ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. Εργαλείο λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης Δράση 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/000278

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. Εργαλείο λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης Δράση 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/000278 Δρ. Παναγιώτης Παπάζογλου 29/3/2011 Η παρούσα έκθεση αποτελεί παραδοτέο της Δράσης 4 του έργου LIFE07/ENV/GR/000278 Soil Sustainability

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1 SUMMARY... 3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 5 2.1 Χωρική κατανομή βαθμού διάβρωσης... 6 2.2 Δημιουργία καταλόγου μέτρων προστασίας και αποτροπής... 15 2.3 Υφιστάμενη κατάσταση υποβάθμισης... 21 2.4 Στοχευόμενα μέτρα ανά κατάσταση υποβάθμισης... 22 2.5 Καταγραφή κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων... 24 2.6 Ταξινόμηση σπουδαιότητας παραγόντων... 27 2.7 Προσδιορισμός ζωνών προτεραιότητας... 29 2.8 Προτεινόμενα μέτρα ανά ζώνη προτεραιότητας... 32 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 33 3 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 35

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα έκθεση (παραδοτέο Δράσης 4 έργου LIFE07/ENV/GR/000278 Soil Sustainability) περιγράφει τη δημιουργία, ανάπτυξη και λειτουργία ενός εργαλείου λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης. Η ανάπτυξη του εργαλείου προϋποθέτει μια σειρά από υπολογιστικά, διαγνωστικά και καταγραφικά βήματα με στόχο την χωροθέτηση ζωνών προτεραιότητας, όπως: την κατανομή του βαθμού διάβρωσης, την καταγραφή-χωροθέτηση της υφιστάμενης κατάστασης υποβάθμισης, την καταγραφή κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων και τέλος την αναγνώριση κατάλληλων μέτρων για την αντιμετώπιση και περιορισμό της διάβρωσης στην περιοχή μελέτης. Η κατανομή του βαθμού διάβρωσης προέκυψε με την εφαρμογή του μοντέλου RUSLE (παραδοτέο της Δράσης 3 του έργου) σε περιβάλλον ΓΣΠ, το οποίο απαιτεί μια σειρά δεδομένων όπως την κατανομή του μέσου ύψους βροχής, το γεωλογικό υπόβαθρο, τα χαρακτηριστικά του αναγλύφου (ένταση - έκταση κλίσης), τη χρήση γης και τις πρακτικές αντιμετώπισης της υδατοδιάβρωσης. Αυτό το μοντέλο αναπαριστά την επιφανειακή και αυλακωτή διάβρωση. Για την εκτίμηση της χαραδρωτικής και πρανικής διάβρωσης, υπολογίστηκε η μέγιστη στερεοπαροχή για περίοδο επανάληψης τα 50 έτη. Η παραχθείσα κατανομή του βαθμού διάβρωσης αξιολογήθηκε με επί τόπου επισκέψεις στην περιοχή και με οπτική αναγνώριση των θέσεων που αναγνωρίστηκαν επί χάρτου ως διαβρωσιγενείς. Από τη διαδικασία αυτή προέκυψε ότι η κατανομή του βαθμού διάβρωσης εμφανίζει υψηλά ποσοστά ακρίβειας (περισσότερο από 80%) τόσο ποσοτικά (αριθμητικές τιμές) όσο και ποιοτικά (κατάταξη των διαφόρων περιοχών). Στη συνέχεια, αναγνωρίστηκαν και αποτυπώθηκαν οι κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της λεκάνης του Ανθεμούντα, επί χάρτου, χρησιμοποιώντας ως επίπεδα πληροφορίας τις υφιστάμενες χρήσεις γης και ιδιαίτερα οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Αυτή η αποτύπωση επικαιροποιήθηκε με επί τόπου επισκέψεις στην περιοχή της ομάδας έργου καταρχήν αυτόνομα και στη συνέχεια σε συνεργασία με στελέχη και αιρετούς του Δήμου Πολυγύρου (πρώην Δήμου Ανθεμούντα), οι οποίοι έδωσαν πληροφορίες για θέσεις που είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την τοπική κοινωνία τόσο κοινωνικά (σχολεία, εκκλησίες, πάρκα, βιολογικός καθαρισμός, κλπ) όσο και οικονομικά (κεντρικές οδικές αρτηρίες, βιοτεχνίες, πτηνοτροφία, κλπ). Ταυτόχρονα, συλλέχθηκαν μετά από βιβλιογραφική ανασκόπηση μέτρα αντιμετώπισης της υδατοδιάβρωσης, (λεπτομερή περιγραφή των οποίων δίδεται στο έτερο παραδοτέο της δράσης 4 Θεματικός Οδηγός) και προτάθηκαν για τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα αποτελέσματα της προηγούμενης δράσης όσο και τα παραχθέντα αποτελέσματα της Δράσης 4. Τέλος, τα παραπάνω επίπεδα πληροφορίας, συνδυαζόμενα μέσω του εργαλείου λήψης αποφάσεων, έδωσαν ως προϊόν τη χωροθέτηση των ζωνών 1

προτεραιότητας για την αντιμετώπιση της διάβρωσης στην ορεινή και ημιορεινή πιλοτική περιοχή της λεκάνης του Ανθεμούντα. Η προτεραιότητα αφορά στο βαθμό κινδύνου της διάβρωσης, στους κοινωνικό-οικονομικούς παράγοντες που αναπτύσσονται στην περιοχή και στην αμεσότητα εφαρμογής των κατάλληλων μέτρων. Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε παρήγαγε ένα εργαλείο, κατά το δυνατόν, αντικειμενικό και αξιόπιστο, ώστε να λαμβάνονται αποφάσεις θέτοντας προτεραιότητές επέμβασης από τους λήπτες αποφάσεων, με στόχο την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης προστασίας από την υδατοδιάβρωση και προστασίας του φυσικού και κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλοντος συνολικότερα της περιοχής στην οποία εφαρμόζεται το αναπτυχθέν εργαλείο. 2

SUMMARY This report (deliverable of Action 4 of the project LIFE07/ENV/GR/000278 Soil Sustainability) describes the creation and development of a decision support tool for water erosion confrontation. The tool perquisites a series of calculation, diagnostic and logging steps, aiming at the spatial distribution of priority action zones such as: the erosion rate spatial distribution, the degradation state, the recording of socioeconomic factors and the quotation of water erosion mitigation measures. Τhe erosion rate distribution was produced from the implementation of RUSLE model (deliverable of Action 3 of the project) in GIS environment. This implementation requires a series of data such as the mean annual rainfall distribution, the geology, the digital elevation model (Slope length and magnitude), land-uses and the confrontation practices. This model represents the potential magnitude of sheet and rill erosion. In order to estimate gully and bank erosion, the maximum sediment discharge of 50-years period was calculated. The produced erosion rate spatial distribution was assessed by field visits in the sites and by on site recognition of the potential erosion rate. From this process, it was concluded that the erosion rate spatial distribution appears to have high accuracy (more than 80%). Furthermore, the socio-economic factors have been recognized on mountain and semi-mountain regions in Anthemountas basin, on map, using the land uses data layers and especially the artificial (anthropogenic) activities. This survey on map was updated by on site observations of the research team autonomously and in collaboration with executives and elected officials of the Municipality of Polygyros (former Municipality of Anthemountas), who have provided information about sites of importance for the local society such as socially (schools, churches, parks, wastewater treatment facilities, etc.) and financially (main roads, crafts, poultry, etc.). Simultaneously, mitigation measures for confronting erosion were recognized and collected from literature review (detailed description of them can be found to the Thematic Guide, deliverable of Action 4). Also, specific measures were proposed for mountainous and semi-mountainous areas considering the results of the previous action and the produced results of Action 4. Finally, the above mentioned data layers developed the priority action zones spatial distribution in mountain and semi-mountainous regions of Anthemountas basin, combined in this decision support tool to confront water erosion. The priority consists on the erosion risk rate, the developed socio-economic factors in the area and the implementation immediacy of proper mitigation measures. The developed methodology has produced a tool that it is as possible as objective and reliable, so that when decision making occurs to set action priorities from the decision makers, targeting on the development of protection action plan from water erosion and the protection of natural and socio-economic environment of the area, in total, in which the developed tool is implemented. 3

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου της Χαλκιδικής, στη Βόρεια Ελλάδα. Βρίσκεται στα όρια του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης σε πληθυσμό πόλης της Ελλάδας και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει έντονη αστικοποίηση. Στην περιοχή, φιλοξενούνται όλες οι μορφές ανθρώπινων δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα την αυξανόμενη εφαρμογή ενός «μωσαϊκού» χρήσεων του εδάφους. Οι παρατηρήσεις πεδίου και η επικοινωνία με κοινωνικούς φορείς αποκάλυψαν έντονο πρόβλημα διάβρωσης σε μικρές και μεγάλες επιφάνειες καθώς και εσφαλμένες πρακτικές επί των χρήσεων γης. Αν και γίνονται μεμονωμένες προσπάθειες, όσο αφορά τις ορθές πρακτικές των χρήσεων γης, αναντίρρητα, η αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης πολιτικής διαχείρισης του εδάφους στην περιοχή (Witt, 1997). Η Δράση 4 στα πλαίσια του έργου LIFE07/ENV/GR/000278 Soil Sustainability αποτελεί βασικό στοιχείο μιας συντονισμένης και ολοκληρωμένης προσπάθειας στον τομέα διάβρωσης του εδάφους και ειδικότερα στη προστασία και διαχείρισή του στην υδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα στην Ανατολική Θεσσαλονίκη, με στόχο την δημιουργία και ανάπτυξη ενός εργαλείου λήψης αποφάσεων, το οποίο θα είναι χρήσιμο στους λήπτες αποφάσεων. Σημειώνεται ότι τα χωρικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν είναι σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/2/ΕΚ της 14 ης Μαρτίου 2007 για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (INSPIRE). 4

