Η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+30) 210 92 11 200-10, Fax: (+30) 210 92 33 977 Η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην ελληνική οικονομία Αθήνα, Ιούνιος 2018

H Εξορυκτική Βιομηχανία περιλαμβάνει τα Ορυχεία - Μεταλλεία - Λατομεία και την αντίστοιχη καθετοποιημένη μεταποίηση Εξορυκτική Βιομηχανία Ορυχεία, Μεταλλεία Λατομεία Βασική Μεταλλουργία* Τσιμεντοβιομηχανία* Εξόρυξη λιγνίτη Εξόρυξη μη σιδηρούχων μεταλλευμάτων Εξόρυξη αδρανών και μαρμάρων Εξόρυξη βιομηχανικών ορυκτών Μαγνησιακά Προϊόντα, Αλουμίνα - Αλουμίνιο, Σίδηρο- Νικέλιο * Καθετοποίηση ελληνικών ορυκτών πρώτων υλών Περιλαμβάνονται οι εγχώριες οικονομικές δραστηριότητες που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχαν εάν δεν είχε αναπτυχθεί η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών στην Ελλάδα. 2

Περιεχόμενα και σκοπός της μελέτης Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Βασικά μεγέθη της εξορυκτικής βιομηχανίας 3. Η εξωστρέφεια της εξορυκτικής βιομηχανίας 4. Χρηματοοικονομική ανάλυση 5. Οικονομικό αποτύπωμα 6. Προοπτικές ανάπτυξης της εξορυκτικής βιομηχανίας 7. Πρόσφατες εξελίξεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο 8. Συμπεράσματα Σκοπός Παρουσίαση και ανάλυση των πιο πρόσφατων δεδομένων και εξελίξεων που αφορούν την εξορυκτική βιομηχανία 3

2. Βασικά μεγέθη της εξορυκτικής βιομηχανίας 4

Η αξία πωλήσεων της εξορυκτικής βιομηχανίας εκτιμάται σε 1,8 δισ. το 2016, έναντι 2,5 δισ. το 2009 δισεκ. ευρώ 3.0 Αξία πωλήσεων 2.5 2.50 2.45 2.45 2.32 2.20 2.18 2.16 2.0 1.5 1.31 1.26 1.23 1.12 1.08 1.08 1.13 1.83 0.95 1.0 0.5 1.19 1.20 1.22 1.20 1.12 1.10 1.03 0.88 0.0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Πηγή: ΣΜΕ, ΔΕΗ Ετήσιοι Απολογισμοί, Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Σημ.: Όλα τα μεγέθη εκφράζονται σε τρέχουσες τιμές. Η πτώση το 2016 προέρχεται κυρίως από μείωση της εξόρυξης λιγνίτη και υποχώρηση των τιμών νικελίου και αλουμινίου 5

Ήπια άνοδος στον όγκο παραγωγής στα μεταλλικά, ως αποτέλεσμα της ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας Όγκος παραγωγής (εκατ. τόνοι) Μεταλλικά Βιομηχανικά 8.0 7.0 7.0 6.0 6.0 5.0 5.0 4.0 3.1 3.6 4.0 3.9 4.0 4.1 4.0 4.0 4.1 4.0 3.0 3.0 5.6 5.7 5.3 5.1 4.9 5.2 5.4 5.5 5.8 2.0 1.0 2.6 2.9 3.2 2.5 2.6 2.6 2.6 2.8 3.1 2.0 1.0-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Σε εκατ. τόνους Πηγή: ΥΠΕΚΑ, ΣΜΕ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ανάκαμψη παρατηρείται και στα βιομηχανικά ορυκτά, με σταδιακή αύξηση από το 2014 6

Σταδιακή ανάκαμψη με διακυμάνσεις στα αδρανή, μετά την ραγδαία πτώση την περίοδο 2009-2012 Όγκος παραγωγής (εκατ. τόνοι) 90 Αδρανή 3.0 Μάρμαρα 80 70 12.1 2.5 60 9.5 2.0 50 40 30 20 10 65 50 6.2 38 7.2 29 9.2 32 9.0 41 9.4 37 7.2 43 1.5 1.0 0.5 1.5 1.7 2.0 2.0 2.1 2.2 2.2 2.3 2.5-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Σε εκατ. τόνους Πηγή: ΥΠΕΚΑ, ΣΜΕ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Επιτάχυνση της ανόδου παραγωγής το 2016 και το 2017, μετά από επιβράδυνση το 2014 και κάμψη το 2015 7

