433 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gráfica 5.23. Construción anual de vivenda da área funcional. Intervalo 1991-2007. Fonte INE / COAG

Se segregamos os datos de construción total en función do seu uso, comprobarase o anteriormente comentado ao respecto da capacidade de absorción da vivenda total pola principal, que pode cifrarse nunha media de 200 vivendas por ano. Consecuentemente, todo o construído por encima desa cifra, representa a parte do mercado que apunta á vivenda secundaria ou á vivenda como activo financeiro, elementos que en última instancia explican o incremento de demanda propio do ciclo alcista recente, materializado especialmente en 2005-2006, anos nos que a vivenda principal chega a niveis mínimos do 10%, para comezar unha recuperación en 2007 marcada polo descenso na construción de vivendas non principais máis que polo lixeiro incremento na construción de vivenda principal. 5.2.2 Vivenda libre e protexida Mapa 5.6. Produción de vivenda libre por cada mil habitantes entre 2001 e 2007. Fonte: COAG 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 VPP VPA Libres A recesión de principios dos 90 induciu a aparición da vivenda de protección pública como refuxio do sector inmobiliario, un fenómeno que se manifesta de maneira máis destacable nos anos 1994-2004. Na década 1994-2004, dentro da vivenda de protección tivo máis protagonismo a Vivenda de Promoción Pública (VPP) respecto da Vivenda de Protección Autonómica (VPA), e ademais foi predominante respecto á Vivenda Libre, a excepción do ano 2001. Este incremento de vivenda de protección viuse notablemente reducido nos tres últimos anos do período analizado. 100% 80% 60% 40% VPP VPA Libres 35 5. Dinámica residencial 1.000 0 20% 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Gráfica 5.24. Construción total de vivendas por tipo de protección entre 1991 e 2007 (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE / COAG / IGVS. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 0% 1 9 9 1 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 6 2 0 0 7 Gráfica 5.25. Proporción de construción de vivendas por tipo de protección entre 1991 e 2007 (VPA: Vivenda de Protección Autonómica, VPP: Vivenda de Promoción Pública). Fonte: INE / COAG / IGVS.

5.2.3 Evolución dos prezos da vivenda Mapa 5.7. Prezos de vivenda nova libre construida en 2007. Fonte: TINSA. 250% 200% 150% 100% 50% 0% Foz Gráfica 5.26. Incremento porcentual do prezo da vivenda para o período 98-07 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Viveiro Os prezos de venda da vivenda libre en bloque móstranse no mapa da esquerda. Trátase dun mapa radicalmente distinto ao que existía en 1998, que é elocuente con respecto ao ocorrido durante a fase expansiva do último ciclo inmobiliario. A evolución do prezo da vivenda en Galicia na última década rexistrou comportamentos moi dispares nos diferentes concellos de Galicia, e mesmo nos concellos da área funcional de Burela -o prezo /m 2 da vivenda presenta un abano moi amplo como amosa o mapa 5.7-, pero todos eles comportan unhas características similares:. Prezos de vivenda libre moi elevados respecto á anterior década. Boom inmobiliario. Comportamento hiperinflacionario dos prezos. Novas actividades económicas dinamizadoras de transvasamento poboacional e auxe de prezos. 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 )Vicedo (O Foz Cervo Gráfica 5.27. Evolución de prezos de vivenda nova entre 1991 e 2001 (concellos con datos homoxéneos). Fonte: TINSA. Descompoñendo a evolución dos prezos nos seus compoñentes, compróbase que nas condicións estruturais do mercado inmobiliario de auxe da construción de vivendas, as presións á alza dos prezos trasládanse de forma preferente aos prezos do solo, xa que o diferencial do custo de construción entre concellos é moi reducido. Dado que ante un aumento da demanda moi xeneralizable en termos espaciais, o elemento diferencial clave vén sendo a centralidade, este factor reflíctese efectivamente no prezo do solo, e transmítese ao mercado a través da repercusión do prezo do solo sobre o prezo da vivenda. Viveiro Valadouro (O Xove 36 5. Dinámica residencial

600 500 400 300 200 100 0 Cervo Foz Valadouro (O) Vicedo (O) Gráfica 5.28. Evolución do prezo de repercusión do solo entre 1998 e 2007. Fonte: TINSA. Viveiro Xove 1998 2007 37 Mapa 5.8 Valor de repercusión do solo en 2007. Fonte: TINSA. O comportamento do prezo de repercusión do solo é un fiel indicador na análise do mercado inmobiliario, máis que o propio prezo da vivenda, do nivel de centralidade alcanzado polas localizacións, e polo tanto do seu nivel de quecemento no mercado. Isto vólvenos a reflectir o proceso de converxencia real entre o centro e a coroa urbana e como o mercado inmobiliario acaba por repercutir a centralidade a través do prezo do solo. Na área funcional de Burela destacan principalmente os concellos de Cervo, Foz e Barreiros, que determinan a zona onde o valor do mercado libre está moi por enriba do prezo medio na área e, por suposto, do prezo da vivenda de protección pública. 5. Dinámica residencial En xeral, a carestía da vivenda vai diminuíndo a medida que nos adentramos no interior, e máis occidental, pero non se observan valores por debaixo do prezo medio da vivenda de protección pública, polo tanto na totalidade de concellos analizados esta sería unha alternativa favorable respecto á promoción libre, se ben o diferencial de prezos vai diminuíndo a medida que se incrementa a distancia respecto á franxa costeira, situándose en niveis moi baixos en concellos como O Valdouro, Ourol ou Alfoz.

600 500 400 300 200 100 0 532,9 485,1 419,4 406,9 232,0 185,0 Cervo Foz Viveiro Vicedo O Valadouro O Xove Gráfica 5.29. Valor de repercusión do solo. Ano 2007. Fonte: TINSA. 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200-1.785 Vicedo (O) 1.752 1.739 1.729 Foz Cervo Viveiro 1.280 Valadouro (O) Valor /m2 - Prezo vivenda réxime especial - Vivenda de prezo xeral - Vivenda de prezo concertado - Gráfica 5.30. Prezo da vivenda na área funcional para o período 98-07 en relación cos réximes especiais. Fonte: IGVS / TINSA. O anterior leva a dúas consideracións: a primeira ten que ver, loxicamente, cos criterios de selección de concellos susceptibles de acoller actuacións de vivenda de protección pública; a segunda fálanos de que o esforzo que os fogares deben efectuar para acceder á vivenda é sumamente heteroxéneo, algo que enlaza directamente coa primeira das consideracións. Pero antes de analizar ese esforzo que os fogares deben acometer para a consecución da súa vivenda, é necesario caracterizar sucintamente a evolución dos fogares na área funcional. 38 5. Dinámica residencial

5.3 Fogares 5.3.1 Cuantificación e caracterización dos fogares 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1991 2001 7 ou máis pers oas 6 pers oas 5 pers oas 4 pers oas 3 pers oas 2 pers oas 1 pers oa Gráfica 5.31. Composición dos fogares por número de habitantes nos anos 1991 e 2001. Fonte: INE. Os fogares da área funcional de Burela incrementáronse de maneira notable dende o ano 1991 ata 2007 en máis de 2.500 fogares ata os case 18.300, que en termos relativos é un incremento do 17,2%. Este aumento tan importante dos fogares debeuse a un único efecto como se pode apreciar na táboa 5.1-: A un proceso de redución do número de membros dos fogares, proceso estrutural en Europa e España nos últimos lustros, xa que a poboación da área funcional diminuíu. Evolución do nº de fogares na Área Funcional 1991 2001 2007 Nº Fogares 15.602 16.918 18.284 en % 8,4% 8,1% TMF 1 3,29 2,99 2,76 Poboación 51.342 50.603 50.543 Táboa 5.1. Evolución dos fogares. Fonte: elaboración propia a partir de datos do INE (Censo e ECVF) 1 TMF: Tamaño Medio do Fogar Se se caracteriza os fogares con base no número de membros nos anos 1991 e 2001 (que corresponden con datos do Censo), pode apreciarse o efecto de redución do tamaño medio do fogar, sufrindo un forte incremento, en termos absolutos e relativos, os fogares unipersoais, e reducíndose os fogares de 7 ou máis membros. Isto non é debido principalmente ás novas formas de convivencia como cabería esperar-, senón ao maior envellecemento da poboación como se detalla na alínea 2.3 Os fogares galegos: Evolución e estrutura territorial do Tomo I do Plan. 100% 39 5. Dinámica residencial 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 7 ou máis pers oas 6 pers oas 5 pers oas 4 pers oas 3 pers oas 2 pers oas 1 pers oa 20% 10% 0% 1991 2001 Gráfica 5.32. Composición proporcional dos fogares por número de habitantes nos anos 1991 e 2002. Fonte: INE.