2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Οι λόγοι για τους οποίους αναπτύχθηκε αυτό το εργαλείο λήψης αποφάσεων είναι η ανάγκη αντιμετώπισης του φαινομένου της διάβρωσης, το αίτημα των τοπικών αρχών για τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων κατά το δυνατόν άμεσα, αντικειμενικά και αποτελεσματικά σε θέματα που αφορούν την υποβάθμιση του εδάφους. Η εφαρμογή του εργαλείου αντιμετωπίζει τις τυχόν υπαρκτές δυσκολίες (υποκειμενικότητα, μη στοχευμένα μέτρα κλπ) που εμφανίζονται όταν λαμβάνονται αποφάσεις που αφορούν τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση ενός φυσικού φαινομένου, όπου στην περίπτωσή μας είναι η διάβρωση. Το εργαλείο λήψης αποφάσεων απευθύνεται κατά βάση σε αυτούς που λαμβάνουν αποφάσεις σε κάθε περιοχή. Ωστόσο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον οποιονδήποτε που πιθανόν να θελήσει να επαληθεύσει τους λόγους λήψης μιας απόφασης καθώς η χρήση του εργαλείου είναι αρκετά εύκολη. Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε για το σχεδιασμό και ανάπτυξη του εργαλείου λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης αποτελείται από τα παρακάτω στάδια (Σχήμα 1): 1. Χωρική κατανομή δυνητικού βαθμού διάβρωσης 2. Δημιουργία καταλόγου μέτρων προστασίας και αποτροπής 3. Υφιστάμενη κατάσταση υποβάθμισης (μορφές διάβρωσης, ερημοποίηση) 4. Στοχευόμενα μέτρα ανά κατάσταση υποβάθμισης 5. Καταγραφή κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων 6. Ταξινόμηση σπουδαιότητας παραγόντων 7. Προσδιορισμός ζωνών προτεραιότητας επέμβασης 8. Προτεινόμενα μέτρα ανά ζώνη προτεραιότητας επέμβασης 5

= Γ Ε Ω Β Α Σ Η ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΔΙΆΒΡΩΣΗΣ Ποσοτικός προσδιορισμός Ποιοτικός προσδιορισμός + ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ Μορφές διάβρωσης Ερημοποίηση + ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΖΩΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟΧΕΥΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ Λ Η Ψ Η Α Π Ο Φ Α Σ Ε Ω Ν Σχήμα 1: Εργαλείο λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης Στη συνέχεια παρουσιάζεται η μεθοδολογία που απαιτείται για την συλλογή και παραγωγή των απαιτούμενων στοιχειών και δεδομένων ανά στάδιο του εργαλείου. 6

2.1 Χωρική κατανομή βαθμού διάβρωσης Η χωρική κατανομή του βαθμού διάβρωσης προκύπτει από την εφαρμογή του μοντέλου RUSLE (επιφανειακή και αυλακωτή διάβρωση) σε περιβάλλον ΓΣΠ καθώς και τον υπολογισμό της μέγιστης στερεοπαροχής (χαραδρωτική και πρανική διάβρωση) της 50ετίας. Εκτενέστερη αναφορά του υπολογισμού των επιμέρους παραμέτρων που τροφοδοτούν το μοντέλο RUSLE δίδεται στο παραδοτέο «Εκτίμηση του βαθμού διάβρωσης στη λεκάνη του Ανθεμούντα» της δράσης 3, η εφαρμογή του οποίου παρατίθεται στη συνέχεια (Arnoldus, 1977, D Assaro και άλλοι, 1983, El- Swaify, 1985, Rogler και άλλοι, 1981, Van der Kniff και άλλοι, 1999, 2002). Α=R K L S C P όπου: R: Συντελεστής βροχόπτωσης K: Συντελεστής μηχανικής σύστασης L: Συντελεστής έκτασης κλίσης S: Συντελεστής έντασης κλίσης C: Συντελεστής χρήσης γης P: Συντελεστής αντιδιαβρωτικής προστασίας Τα δεδομένα που απαιτήθηκαν και πρέπει να συλλεχθούν ή να παραχθούν από άλλα μοντέλα για την εφαρμογή είναι: 1. Ύψος των κατακρημνισμάτων [απαιτείται για R] (Χάρτης 1) 2. Γεωλογικό υπόθεμα [απαιτείται για K] (Χάρτης 2) 3. Ανάγλυφο [απαιτείται για R, L και S] (Χάρτης 3) 4. Χρήσεις γης [απαιτείται για C] (Χάρτης 4) 5. Εφαρμοσμένες ορθές πρακτικές [απαιτείται για P] Η κατανομή του μέσου ετήσιου ύψους βροχής προέκυψε από την υπολογισθείσα Βροχοβαθμίδα (βλέπε παραδοτέο Δράσης 3), η οποία συσχετίζει το υψόμετρο μιας θέσης εντός της λεκάνης απορροής με το μέσο ετήσιο ύψος βροχής αυτής, και συμμετέχει στον υπολογισμό του συντελεστή R: Μέσο ετήσιο ύψος βροχής 27, 751 ln(υψόμετ ρο) 320, 45 Ο χάρτης με το γεωλογικό υπόθεμα προέκυψε από την ψηφιοποίηση των πολυγώνων που ορίζονται στα φύλλα χάρτου του Ι.Γ.Μ.Ε. καθώς και των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν κάθε ένα από αυτά τα πολύγωνα (Χάρτης 2). Το παραχθέν επίπεδο πληροφορίας χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση του συντελεστή μηχανικής σύστασης (Κ) συνδυάζοντάς το με τον Πίνακα 1. Το ανάγλυφο της περιοχής προέκυψε με χρήση μεθόδων τηλεπισκόπησης σε δορυφορικές εικόνες SPOT με οριζόντια ακρίβεια 10μ και κατακόρυφη ακρίβεια 20μ. αυτό το επίπεδο πληροφορίας χρησιμοποιήθηκε τόσο στον υπολογισμό του συντελεστή R όσο και στον υπολογισμό των συντελεστών L και S. Οι χρήσεις γης προέκυψαν έχοντας ως αρχική πληροφορία το CORINE 2000. Η πρώτη επικαιροποίηση ολοκληρώθηκε με τη χρήση υπέρυθρης δορυφορικής εικόνας από την οποία υπολογίστηκε ο κανονικοποιημένος δείκτης βλάστησης, (NDVI) και με χρήση των υποβάθρων του Google Earth. Η δεύτερη και τελική επικαιροποίηση 7

πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας έγχρωμους ορθοφωτοχάρτες, της Κτηματολόγιο Α.Ε. οι οποίοι έχουν διακριτική ικανότητα 20cm για τις αστικές περιοχές και 50cm για τις υπόλοιπες. Η χρήση αυτών των υποβάθρων πραγματοποιήθηκε διότι έχουν την βέλτιστη διακριτική ικανότητα σε σχέση με τα επίπεδα πληροφορίας που είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί καθώς και για το γεγονός ότι αποτελούν επίσημα δημόσια δεδομένα. Αυτό το επίπεδο πληροφορίας συνδυαζόμενο με τον Πίνακα 2 υπολογίζει τον συντελεστή C του μοντέλου. Χάρτης 1: Κατανομή μέσου ετήσιου ύψους βροχής 8

Χάρτης 2: Κατανομή γεωλογικών σχηματισμών Χάρτης 3: Κατανομή υψομέτρων 9

Χάρτης 4: Κατανομή χρήσεων γης Λόγω του γεγονότος ότι εντός των ορίων της υπό μελέτη λεκάνης δεν έχουν παρατηρηθεί ή αναφερθεί συστηματικές ορθές πρακτικές, δεν ήταν δυνατή η δημιουργία χαρτογραφικού υποβάθρου με τη συγκεκριμένη πληροφορία. Κατά συνέπεια, ο συντελεστής Ρ που σχετίζεται άμεσα με τη συγκεκριμένη πληροφορία έλαβε την τιμή 1, έχοντας διαπιστώσει τόσο από επί τόπου επισκέψεις της ομάδας έργου στην περιοχή όσο και από την επιβεβαίωση αυτής της διαπίστωσης από στελέχη και αιρετούς του Δήμου Πολυγύρου, ότι δεν εφαρμόζονται ορθές πρακτικές συστηματικά στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της λεκάνης του Ανθεμούντα. Τα ως άνω υπόβαθρα χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή των συντελεστών του μοντέλου RUSLE. Η κατανομή του συντελεστή R προέκυψε από την κατανομή του μέσου ετήσιου ύψους βροχής λαμβάνοντας υπόψη τον τύπο της Τοσκάνης (Van der Knijff και άλλοι, 2002, βλέπε Παραδοτέο Δράσης 3). Η κατανομή του συντελεστή Κ προέκυψε βιβλιογραφικά, λαμβάνοντας υπόψη το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής. Ο εν λόγω συντελεστής δύναται να υπολογιστεί και με άλλη μέθοδο, αν υφίσταται εδαφολογικός χάρτης στην υπό μελέτη περιοχή. Η κατανομή του συντελεστή LS προέκυψε με επεξεργασία του αναγλύφου, υπολογίζοντας την ένταση και την έκταση της υφιστάμενης κλίσης. Η κατανομή του συντελεστή C προέκυψε βιβλιογραφικά, λαμβάνοντας υπόψη τις χρήσεις γης. Ο συντελεστής Κ προέκυψε λαμβάνοντας υπόψη τον Πίνακα 1, ο οποίος προέκυψε από τη βιβλιογραφία και παρέχει την αντιστοίχιση του γεωλογικού υποθέματος σε συντελεστή Κ. 10