Πτωτική τάση στον λιγνίτη μετά το 2012, καθώς υποχωρεί η χρήση του στην ηλεκτροπαραγωγή Όγκος παραγωγής (εκατ. τόνοι) Ενεργειακά 70 60 50 40 30 20 61.8 56.3 58.4 62.3 55.5 50.0 46.3 32.7 37.4 10-2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Πηγή: ΥΠΕΚΑ, ΣΜΕ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ωστόσο το 2017 σημειώθηκε σημαντική αύξηση κατά 14.5% 8

Υποχώρηση της προστιθέμενης αξίας το 2016, μετά από μια τριετία ανάκαμψης εκατ. ευρώ Προστιθέμενη αξία 1,800 % 1,669 % Σύνολο Βιομηχανίας 1,566 1,600 7.0 6.6 1,450 6.4 6.2 1,342 1,370 1,399 6.2 1,400 1,289 6.0 5.8 5.8 5.6 5.4 773 1,193 1,157 5.0 1,200 748 1,071 5.0 674 415 528 613 674 1,000 337 3.9 3.9 4.0 3.7 3.5 370 540 3.3 3.4 3.2 800 3.0 3.0 3.0 3.2 600 2.9 2.8 2.9 2.6 2.0 2.4 896 818 875 400 856 776 814 701 757 1.9 724 1.7 617 1.0 1.5 200 5.5 2.9 2.6 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0.0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: Eurostat Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Στο 5,5% το μερίδιο της εξορυκτικής βιομηχανίας στο σύνολο της βιομηχανίας το 2016 (από 6,6% το 2015 και 5,0% το 2012) 9

Ηπιότερη υποχώρηση της απασχόλησης το 2017 (-0,6%), με μικρή ανάκαμψη στους μεταποιητικούς κλάδους (+2,9%) χιιλ. ΙΠΑ Απασχόληση 25 % % Σύνολο Βιομηχανίας 20 15 10 16.7 5.9 19.5 6.8 17.6 17.0 17.6 5.4 5.2 5.2 15.9 15.9 15.8 16.7 14.1 14.0 3.7 4.7 3.9 3.4 3.0 3.1 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 2.9 1.9 3.4 3.2 2.2 2.2 3.4 2.4 3.9 3.8 4.1 2.7 2.7 3.1 4.2 3.3 4.4 3.5 3.7 2.9 5 10.8 12.7 12.2 11.8 12.4 11.2 11.9 12.3 13.0 11.1 10.9 1.5 1.0 1.0 1.2 1.0 1.0 1.1 1.1 1.0 0.9 1.0 0.8 0.5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Άμεσοι συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Πηγή: Eurostat Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Στο 3,7% το μερίδιο στο σύνολο της βιομηχανίας το 2016, έναντι 2,9% το 2007, αλλά και 4,4% το 2015 0.0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσοι συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία 10

Πολύ σημαντική άνοδος των επενδύσεων στην εξορυκτική βιομηχανία το 2016, μετά από μια διετία καθίζησης εκατ. Επενδύσεις 400 % Σύνολο Βιομηχανίας 350 300 250 200 150 100 50 208 32 176 283 260 86 65 197 195 248 65 184 323 322 108 112 250 42 216 210 209 139 32 107 188 57 131 346 72 273 12 10 8 6 4 2 5.8 4.9 0.9 6.3 5.8 6.0 4.4 4.3 4.4 1.9 1.4 1.6 10.2 6.8 3.4 10.7 7.0 3.7 8.6 1.4 7.2 4.0 3.1 0.9 8.4 6.6 5.5 3.8 1.7 1.8 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Πηγή: Eurostat Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Κλάδοι Εξόρυξης Εξορυκτική Βιομηχανία Κλάδοι Εξόρυξης Άμεσα συνδεδεμένοι κλάδοι μεταποίησης Εξορυκτική Βιομηχανία Η εξορυκτική βιομηχανία παρουσιάζει υψηλότερο μερίδιο στις επενδύσεις της εγχώριας βιομηχανίας, σε σύγκριση με το μερίδιό της στην προστιθέμενη αξία και την απασχόληση 11

Η Ελλάδα εξακολουθεί να κατέχει υψηλές θέσεις στην ΕΕ με βάση το μερίδιο της εξόρυξης στο σύνολο της βιομηχανίας Πηγή: Eurostat Προστιθέμενη Αξία στον κλάδο εξόρυξης ανά χώρα % Σύνολο Βιομηχανίας 2016 Βουλγαρία Κροατία* Πολωνία Εσθονία Λετονία Η. Βασίλειο* Ελλάδα Κύπρος Ρουμανία Τσεχία Ολλανδία Σουηδία* Φινλανδία Αυστρία Σλοβακία Πορτογαλία Σλοβενία ΕΕ28 Λιθουανία Ισπανία Γαλλία Λουξεμβούργο Δανία Ουγγαρία Γερμανία Ιταλία Ιρλανδία Βέλγιο 3.1% 3.0% 2.9% 2.7% 2.7% 2.5% 2.3% 2.3% 1.8% 1.6% 1.6% 1.6% 1.4% 1.3% 1.1% 1.0% 0.8% 0.7% 0.6% 0.5% 0.4% 0.4% 0.4% 0.4% 6.2% 5.7% 9.2% 8.8% 0% 2% 4% 6% 8% 10% % Απασχόληση στον κλάδο εξόρυξης ανά χώρα % Σύνολο Βιομηχανίας 2016 Πολωνία Ρουμανία Βουλγαρία Ελλάδα Εσθονία Ιρλανδία Τσεχία Η. Βασίλειο ΕΕ28 Λετονία Φινλανδία Κροατία Σουηδία* Δανία Πορτογαλία Ισπανία Κύπρος Λιθουανία Σλοβακία Σλοβενία Αυστρία Ολλανδία Λουξεμβούργο Γερμανία Ουγγαρία Γαλλία* Βέλγιο Ιταλία 3.2% 2.9% 2.5% 2.0% 2.0% 1.9% 1.9% 1.9% 1.8% 1.6% 1.5% 1.4% 1.4% 1.3% 1.2% 1.1% 1.1% 1.1% 1.0% 0.8% 0.7% 0.7% 0.6% 0.6% 0.4% 0.3% 4.4% 6.1% 0% 2% 4% 6% 8% % 12

Η εξορυκτική βιομηχανία κατέχει υψηλές θέσεις και ανάμεσα στους άλλους κλάδους της βιομηχανίας στην Ελλάδα Προστιθέμενη Αξία 2016 Απασχόληση 2016 Τρόφιμα - Ποτά - Καπνός 26.5% Παροχή Ενέργειας 15.2% Παροχή Νερού,Επεξεργασία λυμάτων 10.4% Λοιπά Βασικά Μέταλλα 6.3% Μεταλλικά Προϊόντα 6.2% Εξορυκτική Βιομηχανία 5.5% Χημικά 5.0% Εγκατάσταση μηχανημάτων και 3.3% Λοιπά μη μεταλλικά ορυκτά 3.1% Διύλιση πετρελαίου 2.6% Φάρμακα 2.4% Μηχανήματα 2.4% Κλωστοϋφαντουργία 2.2% Έπιπλα 1.7% Ηλεκτρολογικός Εξοπλισμός 1.6% Ελαστικά 1.3% Εκτυπώσεις 1.1% Εξοπλισμός Μεταφορών 0.9% Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές 0.9% Χαρτοποιία 0.6% Οχήματα 0.4% Βιομηχανία ξύλου 0.3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% % Τρόφιμα - Ποτά - Καπνός 28.7% Μεταλλικά Προϊόντα 8.8% Κλωστοϋφαντουργία 8.1% Παροχή Νερού,Επεξεργασία λυμάτων 6.2% Έπιπλα 5.3% Παροχή Ενέργειας 4.9% Εξορυκτική Βιομηχανία 3.7% Ελαστικά 3.7% Μηχανήματα 3.3% Λοιπά μη μεταλλικά ορυκτά 3.2% Φάρμακα 3.2% Εκτυπώσεις 2.9% Βιομηχανία ξύλου 2.8% Λοιπά Βασικά Μέταλλα 2.8% Χημικά 2.6% Εγκατάσταση μηχανημάτων και 2.3% Ηλεκτρολογικός Εξοπλισμός 2.1% Χαρτοποιία 1.9% Εξοπλισμός Μεταφορών 1.2% Διύλιση πετρελαίου 1.1% Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές 1.1% Οχήματα 0.4% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% % Πηγή: Eurostat 13

