Ο Howard Gardner θαη ην Έξγν ηνπ 1. Ησάλλεο Υαηδεγεσξγίνπ hadzigeo@rhodes.aegean.gr Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 100 Ο Howard Gardner θαη ην Έξγν ηνπ 1 Ησάλλεο Υαηδεγεσξγίνπ hadzigeo@rhodes.aegean.gr Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ Θα ήζεια θαη εγψ κε ηε ζεηξά κνπ λα πσ φηη είλαη κεγάιε θαη ηδηαίηεξε ηηκή γηα καο- θαη ελλνψ ην Σκήκα καο, ην Παλεπηζηήκην, ηελ Πφιε ηεο Ρφδνπ- πνπ βξίζθεηαη αλάκεζά καο ν Καζεγεηήο Howard Gardner, ζ απηή ηελ ηειεηή αλαγφξεπζήο ηνπ ζε επίηηκν δηδάθηνξα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ. Καη ην ιέσ απηφ, ην ηνλίδσ, επεηδή δελ πξφθεηηαη απιά γηα έλαλ επηζηήκνλα, ν νπνίνο κειέηεζε θαη έγξαςε γηα ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ λνπ, ηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη ηηο επηπηψζεηο ηνπο ζηελ παηδαγσγηθή επηζηήκε. δελ πξφθεηηαη απιά γηα έλαλ παλεπηζηεκηαθφ θαζεγεηή πνπ έγξαςε πεξίπνπ 30 βηβιία θαη πάλσ απφ 500 άξζξα. δελ πξφθεηηαη απιά γηα θάπνηνλ πνπ ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο 100 δηαλννχκελνπο ηνπ πιαλήηε. Σν ηνλίδσ θπξίσο γηαηί πξφθεηηαη γηα έλαλ επηζηήκνλα πνπ μεθίλεζε λα πξνθαιεί κηα «παξαδεηγκαηηθή κεηαηφπηζε», εθφζνλ ε ζεσξία πνπ πξφηεηλε πξηλ απφ 25 ρξφληα αιιάδεη ηελ αληίιεςή καο γηα ηελ επθπΐα. Κφληξα ζην θαηεζηεκέλν ηεο επηζηήκεο ηεο ςπρνινγίαο, ν Howard Gardner πξφηεηλε κηα ζεσξία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε λνεκνζχλε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα κνλνδηάζηαηε έλλνηα, σο θάηη πνπ κπνξεί λα αμηνινγεζεί κέζα απφ θάπνηα ηεζη, ηα νπνία ζηεξίδνληαη ζε καζεκαηηθά θαη γισζζηθά puzzle θαη λα κεηξεζεί κε έλαλ αξηζκφ - ην γλσζηφ IQ (πειίθν επθπΐαο). Ζ ζεσξία, δειαδή, απηή ησλ πνιιαπιψλ επθπτψλ ή ησλ πνιιαπιψλ ηχπσλ λνεκνζχλεο, απνηειεί ζηελ νπζία κηα θξηηηθή ηεο άπνςεο φηη ππάξρεη κηα κνλαδηθή λνεκνζχλε. Σν πξψην θεθάιαην, ζην πξψην, θαηά ηελ άπνςή κνπ, πην ζεκαληηθφ βηβιίν ηνπ (ην 4 ν φκσο ζε ζεηξά), ην νπνίν γξάθηεθε ην 1975 (δειαδή φηαλ ν Howard Gardner ήηαλ 32 ρξνλψλ) κε ηίηιν The Shattered Mind (Ο Καηεζηξακκέλνο Ννπο), μεθίλεζε κε έλαλ ζηίρν ηνπ πνηεηή T.S. Eliot: Γελ είλαη αξθεηφ λα θνηηάμνπκε κέζα ζηηο θαξδηέο καο. ρξεηάδεηαη λα θνηηάμνπκε κέζα ζην εγθεθαιηθφ καο θινηφ. Καη απηφ αθξηβψο έθαλε o Howard Gardner. Δπί ζρεδφλ 4 δεθαεηίεο κειέηεζε ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ εγθεθάινπ, ηηο ηθαλφηεηεο, ηηο δπλαηφηεηεο πνπ έρεη, κε άκεζν ελδηαθέξνλ φκσο γηα ηηο επηπηψζεηο ησλ κειεηψλ απηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Αιιά θαη ζηηο κειέηεο ηνπ απηέο, ν Howard Gardner αθνινχζεζε έλα δξφκν ιίγν δηαθνξεηηθφ απ απηφλ πνπ αθνινπζνχλ νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νκνηέρλνπο ηνπ. Έρνληαο ζπλεηδεηνπνηήζεη φηη ε «εγθεθαιηθή βιάβε» κπνξεί λα απνηειέζεη έλα κνλνπάηη, ην νπνίν νδεγεί ζηελ απνθάιπςε ησλ κπζηηθψλ ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξψπηλνπ εγθε- 1 Οκηιία ηνπ Καζεγεηή θ. Ησάλλε Υαηδεγεσξγίνπ γηα ην έξγν θαη ηελ πξνζθνξά ζηελ επηζηήκε θαη ζηνλ θφζκν ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ Καζεγεηή Howard Gardner, ζηελ ηειεηή αλαγφξεπζεο ηνπ σο Δπίηηκνπ Γηδάθηνξα ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηεκψλ ηεο Πξνζρνιηθήο Αγσγήο θαη ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ ρεδηαζκνχ (Σ.Δ.Π.Α.Δ..) ηεο ρνιήο Αλζξσπηζηηθψλ Δπηζηεκψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ., Καζεγεηήο ΣΔΠΑΔ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 101 θάινπ, δίλεη κεγάιε ζεκαζία ζηα άηνκα πνπ απνθιίλνπλ απφ ηνλ θαλνληθφ πιεζπζκφ. Απηφ κπνξεί θάπνηνο λα ην ζεσξήζεη σο κηα «επθπή» ζηξαηεγηθή, ηελ νπνία φκσο αθνινχζεζαλ θάπνηνη επηζηήκνλεο πνπ ζεκάδεςαλ ηνλ πνιηηηζκφ καο. Ο Freud, γηα παξάδεηγκα, ζηξάθεθε ζηα ζπλαηζζεκαηηθά δηαηαξαγκέλα άηνκα, πξνθεηκέλνπ λα δείμεη ηε ζπλέρεηα αλάκεζα ζηελ «πγηή» θαη «άξξσζηε» πξνζσπηθφηεηα. O Piaget ζηξάθεθε ζην κηθξφ παηδί, πξνθεηκέλνπ λα απνθαιχςεη ηηο βάζεηο, ηηο απαξρέο ηεο ζθέςεο ηνπ ελήιηθα. Ο Levi- Strauss ηαμίδεςε ζε καθξηλέο ρψξεο γηα λα κειεηήζεη αλζξψπνπο πνιχ δηαθνξεηηθνχο απ απηνχο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία δνχζε. Ο κπερεβηνξηζηήο Skinner θαη o εζνιφγνο Lorenz κειέηεζαλ δηαθνξεηηθά είδε, ζε κηα πξνζπάζεηα λα εληνπίζνπλ ηελ εμειηθηηθή ζπλέρεηα δηαθφξσλ δεμηνηήησλ, πξαθηηθψλ θαη ζπλαηζζεκάησλ. Ο Howard Gardner κειέηεζε άηνκα, ηα νπνία παξέθθιηλαλ γλσζηηθά ή δηαλνεηηθά απφ ην κέζν πιεζπζκφ. Πνηνο είλαη φκσο ν Howard Gardner θαη πψο έθηαζε εδψ ζήκεξα, ζηελ θνξπθή ηεο επηζηήκεο ηνπ θαη ηεο αθαδεκατθήο ηνπ θαξηέξαο; Ο Howard Gardner γελλήζεθε ζην Scranton ηεο Pennsylvania. Οη γνλείο ηνπ είραλ θχγεη ιίγα ρξφληα λσξίηεξα απφ ηε Νπξεκβέξγε καδί κε ην ηξίρξνλν γην ηνπο ηνλ Eric. O Eric, ιίγν πξηλ γελλεζεί ν Howard, ζθνηψζεθε ζε έλα αηχρεκα θάλνληαο ζθη κε ην έιθεζξφ ηνπ. Σν γεγνλφο απηφ, δειαδή ν ζάλαηνο ηνπ αδειθνχ ηνπ, ελψ δε ζπδεηήζεθε θαζψο ν κηθξφο Howard κεγάισλε, είρε ζεκαληηθή επίδξαζε πάλσ ζηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Λφγσ ηνπ αηπρήκαηνο ηνπ αδειθνχ ηνπ Eric, ε ζπκκεηνρή ηνπ Howard ζε θπζηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηα δηάθνξα ζπνξ ζην ζρνιείν ήηαλ πνιχ πεξηνξηζκέλε, ελψ ηνλ ελζάξξπλαλ λα αζρνιείηαη κε δεκηνπξγηθέο θαη γεληθά πλεπκαηηθέο/δηαλνεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. ηελ ειηθία ησλ 13 