Πίνακας 1: Αντιστοίχιση γεωλογικών σχηματισμών με το συντελεστή Κ. Γεωλογικός Σχηματισμός ton hour Συντελεστής Κ ( MJ mm ) Ασβεστόλιθοι 0,006 Σχιστόλιθοι 0,015 Γνεύσιοι 0,028 Γαύροι 0,030 Αλουβιακές αποθέσεις 0,100 Ο συντελεστής C προέκυψε λαμβάνοντας υπόψη τον Πίνακα 2, ο οποίος προέκυψε από τη βιβλιογραφία και παρέχει την αντιστοίχιση των χρήσεων γης με τον συντελεστή C. Πίνακας 2: Αντιστοίχιση χρήσεων γης με το συντελεστή C. Χρήση γης Συντελεστής C Αστικές ζώνες 0,01 Αεροδρόμιο-Βάλτοι 0,00 Βιομηχανικές ζώνες 0,05 Χώροι εξόρυξης 0,80 Μη αρδευόμενες αγροτικές περιοχές 0,40 Αρδευόμενες αγροτικές περιοχές 0,42 Δασικές εκτάσεις - Δενδρώδεις καλλιέργειες 0,20 Λειβάδια 0,32 Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας Ποώδης και δενδρώδης βλάστηση 0,22 Λιβάδια 0,25 Θαμνώνες με σκληρόφυλλα 0,35 Η εφαρμογή του μοντέλου έδωσε την τελική κατανομή του βαθμού διάβρωσης (Χάρτης 5), σύμφωνα με αντίστοιχες ταξινομήσεις από την βιβλιογραφία [Karydas και άλλοι (2009), Hyeon (2006), Feoli και άλλοι (2008), Bartoloni και άλλοι (2006), Miller και άλλοι (2003)]: 1. Πρακτικά μηδενική διάβρωση : μικρότερος από 2 τόνους / έτος / εκτάριο 2. Χαμηλή διάβρωση : μεταξύ 2 και 5 τόνους / έτος / εκτάριο 3. Μέση διάβρωση : μεταξύ 5 και 15 τόνους / έτος / εκτάριο 4. Υψηλή διάβρωση : μεταξύ 15 και 50 τόνους / έτος / εκτάριο 5. Πολύ υψηλή διάβρωση : μεγαλύτερος από 50 τόνους / έτος / εκτάριο 11

Όπως προκύπτει από την στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων, το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα διάβρωσης. Αναλυτικότερα, τα στατιστικά αποτελέσματα φαίνονται στη συνέχεια (Πίνακας 3). Πίνακας 3: Στατιστικά κατανομής βαθμού διάβρωσης Βαθμός διάβρωσης Εύρος (τόνοι ανά έτος και εκτάριο) Εμβαδόν (Κm 2 ) Ποσοστό (%) Πολύ χαμηλός < 2 137,29 42,73 Χαμηλός 2 5 87,63 27,27 Μέσος 5 15 78,88 24,55 Υψηλός 15 50 16,86 5,25 Πολύ υψηλός > 50 0,64 0,20 Σύνολο 321,30 100,00 Η κατανομή των τιμών του βαθμού διάβρωσης (Διάγραμμα 1), στην συνολική επιφάνεια της υδρολογικής λεκάνης (Χάρτης 5), με βάση την προηγούμενη κατάταξη, έχει ως αποτέλεσμα τη διαπίστωση ότι οι περιοχές υψηλού κινδύνου (υψηλός και πολύ υψηλός βαθμός διάβρωσης) δεν ξεπερνούν το 5,5% της συνολικής επιφάνειας της λεκάνης, και εμφανίζονται κυρίως στις ορεινές περιοχές. Διάγραμμα 1: Κατανομή βαθμού διάβρωσης 12

Χάρτης 5: Εφαρμογή του μοντέλου RUSLE Στο πλαίσιο εφαρμογής του εργαλείου λήψης αποφάσεων, ορίζεται το μέγεθος του συντελεστή διάβρωσης (Πίνακας 4), ο οποίος προκύπτει με εκ νέου ταξινόμηση του βαθμού διάβρωσης, και θα συμβάλει στον υπολογισμό του βαθμού προτεραιότητας σε επόμενο στάδιο εφαρμογής του παρόντος εργαλείου. Αυτός ο συντελεστής διάβρωσης, προκύπτει λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική εικόνα του φαινομένου στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές και αποδίδοντας, επί της ουσίας, ένα βαθμό βαρύτητας στη διάβρωση που υπολογίστηκε, κατανέμοντάς τη σε τρεις κλάσεις. Πίνακας 4: Συντελεστής διάβρωσης Βαθμός διάβρωσης Συντελεστής διάβρωσης < 2 0,00 2 και < 15 0,50 15 1,00 Το μοντέλο εκτίμησης της επιφανειακής και αυλακωτής διάβρωσης (RUSLE) θεωρείται ότι αποδίδει σε μεγάλο βαθμό (περισσότερο από 80%) τις πραγματικές συνθήκες διάβρωσης στην περιοχή. Στο πλαίσιο συνεχούς αξιολόγησης της παρούσας έρευνας, έγινε επιλογή 30 σημείων από όλη την επιφάνεια της λεκάνης (10 από κάθε ζώνη), ποσοστό 31,5% των σημείων ενδιαφέροντος, αναγνώρισή των θέσεων αυτών με σειρά επισκέψεων στην περιοχή και με χρήση συσκευής εντοπισμού θέσης (GPS) 13

καθώς και οπτική επιβεβαίωση των θέσεων αυτών ότι ανταποκρίνονται στις υπολογισμένες τιμές βαθμού διάβρωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι θα πραγματοποιηθεί περαιτέρω αξιολόγηση του μοντέλου εκτίμησης του βαθμού διάβρωσης λαμβάνοντας υπόψη και τα αποτελέσματα της μελέτης διάβρωσης για τις αγροτικές περιοχές της λεκάνης του Ανθεμούντα την οποία θα αναπτύξει το ΕΘΙΑΓΕ-ΙΕΒ (εταίρος του έργου). Η αξιολόγηση αυτή θα γίνει δεδομένου ότι στην εν λόγω μελέτη χρησιμοποιήθηκε ένα εκτεταμένο δίκτυο δειγματοληψιών εδάφους και με αυτό τον τρόπο θα εκτιμηθούν οι συντελεστές του μοντέλου που προέκυψαν βιβλιογραφικά. Επιπλέον, για την πλήρη εικόνα της διαβρωτικής τάσης (χαραδρωτική και πρανική διάβρωση) της υπό μελέτη περιοχής, υπολογίσθηκε και η παραγόμενη στερεοπαροχή. Θεωρήθηκε ως ικανοποιητική περίοδος επανάληψης τα 50 έτη για τη μέγιστη στερεοπαροχή. Ο υπολογισμός αυτός προϋποθέτει τον υπολογισμό της μέγιστης πλημμυρικής παροχής της 50ετίας, η οποία προκύπτει με εφαρμογή της μεθόδου του μοναδιαίου υδρογραφήματος της SCS (βλέπε Παράρτημα παραδοτέου Δράσης 3). Για το σύνολο της λεκάνης του Ανθεμούντα, η μέγιστη πλημμυρική παροχή με περίοδο επανάληψης τα 50 έτη είναι: Q max =430,32m 3 /sec Ο υπολογισμός της μέγιστης στερεοπαροχής της 50ετίας προέκυψε με εφαρμογή του τύπου των Stiny-Herheulidze, ο υπολογισμός των συντελεστών του οποίου περιγράφονται αναλυτικά στο παραδοτέο της Δράσης 3. Σύμφωνα με αυτά προκύπτει ότι: Pn m 30 1 Gmax Qmax = 430,32 = 84,78m 3 /sec Y 100 P 2,175311 100 30 n n Οι συντελεστές που εφαρμόστηκαν στον παραπάνω τύπο περιγράφονται αναλυτικά στο παραδοτέο της Δράσης 3 (Εκτίμηση του βαθμού διάβρωσης στη λεκάνη του Ανθεμούντα). Για την ταξινόμηση του μεγέθους της στερεοπαροχής είναι απαραίτητος ο υπολογισμός του λόγου της υδατοπαροχής προς τη στερεοπαροχή: Gmax n Q όπου προκύπτει ότι η στερεοπαροχή είναι το 19,70% της υδατοπαροχής. Σύμφωνα με την κατάταξη του Κωτούλα (1998) (Πίνακας 5), η υπολογισθείσα στερεομεταφορά χαρακτηρίζεται ως μετρίου μεγέθους. Αυτό σημαίνει ότι η υφιστάμενη τάση διάβρωσης εντός των κοιτών δεν θεωρείται κρίσιμη, ωστόσο απαιτούνται μέτρα προστασίας τα οποία θα αποτρέψουν την περαιτέρω υποβάθμιση. max Πίνακας 5: Κατάταξη στερεομεταφοράς Τρόποι μεταφοράς υλικών Ποσοστό φερτών υλικών (%) Ήπια στερεομεταφορά < 9 14

