8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 657 ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΛΙΩΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΚΑΙ ΜΑΡΙΚΕΣ (ΠΕΡΙΟΧΗ ΡΑΦΗΝΑΣ) ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ) ΚΑΤΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 40 ΧΡΟΝΙΑ Π. Καραπάνος, Ν. Κονισπολιάτης Τομέας Γεωλογικών Επιστημών, Σχολή Μηχ. Μεταλ. Μεταλλουργών Ε.Μ.Π, Αθήνα. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία εξετάζονται τα χαρακτηριστικά των ιζημάτων δύο παραλιών (Κόκκινο Λιμανάκι και Μαρίκες) της περιοχής Ραφήνας Ανατολικής Αττικής και η μορφολογική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης της ευρύτερης περιοχής κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Η μελέτη βασίζεται σε γεωμορφολογικές παρατηρήσεις, σε κοκκομετρικές αναλύσεις και στη χρήση τοπογραφικών χαρτών και αεροφωτογραφιών. Κοινό γνώρισμα των ιζημάτων των δύο παραλιών είναι οι αρνητικές τιμές λοξότητας και η μέτρια εώς ασθενική διαβάθμιση των κόκκων αντανακλώντας τις επιδράσεις των κυματισμών πάνω στα ιζήματα και τις επικρατούσες υδροδυναμικές συνθήκες. Η ανάλυση των αεροφωτογραφιών έδειξε σημαντικές ανθροπογενείς επεμβάσεις στην παράκτια ζώνη κατά τα τελευταία 40 χρόνια και ανάπτυξη περιοχών με έντονη πρόσχωση ή διάβρωση. Οι στατιστικές παράμετροι των ιζημάτων, η μορφολογία και η εξέλιξη της παράκτιας ζώνης της Ραφήνας αποτελούν δείκτες των φυσικών διεργασιών που ενεργούν στην περιοχή και των ανθρωπογενών επεμβάσεων. Λέξεις κλειδιά: ιζήματα, παράκτια ζώνη, διάβρωση, Ραφήνα SEDIMENTARY CHARACTERISTICS OF KOKKINO LIMANAKI AND MARIKES BEACHES (RAFINA AREA) AND MORPHOLOGICAL EVOLUTION OF THE COASTAL ZONE OF RAFINA AREA (EAST ATTIKA) DURING THE LAST 40 YEARS P.Karapanos, N. Conispoliatis National Technical University of Athens, Athens, Greece. ABSTRACT In the present study we examine the sedimentary characteristics of the beaches Kokkino Limanaki and Marikes of Rafina area and the morphological evolution of the coastal zone during the last 40 years. This work is based on geomorphological observations, grain size analysis and topographical maps and airfotos. The negative skewness values and the medium to poorly shorted grains, which reflect the hydrodynamic regime of the area, are the common features of the sediments of these two beaches. The analysis of the airfotos shows significant human interference in the coastal zone during the last 40 years and development of areas with intense erosion and deposition. The statistical parameters of the sediments, the morphology and the evolution of the coastal zone of Rafina indicate the physical process and the human interference on the coastal zone. Key words: sediments, coastal zone, erosion, Rafina
658 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παράκτια ζώνη της ευρύτερης περιοχής της Ραφήνας χαρακτηρίζεται από μέσης κλίσης εώς απότομες (απόκρημνες) ακτές, με αρκετούς μικρούς κόλπους μήκους από λίγα μέτρα έως ένα χιλιόμετρο. Οι απότομες ακτές συναντώνται σε σημεία όπου οι μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι με συχνές παρεμβολές ερυθροπυλών καταλήγουν μέχρι τη θάλασσα και είναι έντονα διαβρώσιμοι στις κυματικές διεργασίες. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η εξέταση των ιζηματολογικών χαρακτηριστικών των παραλιών Κόκκινο Λιμανάκι και Μαρίκες στην περιοχή της Ραφήνας και της μορφολογικής εξέλιξης της παράκτιας ζώνης της ευρύτερης περιοχής Ραφήνας κατά τα τελευταία 40 χρόνια. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 46 δείγματα ιζημάτων συλλέχθηκαν από την παραλία Μαρίκες και 35 από την παραλία Κόκκινο Λιμανάκι της περιοχής Ραφήνας (σχήμα 1). Στα δείγματα πραγματοποιήθηκε κοκκομετρική ανάλυση και υπολογίστηκαν οι στατιστικές κοκκομετρικές παράμετροι των ιζημάτων: διάμεσος, μέσο μέγεθος, σταθερά απόκλισης, λοξότητα και κύρτωση. Επίσης έγινε χρήση τοπογραφικών χαρτών και αεροφωτογραφιών από την Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, επεξεργασία αυτών με πρόγραμμα ανάλυσης φωτογραφίας (Photoshop Elements 2.0) σε υπολογιστή και σχεδίαση της ακτογραμμής (AutoCAD). Οι αεροφωτογραφίες που συγκρίθηκαν έχουν ληφθεί για την τελευταία 40ετία με χρονική καθυστέρηση περίπου 15 έως 20 χρόνια η μία από την άλλη υπό κλίμακα 1:15000 (σχήμα 2). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι τιμές των στατιστικών παραμέτρων των ιζημάτων της παραλίας Κόκκινο Λιμανάκι κυμαίνονται ως εξής : διάμεσος 0.253-2.045, μέσο μέγεθος 0.395-1.784, τυπική απόκλιση 0.538-1.343, λοξότητα -2.400-0.705, κύρτωση 0.307-1.956 Ομοίως για την παραλία Μαρίκες οι στατιστικές παράμετροι των ιζημάτων κυμαίνονται ως εξής : διάμεσος 0.038-2.359, μέσο μέγεθος 0.271- Σχήμα 1. Α: Οι παραλίες Κόκκινο Λιμανάκι και Μαρίκες της περιοχής Ραφήνας, Β: Θέσεις δειγματοληψίας Κόκκινο Λιμανάκι, Γ: Θέσεις δεογματοληψίας Μαρίκες
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 659 Σχήμα 2. Μεταβολές ακτογραμμής της ευρύτερης περιοχής Ραφήνας για τα έτη 1969, 1988, 2002. 2.361, τυπική απόκλιση 0.526-2.002, λοξότητα -1.136-0.446, κύρτωση 0.486-2.405. Από την εξέταση των αεροφωτογραφιών εντοπίστηκαν θέσεις όπου παρατηρείται διάβρωση της παράκτιας ζώνης και σημεία στα οποία παρατηρείται πρόσχωση και έντονες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η κοκκομετρική ανάλυση έδειξε ότι τα ιζήματα της παραλίας Κόκκινο Λιμανάκι ανήκουν στο λιθολογικό τύπο (Folk 1974) χονδρόκοκκη έως μεσόκοκκη άμμος και τα ιζήματα της παραλίας Μαρίκες στον τύπο χονδρόκοκκη έως λεπτόκοκκη άμμος. Κοινό χαρακτηριστικό ιζηματολογικό γνώρισμα των ιζημάτων των δύο παραλιών είναι οι αρνητικές τιμές λοξότητας και η μέτρια έως κακή ταξινόμηση των κόκκων. Οι αρνητικές τιμές λοξότητας υποδηλώνουν τη διαδικασία του «λιχνίσματος» (winnowing process) των κυματισμών πάνω στο ίζημα που επιτρέπει την απομάκρυνση του λεπτότερου υλικού (Duane 1964). Η μέτρια έως κακή διαβάθμιση των κόκκων υποδηλώνει διεργασίες απόθεσης ιζημάτων, όπου σύμφωνα με τον Folk (1974), ασθενώς διαβαθμισμένα ιζήματα εμφανίζονται σε περιοχές απόθεσης ιζημάτων (ιζηματογένεσης) ή και χαμηλής υδροδυναμικής ενέργειας. Τα ιζήματα αυτά προέρχονται από τη διάβρωση των ακτών (ψαμμίτες, ψαμμούχες μάργες, κροκαλολατυποπαγή κ.λ.π.) και από τους χείμαρρους που εκβάλλουν στην ακτογραμμή. Η ανάλυση των αεροφωτογραφιών έδειξε σημαντικές ανθρωπογενείς επεμβάσεις στην παράκτια ζώνη κατά τα τελευταία 40 χρόνια (κατασκευή νέου λιμένος, κτλ). Έδειξε επίσης ότι η παράκτια ζώνη της ευρύτερης περιοχής
660 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Σχήμα 2. Κατανομή των περιεκτικοτήτων των βαρέων μετάλλων Pb, Zn, Ni, Cr, Cu στα εξετασθέντα ιζήματα Σχήμα 3. Διάγραμμα συσχέτισης Cr-Ni
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 661 Ραφήνας έχει υποστεί κατά θέσεις έντονη διάβρωση από τους υδροδυναμικούς παράγοντες της θάλασσας (κυματισμοί, ρεύματα) με επακόλουθο την οπισθοχώρηση της ακτογραμμής και την καταστροφή παράκτιων γεωμορφών διάβρωσης, όπως π.χ. στηλοειδών γεωμορφών. Σε ορισμένες όμως θέσεις της παράκτιας ζώνης εντοπίστηκαν περιοχές απόθεσης ιζημάτων και σε άλλες θέσεις σταθεροποίηση της ακτής. Οι στατιστικές παράμετροι των ιζημάτων, η μορφολογία και εξέλιξη της παράκτιας ζώνης της ευρύτερης περιοχής της Ραφήνας αποτελούν σημαντικούς δείκτες των φυσικών διεργασιών που δρουν στην περιοχή και των ανθρωπογενών επεμβάσεων που συνέβησαν σ αυτήν κατά τα τελευταία 40 χρόνια. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Duane, D.B. (1964). Significance of skewness in recent sediments. Jour Sed. Petrology, 34, 864 874. Folk R. (1974). Petrology of sedimentary rocks. Hemphill pub. Austin, Texas.