ε- ηψλ ν Howard ήηαλ άξηζηνο πηαλίζηαο θαη κάιηζηα θιέξηαξε θαη κε ηελ ηδέα κηαο θαξηέξαο ζηε κνπζηθή. Οη γνλείο ηνπ, βέβαηα, ήζειαλ λα ηνλ ζηείινπλ λα θνηηήζεη ζε αθαδεκία ζηε Μαζαρνπζέηε. Απηφο αξλείηαη θαη πξνηηκά λα θνηηήζεη ζε έλα πξνπαξαζθεπαζηηθφ ζρνιείν ηεο Πελζπιβαλίαο. Καηαθέξλεη έηζη λα κπεη ην 1961 ζην Harvard κε ζθνπφ λα ζπνπδάζεη ηζηνξία. Χζηφζν, ε γλσξηκία ηνπ κε ηνλ Eric Erikson θαη ε επίδξαζε πνπ είρε απηφο ζην λεαξφ Howard ήηαλ θαηαιπηηθή, αθνχ άιιαμε θαηεχζπλζε θαη ζπνχδαζε θνηλσληθέο ζρέζεηο (social relations), έλα αληηθείκελν πνπ ζπλδχαδε ςπρνινγία, αλζξσπνινγία θαη θνηλσληνινγία, αιιά πάληα κε έλα ελδηαθέξνλ γηα ηελ θιηληθή ςπρνινγία. Απνθνηηεί ην 1965. Μεηά ζπλερίδεη ηηο ζπνπδέο ηνπ θαη γηα έλα ρξφλν βξίζθεηαη ζην Λνλδίλν, ζην θεκηζκέλν London School of Economics, φπνπ κειεηά θηινζνθία θαη θνηλσληνινγία. Ζ ζπλάληεζε θαη ε γλσξηκία ηνπ, σζηφζν, κε ηνλ Jerome Bruner, αιιά θαη ηα γξαπηά θείκελα ηνπ Piaget, είραλ ηελ ίδηα θαηαιπηηθή επίδξαζε ζηνλ Ζoward Gardner, αθνχ αξρίδεη λα αλαπηχζζεη πιένλ έλα εληνλφηαην ελδηαθέξνλ πξνο ηε Γλσζηηθή Φπρνινγία. Σν 1971 ιακβάλεη ην δηδαθηνξηθφ ηνπ. Ζ δηαηξηβή ηνπ είρε ζέκα «Σα ζηπι επαηζζεζίαο ησλ παηδηψλ». Ο Howard Gardner ζπλερίδεη λα εξγάδεηαη ζην Harvard, εθφζνλ απφ ην 1967- έηνο πνπ μεθίλεζε ην Project Zero θαη αξρίδεη ε ζπλεξγαζία ηνπ κε ην θηιφζνθν Nelson Goodman- απνηειεί ελεξγφ κέινο ηεο εξεπλεηηθήο νκάδαο ηνπ Project Zero. To 1972, δειαδή έλα ρξφλν κεηά ηελ απφθηεζε

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 102 ηνπ δηδαθηνξηθνχ ηνπ, θαη γηα 28 νιφθιεξα ρξφληα, δειαδή κέρξη ην 2000, ν Howard Gardner ήηαλ ν δηεπζπληήο ηνπ Project Zero. Ση είλαη φκσο απηφ ην Project Zero; Σελ ηδέα ηνπ project απηνχ ηε ζπλέιαβε ν θηιφζνθνο Nelson Goodman, θαη ην 1967 ζηήζεθε κηα νκάδα εξεπλεηψλ πνπ είραλ ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε, θαη ηε κειέηε ηεο βειηίσζεο ηεο εηθαζηηθήο εθπαίδεπζεο. Ο Goodman πίζηεπε φηη ηα εηθαζηηθά καζήκαηα, νη ηέρλεο γεληθφηεξα, κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ σο γλσζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Έδσζε ην φλνκα Zero (Μεδέλ), επεηδή κέρξη ην 1967 κεδέλ ήηαλ νη γλψζεηο, νη εκπεηξίεο καο ζρεηηθά κε ην ζέκα απηφ. Με ηα ρξφληα, νη εξεπλεηέο ηνπ Project Zero επεθηάζεθαλ θαη ζε άιιεο γλσζηηθέο πεξηνρέο θαη δηεξεχλεζαλ ηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη ηε κάζεζε ηφζν ζε παηδηά θαη ελήιηθεο φζν θαη ζε επίπεδν νξγαληζκψλ. Σν 1975, αθνχ ν Howard Gardner είρε απνθηήζεη αξθεηή εκπεηξία (ζηελ αξρή σο εξεπλεηηθφ κέινο θαη κεηά σο δηεπζπληήο ηνπ Project Zero), θαη αθνχ είρε πεξάζεη πεξίπνπ 3 ρξφληα κέζα ζηελ εηδηθή πηέξπγα ηνπ Ηαηξηθνχ Κέληξνπ Βεηεξάλσλ ηεο Βνζηψλεο, κειεηψληαο άηνκα πνπ ππέθεξαλ απφ θάπνην είδνο εγθεθαιηθήο βιάβεο, ζπγγξάθεη ην βηβιίν The Shattered Mind, ην νπνίν κπνξεί λα ζεσξεζεί ν πξνάγγεινο ηεο δηαηχπσζεο ηεο ζεσξίαο ησλ Πνιιαπιψλ Δπθπτψλ. ην βηβιίν απηφ, ν Howard Gardner αλαιχεη θαη εμεγεί ην πψο ε εγθεθαιηθή βιάβε ή θαηαζηξνθή είλαη ν δξφκνο γηα ηε κειέηε θαη θαηαλφεζε ηνπ λνπ θαη πεξηγξάθεη ην ηη ζπκβαίλεη ζε άηνκα πνπ έρνπλ ππνζηεί ηέηνηνπ είδνπο βιάβε ή θαηαζηξνθή. Πψο, γηα παξάδεηγκα άηνκα πνπ δελ κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ ιέμεηο κπνξνχλ θάιιηζηα λα δηαβάζνπλ αξηζκνχο, λα νλνκάδνπλ αληηθείκελα θαη γξάκκαηα. Σν 1979 ν Howard Gardner έιαβε κηα κεγάιε ρξεκαηνδφηεζε απφ ην Ίδξπκα Bernard Van Leer ζηε Γαλία, γηα λα εθπνλήζεη έλα project πάλσ ζην Αλζξψπηλν Γπλακηθφ (Human Potential), θαη ζπγθεθξηκέλα γηα λα κειεηήζεη θαη λα ζπλζέζεη ην ηη γλσξίδακε κέρξη ηφηε γηα ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ κέζα απφ ηηο έξεπλεο πνπ είραλ δηεμαρζεί ηφζν ζην ρψξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο φζν θαη κε άηνκα πνπ είραλ ππνζηεί εγθεθαιηθέο βιάβεο. Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο κειέηεο θαη ζχλζεζεο ήηαλ κεηά απφ 4 ρξφληα ην βηβιίν Frames of Mind. απηφ ην βηβιίν ν Howard Gardner δηαηππψλεη ηε ζεσξία ησλ Πνιιαπιψλ Δπθπτψλ. Αλ θαη ην βηβιίν απηφ δειαδή ην απνηέιεζκα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζηφρνπ ηνπ Project πάλσ ζην Αλζξψπηλν Γπλακηθφ (-θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο απνηίκεζήο ηνπ επηπέδνπ ηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο ζρεηηθήο κε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ-) γξάθηεθε γηα λα δηαθσηίζεη ηνπο ςπρνιφγνπο, «αγθαιηάζζεθε» πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηελ Παηδαγσγηθή Δπηζηήκε θαη ηνλ θφζκν ηεο Δθπαίδεπζεο. Ο ιφγνο είλαη, φηη αθελφο γηα ηνπο Φπρνιφγνπο πνπ ηξέθνπλ κηα ηδηαίηεξε αγάπε πξνο ηελ έλλνηα ηνπ IQ ε Θεσξία ησλ Πνιιαπιψλ Σχπσλ Ννεκνζχλεο ζα είλαη θάηη «δπζθνινρψλεπην», αθεηέξνπ γηα ηνπο Παηδαγσγνχο θαη ηνπο Δθπαηδεπηηθνχο ε ζεσξία απηή «πηζηνπνηεί» κηα θαζεκεξηλή ηνπο εκπεηξία: Σα παηδηά ζθέθηνληαη θαη καζαίλνπλ κε πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο. Δπηπξφζζεηα, ε ζεσξία απηή δίλεη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο έλα πιαίζην νξγάλσζεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ηεο δηδαζθαιίαο, ην νπνίν, αλ θαη μεθεχγεη απφ ην παξαδνζηαθφ αθαδεκατθφ κνληέιν νξγάλσζεο, δίλεη ηε δπλαηφηεηα, αλ δελ εθαξκνζηεί επηθαλεηαθά, λα πξνζεγγίζνπλ ηα παηδηά κε 7-8 δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο φια ηα γλσζηηθά αληηθείκελα.