Βελτίωση παρατηρείται στις επιδόσεις της εξορυκτικής βιομηχανίας σε περιβαλλοντικούς δείκτες βιωσιμότητάς σε χιλ. στρέμματα χιλιάδες 80 Συνολική επιφάνεια γης που έχει αποκατασταθεί ή που έχει επαναφερθεί σε επωφελή χρήση, από την εφαρμογή του νόμου 998 80% 700 Αριθμός φυτευθέντων δενδρυλλίων και θάμνων το τρέχον έτος 70 70% 600 60 60% 50 50% 500 40 40% 400 30 30% 300 20 20% 10 10% 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 0% 100 Πηγή: ΣΜΕ Συνολική γη που αποκαταστάθηκε (αριστερός άξονας) % αποκατεστημένης γης προς συνολικής γης (δεξιός άξονας) 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Από την εφαρμογή του νόμου 998/1979 μέχρι σήμερα έχει αποκατασταθεί το 43,2% της υπό εκμετάλλευση γης 14

Μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων ανά τόνο προϊόντος κατά 30% σε σχέση με το 2010 χιλ. τόνοι 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Χιλ. τόνοι 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 8 Απόβλητα ανά τόνο προϊόντος 1600 Παραγωγή παραπροϊόντων από εξορυκτικά απόβλητα ή απόβλητα κατεργασιών 7 6 5 1400 1200 1000 4 800 3 600 2 400 1 200 0 0 Πηγή: ΣΜΕ Η παραγωγή παραπροϊόντων από εξορυκτικά απόβλητα έχει ανέλθει σε πάνω από 12 εκατ. τόνοι από το 2007 (1,2 εκατ. τόνοι το 2017) 15

Αύξηση των ωρών εκπαίδευσης εργαζομένων, στο πλαίσιο και της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη βιομηχανία 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 εκατ. 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ώρες εκπαίδευσης ανά εργαζόμενο Πόροι που διατίθενται στην κοινωνία 18 30 16 14 12 25 20 Τοπική κοινωνία Ευρύτερη κοινωνία 10 8 6 15 10 4 2 5 0 0 Πηγή: ΣΜΕ Περίπου 14,7 εκατ. κατά την περίοδο 2014-2017 οι πόροι προς την κοινωνία 16

3. Η εξωστρέφεια της εξορυκτικής βιομηχανίας 17

Εξασθένιση των εξαγωγών το 2016 κατά περίπου 11%, μετά από συνεχή άνοδο από το 2012 εκατ. 1,200 Αξία εξαγωγών σε τρέχουσες τιμές 1,000 800 600 400 200 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Μέταλλα Μεταλλικά Ορυκτά Τσιμέντο Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Πηγές: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2017 και EUROSTAT, International Trade Η μείωση των εξαγωγών το 2016 οφείλεται κυρίως στον περιορισμό της αξίας εξαγωγών των μετάλλων (νικέλιο, αλουμίνιο) λόγω πτώσης των διεθνών τιμών 18

Το ποσοστό των εξαγωγών στο σύνολο των εξαγώγιμων προϊόντων ανήλθε σε 79% το 2016 (από 77% το 2013) % 100 Εξαγωγές προς συνολική αξία πωλήσεων % 80 60 40 20 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Μεταλλικά Ορυκτά Μέταλλα Βιομηχανικά Ορυκτά Μάρμαρα Τσιμέντο Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2017 Έντονη εξωστρέφεια στα Μάρμαρα & τα Βιομηχανικά ορυκτά, όπου το 90% των πωλήσεων προορίζεται για το εξωτερικό 19

Ενίσχυση του τσιμέντου, από 20% των εξαγωγών της εξορυκτικής βιομηχανίας το 2013, σε 22% το 2016 Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά προϊόν εξόρυξης Άλλα ορυκτά 6% Μπετονίτης 6% Μικτά Θειούχα 4% Περλίτης 3% 2013 Βωξίτης 2% Τσιμέντο 20% 2016 Βωξίτης 2% Μικτά Άλλα ορυκτά Θειούχα 6% 4% Περλίτης Μπετονίτης 3% 6% Τσιμέντο 22% Αλουμίνα 10% Αλουμίνιο 19% Αλουμίνα 10% Αλουμίνιο 19% Μάρμαρα 11% Νικέλιο 19% Μάρμαρα 14% Νικέλιο 14% Πηγή: ΣΜΕ, Έκθεση Δραστηριοτήτων 2017 Υποχωρεί το μερίδια του νικελίου από 19% το 2013 σε 14% το 2016 20