Μέτρια στερεομεταφορά 17 23 Έντονη στερεομεταφορά 29 33 Χειμαρρολάβα 37 44,5 2.2 Δημιουργία καταλόγου μέτρων προστασίας και αποτροπής Έχοντας υπολογίσει και εκτιμήσει την υφιστάμενη διαβρωτική τάση της περιοχής, τόσο εντός των κοιτών όσο και σε όλη την επιφάνεια της λεκάνης, επόμενο βήμα για την ανάπτυξη του εργαλείου λήψης αποφάσεων ήταν η δημιουργία ενός καταλόγου μέτρων αντιμετώπισης της διάβρωσης με σκοπό το εργαλείο να έχει τη δυνατότητα να προτείνει μια σειρά από λύσεις για τον περιορισμό της διάβρωσης ανά περίπτωση ή ακόμα και την πλήρη εξάλειψή της. Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική (Bartoloni και άλλοι, 2006, Federal Emergency Management Agency, 2007, Γούλας, 2000, Ελληνική Επιτροπή για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης, 2001, Κωτούλας, 1987, Παπαναστάσης και άλλοι, 1988), τα μέτρα αντιμετώπισης και αποτροπής της διάβρωσης μπορεί να είναι: a. Αλλαγή καλλιέργειας μεγάλων φυτών σε δενδρώδη καλλιέργεια (Εικόνα 1) b. Αναδάσωση, αναχλόωση, δεντροφύτευση, επένδυση κλιτύων (Εικόνα 2) c. Απαγόρευση άροσης κάθετα στις ισοϋψείς (Εικόνα 3) d. Απομάκρυνση φερτών υλικών με τεχνητά μέσα (Εικόνα 4) e. Έλεγχος απόληψης υλικών από τις κοίτες f. Έλεγχος βόσκησης (Εικόνα 5) g. Επίτευξη κλίσης αντιστάθμισης (Εικόνα 6) h. Λελογισμένη χρήση αρδευτικών πρακτικών i. Μικροφράγματα (Εικόνα 7) j. Σταθεροποίηση κοίτης (Εικόνα 8) k. Σταθεροποίηση πρανών (Εικόνα 9) l. Τοποθέτηση κορμοσειρών, κλαδοπλεγμάτων, κορμόδεμάτων κλπ. (Εικόνα 10) m. Φράγματα ογκωδών υλικών (Εικόνα 11) Αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση των παραπάνω μέτρων και τεχνικών γίνεται στο παραδοτέο «Θεματικός οδηγός για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης» της Δράσης 4, ενώ στη συνέχεια παρατίθενται σχετικές εικόνες. 15

Εικόνα 1: Σταδιακή αλλαγή καλλιεργιών Εικόνα 2: Τεχνιτή αναδάσωση 16

Εικόνα 3: Άροση κατά τις ισοϋψείς Εικόνα 4: Απομάκρυνση φερτών υλικών 17

Εικόνα 5: Ελεγχόμενη βόσκηση με διάφορα είδη ζώων Εικόνα 6: Μικροφράγμα συλλογής και φράγμα ανάσχεσης υποσκαφής 18

Εικόνα 7: Μικροφράγματα Εικόνα 8: Σταθεροποίηση κοίτης 19

Εικόνα 9: Σταθεροποίηση πρανών Εικόνα 10: Άποψη φυτοτεχνικής διευθέτησης 20

Εικόνα 11: Φράγμα συλλογής ογκωδών υλικών Η απόφαση για την εφαρμογή ενός ή συνδυασμού από τα παραπάνω αναφερθέντα μέτρα εξαρτάται από την εκτιμώμενη διάβρωση που έχει υπολογιστεί, από τη θέση εφαρμογής, από την απόδοση των μέτρων σε σχέση με το κόστος εφαρμογής τους, από τη βούληση των αρχών και την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας. 2.3 Υφιστάμενη κατάσταση υποβάθμισης Η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης υποβάθμισης του εδάφους πραγματοποιείται με παρατηρήσεις πεδίου. Ο διαχωρισμός των μορφών που παρατηρούνται, επιφανειακή, αυλακωτή, χαραδρωτική και πρανική διάβρωση, γίνεται με βάση το βάθος των αυλακώσεων που δημιουργούνται (Κωτούλας, 1987,1998, 2001). Η πρώτη μορφή που παρατηρείται είναι η επιφανειακή διάβρωση, η οποία δημιουργείται όταν τα απορρέοντα ύδατα αποσπούν και παρασύρουν βαθμιαία και με ομοιόμορφο τρόπο λεπτά στρώματα από την επιφάνεια του στερεού φλοιού της Γης. Η ποσότητα των στερεών υλικών που μεταφέρεται ετησίως είναι μικρή και απαρτίζεται από λεπτόκοκκα υλικά. Ωστόσο, η αναγωγή αυτής της ποσότητας σε βάθος χρόνου, μπορεί να είναι σημαντική. Αποτελεί πρόδρομο στάδιο της αυλακωτής διάβρωσης. Η δεύτερη μορφή που παρατηρείται, είναι η αυλακωτή διάβρωση, η οποία χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία των απορρεόντων υδάτων πλήθους μικρών σχετικά αβαθών (μέχρι 1 μέτρου) αυλακώσεων στην επιφάνεια του εδάφους, οι οποίες μπορούν να εξαφανιστούν με την άροση. Η αυλακωτή διάβρωση είναι αποτέλεσμα πολύ έντονης επιφανειακής διάβρωσης και αποτελεί το πρόδρομο στάδιο της επόμενης μορφής. Η τρίτη μορφή είναι η χαραδρωτική διάβρωση η οποία ακολουθεί την αυλακωτή και χαρακτηρίζεται από χαράδρες πολύ μικρού έως πολύ μεγάλου βάθους, 1μ έως 30μ. Η συγκεκριμένη μορφή παρατηρείται κατά μήκος των κοιτών. Η τέταρτη μορφή που παρατηρείται επίσης εντός των κοιτών είναι η πρανική διάβρωση, η οποία είναι αποτέλεσμα της κατατριβής του κάτω τμήματος των πρανών της κοίτης από τα ρέοντα ύδατα. Παρουσιάζει κυρίως τοπικό χαρακτήρα. Τόσο η 21

χαραδρωτική όσο και η πρανική διάβρωση είναι υπεύθυνες για τη μεγέθυνση της διαβρεχόμενης επιφάνειας των κοιτών. Η διαφορά των δύο προηγούμενων μορφών είναι ότι η μεν χαραδρωτική διάβρωση εμβαθύνει την κοίτη, η δε πρανική την διαπλατύνει. Για την πλήρη περιγραφή των μορφών της διάβρωσης, είναι χρήσιμο να αναφερθεί και η φαραγγωτή διάβρωση η οποία χαρακτηρίζεται από αυλακώσεις βάθους μεγαλύτερου από 30μ. Η συγκεκριμένη μορφή διάβρωσης ευθύνεται για τη διαμόρφωση του έντονου αναγλύφου. Αποτελεί την εξέλιξη της χαραδρωτικής και πρανικής διάβρωσης. Σε κάθε θέση που παρατηρείται είναι δυνατόν να εμφανίζονται μια ή περισσότερες μορφές διάβρωσης (Κωτούλας, 1987). Ο χαρακτηρισμός της υποβάθμισης αυτής της θέσης προσδιορίζεται με βάση την πιο εξελιγμένη μορφή διάβρωσης που παρατηρείται. Το κάθε εξελικτικό στάδιο του φαινομένου δίνει συμπεράσματα για το μέγεθος της υποβάθμισης της συγκεκριμένης θέσης καθώς και το πόσο ευάλωτη είναι η θέση αυτή στη διάβρωση. Στην περιοχή μελέτης εμφανίζεται η επιφανειακή διάβρωση στην πλειονότητα των ελαφρώς επικλινών θέσεων της περιοχής μελέτης, η αυλακωτή στις περιοχές με μέση κλίση, η χαραδρωτική στις θέσεις με έντονη κλίση και η πρανική κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου. Λόγω του γεγονότος ότι τα όρια διαχωρισμού των μορφών της διάβρωσης δεν είναι απολύτως σαφή, δεν είναι δυνατός ο σαφής προσδιορισμός της έκτασης που καταλαμβάνουν. Οι ορεινές και ημιορεινές περιοχές της λεκάνης του Ανθεμούντα εμφανίζουν επιφανειακή, αυλακωτή, χαραδρωτική και πρανική διάβρωση. Αξιολογώντας τα αποτελέσματα της εφαρμογής του μοντέλου RUSLE, το μέγεθος της στερεοπαροχής καθώς και τις επί τόπου παρατηρήσεις της ομάδας έργου, προκύπτει η γενική εκτίμηση ότι η περιοχή βρίσκεται σε μια μέση κατάσταση υποβάθμισης. Κατά θέσεις, απαιτείται η λήψη μέτρων για την αποτροπή της επιτάχυνσης του βαθμού διάβρωσης. Στη συνέχεια, παρατίθεται μια σειρά μέτρων που έχουν ως σκοπό τον περιορισμό της περαιτέρω υποβάθμισης των εδαφών της περιοχής μελέτης. 2.4 Στοχευόμενα μέτρα ανά κατάσταση υποβάθμισης Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (Bartoloni και άλλοι, 2006, Federal Emergency Management Agency, 2007, Γούλας, 2000, Ελληνική Επιτροπή για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης, 2001, Κωτούλας, 1987, Παπαναστάσης και άλλοι, 1988), υπάρχουν διαφορετικά μέτρα και τεχνικές που εφαρμόζονται ανάλογα με το είδος της διάβρωσης που εμφανίζεται σε μια περιοχή. Τα μέτρα που ακολουθούν προήλθαν από τον κατάλογο των μέτρων προστασίας και αποτροπής της διάβρωσης καθώς και από παράλληλο εμπλουτισμό του, λαμβάνοντας υπόψη και το είδος της διάβρωσης που εμφανίζεται σε μια θέση. Η επιφανειακή και αυλακωτή διάβρωση μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα ακόλουθα μέτρα (βλέπε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ): a. Αλλαγή καλλιέργειας μεγάλων φυτών σε δενδρώδη καλλιέργεια b. Αναδάσωση, αναχλόωση, δεντροφύτευση, επένδυση κλιτύων. 22