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 103 Αλ θαη ε ζεσξία πξσην-εκθαλίζζεθε ην 1983, πήξε ζηνλ Καζεγεηή Howard Gardner πάλσ απφ 15 ρξφληα γηα λα ζπγγξάςεη άιια 4 βηβιία πνπ αζρνινχληαη κε ην ζέκα απηφ θαη άιια 2 ζε ζπλεξγαζία κε άιινπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. Έηζη ην 1996, ζε ζπλεξγαζία κε άιινπο, ζπγγξάθεη ηα βηβιία Intelligence: Multiple Perspectives (Ννεκνζχλε: Πνιιαπιέο Πξννπηηθέο) θαη Practical Intelligence for Schools (Πξαθηηθή Δπθπΐα γηα ην ρνιείν). To 1991 βγαίλεη ην βηβιίν The Unschooled Mind (κεηαθξαζκέλν θαη ζηα Διιεληθά), ην 1993: Multiple Intelligences: The Theory in Practice (Πνιιαπιέο Δπθπΐεο. Ζ Θεσξία ζηελ Πξάμε), ην 1999 ην Intelligence Reframed, θαη ην 2000 The Disciplined Mind. ε φια απηά ηα βηβιία κηιά άκεζα ζε γιψζζα απιή, γιαθπξή, επηζηεκνληθή θαη θαηαλνεηή, γηα ηηο δπλαηφηεηεο ηεο ζεσξίαο ηνπ, ηνπο κχζνπο πνπ θπθινθνξνχλ - θαη θπζηθά ηνπο μεδηαιχλεη -, ην πψο ε ζεσξία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ εηο βάζνο θαηαλφεζε φισλ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. ε φια ηα βηβιία ηνπ ηνλίδεη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ, ηνπ θάζε καζεηή θαη θπζηθά ηελ ηδέα φηη ζα ήηαλ κηα εθηίκεζε ηειείσο ιαλζαζκέλε λα απνθαιέζνπκε «θνπηνχο» ή «ραδνχο» απηνχο πνπ απνηπγράλνπλ ζην παξαδνζηαθφ ζχζηεκα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Παξάιιεια, αιιά θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο έξεπλέο ηνπ γηα ηε γλσζηηθή αλάπηπμε, ν θαζεγεηήο Gardner κειέηεζε ην ζέκα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Ήδε ηξία ρξφληα πξηλ ηε δεκνζίεπζε ηεο ζεσξίαο ησλ πνιιαπιψλ επθπτψλ, δειαδή ην 1980, δεκνζηεχεηαη ην βηβιίν Artful Scribbles: The significance of children s drawings (ζηα ειιεληθά Καιιηηερληθέο Καιιηθαηδνχξεο: Ζ ζπνπδαηφηεηα ησλ ηρλνγξαθεκάησλ ησλ παηδηψλ), ελψ ην 1982 δεκνζηεχεηαη ην βηβιίν Art, Mind and Brain: A Cognitive Approach to Creativity (Διιεληθά: Ζ Σέρλε, o Ννπο θαη ν Δγθέθαινο: Μηα Γλσζηηθή Πξνζέγγηζε ηεο Γεκηνπξγηθφηεηαο). Γέθα ρξφληα κεηά ηε δεκνζίεπζε ηεο ζεσξίαο ησλ πνιιαπιψλ επθπτψλ, δειαδή ην 1993, δεκνζηεχεηαη ην βηβιίν ηνπ Creating Minds (Γεκηνπξγψληαο Μπαιά), φπνπ ν Gardner παξνπζηάδεη κηα αλαηνκία ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο κέζα απφ ηε κειέηε ηεο δσήο ησλ Einstein, Freud, Picasso, Ghandi, Eliot. Έλα ρξφλν αξγφηεξα, ην 1994 επηκειείηαη επίζεο έλα βηβιίν καδί κε ηνπο Feldman θαη Chicksendmehily κε ηίηιν Changing the World: A Framework for the Study of Creative (δειαδή Αιιάδνληαο ηνλ θφζκν: Έλα πιαίζην γηα ηε κειέηε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο). Σν 1997, ζην βηβιίν Extraordinary Minds (Με ππφηηηιν Portraits of exceptional individuals and an examination of our own extraordinariness), ν Howard Gardner πξνζπαζεί λα αλαδείμεη ην δπλακηθφ πνπ θξχβεηαη ζε θάζε άλζξσπν. Αλ θαη απηφ ην βηβιίν θαίλεηαη λα απνηειεί κηα ζπλέρεηα ηνπ Creating Minds, ε πξνζέγγηζε ηνπ Gardner ην θαζηζηά κνλαδηθφ. κσο φια απηά ηα ρξφληα πνπ δηεμήγαγε έξεπλεο πάλσ ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε, ηε