5.3.2 Evolución do esforzo no acceso á vivenda Gráfica 5.34. Evolución do esforzo no acceso á vivenda usada. Área funcional de Burela e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. Gráfica 5. 33. Evolución do esforzo no acceso á vivenda nova. Área funcional de Burela e media de Galicia. Fonte: Elaboración propia sobre datos de INE e Tinsa. Na Gráfica de esforzo no acceso á vivenda nova elaborada para a área funcional evidénciase que o esforzo para o acceso á vivenda é inferior á media galega en todo o período analizado, ata acadar un máximo por riba do 30% en 2007. En canto á vivenda usada, este diferencial está tamén presente xa desde 1998, situándose a media galega por riba da área en todo o período analizado. Polo tanto, reflíctese que os habitantes desta área están a necesitar dedicar unha parte da súa renda menor que a media galega para acceder a unha vivenda, sexa esta nova ou usada. Por concellos, na gráfica 5.35 obsérvase como o concello do Vicedo é o que presenta un maior esforzo no acceso á vivenda nova, situándose no ano 2007 nunha porcentaxe superior ao 35%. Por detrás do Vicedo, cun esforzo lixeiramente superior ao 30%, atópanse os concellos de Viveiro, Cervo e Foz no ano 2007. 40 5. Dinámica residencial

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 1998 2002 2007 0% Alfoz Burela Cervo Foz Ourol Gráfica 5.35. Evolución no esforzo de acceso á vivenda por concellos por anos entre 1998 e 2007. Fonte: elaboración propia sobre datos de INE, COAG, TINSA. Valadouro (O) Vicedo (O) Viveiro Xove 41 5. Dinámica residencial

6.1 d Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6

6.1 Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda 6.1.1 Rexistro de demandantes de vivenda de protección pública Un dos indicadores das necesidades de vivenda de protección pública vén da información que proporciona o rexistro único de demandantes de vivenda de protección pública do IGVS. Este é un indicador importante, xa que a xente que demande unha vivenda de protección ten que estar inscrita. Este indicador hai que tomalo con certas reservas, xa que: leva implantado relativamente pouco tempo e existe certa parte da poboación que non o coñece, para apuntarse hai que ir a unha das grandes cidades, co que hai que ter en conta o efecto desincentivo que isto supón para familias que viven afastadas da cidade. Na área funcional de Burela as solicitudes de vivenda de protección pública concéntranse nos concellos de Foz, Burela e Viveiro, como cabería esperar, xa que son os concellos máis poboados (mapa 6.1). Hai que resaltar o feito de que un mesmo solicitante ten a posibilidade de realizar ata catro solicitudes, polo que os concellos limítrofes aos máis poboados, é posible que incorporen a alteración que este feito pode introducir. 43 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda Mapa 6.1. Número de solicitudes de vivendas por concellos en 2008. Fonte: IGVS No mapa 6.2 recóllense o número de solicitantes por concello de orixe. Os datos que reflicte están en consonancia coa poboación.

44 Mapa 6.2. Número de solicitantes de vivenda por concellos. Ano 2008. Fonte: IGVS Mapa 6.3. Relación de solicitantes entre solicitudes por concello en 2008. Fonte: IGVS. No mapa 6.3 compárase o número de solicitantes co número de solicitudes. Naqueles concellos nos que o valor está por enriba de 1, está a indicar que existen solicitantes que non fan solicitudes no concello no que residen. En cambio, no caso de que o valor sexa inferior a 1, non se pode chegar a ningunha afirmación xa que cada solicitante pode realizar ata 4 solicitudes, pero pode realizar tamén unha soa solicitude. Polo tanto, nos concellos do Valadouro e Alfoz existen solicitantes que non fan unha solicitude no concello no que residen no momento de realizar a solicitude. 6. Proxeccións e estimación de necesidades de vivenda