c. Απαγόρευση άροσης κάθετα στις ισοϋψείς d. Απομάκρυνση φερτών υλικών με τεχνητά μέσα e. Έλεγχος βόσκησης f. Λελογισμένη χρήση αρδευτικών πρακτικών g. Τοποθέτηση κορμοσειρών, κλαδοπλεγμάτων, κορμόδεμάτων κλπ. Ακόλουθα, η χαραδρωτική και πρανική διάβρωση περιορίζονται με τις ακόλουθες επεμβάσεις: i. Απομάκρυνση φερτών υλικών με τεχνητά μέσα ii. Έλεγχος απόληψης υλικών από τις κοίτες iii. Επίτευξη κλίσης αντιστάθμισης iv. Μικροφράγματα v. Σταθεροποίηση κοίτης vi. Σταθεροποίηση πρανών vii. Φράγματα ογκωδών υλικών Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε θέση που επιλέγεται για επέμβαση με σκοπό τον περιορισμό της διάβρωσης θα πρέπει να αντιμετωπιστεί τόσο αυτοτελώς όσο και συνολικά. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας συνολικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση της διάβρωσης, ωστόσο, τα τελικώς προτεινόμενα μέτρα είναι άμεσα εξαρτώμενα από τις τοπικές συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, επειδή ένα μεγάλο μέρος των προτεινόμενων έργων κατασκευάζονται από υλικά που βρίσκονται στη κάθε περιοχή, για αυτό και η εξάρτησή τους από τις υφιστάμενες συνθήκες είναι άμεση. 23

2.5 Καταγραφή κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης του εδάφους στο φυσικό περιβάλλον όπως π.χ. η αλλαγή της μορφολογίας του αναγλύφου, η διαμόρφωση και λειτουργία της φυτοκάλυψης ως οικοσύστημα, είναι σημαντικές. Ωστόσο, εξίσου σημαντικές είναι και οι επιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες που διαβιούν και αναπτύσσονται στην περιοχή (Osgood και Lipper, 2001). Έτσι οι κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες της περιοχής αποτελούν βασικό στοιχείο στη λήψη απόφασης και τον καθορισμό των ζωνών προτεραιότητας δράσης. Για την συγκέντρωση και καταγραφή τους πρέπει να αξιοποιούνται: 1. Τα διαθέσιμα χαρτογραφικά δεδομένα σχετικά με τις χρήσεις γης 2. Το επιστημονικό προσωπικό 3. Η τοπική εμπειρία 4. Τα καταγεγραμμένα ιστορικά περιστατικά. Για την αναγνώριση των κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων, η ομάδα έργου αναγνώρισε επί χάρτου τις χρήσεις γης της περιοχής χρησιμοποιώντας τα επίπεδα πληροφορίας του CORINE 2000, η προμήθεια των οποίων έγινε από την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε η υπέρυθρη δορυφορική εικόνα καθώς και ο παραχθείς κανονικοποιημένος δείκτης βλάστησης (NDVI) για την πρώτη επικαιροποίηση των χρήσεων γης. Ακόμα, χρησιμοποιήθηκαν έγχρωμοι ορθοφωτοχάρτες με διακριτική ικανότητα 20cm για τις αστικές περιοχές και 50cm για τις υπόλοιπες περιοχές, οι οποίες ελήφθησαν την περίοδο 2007-2009 από την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. Αυτοί οι ορθοφωτοχάρτες αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο το καλοκαίρι του 2010 και η ομάδα έργου πληροφορήθηκε την ύπαρξή τους στις αρχές του 2011. Ωστόσο, κρίθηκε σκόπιμη η ενσωμάτωσή τους στη διαδικασία υλοποίησης του εργαλείου λήψης αποφάσεων, θεωρώντας ότι η πληροφορία αυτή θεωρείται αξιόπιστη και υψηλής ποιότητας σε σχέση με τα επίπεδα πληροφορίας που χρησιμοποιήθηκαν προηγούμενα. Η επικαιροποίηση με τους έγχρωμους ορθοφωτοχάρτες της ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές στη διαμόρφωση των χρήσεων γης, παρά μόνο αμελητέες μετατόπισης των ορίων των πολυγώνων ορισμένες χρήσεων γης. Η χρήση αυτών των υποβάθρων συντέλεσε σημαντικά στην ευκολότερη αναγνώριση των σημείων ενδιαφέροντος, κυρίως αυτών που παρουσίαζαν έντονη διασπορά, π.χ. τα πτηνοτροφία και οι εγκαταστάσεις κατεργασίας μαρμάρων. Στη συνέχεια, η ομάδα έργου για να επιβεβαιώσει την αναγνώριση των κοινωνικών-περιβαλλοντικών παραγόντων προγραμμάτισε και πραγματοποίησε μια σειρά επισκέψεων στην περιοχή. Παράλληλα, συνεργάστηκε με στελέχη και αιρετούς του Δήμου Πολυγύρου (πρώην Δήμος Ανθεμούντα) και ιδιαίτερα την Τεχνική Υπηρεσία της Γαλάτιστας ώστε να επιβεβαιωθεί η πιστότητα των αναγνωρισθέντων κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων και ο εμπλουτισμός τους με νέες θέσεις, οι οποίες θεωρούνται σημαντικές για την τοπική κοινωνία τόσο κοινωνικά (σχολεία, εκκλησίες, πάρκα, βιολογικός καθαρισμός, κλπ) όσο και οικονομικά (κεντρικές 24

οδικές αρτηρίες, βιοτεχνίες, πτηνοτροφία, κλπ) επί χάρτου και στο πεδίο. Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιήθηκε τόσο το επιστημονικό προσωπικό όσο και η τοπική εμπειρία καθώς και τα καταγεγραμμένα ιστορικά περιστατικά από τις Τοπικές Αρχές. Ταυτόχρονα, συλλέχθηκαν μετά από βιβλιογραφική ανασκόπηση μέτρα αντιμετώπισης της διάβρωσης, (λεπτομερή περιγραφή των οποίων δίδεται στο έτερο παραδοτέο της Δράσης 4 Θεματικός Οδηγός) και προτάθηκαν για τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα αποτελέσματα της προηγούμενης δράσης όσο και τα παραχθέντα αποτελέσματα της Δράσης 4. Στο πλαίσιο αυτό, καταγράφηκαν συνολικά 95 θέσεις, οι οποίες θεωρούνται χώροι ιδιαίτερης προστασίας από φυσικές καταστροφές όπως π.χ. σχολεία, εκκλησίες, χώροι εστίασης, πάρκα κα. (Πίνακας 6 και χάρτης 6). Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, από τον παρακάτω πίνακα, η σημασία αυτών των θέσεων για την περιοχή είναι τόσο κοινωνική όσο και οικονομική. Αστικές ζώνες, σχολεία, πάρκα κλπ. προσδίδουν κυρίως κοινωνική διάσταση στην αντιμετώπιση της διάβρωσης ενώ, η οικονομική διάσταση, προσδίδεται από υποδομές, οι οποίες αν γίνουν μη λειτουργικές (π.χ. κύριο οδικό δίκτυο), το οικονομικό κόστος για την τοπική κοινωνία και οικονομία θα είναι υψηλό. Ομάδα ενδιαφέροντος Πίνακας 6: Ομάδες ενδιαφέροντος Πλήθος οντοτήτων Ομάδα ενδιαφέροντος Πλήθος οντοτήτων Αποθήκες 7 Κτηνοτροφία 6 Αστικές ζώνες 4 Λατομεία 1 Βαφεία 2 Μεταλλεία 3 Βιολογικός καθαρισμός 1 Ξυλουργείο 1 Βιοτεχνία 3 Οδικό δίκτυο 2 Δημόσια κτήρια 6 Οινοποιείο 1 Εκκλησίες 2 Πάρκα 1 Εκτροφή κουνελιών 1 Πτηνοτροφεία 18 Ελαιοτριβείο 3 Σφαγεία 1 Θερμοκήπια 1 Σχολεία 2 Κατεργασία μαρμάρων 22 Χώροι άθλησης 2 Κοιμητήρια 1 Χώροι εστίασης 4 25