θχζε ηεο επθπΐαο θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα, ν Καζεγεηήο Gardner πίζηεπε φηη ν πξσηαξρηθφο ζθνπφο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ε βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Απηή ε ηδέα ππνζηεξίδεηαη ζπλερψο κέζα ζηα βηβιία ηνπ. Χζηφζν, φπσο θαίλεηαη ζηα πιένλ πξφζθαηα έξγα ηνπ, ν θαζεγεηήο Gardner πηζηεχεη φηη ε εθπαίδεπζε νθείιεη λα ζηνρεχεη ζε θάηη παξαπάλσ απφ ηελ θαηαλφεζε ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. ηε λέα ρηιηεηία, φπσο ππνζηεξίδεη, βαζηθφ καο κέιεκα είλαη λα ζθεθζνχκε

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 104 πψο ε λνεκνζχλε θαη ε εζηθή κπνξνχλ λα ζπλδπαζζνχλ ψζηε λα δεκηνπξγήζνπκε έλαλ θφζκν, ζηνλ νπνίν δηαθνξεηηθνί γεληθψο άλζξσπνη λα ζέινπλ λα εξγαζζνχλ θαη λα δήζνπλ. Πάλσ ζ απηήλ ηελ ηδέα ζηεξίρζεθε ην Good Work Project (δειαδή ην project ηεο «θαιήο εξγαζίαο»), ην νπνίν μεθίλεζε ην 1995, κε ζθνπφ ηε κειέηε ησλ εκπεηξηψλ ησλ δηαθφξσλ αηφκσλ απφ δηάθνξνπο επαγγεικαηηθνχο ηνκείο. Απψηεξνο ζθνπφο ηνπ Good Work Project ήηαλ λα θαηαλνεζεί ην πψο άηνκα πνπ δηαπξέπνπλ ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο κπνξνχλ λα παξάγνπλ έξγν, ην νπνίν είλαη κελ ππνδεηγκαηηθφ, αιιά ζπκβάιιεη επίζεο ζην θνηλσληθφ φθεινο. Δπεηδή δνχκε ζε κηα θνηλσλία, ζηελ νπνία ε θαηλνηνκία επηβξαβεχεηαη, φπσο ππνζηεξίδεη ν Καζεγεηήο Gardner, φηαλ δελ είκαζηε εζηθά θαη ππεχζπλα άηνκα, ηα απνηειέζκαηα ησλ νπνηνλδήπνηε θαηλνηνκηψλ κπνξεί λα είλαη θαηαζηξνθηθά. Σν ζθεπηηθφ αιιά θαη ηα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ πνπ δηεμήρζεζαλ θάησ απφ ηελ νκπξέια ηνπ Project απηνχ ππάξρνπλ δεκνζηεπκέλα ζηα εμήο βηβιία: 1) Good Work: When Excellence and Ethic Meet (2001) (Καιή Γνπιεηά: ηαλ ε αξηζηεία θαη ε εζηθή ζπλαληηνχληαη). 2) Making Good: How Young People Cope With Moral Dilemmas at Work (2004) (Κάλνληαο ην Καιφ: Πψο νη λένη άλζξσπνη αληηκεησπίδνπλ εζηθά δηιήκκαηα ζην ρψξν εξγαζίαο). 3) Changing Minds: The Art and Science of Changing Our Own and Other People s Mind. (Αιιάδνληαο Ηδέεο: Ζ ηέρλε θαη ε επηζηήκε ηνπ λα αιιάδνπκε ηηο ηδέεο καο θαη ηηο ηδέεο ησλ άιισλ). Σν ηξίην απηφ βηβιίν κπνξεί λα ζεσξεζεί αλεμάξηεην απφ ηα πξνεγνχκελα δχν θαη απφ ηελ έξεπλα ζρεηηθά κε ην Good Work Project, εθφζνλ ζ απηφ ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν ν Gardner έθαλε κηα εθαξκνγή ησλ εκπεηξηθψλ επξεκάησλ ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη ην πψο νη βαζηά ξηδσκέλεο αληηιήςεηο ησλ αλζξψπσλ κπνξεί λα αιιάμνπλ. Χζηφζν, αλ έθαλα κηα πξνζσπηθή εθηίκεζε, ζα έιεγα φηη ν ζθνπφο ησλ βηβιίσλ απηψλ εληάζζεηαη ζην γεληθφηεξν ζθνπφ ηνπ Good Work Project. Kαη ην ιέσ απηφ, επεηδή, φπσο θάλεθε απφ ηηο έξεπλεο κε λεαξά άηνκα πνπ μεθίλεζαλ ηελ θαξηέξα ηνπο (γηα παξάδεηγκα, ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο θαη ηεο δεκνζηνγξαθίαο), ην good work δε ζπλνδεχεηαη αλαγθαζηηθά απφ εζηθέο επηινγέο. Δπνκέλσο ην λα αιιάμνπλ ηα άηνκα απηά ηηο ηδέεο ηνπο, ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπο είλαη επηηαθηηθφ, αλ πξάγκαηη