Η Ιταλία παραμένει ο κυριότερος προορισμός για τα προϊόντα της εγχώριας εξορυκτικής βιομηχανίας, με 16% των εξαγωγών Μερίδιο εξαγωγών με βάση την αξία ανά χώρα προορισμού 2014 2016 Ρουμανία 4% Πολωνία 4% Υπόλ. χώρες 34% Βουλγαρία 4% Η.Π.Α 5% Ιταλία 17% Τουρκία 5% Κίνα 6% Γερμανία 9% Γαλλία 6% Ηνωμένο Βασίλειο 6% Ηνωμένο Βασίλειο 3% Υπόλ. χώρες 33% Ολλανδία 3% Βουλγαρία 4% Πολωνία 4% Τουρκία 4% Ιταλία 16% Γερμανία 10% Γαλλία 6% Κίνα 7% ΗΠΑ 10% Πηγή: Eurostat, International Trade Ισχυρή θετική δυναμική καταγράφεται στις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ διπλασιασμός του μεριδίου του συγκεκριμένου προορισμού από 5% το 2014 σε 10% το 2016 21

4. Χρηματοοικονομική ανάλυση 22

Επιδείνωση της δανειακής επιβάρυνσης την περίοδο 2014-16 διακυμάνσεις στη ρευστότητα Δανειακή επιβάρυνση Γενική ρευστότητα 1.4 80% 1.2 1.0 60% 0.8 40% 0.6 0.4 20% 0.2 0.0 2012 2013 2014 2015 2016 0% 2012 2013 2014 2015 2016 Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ Η χρηματοοικονομική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με βάση στοιχείων για δείγμα επιχειρήσεων εξορυκτικής βιομηχανίας 23

Εκ νέου επιδείνωση των δεικτών αποδοτικότητας το 2015-16, μετά την ανάκαμψη το 2014 Απόδοση ιδίων κεφαλαίων (%) Απόδοση ενεργητικού (%) 8 6 6 4 4 2 2 0-2 0-4 -6-2 -8-4 -10-12 2012 2013 2014 2015 2016-6 2012 2013 2014 2015 2016 Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Εξορυκτική Βιομηχανία Βιομηχανία Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ 24

Η επιδείνωση της κερδοφορίας προέρχεται κυρίως από δραστική χειροτέρευση των αποτελεσμάτων στα ενεργειακά σε εκατ. % Καθαρά αποτελέσματα Απόδοση ενεργητικού (ROA) 100 20 50 0-50 -100 15 10 5-150 0-200 -250-300 -350-5 -10-15 -400 2012 2013 2014 2015 2016-20 2012 2013 2014 2015 2016 Ενεργειακά Μεταλλικά Μάρμαρα Ενεργειακά Μεταλλικά Μάρμαρα Αδρανή Τσιμέντο Μέταλλα Αδρανή Τσιμέντο Μέταλλα Βιομηχανικά* Σύνολο Βιομηχανικά* Σύνολο *Στα βιομηχανικά ορυκτά προϊόντα δεν περιλαμβάνονται τα αποτελέσματα της IMERYS Βιομηχανικά Ορυκτά Ελλάς ΑΕ, καθώς τα οικονομικά στοιχεία της εταιρείας για το 2016 δεν ήταν διαθέσιμα κατά τη συγγραφή της έκθεσης Πηγή: HELLASTAT, Επεξεργασία: ΙΟΒΕ 25

5. Οικονομικό αποτύπωμα 26

Η συνολική επίδραση στο ΑΕΠ της ευρύτερης εξορυκτικής βιομηχανίας προσέγγισε τα 5,4 δισ. (3,1% του ΑΕΠ) το 2016 δισεκ. 6 Ευρύτερη επίδραση στο ΑΕΠ* Καταμερισμός της επίδρασης στο ΑΕΠ ανά τύπο δραστηριότητας 5 13% 4 2.6 11% 3 2 0.8 5.4 48% 1 2.0 28% 0 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Περιλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. 27

Η συνολική επίδραση στην απασχόληση εκτιμάται σε 107 χιλ. θέσεις εργασίας (2,7% της εγχώριας απασχόλησης) ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης (χιλ.) 120 Ευρύτερη επίδραση στην απασχόληση* Καταμερισμός της επίδρασης στην απασχόληση ανά τύπο δραστηριότητας 100 12% 80 61 10% 60 107 53% 40 24 25% 20 0 22 Εξορυκτικές και λατομικές δραστηριότητες Ηλεκτροπαραγωγή από εγχώριο λιγνίτη Παραγωγή τσιμέντου από εγχώριο ασβεστόλιθο Παραγωγή πρωτόχυτου αλουμινίου και σιδηρονικελίου * Περιλαμβάνεται και η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη. Περιορίζεται το μερίδιο της ηλεκτροπαραγωγής από εγχώριο λιγνίτη στην επίδραση στην απασχόληση, από 30% το 2014 σε 25% το 2016, με ενίσχυση του μεριδίου των εξορυκτικών και λατομικών δραστηριοτήτων 28

Περίπου το 30% της προστιθέμενης αξίας στη Δυτική Μακεδονία στηρίζεται στην εξορυκτική βιομηχανία Επίδραση ως ποσοστό της προστιθέμενης αξίας της περιφέρειας Επίδραση ως ποσοστό της απασχόλησης κάθε περιφέρειας Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Αττική Ήπειρος Κρήτη Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα 0% 10% 20% 30% 40% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Ανατολική Μακεδονία, Θεσσαλία Κεντρική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Αττική Βόρειο Αιγαίο Ιόνια Νησιά Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Κρήτη 0% 10% 20% 30% Άμεση Έμμεση Προκαλούμενη Σημ.: Περιλαμβάνεται η επίδραση από την ηλεκτροπαραγωγή με εγχώριο λιγνίτη Ιδιαίτερα ισχυρές οι επιδράσεις της εξορυκτικής βιομηχανίας και στην οικονομία της Στερεάς Ελλάδας 29

6. Προοπτικές ανάπτυξης 30

Υπό τις υποθέσεις της ανάλυσης, αναμένεται αύξηση της ζήτησης μεσοπρόθεσμα στα περισσότερα προϊόντα 2009 2009 2010 2010 2011 2011 2012 2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2016 2016 2017 2017 2018 2018 2019 2019 2020 2020 2021 2021 2022 2022 2009 2010 2009 2011 2010 2012 2011 2013 2012 2014 2013 2015 2014 2016 2015 2017 2016 2018 2017 2019 2018 2020 2019 2021 2020 2022 2021 2022 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 εκ. τόνοι 70 60 50 40 30 20 10 - Ενεργειακά εκ. τόνοι 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 Μεταλλικά Πτώση της παραγωγής λιγνίτη μέχρι το 2022 Αύξηση στα μεταλλικά ορυκτά, με ισχυρότερη άνοδος στο αλουμίνιο Σημαντική ενίσχυση μεσοπρόθεσμα στα μάρμαρα Μικρή άνοδος στα βιομηχανικά ορυκτά Στα αδρανή αναμένεται μικρή αύξηση μέχρι το 2022 εκ. τόνοι 7.0 Βιομηχανικά εκ. τόνοι 3.0 Μάρμαρα εκ. τόνοι 90 Αδρανή (+τσιμέντο) 6.0 5.0 2.5 2.0 80 70 60 4.0 3.0 1.5 50 40 2.0 1.0 1.0 0.5 30 20 10 0.0 0.0 0 Δεν έχει ληφθεί υπόψη η ενδεχόμενη επίδραση ρυθμιστικών παραγόντων. Στα Αδρανή τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία αφορούν το 2016, συνεπώς η περίοδος πρόβλεψης ξεκινάει από το 2017 31

Σημαντικές καθυστερήσεις παρατηρούνται στις προβλεπόμενες επενδύσεις στην εξόρυξη χρυσού Λιγνίτης Στην εξόρυξη λιγνίτη πραγματοποιήθηκαν επενδύσεις 219 εκατ. το 2016 από τη ΔΕΗ Χρυσός Οι αρχικές προβλέψεις για επενδύσεις περίπου 800 εκατ. τη διετία 2016-2017, δεν επιβεβαιώθηκαν, καθώς σημειώθηκαν καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών Λοιπά μέταλλα Αναμένεται αύξηση κατά 42% περίπου των επενδύσεων τη διετία 2018-2019 (κυρίως στο αλουμίνιο και στο βωξίτη) Μάρμαρα Οι επενδύσεις οι οποίες υλοποιήθηκαν το 2017 (περίπου 3,0 εκατ.) αναμένεται να συνεχιστούν και τη διετία 2018-2019 Βιομηχανικά ορυκτά και λοιπά λατομικά προϊόντα Αύξηση επενδύσεων αναμένεται την επόμενη περίοδο στα βιομηχανικά ορυκτά Πηγή: Μέλη ΣΜΕ Ενισχυμένες επενδύσεις τη διετία 2018-2019 αναμένονται στα λοιπά μέταλλα και στα βιομηχανικά ορυκτά 32