Χάρτης 6: Κατανομή κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων 26

2.6 Ταξινόμηση σπουδαιότητας παραγόντων Η ταξινόμηση της σπουδαιότητας των κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων γίνεται με βάση δύο βασικά κριτήρια: 1. τις ομάδες του πληθυσμού (ηλικιακό εύρος, πλήθος ατόμων) που χρησιμοποιούν τη θέση ή την επιφάνεια και 2. το οικονομικό κόστος μη ορθής λειτουργίας της θέσης ή της επιφάνειας που επηρεάζεται από εδαφικούς πόρους που υποβαθμίζονται και παράγουν φερτά υλικά. Ορθή λειτουργία ορίζεται η απρόσκοπτη δυνατότητα χρήσης μιας θέσης ή επιφάνειας, η οποία είναι σύμφωνη με τις προδιαγραφές κατασκευής της υποδομής ή δραστηριότητας την οποία φιλοξενεί. Το οικονομικό κόστος μη ορθής λειτουργίας μιας θέσης ή επιφάνειας μπορεί να υπολογιστεί λαμβάνοντας υπόψη το κόστος που προκύπτει από την μη δυνατότητα χρήσης της θέσης ή της επιφάνειας σύμφωνα με την ορθή της λειτουργία, δηλαδή του κόστους που προκύπτει από την ανάγκη εύρεσης άλλης θέσης ή επιφάνειας που θα ικανοποιεί τις ίδιες λειτουργίες ή/και την αποκατάσταση λειτουργίας της θέσης. Ενδεικτικά αναφέρεται η μη δυνατότητα χρήσης του εθνικού οδικού δικτύου. Σε αυτή την περίπτωση, όταν ο δρόμος κλείσει από τα φερτά υλικά που θα εμφανιστούν λόγω της διάβρωσης σε μια ανάντη θέση, οι χρήστες (οδηγοί, έμποροι, αγρότες, κλπ) θα αναγκαστούν να αναζητήσουν άλλες οδούς μετακίνησης. Κατά συνέπεια, αυτό θα επιφέρει καθυστέρηση στις μετακινήσεις τους, κυκλοφοριακή επιβάρυνση των άλλων οδικών αξόνων, οικονομικό κόστος επισκευής του, πιθανή αύξηση της κατανάλωσης καυσίμων συγκρινόμενη με την περίπτωση που το οδικό δίκτυο δεν είχε κλείσει. Παράδειγμα κόστους μη λειτουργίας από τη μη δυνατότητα χρήσης οδικού δικτύου: Με τον υφιστάμενο οδικό άξονα Θεσσαλονίκης-Πολυγύρου μπορεί να γίνει η μετακίνηση μεταξύ των δύο πόλεων σε μια ώρα και με ενδεικτικό κόστος Α. Υποθέτουμε ότι κλείνει ο οδικός άξονας λόγω μετακίνησης φερτών υλικών (διάβρωση) στα ανάντη του οδικού άξονα στην περιοχή της Γαλάτιστας. Ως αποτέλεσμα έχουμε την αδυναμία χρήσης του οδικού άξονα μέχρι την αποκατάσταση λειτουργίας του. Οι μετακινήσεις θα πρέπει να γίνονται από και προς τις δύο πόλεις από εναλλακτικό οδικό άξονα, έστω μέσω Μουδανιών-Πολυγύρου, που έχει περίπου διπλάσιο μήκος. Με αυτό τον τρόπο, αυξάνει ο χρόνος μετάβασης καθώς και το συνολικό κόστος καυσίμων στο διπλάσιο, κόστος 2Α. Αν υπολογίσουμε και το κόστος επισκευής του δρόμου (εργάτες, μηχανήματα, υλικά) το συνολικό κόστος μη λειτουργίας ανέρχεται σε πολλαπλάσιο του αρχικού (λογιστικό κόστος). Αν, ακόμα, λάβουμε υπόψη και την ταλαιπωρία των οδηγών, τον κυκλοφοριακό φόρτο του εναλλακτικού οδικού άξονα και τον κίνδυνο πρόκλησης ατυχημάτων λόγω αυτής της κατάστασης (ανθρώπινο κόστος), τότε προκύπτει το συνολικό κόστος μη λειτουργίας της θέσης που σαφώς είναι υπέρπολλαπλάσιο του βασικού κόστους λειτουργίας. Σύμφωνα με το πρώτο κριτήριο, θέσεις ή επιφάνειες που χρησιμοποιούνται από σχετικά μεγάλο αριθμό ατόμων (σε σχέση με τον συνολικό τοπικό πληθυσμό) μικρής ηλικίας (π.χ. νηπιαγωγεία, σχολεία) ή τρίτης ηλικίας (π.χ. ΚΑΠΗ) ή ΑΜΕΑ 27

θεωρούνται θέσεις υψηλής σπουδαιότητας. Σύμφωνα με το δεύτερο κριτήριο, θέσεις ή επιφάνειες με υψηλό οικονομικό κόστος μη λειτουργίας (π.χ. κύριο οδικό δίκτυο) θεωρούνται ως υψηλής σπουδαιότητας. Κάθε θέση ή επιφάνεια εκτιμάται αν θα χαρακτηριστεί με βάση την κοινωνική σημασία και τα χαρακτηριστικά των χρηστών και των αριθμό τους ή το οικονομικό κόστος μη χρήσης της. Σε περίπτωση που κάποια θέση ή επιφάνεια μπορεί να χαρακτηριστεί και με τα δύο κριτήρια, τότε ταξινομείται με βάση εκείνο το κριτήριο το οποίο του δίνει τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ανθρώπινο κόστος αξιολογείται σε κάθε περίπτωση υψηλότερο από το λογιστικό κόστος. Η σπουδαιότητα θα χωριστεί σε τρεις κατηγορίες: υψηλή, μέση και χαμηλή σπουδαιότητα. Η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση μπορεί να μεταβληθεί ανάλογα με τις υφιστάμενες συνθήκες σε εφαρμογές του εργαλείου λήψης αποφάσεων σε άλλες περιοχές που τυχόν θα απαιτήσουν περαιτέρω κατηγοριοποίηση. Ταυτόχρονα, δύναται να τεθούν σενάρια διαφορετικής σπουδαιότητας λαμβάνοντας υπόψη τη σπουδαιότητα που θέτει για κάθε θέση η τοπική κοινωνία. Η κάθε κατηγορία έλαβε ένα συντελεστή σπουδαιότητας, ο οποίος κατανέμεται ως εξής (Πινακας 7): για την περιοχή μελέτης και λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη διασπορά των υποδομών και εγκαταστάσεων καθώς, θεωρήθηκε ότι σε υψηλή σπουδαιότητα κατατάσσονται οι θέσεις που αφορούν ανθρωπογενή δραστηριότητα (π.χ. υποδομές, αστικές ζώνες, βιομηχανικές ή βιοτεχνικές εγκαταστάσεις), οι αγροτικές περιοχές κατατάσσονται στις μέσης σπουδαιότητας περιοχές και οι δασικές εκτάσεις στις χαμηλής σπουδαιότητας. Η σπουδαιότητα κάθε κατηγορίας προκύπτει λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής μελέτης καθώς και την αναγνώριση, αναλογική σχέση και κατανομή των κατηγοριών αυτών. Πίνακας 7: Συντελεστής σπουδαιότητας Κατηγορία Σπουδαιότητα Συντελεστής Ανθρωπογενή δραστηριότητα Υψηλή 1,00 Αγροτικές περιοχές Μέση 0,75 Δασικές περιοχές Χαμηλή 0,50 Η κατάταξη αυτή θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια για την ανάπτυξη των ζωνών προτεραιότητας δράσης για την αντιμετώπιση της διάβρωσης. 28