ζέινπκε ε πξνζσπηθή θαηαμίσζε θαη επηηπρία λα ζπκβαδίζνπλ θαη κε ηελ εζηθή. Ο Καζεγεηήο Gardner πξνηείλεη επηά «κνρινχο» πνπ, αλ ηνπο θηλήζνπκε ζε ζπληνληζκφ κεηαμχ ηνπο, κπνξεί λα πξνάγνπλ ηελ πνιππφζεηε αιιαγή ζηνλ ηξφπν ζθέςεο καο. Σν απνθξπζηάιισκα ησλ εξεπλψλ θαη ηεο ζθέςεο ηνπ Howard Gardner, κε επηπηψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ζηα ζρνιεία, κπνξεί λα βξεζεί ζην πιένλ πξφζθαην βηβιίν ηνπ Five Minds for the Future (Πέληε Μπαιά γηα ην Μέιινλ) πνπ εθδφζεθε ην 2007. απηφ ην έξγν, ν Howard Gardner πεξηγξάθεη θαη αλαιχεη 5 γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ πξέπεη λα πάξνπλ ππφςε ηνπο φινη φζνη αζρνινχληαη κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ. Καη ηνχην γηαηί ζεσξνχληαη ζεκαληηθέο ηθαλφηεηεο γηα ηνλ 21 ν αηψλα. Οη ηθαλφηεηεο απηέο αλαθέξνληαη ζηελ εηο βάζνο θαηαλφεζε (depth), ζηε δπλαηφηεηα ζχλζεζεο (breadth) ζηε δεκηνπξγηθφηεηα (stretch), ζην ζεβαζκφ

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 105 ησλ άιισλ θαη ζηελ εζηθή. Ίζσο ν ζεβαζκφο θαη ε εζηθή λα κε ζεσξνχληαη απφ θάπνηνλ γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο. Χζηφζν, απηφ πνπ είλαη ζεκαληηθφ, θαη ην ηνλίδεη ν θαζεγεηήο Gardner, είλαη φηη ρσξίο λα ζεβφκαζηε απηνχο πνπ είλαη δηαθνξεηηθνί απφ εκάο, δε ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα ζπλεξγαζζνχκε καδί ηνπο, θαη ρσξίο λα είκαζηε ππεχζπλα θαη εζηθά άηνκα δε ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα αλαπηχμνπκε ηελ εκπηζηνζχλε ησλ άιισλ. Σν βηβιίν απηφ, δειαδή ηα 5 Μπαιά γηα ην Μέιινλ, εθδφζεθε ην 2007, δειαδή αθξηβψο 40 ρξφληα κεηά ηε δεκηνπξγία ηνπ Project Zero. ηα 40 απηά ρξφληα ην έξγν ηνπ θαζεγεηή Gardner ε- ζηηάζζεθε ζηε δηεξεχλεζε θαη ηε κειέηε ηεο ιεηηνπξγίαο, ηεο αλάπηπμεο, θαη ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ ΝΟΤ. Βαζηθφ κέιεκα θαη ελδηαθέξνλ ηνπ ήηαλ πάληα, θαη ζπλερίδεη λα είλαη, ε πξναγσγή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ζην πψο απηή ε δηαδηθαζία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία ελφο θαιχηεξνπ θφζκνπ. Απηφ είλαη ην ζηίγκα αιιά θαη ην θιεξνδφηεκα πνπ αθήλεη ν θαζεγεηήο Howard Gardner φζνλ αθνξά ην επηζηεκνληθφ θαη αθαδεκατθφ ηνπ έξγν. Μεηά ηνλ John Dewey είλαη ν πξψηνο Ακεξηθαλφο πνπ δηαηχπσζε κηα πιήξε παηδαγσγηθή ζεσξία. Αλ ζέιακε βέβαηα λα θάλνπκε κηα πιήξε απνηίκεζε ηνπ έξγνπ ηνπ θαζεγεηή Gardner ζα ρξεηαδφκαζηε αξθεηέο ψξεο. Μπνξνχκε φκσο λα πνχκε φηη ην έξγν απηφ αλ θαη πνιχ νγθψδεο πάλσ απφ 30 βηβιία, εθαηνληάδεο άξζξα θαη δηαιέμεηο- θηλείηαη ζηνπο εμήο άμνλεο: Γλσζηηθή αλάπηπμε, δεκηνπξγηθφηεηα, εγεζία θαη εζηθή. Ζ ζεκαληηθφηεξε ζπκβνιή ηνπ είλαη πξνθαλψο ε δηαηχπσζε ηεο ζεσξίαο ησλ Πνιιαπιψλ Δπθπτψλ, ε νπνία, φπσο είπε ραξαθηεξηζηηθά ν θαζεγεηήο Gardner, νδεγεί ζε κηα λέα αληίιεςε, έλα «λέν νξηζκφ γηα ηελ αλζξψπηλε θχζε». O Isaak Asimov, ηέσο θαζεγεηήο Βηνρεκείαο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Βνζηψλεο - θαη γλσζηφο ζην επξχ θνηλφ σο ζπγγξαθέαο βηβιίσλ επηζηεκνληθήο θαληαζίαο-, είπε ραξαθηεξηζηηθά φηη ε ζεσξία ηνπ Howard Gardner είλαη «κηα αλνηρηή πφξηα πνπ νδεγεί ζε κηα λέα πξννπηηθή γηα ηνλ άλζξσπν». Παξά ηελ νπνηαδήπνηε θξηηηθή ηεο ζεσξίαο ηνπ, ηα κέρξη ηψξα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ηελ π- πνζηεξίδνπλ θαη δελ ηε δηαςεχδνπλ. Βέβαηα γηα φινπο απηνχο πνπ ζεσξνχλ θαη πηζηεχνπλ φηη επθπΐα είλαη απηφ πνπ κεηξάλε ηα test επθπΐαο, ηφζν ν νξηζκφο πνπ δίλεη ν Howard Gardner ζηελ επθπΐα (δειαδή ε ηθαλφηεηα λα ιχλνπκε πξνβιήκαηα θαη γεληθψο λα δεκηνπξγνχκε) φζν θαη ε ίδηα ε ζεσξία ζα είλαη πξνβιεκαηηθά. Πξέπεη, σζηφζν, λα επηζεκαλζεί φηη ε ζεσξία ηνπ Howard Gardner δελ είλαη απιά ζεκαληηθή αιιά «κνλαδηθή», κε ηελ έλλνηα φηη ε δηαηχπσζή ηεο ρξεηάζζεθε ηηο γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ελφο επηζηήκνλα πνπ κπφξεζε αθελφο λα αληιήζεη θαη λα ζπλζέζεη εξεπλεηηθά δεδνκέλα απφ δηαθνξεηηθέο γλσζηηθέο πεξηνρέο, αθεηέξνπ λα εξγαζζεί παξάιιεια ζε δηάθνξνπο επηζηεκνληθνχο ηνκείο. Γηα λα γίλσ πην ζαθήο πξέπεη λα αλαθέξσ φηη ε ζεσξία ησλ Πνιιαπιψλ Σχπσλ Ννεκνζχλεο είλαη κηα πνιχ «επθπήο» ζεσξία, εθφζνλ ζηεξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, ηα νπνία είλαη βηνινγηθά, αλζξσπνινγηθά, ςπρνινγηθά θαη ινγηθά. Δπίζεο πξέπεη λα αλαθέξσ φηη ν θαζεγεηήο Howard Gardner, παξάιιεια κε ην έξγν ηνπ ζην Harvard πξψηα σο Λέθηνξαο Παηδαγσγηθήο, κεηά σο Καζεγεηήο Παηδαγσγηθήο θαη ηα ηειεπηαία 10 ρξφληα σο Καζεγεηήο Νφεζεο θαη Παηδαγσγηθήο εξγάζηεθε επί 11

παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο Προσκήνιο 106 νιφθιεξα ρξφληα κέρξη ην 1987 σο εξεπλεηήο, αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο θαη Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο ζηελ Ηαηξηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Βνζηψλεο θαη γηα 17 ρξφληα, κέρξη ην 1993, σο Φπρνιφγνο ζην Ηαηξηθφ Κέληξν Βεηεξάλσλ ηεο Βνζηψλεο. Γελ είλαη ινηπφλ ηπραίν ην γεγνλφο φηη φια ηα βηβιία ηνπ εκπεξηέρνπλ ζηνλ ηίηιν ηνπο ηε ιέμε MIND, δειαδή ΝΟΤ. Καη δελ ήηαλ ζρήκα ιφγνπ φηαλ είπα φηη ε Θεσξία ηνπ είλαη «κνλαδηθή», εθφζνλ απηή ε κνλαδηθφηεηα πξάγκαηη θαηαλνείηαη φηαλ δνχκε ην «κνλαδηθφ» απηφ πιαίζην κέζα απφ ην νπνίν αλαδχζεθε, θαη ζπγθεθξηκέλα ε θαξηέξα ηνπ Καζεγεηή Howard Gardner. Αλ πξάγκαηη ην πξψην ήκηζπ ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα γλψξηζε ηελ απνζέσζε ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ κε ηελ θαηαιπηηθή ηνπο επίδξαζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ, θαη αλ ην δεχηεξν ήκηζπ (ηνπ ίδηνπ αηψλα) γλψξηζε ηελ αλάπηπμε ηεο βηνινγίαο θαη ηεο γελεηηθήο, ζηελ αξρή ηνπ 21 νπ αηψλα έρνπκε αξρίζεη λα βιέπνπκε ηελ αλάπηπμε ησλ επηζηεκψλ ηνπ εγθεθάινπ. Δδψ ε ζπκβνιή ηνπ Howard Gardner ζα είλαη θαηαιπηηθή, αθνχ ζα κπνξέζεη σο έλαο «extraordinary mind» λα ζπλζέζεη ηα ζχγρξνλα δηεπηζηεκνληθά εξεπλεηηθά δεδνκέλα θαη λα δηαθσηίζεη, φπσο έρεη θάλεη κέρξη ηψξα, ηνλ θφζκν ηεο εθπαίδεπζεο. Σειεηψλσ παξαθξάδνληαο ην κεγάιν Φπζηθφ Werner Heisenberg, ν νπνίνο είπε φηη φπνηνο δε ζπγθινλίζζεθε απφ ηελ θβαληηθή ζεσξία δελ ηελ θαηάιαβε. Έηζη ινηπφλ ιέσ φηη φπνηνο δελ εληππσζηάζζεθε, δε ζαχκαζε θαη ίζσο δε ζπγθινλίζζεθε απφ ηελ ζεσξία ηνπ Howard Gardner δελ ηελ θαηαλφεζε.