7. Πρόσφατες εξελίξεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο 33

Βασικότερες θεσμικές εξελίξεις σε κοινοτικό επίπεδο Δημιουργία συνδέσμου γνώσης και καινοτομίας (KIC) για τους ορυκτούς πόρους από το ευρωπαϊκό ινστιτούτο καινοτομίας και τεχνολογίας (EIT) το 2014 Ο βασικός στόχος του KIC είναι η ενίσχυση του κλάδου εξόρυξης και η μετατροπή της ανάγκης για ορυκτά σε στρατηγικό πλεονέκτημα της ΕΕ. Εξασφάλιση πόρων για έρευνα και καινοτομία για την περίοδο 2014-2020 600 εκατ. μέσα από τον Ορίζοντα 2020 Δημιουργία ευρωπαϊκών δεικτών παρακολούθησης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης για την Καινοτομία στις Πρώτες Ύλες (από το 2014) Ένταση της παρακολούθησης και βελτίωσης της βιωσιμότητας της εξόρυξης μη ενεργειακών ορυκτών Οριζόντια υιοθέτηση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης σε όλες τις ευρωπαϊκές πολιτικές και πρωτοβουλίες COM (2016) 739 final Περιλαμβάνονται και οι κύριες πολιτικές για την εξόρυξη μη ενεργειακών ορυκτών καθώς και οι σχετικές πρωτοβουλίες (π.χ. πρωτοβουλία για τις πρώτες ύλες). Ανανεωμένη στρατηγική της ΕΕ για τη βιομηχανική πολιτική (2017) Αναθεωρημένος κατάλογος κρίσιμων πρώτων υλών Νέα σειρά δράσεων για την κυκλική οικονομία Δημιουργία στρατηγικής για βιώσιμη χρηματοδότηση Πρωτοβουλία για μια ισορροπημένη και προοδευτική εμπορική πολιτική Νέες προτάσεις για καθαρή, ανταγωνιστική και διασυνδεδεμένη κινητικότητα 34

Σε εθνικό επίπεδο, θεσπίστηκε νέος λατομικός κώδικας ως μέρος του τρίτου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής Βασικές αλλαγές του νόμου για την έρευνα και εκμετάλλευση λατομικών ορυκτών Ενιαίο, απλούστερο κείμενο Αλλαγή χρόνου για τις μισθώσεις (μέγιστο 70 από 40 έτη) Μίσθωση δημόσιων ή δημοτικών εκτάσεων μέσω δημοπρασίας Απλούστευση της διαδικασίας αδειοδότησης της διενέργειας των εργασιών έρευνας και εκμετάλλευσης Αναμορφώνεται η διαδικασία καθορισμού λατομικών περιοχών εκμετάλλευσης αδρανών υλικών Αυστηρότερο πλαίσιο για την αποκατάσταση περιβάλλοντος και πολιτιστικής κληρονομιάς Νέο σύστημα επιβολής προστίμων που στηρίζεται σε προκαθορισμένους συντελεστές Πηγή: Ν. 4512/2018 (Ιανουάριος 2018), «Ρυθμίσεις για την εφαρμογή Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής και άλλες διατάξεις», Β Μέρος - Έρευνα και εκμετάλλευση λατομικών ορυκτών και άλλες διατάξεις (άρθρα 43-72) 35