2.7 Προσδιορισμός ζωνών προτεραιότητας επέμβασης κατά της υδατοδιάβρωσης Επόμενο και καθοριστικό στάδιο για τη λήψη αποφάσεων είναι ο καθορισμός των ζωνών προτεραιότητας και η κατάταξή τους με βάση το δυνητικό βαθμό διάβρωσης, την υφιστάμενη υποβάθμιση και την αξιολόγηση των κοινωνικόοικονομικών παραγόντων. Για τη λειτουργία του συγκεκριμένου εργαλείου, ορίζονται τρεις βαθμοί προτεραιότητας: υψηλός, μέσος, χαμηλός, όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη παράγραφο. Δεν κρίνεται σκόπιμη η κατάταξη των περιοχών σε περισσότερους βαθμούς καθώς το εργαλείο θα πρέπει να δίνει γρήγορα και αξιόπιστα αποτελέσματα, με βάση τα στοιχεία που το τροφοδοτούν, ώστε να αξιοποιούνται άμεσα από τους λήπτες αποφάσεων. Η ακριβής αναγνώριση της κατάστασης διάβρωσης μιας περιοχής θα γίνεται στη συνέχεια και μόνο για τις περιοχές υψηλής προτεραιότητας από επί τόπου έρευνες και ειδικές μελέτες από τους κατάλληλους κάθε φορά επιστήμονες. Αυτό το στάδιο αποτελεί αντικείμενο της επόμενης δράσης του έργου και θα εφαρμοσθεί για μια ζώνη υψηλής προτεραιότητας που θα προκύψει από την εφαρμογή του εργαλείου. Ο βαθμός προτεραιότητας μιας θέσης προσδιορίζεται με βάση τον συντελεστή προτεραιότητας, ο οποίος είναι το άθροισμα του συντελεστή διάβρωσης (Πίνακας 4) και του συντελεστή σπουδαιότητας (Πίνακας 7) και παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 8: Ορισμός βαθμών προτεραιότητας ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΣ Ανθρωπογενείς δραστηριότητες Αγροτικές Εκτάσεις Δασικές εκτάσεις Βαθμός Συντελεστής 1,00 0,75 0,50 15 1,00 2 1,75 1,5 2 και < 15 0,50 1,5 1,25 1 < 2 0,00 1 0,75 0,5 Ο βαθμός προτεραιότητας, όπως προκύπτει στον παραπάνω πίνακα, μπορεί να λάβει τιμές από 0,5 έως 2. Ο παραχθείς συντελεστής προτεραιότητας κατανέμει την εκάστοτε θέση (Πίνακας 8) ώστε: Οι περιοχές με συντελεστή προτεραιότητας μεγαλύτερο του 1 να θεωρούνται υψηλής προτεραιότητας (κόκκινο). Οι περιοχές με συντελεστή προτεραιότητας μικρότερο ή ίσο του 1 και μεγαλύτερο του 0,50 να θεωρούνται μέσης προτεραιότητας (κίτρινο). Οι περιοχές με συντελεστή προτεραιότητας μικρότερο ή ίσο με 0,50 να θεωρούνται χαμηλής προτεραιότητας (πράσινο). 29

Επομένως, όπως προκύπτει από τις προηγούμενα καθορισμένες τιμές του συντελεστή προτεραιότητας, ως ζώνη με υψηλό βαθμό προτεραιότητας (συντελεστής προτεραιότητας μεγαλύτερος του 1) χαρακτηρίζονται όλες οι περιοχές με συντελεστή διάβρωσης μεγαλύτερο από 15 τόνους κατ έτος και εκτάριο, ανεξάρτητα από το συντελεστή ενδιαφέροντος που λαμβάνουν καθώς και οι ανθρωπογενείς και αγροτικές δραστηριότητες με συντελεστή διάβρωση μεταξύ 2 και 15 τόνους κατ έτος και εκτάριο γιατί χαρακτηρίζονται από έντονη έως πολύ έντονη υποβάθμιση και περιλαμβάνει θέσεις ή επιφάνειες τόσο στα ορεινά της περιοχής μελέτης όσο και στα ημιορεινά. Επίσης, ζώνες με μέσο βαθμό προτεραιότητας θεωρούνται οι δασικές εκτάσεις με βαθμό διάβρωσης μεταξύ 2 και 15 τόνους κατ έτος και εκτάριο καθώς και οι ανθρωπογενείς και αγροτικές δραστηριότητες με βαθμό διάβρωσης μικρότερο από 2 τόνους κατ έτος και εκτάριο. Τέλος, ζώνες με χαμηλό βαθμό προτεραιότητας θεωρούνται οι δασικές εκτάσεις με βαθμό διάβρωσης μικρότερο από 2 τόνους κατ έτος και εκτάριο. Οι περιοχές στην πιλοτική περιοχή που ελέγχθηκε ανήκουν στις τρεις επιμέρους ζώνες προτεραιότητας απεικονίζονται στον παρακάτω χάρτη καθώς και η ποσόστωση των επιφανειών ανά ζώνη προτεραιότητας στον Πίνακα 9 και στο Διάγραμμα 2. Χάρτης 7: Κατανομή ζωνών προτεραιότητας 30

Πίνακας 9: Κατανομη εμβαδών ζωνών προτεραιότητας Ζώνη Εμβαδόν προτεραιότητας Km 2 % Υψηλή 9,2 7,3 Μέση 49,9 39,5 Χαμηλή 67,1 53,2 ΣΥΝΟΛΟ 126,1 100,0 Διάγραμμα 2: Εμβαδά ζωνών προτεραιότητας Κρίνεται σκόπιμη η παράθεση ενός παραδείγματος για τον υπολογισμό του βαθμού προτεραιότητας για συγκεκριμένη ομάδα σημείων ενδιαφέροντος: Λαμβάνουμε ως ομάδα το οδικό δίκτυο εντός των ορίων του νέου Δήμου Πολυγύρου και εντός της λεκάνης απορροής του Ανθεμούντα. Η συγκεκριμένη ομάδα περιλαμβάνει 2 συνολικά οντότητες (features), τον κεντρικό άξονα Θεσσαλονίκης- Πολυγύρου και τον δευτερεύοντα άξονα που συνδέει τη Γαλάτιστα με το ΧΥΤΑ. Σύμφωνα με τον Πίνακα 10, οι δύο οδικοί άξονες κατατάσσονται στην ομάδα ενδιαφέροντος «Ανθρωπογενείς δραστηριότητες» και έτσι λαμβάνουν έκαστος συντελεστή ενδιαφέροντος 1. Επίσης, επειδή η υπολογισθείσα διάβρωση στη συγκεκριμένη περιοχή, βάσει του μοντέλου RUSLE, υπερβαίνει τους 15 τόνους κατ έτος και εκτάριο σε σημεία και των δύο αξόνων. Για αυτό το λόγο, θεωρείται ότι το σύνολο των επιφανειών αυτών θα επηρεαστούν αν τα σημεία αυτά ενεργοποιηθούν, κατά συνέπεια, λαμβάνουν συντελεστή διάβρωσης 1. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι ο συντελεστής προτεραιότητας λαμβάνει την τιμή 2 και για τους δύο άξονες, οπότε και οι δύο οδικοί άξονες (οντότητες) της ομάδας οδικό δίκτυο κατατάσσονται στον υψηλό βαθμό προτεραιότητας. Πίνακας 10: Βαθμός προτεραιότητας για τους δύο οδικούς άξονες του οδικού δικτύου 31

Ομάδα ενδιαφέροντος Οδικό δίκτυο Κατηγορία ενδιαφέροντος Βαθμός Ανθρωπογενής Αγροτικές Δασικές διάβρωσης δραστηριότητα περιοχές περιοχές 15 2 - - 2 και < 15 - - - < 2 - - - Ζώνη προτεραιότητας χαμηλή μέση υψηλή Σύνολο Οντοτήτων 0 0 2 2 Ο συγκεντρωτικός πίνακας (προέκταση του Πίνακα 10), όπου εμφανίζονται τα ενενήντα πέντε (95) σημεία ενδιαφέροντος σε σχέση με το βαθμό προτεραιότητας, για το σύνολο των ομάδων ενδιαφέροντος, παρατίθεται στο Παράρτημα. Διευκρινίζεται ότι οι τιμές εντός των χρωματιστών κελιών είναι το πλήθος των οντοτήτων ανά ομάδα ενδιαφέροντος που κατατάσσονται σε κάθε περίπτωση. Η παραχθείσα κατανομή των ζωνών προτεραιότητας όπως φαίνεται από τον Χάρτη 7 αποτελεί βασικό στάδιο της εφαρμογής του εργαλείου λήψης αποφάσεων καθώς θέτει προτεραιότητες και απαντά στο που θα πρέπει να εστιαστεί το ενδιαφέρον των τοπικών αρχών. Επίσης, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την περαιτέρω εφαρμογή του εργαλείου καθώς το επόμενο στάδιο του είναι η πρόταση μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου της διάβρωσης. 2.8 Προτεινόμενα μέτρα ανά ζώνη προτεραιότητας Η διαχείριση της κάθε ζώνης προτεραιότητας που προσδιορίστηκε μπορεί να αντιμετωπιστεί κατά περίπτωση ή και συνολικά, ανάλογα με τις συνθήκες. Τα μέτρα που μπορούν να προταθούν θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα εξής: 1. Το δυνητικό βαθμό διάβρωσης ώστε εφαρμοζόμενα να τον περιορίσουν, 2. Την υφιστάμενη υποβάθμιση ώστε να επιβραδύνουν την εξέλιξή της, 3. Τη σπουδαιότητα των κοινωνικό-οικονομικών παραγόντων ώστε οι συγκεκριμένοι παράγοντες να μπορέσουν να διαδραματίσουν απρόσκοπτα το ρόλο τους. 4. Την προτεραιότητα της ζώνης ώστε να γίνει ιεράρχηση των απαιτούμενων επεμβάσεων και της αντίστοιχης χρηματοδότησης. 5. Την αδειοδότηση επέμβασης ώστε να είναι κατά το δυνατό απρόσκοπτη η εφαρμογή των μέτρων. Θεωρώντας ότι οι παραπάνω προϋποθέσεις μπορούν να διασφαλιστούν, μπορούν να προταθούν μέτρο ή μέτρα αντιμετώπισης ή αποτροπής της διάβρωσης στις χωροθετημένες ζώνες προτεραιότητας (αντικείμενο της Δράση 5). Μπορούν επίσης να θεσμοθετηθούν κανόνες αντιδιαβρωτικής προστασίας (π.χ. σε κλίσεις μεγαλύτερες από 10% να επιτρέπονται μόνο δενδρώδεις καλλιέργειες). Τα μέτρα που προτείνονται έχουν ως αντικειμενικό σκοπό τη μεταβολή του συντελεστή P (Αντιδιαβρωτική προστασία) και του συντελεστή C (Χρήση γης) του μοντέλου εκτίμησης του βαθμού διάβρωσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν να προταθεί και η μεταβολή των κλίσεων της θέσης, δηλαδή μεταβολή των συντελεστών L και S (ένταση - έκταση κλίσης). 32

3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το εργαλείο λήψης απόφασης το οποίο αναπτύχθηκε και προτείνεται, είναι απλό στη χρήση και το περιβάλλον ανάπτυξής του (Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών) φιλικό προς τον χρήστη. Οι παράμετροι που συνθέτουν το μοντέλο υπολογισμού της διάβρωσης μπορούν να υπολογισθούν/εκτιμηθούν με σχετικά μικρή πρωτογενή πληροφορία και περισσότερο χρησιμοποιώντας χαρτογραφικά και βιβλιογραφικά δεδομένα. Επιπλέον, ο υπολογισμός των διαφόρων παραγόντων γίνεται σε διακριτά στάδια εξασφαλίζοντας τη φιλικότητα προς το χρήστη. Ακόμα, ο κατάλογος των μέτρων αντιμετώπισης κρίνεται ως επαρκής, χωρίς αυτό να περιορίζει τον εμπλουτισμό του. Κατά συνέπεια, το παρόν εργαλείο μπορεί να αποτελέσει τον βασικό κορμό ενός πρωτοκόλλου λήψης αποφάσεων το οποίο θα βοηθήσει στον περιορισμό του χρόνου των διαδικασιών λήψης αποφάσεων όσο και στην αντικειμενικότερη προσέγγισή τους. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι μπορούν να τεθούν διάφορα σενάρια επίλυσης των προβλημάτων, θέτοντας διαφορετικούς συντελεστές βαρύτητας στις κατηγορίες του βαθμού διάβρωσης ή ορίζοντας ένα νέο επίπεδο πληροφορίας (συντελεστής P: Αντιδιαβρωτική προστασία) με τις συστηματικές πρακτικές, οι οποίες θα έχουν τυχόν εφαρμοστεί ή αλλάζοντας τη χρήση γης (συντελεστής C χρήσης γης) του μοντέλου ή συνδυασμό των παραπάνω. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι το παρόν εργαλείο είναι δυναμικό. Όλα τα στοιχεία και δεδομένα που χρησιμοποιούνται μπορούν να επικαιροποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της εκάστοτε περιοχής. Ακόμα, το εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί και μετά την υλοποίηση των μέτρων που θα προταθούν, ώστε να εκτιμηθεί και συγκριθεί η προηγούμενη με την μετά την εφαρμογή των μέτρων κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο οι τοπικές αρχές θα μπορούν να εκτιμήσουν την απόδοση των μέτρων που ελήφθησαν καθώς και την ενδεχόμενη λήψη νέων μέτρων για τον περαιτέρω περιορισμό της διάβρωσης. Ταυτόχρονα, είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι η ακρίβεια του εργαλείου λήψης αποφάσεων είναι υψηλή, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθεσιμότητα των δεδομένων που απαιτεί η εφαρμογή του και τους λόγους για τους οποίους αναπτύχθηκε. Η ποσοτικοποίηση αυτού του μεγέθους (ακρίβεια) αποδίδεται λαμβάνοντας υπόψη την ποσοτικοποίηση του βαθμού ακρίβειας που αποδίδεται τόσο στα επιμέρους στάδια που απαρτίζουν το εργαλείο, δηλαδή την ακρίβεια των αποτελεσμάτων του μοντέλου RUSLE, την ακρίβεια της καταγραφής των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων όσο και των αποτελεσμάτων του ίδιου του εργαλείου. Κατά το πρώτο στάδιο, το μοντέλο που εφαρμόστηκε για την εκτίμηση του βαθμού διάβρωσης (RUSLE) αξιολογήθηκε ως πλήρως επαρκές (παραδοτέο Δράσης 3 του έργου) στην αποτύπωση της πραγματικότητας στην περιοχή μελέτης. Συγκεκριμένα, ο βαθμός διάβρωσης που υπολογίσθηκε από το μοντέλο πιστοποιήθηκε στη συνέχεια με παρατηρήσεις πεδίου. Χρησιμοποιώντας συσκευή εντοπισμού θέσης (GPS), η ομάδα μελέτης επισκέφτηκε στο πεδίο, 15 συνολικά θέσεις (3 για κάθε κλάση βαθμού διάβρωσης), οι οποίες αφού επισημάνθηκαν επί 33

χάρτου στη συνέχεια με επιτόπια παρατήρηση επιβεβαιώθηκαν τα χαρακτηριστικά τους. Επιπλέον, η αναγνώριση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων χαρακτηρίζεται από πλήρη ακρίβεια καθώς πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε όλες τις θέσεις που αναγνωρίστηκαν επί χάρτου και επιβεβαιώθηκε τόσο η θέση τους όσο και η σπουδαιότητά τους. Τέλος, μετά την εφαρμογή του εργαλείου για την επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων, ζώνες προτεραιότητας επέμβασης, πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση της ακρίβειας του μοντέλου εκτίμησης της διάβρωσης. Επιλέχθηκαν 4 σημεία από τη ζώνη υψηλής προτεραιότητας, 10 από τη ζώνη μέση προτεραιότητας και 16 από τη ζώνη χαμηλής προτεραιότητας (συνολικά 30 θέσεις, ποσοστό 31,6% του συνόλου των σημείων σπουδαιότητας) για να αναγνωριστεί οπτικά η διαβρωτική τους τάση σε σχέση με τα κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που αναπτύσσονται σε αυτές. Από τα 30 συνολικά σημεία που επιλέχθηκαν, 25 ανταποκρίθηκαν πλήρως με τα εκτιμούμενα μεγέθη της διάβρωσης και για τα υπόλοιπα 5 υπερεκτιμήθηκε κατά μια κλάση ο βαθμός διάβρωσης. Οι 5 αυτές θέσεις δεν λαμβάνονται ως πλήρως λανθασμένες διότι είναι προτιμητέο να χαρακτηριστεί μια θέση ως επισφαλής λόγω διάβρωσης και να μην αποκλειστεί ή τεθεί εκτός προγραμματισμού για τη λήψη μέτρων παρά το αντίθετο. Συμπερασματικά, η ακρίβεια, στην τελευταία περίπτωση υπερβαίνει το 80%. Αυτό το ποσοστό αποδίδει επαρκώς και το ποσοστό ακρίβειας της μεθόδου που εφαρμόστηκε για την ανάπτυξη του εργαλείου λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της υδατοδιάβρωσης. Η εφαρμογή του εργαλείου λήψης αποφάσεων στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές (126,1Km 2 ) της λεκάνης του Ανθεμούντα χαρακτήρισε ως ζώνη υψηλής προτεραιότητας το 7,3% (9,2Km 2 ). Επίσης, ως ζώνη μέσης προτεραιότητας χαρακτηρίστηκε το 39,5% (49,9Km 2 ) και ως ζώνη χαμηλής προτεραιότητας το 53,2% (67,1Km 2 ). Όπως γίνεται αντιληπτό, η ζώνη υψηλής προτεραιότητας επέμβασης είναι μικρή, συγκρινόμενη με την συνολική έκταση της περιοχής έρευνας, ωστόσο, δεν είναι αμελητέα (περισσότερα από 9.000 στρέμματα). Οι θέσεις που ανήκουν σε αυτή τη ζώνη υψηλής προτεραιότητας επέμβασης χρήζουν άμεσης προσοχής από τις τοπικές αρχές για τη λήψη μέτρων με σκοπό την αποτροπή της συνέχισης της υποβάθμισης των εδαφών τους λόγω της παραγωγής, μεταφοράς και απόθεσης φερτών υλικών. Απώτερος στόχος είναι ο περιορισμός του φαινομένου της διάβρωσης ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα εμφάνισης πλημμυρών προς τα κατάντη. Η εφαρμογή των μέτρων που θα προταθούν ανά περιοχή και ανά επιφάνεια θα επηρεάσει άμεσα τις γειτονικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες και το ευρύτερο φυσικό οικοσύστημα. Κατά συνέπεια, θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της υδατοδιάβρωσης καθώς και τα αποτελέσματά του όπως η παραγωγή, μεταφορά και απόθεση φερτών υλών και οι πλημμύρες. 34