Άλλες βασικές αλλαγές στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο Ν. 4442/2016 Νέο θεσμικό πλαίσιο για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας Αλλαγές στην αδειοδότηση ορυχείων, λατομείων και μεταλλουργιών Οι λατομικές δραστηριότητες όταν αυτές πρόκειται να ασκηθούν σε ιδιωτική έκταση υπόκεινται σε γνωστοποίηση ενώ όταν πρόκειται να ασκηθούν σε δημόσια ή δημοτική, σε έγκριση. Διενέργειας ερευνητικών/εξορυκτικών εργασιών για λατομικά ορυκτά σε ιδιωτική έκταση δεν αποτελεί αντικείμενο αδειοδότησης Ν. 4447/2016 Χωρικός σχεδιασμός - Βιώσιμη ανάπτυξη Διάρθρωση συστήματος χωρικού σχεδιασμού Εθνική χωρική στρατηγική Εθνικό συμβούλιο χωροταξίας Ο νέος λατομικός νόμος (Ν. 4512/2018) κατήργησε τα άρθρα 41 & 69 του Ν. 4409/2016 Άρθρο 41: Ρυθμίσεις λατομικής νομοθεσίας. Ενδεικτικά θέματα εγγυητικών επιστολών για μίσθωση ή χορήγηση άδειας εκμετάλλευσης σε λατομεία, υποχρεώσεις για αποκατάσταση μετά το πέρας εκσκαφής και λοιπά Άρθρο 69: Θέματα επέκτασης της αδειοδότησης λατομείων που είχαν ήδη εγκαταστασταθεί σε λατομικές περιοχές 36

Υπάρχουν ωστόσο ακόμα εκκρεμότητες και δυσλειτουργίες στο θεσμικό πλαίσιο που θέτουν εμπόδια στην ανάπτυξη Βασικές εκκρεμότητες και δυσλειτουργίες στο θεσμικό πλαίσιο των ΟΠΥ Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για την αξιοποίηση των ΟΠΥ και πλήρης ένταση της εξορυκτικής βιομηχανίας στα περιφερειακά χωροταξικά πλαίσια Ένταξη του κλάδου στον αναπτυξιακό νόµο Ενίσχυση του αναπτυξιακού και ελεγκτικού ρόλου των Επιθεωρήσεων Μεταλλείων και των διευθύνσεων του ΥΠΕ για την αξιοποίηση των ΟΠΥ Αποτελεσματική πάταξη της παράνομης λατόµευσης Η Εθνική Πολιτική Αξιοποίησης των ΟΠΥ δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως, με ενσωμάτωσή της σε επιμέρους πολιτικές και σχεδιασμούς της χώρας 37

8. Συμπεράσματα 38

Συμπεράσματα Υποχώρηση των πωλήσεων και της παραγωγής της εξορυκτικής βιομηχανίας τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω συρρίκνωσης της εξόρυξης λιγνίτη Άνοδος της παραγωγής στα μάρμαρα, στα μεταλλικά ορυκτά (εξόρυξη και μεταποίηση), στα βιομηχανικά και στα αδρανή μετά το 2012 Υποχώρηση της προστιθέμενης αξίας στην εξόρυξη μετά το 2013 και επιδείνωση των δεικτών αποδοτικότητας στο σύνολο της εξορυκτικής βιομηχανίας το 2015-16 Η εξορυκτική βιομηχανία έχει σημαντική παρουσία στην εγχώρια βιομηχανική δραστηριότητα Η εξορυκτική βιομηχανία παράγει το 5,5% της προστιθέμενης αξίας του εγχώριου βιομηχανικού τομέα Απασχολεί το 3,7% των εργαζομένων της εγχώριας βιομηχανίας Στην 4 η και 7 η θέση αντίστοιχα η Ελλάδα στην κατάταξη των χωρών της ΕΕ με βάση το μερίδιο της εξόρυξης στο σύνολο της βιομηχανίας Η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών από την εγχώρια εξορυκτική βιομηχανία έχει σημαντική συμβολή στην ελληνική οικονομία 3,1% του ΑΕΠ της χώρας βασίζεται άμεσα ή έμμεσα στις δραστηριότητες της εγχώριας εξορυκτικής βιομηχανίας 2,7% της εγχώριας απασχόλησης (107 χιλ. θέσεις εργασίας) Ιδιαίτερη βαρύτητα σε συγκεκριμένες περιφέρειες και περιοχές της χώρας (όπως Δυτική Μακεδονία και Στερεά Ελλάδα) Αβεβαιότητες και ρυθμιστικές παραλείψεις εξακολουθούν να επηρεάζουν αρνητικά τις προοπτικές ανάπτυξης της εξορυκτικής βιομηχανίας Θετική εξέλιξη η ψήφιση του νέου λατομικού νόμου 39

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Ερευνητική ομάδα: Α. Μουστάκας, Η. Ντεμιάν, Γ. Παύλου, Σ. Σταυράκη και S. Danchev 40